Արդ՝ աստանօր հայեաց զգուշութեամբ սանձալի, զի պարտ իսկէ մեզ զարմանալ ՚ի վերայ սքանչելեացն Աստուծոյ՝ որք ՚ի մեզ ներգործեցան յաւուրսն յայնոսիկ բայց թէպէտ կարի զարմանալ արժանէ եւ ըմբոն առ Ամենահրաշ իմաստութեան Տեառն մերոյ Երանելոյն Յոհաննու Վարդապետի, այլ  առաւել սքանչելիէ գրեթէ՝ ՚ի վերայ անճառ ամենախնամի գթութեանն Աստուծոյ: Զի նախ ՚ի յայնպիսի սաստկասառոյց՝ եւ ՚ի մրրկաբեր ժամանակի այսպիսի այր՝ արանց գլուխ շնորհեաց մեզ որով եւ ՚ի ձեռս շնորհաց նորա սանձեալ նուաճեաց զան գայռագեղ բռնութիւն աշխարհակալ կայսերաց: Երկրորդ՝ զի ըստորում սիրտ թագաւորաց ՚ի ձեռին իւրում ունի ըստ գրեցելումն՝ մեղկեալ կակղացոյց զկարծրացեալ սիրտս նոցա՝ որ այնչափ երկար /505/ տեւեցին ժուժկալութեամբ ՚ի լսել ձայնի կենսածաւալ աւետարանին Քրիստոսի: Եւ որքան իսկ զարմանալի, եւ հիանալի, եւ ՚ի վեր քան զխելս մտաց զի ՚ի նմանէ լսէին բանս. այնքան ստէպ տոկային յաւէտ եւս լսել: Եւ ոչ արդեօք բնաւ իսկ խեթիւ զնա նայեցին, եւ կամ երբէք զայրացեալ բարկացան ՚ի վերայ համարձակ բանից բերանոյ նորա այլ ընդունեցին զնա, եւ սիրով ընկալան զբանս նորա: Օ՞շ թէ միայն մկրտեէին, եւ հռչակէին զաւետարանն Քրիստոսի յընդհանուր տէրութեանս իւրեանց: Այլ թուիթէ ոչ ինչ իւիք ՚ի կողմանէ իւրեանց ունին տալոյ զպատասխան յաւուր դատաստանին թէ ոչ ունէաք քարոզիչս եւ ծանուցիչս ճշմարտութեան ուստի զթիւր եւ զխոտորնակ ճանապարհն գնացաք: Այլ ամենախնամ եւ Ամենաբարին Աստուած ներգործեաց զլոյս շնորհաց իւրոց ՚ի պարս ՚ի ձեռս ազգիս հայոց՝ որք ներողութեամբն Աստուծոյ, եւ կամ թէ վարկ լիցի ասել նախասահմանութեամբն Աստուծոյ գերի վարեցան ՚ի պարս յորոց շառաւիղեալ ծագեցաւ արեգակն արդիւնաւոր զսքանչելի եւ զցանկալի վարդապետն Յոհաննէս որով իսկ ճշգրտապէս եւ մանրամասնաբար ծանեան զճշմարտութիւն աւետարանի օրինիս: Վասն զի սիրտ նոցա գոլով կապեալ ՚ի սէր աշխարհի եւ ՚ի հեշտութեան նանրանման եւ սնոտիապատուաստ փառաց կենցաղոյս ոչ կարացին հետեւել ճշգրտապատում ճշմարտութեան այլ ինքեանք իսկ կամօք իւրեանց հրաժարեցան ՚ի ճշմարտութեան լուսոյ կենաց եւ հետեւեցան ՚ի մոլար շաւղաց եւ ՚ի սնոտի կրօնից՝ որոյ հիմնաւորութիւն վարկցես իսկ ստուգիւ ՚ի վերայ ստութեան՝ եւ ունայնութեան, քան թէ ստուգութեան եւ ճշմարտութեան հաստատել: Քանզի ազգ մի որ ՚ի բնէստութեան եւ ունայնութեան հաւատացեալ իցէ եւ հետեւեալ դժուարինէ նոցա, եւ յոյժ դժուարին /506/ առի ճանաչել զստուգութիւն, եւ հետեւել ճշմարտութեան եթէ ոչ իսկ տեսանիցեն զմեծագունեղ նշանս ինչ եւ կամ թէ զսաստիկ հարուածս եւ զտան ջանս որպէս երբեմն Տրդատայ մերոյ իսկ արքայի առ դիպեցաւ եւ զօրաց նորա եւ ամենայն ազգն: Վասն զի յառաջ քան զպիղծ կրօնն մահմետի որ մինչ տակաւին չէր ՚ի պարս ՚ի միջի սոցա բնաւորեալ այս ազգ գրեթէ առաւել քան զամենայն ազգս կռապար իշտս սիրէին զունայնութիւն կռապաշտութեան եւ կերպստայօդ եւ բիւրալան բաջաղանս դանդաչէին ըստորում քաջայ այո իսկէ զորմէ ՚ի բազմաց: Այսպէս եւ այժմ սոքա յոյժ կարի առաւել քան զայլ մահմետականս հետեւեն սնոտի գործոց, եւ վատափառ կրօնից, ստուգապէս զայսմանէ քաջ գիտեն ամենեքան զորմէ յաւէտ երկարաբանելս տայ տեղի եւ առիթ ձանձրութեան ընթերցողաց: Ուրեմն՝ միայն այսչափ ինչ ասել ինձ ճահ վարկանիմ եւ որով իսկ ծանուցանել ըզվատասրտութիւն, եւ զթիւրութիւն ազգիս այսմիկ չարի: Քանզի երանելի վարդապետն մեր Յոհաննէս թարգմտնեաց զաւետարանն սուրբ, եւ զգործս առաքելոցն եւ զչորեքտասան թուղթսն պօղոսի առաքելոյն, եւ զկաթուղիկեայսն ըզյայտնութիւն Սրբոյ Յոհհաննու՝ մինչեւ իլրումն նորոյս կտակարանի ՚ի բարբառ պարսից եւ արաբացուց որք ընթերցան զօրհանապազ եւ վկայեցին ամենեքեան թէ արդարեւ պատգամ Աստուծոյ է, եւ ՚ի վաղճանի ոչ կարացին ընթանալ զկնի լուսայ կենաց այլ մնացին ՚ի խահարի կորստեան եւ անմտութեան որով ինձ թուիթէ՝ տեսեալ բարեգթածին Աստուծոյ (որ կամի զի ամենայն մարդիկք կեցցեն, եւ զգիտութիւն ճշմարտութեան եկեսցեն) զճանապարհս սրտից նոցա եւ զկամս մտաց նոցայ վասն որոյ կուրացոյց զաչս նոցա համանման հրէիցն Աստուածասպանից զի մի երբէք կարասցեն ճանաչել ստուգիւ զճշմարտութիւն: Ուստի/507/ յետ ամենայնի ՚ի դէպէ ինձ ասել յայսմ վայրի թէ Ամենաբարի եւ գթառատն Աստուած ոչ զրկեաց զլոյս իւր ՚ի յազգէն պարսից այլ թէպէտ բազում լուապատէր արեգակունք ծագեաց Աստուած ՚ի պարսկաստան յաշխարհիս առաքելով զնոսա հոլովապատ ընթացիւք առի որովք տեսանել նոցա զլոյսն կենաց սակայն առաւելապէս քան զհամայնն ծագեցաւ ՚ի վեր նախնամ տեսչութենէ Աստուծոյ զփառազարդ վարդապետն մեր Յոհհաննէս Արեգակն եօթնաճոճանչ նշաղիւք այլ նոքայ ոչ կարացին տեսանել զկենսաւէտ լոյսն ուստի եւ տարագրեալ զրկեցան յարփիափայլ եւ յարքունական Կենաց պողոտայէն: Որոյ վասն նա բարեփառ եւ ցանկալի այրն՝ կարէ ընդ դաւթայ ասել առ Աստուած թէ բազումքէին որք հալածէին եւ նեղէին զիս այլ ես ՚ի վկայութեանց քոց ես ոչ խոտորէի: Քանզի խօսէի զվկայութիւնս քո առաջի թագաւորաց եւ ոչ ամաչէր: Իսկ նոքա ոչ ընկալան զբանն քո ես զի արարից թէ եւ ընկալան զսերմն բանին կենաց՝ բայց ոչ բուսուցին զոստս բեղմնաբերս, այլ եւ ոմանք զիս նեցեալ խուէին, եւ հալածէին նմին իբր հայէի յանագորոյնսն եւ մաշէի, զի զպատուիրանս քո ոչ պահէին: Եւ զայլս նմանս անյսոիկ: Այլ եւ երանելի եւ փառազգեաց Րաբունին ոչ թէ միայն եւ եթ ունէր իսկ արհաւիրք արտաքուստ, եւ տառապան ՚ի հեթանոսաց այլեւ ունէր ՚ի ներքուստ մարտ ՚ի փառասէր եւ ՚ի խաւարաիղձ եպիսկոսպոսաց եւ յունայնակենցաղ վարդապետաց եւ աբեղայից: Քանզի սա կայր եւ կենցաղավարէր իբրեւ զմի ՚ի ճգնաւորաց անապատի, եւ անհամեմատ զվարս ստացեալ ունէր ՚ի մարմնաւորաց յանձին իւրում զի ոչ ուտէր միս ոչ զանձն իւր պճնէր փառազարդ զգեստուք այլ միայն աշտուճ հացիւ եւ խոշոր խարանազգեստուք շատանայր: Իսկ այնոքիկ յաւելուծավք քան զսահմանեալ պարէնն կրօնաւորաց /508/ ուտէին ըմպէին զգենուին եւ խրախճանային յաւուրս նարութեան իւրեանց եւ նա նոցա խրատէր ՚ի զգուշութիւնս եւ զգործս ըստ արժանի կարգի իւրեանց ցուցանել՝ եւ մշտատեւ ճգնութեամբ ընթեռնուլ զգերանս Աստուածային Զի ասէր նոցա թէ որովք կարէք լուսաւորիլ լուսով գիտութեան զի գիտութիւննէ լոյս ուղղիչ մարդոյ իսկ մեծ խորխորատ մթինէ եւ խոր խաւարասոյզ անգիտութիւն սուրբ գրոց իսկ ՚ի նոցանէ ոչոք անսաց զբանից երանելւոյ առն Աստուծոյ այլ նշկահեալ արհամարեցին զնա եւ զբանս նորա եւ այպնակատակ բանիւք նախատակոծ առնէին զնա եւ երգիծուցանէին եւ զբազումս ՚ի շարադրեալ գրոց նորայ հրակիզեալ այրեցին առ նախանձու: Ուստի զայսացեալ նա ՚ի վերայ նոցայ գնայ նստէ արտաքոյ վանացս ՚ի տան Հօր իւրում եւ անդ գործէ զգործս իւր Աստուծոյ եւ մարդկան հաճոյականս: եւ ոչ ոք ՚ի յորոց հետեւեցաւ նմայ ՚ի գիտութիւնս եւ ՚ի գնացս իմաստութեան բաց միայն Աստուածատուր վարդապետն որ յապա գնաց ՚ի բիւզանդիոն լուսաւորեաց զնոսա ուսուցանելով անդ զգիտութիւնս արտաքին գրոց յորմէ ուսաւ պաղտասար դպիրն եւ արար զքերականութիւն, եւ զայլ շահեկան արդիւնս: Եւ ապա եկեալ նա անտի դարձեալ ՚ի վասն մեր եղեւ առաջնորդ վանացս որպէս եւ զորմէ ՚ի վայր գնացեալ ճառելոցեմ ՚ի տեղւոջ իւրում: Իսկ այլքն մնացին յանմտութիւնս իւրեանց եւ խաւարեցաւ անմտութեամբ սիրտք նոցա եւ կորուսին այնպիսի չքնաղակերպ գիտութիւն ՚ի միջոյ իւրեանց մինչեւ ցայսօր ժամանակի: Զայն՝ զոր մինչեւ ցայսօր այլք վայելեն եւ խրախանան լուսապայծառ գիտութեամբ. Իսկ մեք նստեալ մնացաք զուրկ ՚ի խաւարչտին տեղւոջ եւ կարօտեալ մուրացկան: Արդ եթէ յայնժամ ուսանէին նոքա ՚ի յոտս տեառն Յոհհաննու Դերապատիւն /509/ վարդապետի, եւ աշակերտք նորայ հանգոյն աշակերտաց Մխիթարայ Աաբայի կաթոգին բաղձանօք զկին հոտոյ իւղոց նորայ վերաթեւեալ ճեպէին՝ անստգիւտ՝ կարծեմ թէ այժմ առաւելապէս աստ պանձանայր իմաստութեամբ եւ յոյժ ճոխապէս գերափայլել երեւիւրքան զամենայն ուրեք յորս իմաստուն գտանի Եւ մանաւանդ իսկ ոչ ինչ իւիք ընդ հատ գտանիւր այլ յաւէտ պերճացեալ քան զվանս Մխիթարայ Աբբայի, եւ զայլս տեղիս: Բայց էր Օր՝ եւ ոսկեղէն ժամանակ առորով յայնժամ իսկ պերճանայր ասաստին հրաշագեղ մակացութեամբ զոր կորուսաք զայն սակս խաւարասէր բարուց մերոց ուստի թախանձանօք աղաչեմ զձեզ դուք որք այժմ պանձայքդ զգօնաձայլ իմաստութեամբ մի եւ դուք նոյնպէս զի մի գուցէ իբրեւ զմեզ զգենուցուք զգծծատեսակն կերպարան: Թէպէտ չէ օր էն իսկ զանցեալ ունեցեալ իրովք ոք պարծիլ որպէս ասէ առածն հասարակաց թէ ասիլ եթէ ունէի երբեմն զայս ինչ եւ զայն ոչէ ՚ի հաշուի այլ զոր ունիմ այժմ զայն անկանի ՚ի հաշիւ բայց օրէնէ եւ առաւել եւս յատկահոյն կարգադրութիւն պանձալ եւ պարծիլ զհայրենական իրօք Որ հայրն մեր ըստ հօգւոյ եթող վասն մեր ՚ի մէջ եկեղեցւոյն Քրիստոսի զբազում անսպառ գանձս արդիւնականս, թէ եւ յորոց արգասեաց զուրկեմք կողոպուտ բայց ունիմք ՚ի բազմաց գանձուց նորա զբազումս ՚ի մէջ մեր նմին իրի եւ որովք պարծիմք իբրեւ զորդի հարազատք՝ առ ժառանգութեան հայրենօք: Նա իսկ եւ որովք, եւ զարթուցիչ շնորհիւն Աստուծոյ յուսամք եւ ապաւինիմք կրկին արծարծեալ բորբոքիլ յորաց նշուլից ՚ի յիմաստըս զօգնութեան եւ վերստին շքեղազարդապէս բարգաւաճիլ վերանորոգիլով արփիաչքնաղ մակացութեամբ: Արդ եթէ այն Հայրն /510/ մեր մեծապատիւ յորժամ աղօթս մատուցանիւր առ տէր Աստուած ՚ի գիշերի առ դրան եկեղեցւոյն՝ լուս պայծառ յերկնից Եօթնաճաճանչ ճառագայթիւք շուրջ զնովաւ փայլատակեալ լինէին, մինչ գրեթէ՝ ՚ի սաստիկ լուսոյ նշոլիցն՝ լուսաւորեալ երեւիւր համասփիւռ լուսոյ նշոլիցն՝ լուսաւորեալ երեւիւր համասփիւռ վայր տեղւոյն այնորիկ ըստ որում զորմէ իսկ ստուգութեամբ հաւաստի առնեն ամենեքեան որք հնագոյնք որք զնա աեսեալնեն: Ուրեմն՝ եւ մեք աներկբայ յուսով հաւատամք լուսաւորիլ կրկնազարդապէս երկնաձրիւ լուսով նորին: Եւ եւս զի եթէ ՚ի գրեալ գրոց երանելւոյ հօրն մերոյ՝ լինին բազում բժշկութիւնք ախտաժետաց, եւ առնեն զբազում սքչանելիս որպէս եւ ես ապարդիւն անարժանս բազում անգամ իսկ տեսի աչօք իմովք եւ զորոց անշուշտ իսկ եւ անստգիւս վկայեցի: Ապաքէն ուրեմնէ անկեղծաբար հաւատամք, առ ՚ի որովք զախտ յիմարութեան մերոյ ապաքինիլ:

            Ահաւասիկ յետ ամենայնի այսուհետեւ կայ եւ մնայ ինձ ասել զայս: Արդ զկնի յոգնաբեղուն գեղապանձ եւ հրաշափառագոյն գործոց զորս ՚ի նմանէ արտազեղեալ ծաւալեցաւ որ մինն յորոց այսէ զոր յառաջագոյն ոչ զեկուցի ՚ի վերանդր: Քանզի սա հարցեալ եղեւ ՚ի շահսուլտան հօսէն արքայէն յաղագս բնական կրից մամնոյ թէ հի՞մ արդեօք սանձեալ նուաճէք զբնական կիր մարմնոյ զի ասէր թէ ոչէ գործ կամայական զի մարթ լիցի սանձել զնա անձնիշխան կամօք այլէ գործ եւ կիրք բնական որ անկարէ եւ անհնարին ընկճել զնա անձնիշխան կամօք: Ապա որպէս՞ կարէք կեալ թարց կնոջ զի կին ստեղծաւ վասն առն եւ այր ասկս կնոջ, վասն որոյ ՚ի յայսմ իրողութեան յոյժ զարմացեալեմ կամիմ զի ցուցցես ինձ զառիթն եւ զտարակուսութիւնս իմ /511/ բառնալ: Առ   որ իմաստնահանճար հայրն մեր գործնական պիտոյիք պատասխանէ որով եւ զառիթ ընկճման բնական կրից մարմնոյն ցուցանէ, քանզի որպէս երբեմն արար իմաստունն Պիւթագորաս յորժամ հարցեալ եղեւ ՚ի յոմանց թէ որ չափ իցեն կենաք մարդկան նա առ նոսա ոչ այլ ինչ ասաց Բանիւ այլ փոքր ինչ երեւեալ եւ իսկոյն գնաց անտի ծածկեցաւ յաչաց նոցա որպէս գրէ հրաշագեղ խորենացի: Կամեցեալ իմաստունն՝ այնու արագ փախստամբ ցուցանել նոցա թէ յոյժ վաղանցուք եւ կաճէ կեանք մարդկան: Սմին սարաս արար եւ երջանիկ այն՝ զի խնդրեաց յարքայէն յեղել առինքն զմի ՚ի ներքինեաց իւրոց՝ զի ծանուսցէ նմա զառիթն որ գնացեալ պատմեսցէ արքային: Եւ իբրեւ ՚ի վաղիւն ներքենին գայ առնա, եւ ոչ ինչ երբեք խօսի ընդ նմայ այլ նստեալ գրէ արագապէս զգիրս իւր որպէս սովոր իսկ էր յամենայն ժամ գրել: Իսկ ներքենին այն վշտացեալ ՚ի բազում կանգնելոյն նստէ, եւ իբրեւ զժամս բազումս է անց ՚ի վերայ ծունկք նորա կթուցեալ ցաւեցան վերստին յարուցեալ կանգնի եւ այսպէս փոյթ ընդ փոյթ նստեալ եւ կանգնեալ մինչեւ յոյժ տաղտկանալ նմա: Ապա ասէ վարդապետին մերոյ ասա ինձ զոր ին չ կամիս ասել զի երթեալ ծանուցից արքային, ասէ ցնա գնա զոր ինչ տեսեր պատմեա արքային: Իսկ գնացեալ զսարազ անցմանց իրին արքային զեկուցանի որով իսկն ծանեաւ արքայն զառիթ իրին եւ յոյժ ներբողեաց զհրաշալի խոհեմութիւն նորա ՚ի մէջ նախարարաց իւրոց: Եւ ապա երանելի հայրն մեր եզերեալ կնքեաց զարդիւնալիր՝ եւ զարգասաւոր որ կեանս իւր ՚ի բարւոք ծերութեան ՚ի հազար հարիւր վատսուն եւ հինգ թուականիս Արամազեան տումարիս, եւ ՚ի յեօթանասն երորդի եւ չորորդի ամի հասակի կենաց իւրոց ՚ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ օրհնելոյն: Որոյ /512/ յիշատակն օրհնեալ եղիցի եւ բարեբանեալ եւ աղօթիւք նորին գթասցի տէր ՚ի վերայ մեր եւ աճեցուսցէ զսերմն բանին կենաց ՚ի մեզ: Ահա զրաւ լեալ զյիշատակ պատմութեանց երկուց աշակերտոց Տեառն դաւթի ընտրեալ Առաջնորդին արդ՝ աստանօր ժամէ ինձ զերրորդէն, եւ զայլոց աշակերտաց սակաւուք իմիք ծանուցանել Իսկ երրորդ ընտրեալգոյն եւ գերահրաշ աշակերտ նորա էր Աղէքսանդր Աստուածաբան եւ մեծ իմաստ րաբունին որ էր քսջափառ եւ անպարտելի հզօր ախոյեան ընդ դէմ հերձուածողաց: Սա զկնի Տեառն Ստեփաննոսի առաջնորդի՝ ընտրեցաւ ՚ի յառաջնորդութիւն վանացս նորոյ ջուղայի, եւ ապա յետ Նահապետ Կաթուղիկոսի հաւանութեամբ ամենայն ազինս Արամազեան կարգեցաւ Հայրապետ ՚ի Յէջմիածին: Չորրորդ՝ Խաչատուր վարդապետ: Հինգերրորդ Մինաս վարդապետ: Վեցերրորդ՝ Անդրէաս վարդապետ: Եօթներրորդ՝ Միքայէլ վարդապետն: Սաէր յոյժ հմտացեալ ՚ի յերաժշտականութեան արհեստի: Ութերրորդ Մարկաս վարդապետ: Իններրորդ՝ Յովսէփ վարդապետ: Տասներրորդ Սիմէօն վարդապետ: Մետասան Երրորդ՝ Յոհան վարդապետ: Արդ սոքա ամենեքեան որք յիշատակեցան՝ ընկալան զկարգ եւ զաստիճան Եպիսկոպոսութեան բայց ՚ի Յոհաննու Սքանչելահրաշ վարդապետէն, որ իւրով կամօք հրաժարեցաւ ոչ մտանել ՚ի յայն ջոկ:

            Արդ՝ ահաւասիկ այն երջանիկ կավառ եւ բարեբաստիկ Տէր Դաւիթ առաջնորդն ստացեալ ժողովեաց զբազում աշակերտս եւ լուսաւորեալ պայծառացոց զհոգիս նոցա Աստուածային եւ երկնաւոր քաղաքավորութեամբ եւ զարդարեալ գեղեցկապանձ վարելչացոյց զնոսա փիլիսոփայական գիտութեամբ եւ բնազանցական Աստուածաբանութեամբ Որոյ թիւ բոլորից աշակերտացն՝ լեալէ մինչեւ ցքառասուն ամենեքեան /513/ որք ընտիրք՝ եւ վառազգացք որպէս ես ՚ի յորոց զսակաւ ընտրելագոյնս առեալ դրոշմեալ մատենագրեցի զանուանս նոցա սոփերի մերում: Եւ ապա զկնի յոլովից քրտնաթոպ եւ երաշխէս տարժանմանց՝ որ ճգնեալ տքնեցաւ վսեմազարդ եւ Մեծապատիւ հայրն մեր Տէր Դաւիթ Րաբունապետ ՚ի վերա տան Տեառն եւ յարկի փառաց անեղին Աստուծոյ այնուհետեւ իսկ լրացեալ Բովանդակի զժամանակ նժդեհութեան նորա եւ ՚ի 1133 թուջո լքանի ՚ի կենաց եւ փոխի առ Քրիստոս Տէրն մեր: Որոյ յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի: Իսկ արգ զի ըստորում Տէառն Շնորհիւ կատարեցի զխնդիր տենչալոյս իմոյ ըստ կարողութեան քանաքի եւ մղտագոյն դիտման մտացս իմոց՝ որ զառ ՚ի նորա անէ փափագանօք խնդրէիր ՚ի մատենի աստ յայսմիկ կարճ ՚ի կարճոյ արձանագրել որոյ վասն եւ ես ոչ անփայթ արարի զհայցուած նազենւոյս իմոյ այլ կատարեցի յոժարակամ սիրով թէ եւ էր ան յարիր եւ անհեթեթ ՚ի յոճոյ ճառիս մերոյ: Աստանօր ժամէ ինձ վերստին դարձուցանել զբանս մեր ՚ի յիրակութիւնս Շահաբազայ երկրորդի Արքայի եւ զմնացածս բանից նորա զորս թողաք ՚ի վերանդր՝ այսուհետեւ յուշազգած եւ իրազեկ առնել: Քանզի զայսու ժամանակաւ հանին զդաշտեցի զթաւրիզեցի, զերեւանեցի եւ զայլես հայքս ՚ի սպահանայ քաղաքամիջէն, եւ ՚ի մերձ ջուղայեցւոց բանկեցուցին որպէս եւ զորմէ Առաքեալ վարդապետն կարի ճոխագոյն վիպէ: Եւ որպէս ստուգեն զնմանէ բազումք թէ՝ էր այր արդար ակշիռ եւ խաղաղասէր ոչ սիրէր զանիրաւութիւն եւ ոչ խնդայր ընդ կորուստ մարդկանց եւ յոյժ առաւել սիրէր անխարդախ սիրով զքրիստոնեայսս՝ քան զազգն իւր Իսկ զկնի յոգուն արութեանց եւ /514/ քաջափառութեան գործոց լուծանի ՚ի կենաց որեւ բովանդակեալ զժամանակ աէրութեան իւրոյ

            Եւ ապա սեպհականեալ ժառանգէր զՊերճական պետութիւն երկրորդն Շահ Սէֆի որդի նորա

            Յետ որոյ յաջորդէ զտեղի նորայ եղբայր նորայ երրորդն Շահիսմաէլ

            Իսկ զկի նորա ժառանգէ զաթոռ թագաւորութեան Շահ Սլէման արքայն որ էր այր քաջ եւ իմաստուն սորայ եւ եղեւ յոյժ հակառակ հաւատոյս քրիստոնէութեան: Ընդ որում եւ խօսեցաւ, հանճարեղ եւ իմաստնախոհ բանիւք երջանիկ վարդապետն Յոհաննէս վասն հաւատոյս քրիստոնէութեան որպէս եւ զորմէ ՚ի վերանդր յաճախ բանիւք մանրամասնաբար ծանուցի: Իսկ ընդ ժամանակս ընդ այնորիկ, վտարանջեալ ապըստամբեցան աղուանք, եւ զՂանդահար քաղաք ընկճեալ նուաճեցին ընդ իշխանութեամբ իւրեանց:

            Յորժամ զայս համբաւ հռչակ հարկանի յականջս Սլէման Արքային ՚ի ժամու ընթրեաց երեկոյի յեղանակս սաստկասառոյց եւ ՚ի ձիւնամածեալ ձմրան, նոյն ժամայն յարուցեալ ՚ի սեղանոյ համադամ եւ անուշահամ խորտկաց կերակրոց եւ ըմպելաց, հրամայէ հիպերէտաց, եւ յառաջադէմ պաշտօնէից իւրոյ փոյթ ընդ փոյթ կանգնել զվրան արտաքոյ քաղաքին: Եւ ինքն արքայն ՚ի գիշերայն ժամուն գնացեալ զետեղի, ՚ի ներվրանի իւրում զայս յորժամ ազդ եղի զօրացն ամենայն վաղվաղակի ժողովեցան միահամուռ ամենեքեան առ դրան խորանի արքային: Ուրանօր ծանեան զկամս արքային թէ կամի չուել ՚ի վերայ Ղանդահարայ քաղաքի եւ ճնշեալ նուաճել զապստամբեցեալ զաղուանսն եւ կերծանել զանագորոյն եւ զստամբակ զօրութիւն նոցայ ուստի մինչեւ ՚ի ծագել լուսոյ արեգական /515/  պատրաստեցան ամենեքեան ՚ի պատրաստութիւն պատերազմի, իսկ ապա ելեալ արքայն ՚ի տեղւոջէ անտի, կարի արշաւմամբ չուեալ խաղացբճօօ հազար զօրօք գնաց պաշարեաց զքաղաքն Ղանդահարայ եւ էառ մեծաւ ռազմիւ զքաղաքն ՚ի նոցանէ ՚ի միջոց դոյզն ժամանակի: Ուր եւ զբազումս ՚ի յորոց սրախոշոշ մահուամբ սատակեաց եւ զմարզպանութիւն քաղաքին ետ ՚ի ձեռս գորգին խանի միոջ որէր ազգաւ վրացի եւ ինքն արքայն  անցեալ եկն ՚ի քաղաքն սպահան: Իսկ գորգին կացեալ անդ յոյժ եւ յոյժ վշտացեալ տառապեցոյց զնոսա վասն որոյ յոյժ վշտացեալ ՚ի տառապանաց նեղութեանց սպանին զնա յաւուրս Շահսուլտան Հօսէն արքայի: Եւ Արքայն Սլէմայն զկնի բազում բարեփառութեանց գործոց մերձեցեալ ժամանէ նմա զհասարակաց աւուրն լուծանի ՚ի կենաց ՚ի սպահան քաղաքիս, ռճխգ

Թուին Հայոց

Թուին Քրիստոսի

թուականիս մերոյ: Որոյ թագաւորեալ տնդ ամենայն ամս Եւ յաւուրս ժամանակաց սորա էր Առաջնորդ Սրբոյ վանացս մերոյ զՏէառ Ստեփաննոս վարդապետն զորմէ ՚ի անդր ՚ի կարգս աշակերտաց Տերն Դաւթի վարդապետի ճառեցաք: Եւ զկնի սորա նստաւ յաթոռ Առաջնորդութեան զտէր Աղէքսանդր վարդապետն:        

28

            Եւ ապա յետ Սլէման Արքային փոխանորդ զաթոռ նորա ՚ի նոյն ամին:

սճխգ

սողդ

            Շահ Սուլտան Հօսէն զորդի նորա, որէր յոյժ վարժեալ եւ հմտացեալ ՚ի գիտութիւնս պարսից: Սա յաւէտ եւս քան զհայր իւր Սլէման եղեւ ներհակ եւ հակառակ հաւատոյ եւ կրօնի քրիստոնէութեանս առ որ զինեալ հոգովն սրբով խօսեցաւ վսեմազարդ վարդապետն Յոհաննէս, եւ կասեալ ընկճեցոյց զչար կամս նորա ըստորում եւ զորմէ վաղուրեմն ճոխաբար զեկուցի:

            /516/ Եւ արքայն հօսէն որ չափէր առաւել պերճացեալ եւ հմտացեալ ՚ի յիմաստս գիտութեան այնչափ առաւելապէս էր լքեալ եւ նահանջեալ ՚ի քաջափառ գործոց արութեանց քանզի ոչ ինչ գործ արութեանց, եւ քաջութեան եցոյց սա այլ ուտելեաց եւ ըմպելեաց պարապեալ եւ ՚ի յորս էրէոց: Որ եւ շինեալ ՚ի հարաւակողմ քաղաքիս ՚ի յանապատ տեղւոջ զգեղեցիկ պալատս արքունական եւ շուրջ զնովաւ զդրախտս եւ զբուրաստանս ՚ի պատճառս զբոսնաց, եւ կոչեաց զանուն նորա ֆահրապատ եւ ինքն Արքայն հանապազօր հեծեալ ՚ի վերայ գրաստու կանամբք եւ աղախնովք՝ եւ ներքինեօք գնայր ՚ի պալատէ քաղաքին ՚ի պալատն ֆահրապատայ՝ եւ անդ զբօսնուր: Իսկ ազնիւ կին արքայիս որ էր թագուհի ՚ի վերայ ամենայն թագուհեաց իբրեւ ետես զխենէշ եւ զանարի վարս արքային, կշտամբեալ յանդիմանէ զնա խրատական բանիւք եւ ասէ տես արքայ զի նախնիք քո քաջութեամբ աիրեցին նահան գաց եւ գործովք արութեամբ ընդարձակեալ տարածեցին զտէրութիւնս իւրեանց ՚ի վերայ յոգունց գաւառաց եւ ոչ եթէ խենէշութեամբ եւ վատարի երկչոտութեամբ: Եւ դու եթէ կամիս ժառանգել զնոցունց թողեալ տէրութեան որ այժմ առ քեզէ հասեալ, եւ դու զայն ունիս ուրեմն աղաչեմ զքեզ տէրիմ արքայ՝ զի համանման քաջութեան գործոց նոցա զգործս եւ զարութիւնս երեւեցուցես յանձին քում, որով կարես կեալանփոյթ եւ անսայթաք ՚ի տէրութութան քում:

            Իսկ եթէ ոչ այնպէս՝ գիտասջիր զի իսկ եւ իսկ կործանելոցես զպճնազարդ տերութեան գահ եւ խայտառակեալ նշաւակիցիս ՚ի մէջ ամենայն ազգաց: Այսպիսի բան լուեալ արքայն յիմաստնախոհ կնոջէն ոչ ընդոստեալ զարթչեաւ ՚ի թմրեալ հեղգութենէ իւրմէ, եւ ոչ երախտահատոյց եղեւ այնպիսի /517/ օգտաբեր խրախտատունին իւրոյ որ կամէր որովխրատիւք զանձն նորայ ապրեցուցանել ՚ի մահառիթ վտանգէն եւ շքեղազարդ փառօք զնա բարգաւաճ եւ արգասաւոր առնել: Այլ հանգոյն կամակոր անձանց՝ եւս առաւել ՚ի խելագարութիւն միտեալ ցնդեցաւ քանզի զկնի աւարտման բանից նորա կարի զայրացեալ ցասեաւ ՚ի վերայ խոհեմալիր խրատու նորա վաղվաղակի հրամայէ խեղդ զպարանոց նորա արկանել, եւ հեղձամեղձուկ զնա առնել եւ կորուսանել: Իսկոյն կատարի զհրաման թագաորին եւ սպանանի զգեղեցիկ եւ զհանճարեզ տիկինն փոխանակ բարի եւ շահաւէտ խրատու իւրոյ:

Որով եւ՝ արդարեւ ուսանիլ ճահէ մեզ ոչ խրատել զանձինս խստասիրտս եւ կամակորս մինչեն իսկ տակաւին ՚ի կամակորութիւնս իւրեանց զառածեալք գիտացեալք հաւաստեաւ զի յաւէտ չար ՚ի նոցունցփոխանակ բարեգոյն եւ օգտակար խրատու մերոյ ընդունիմք: Նմին իրի եւ երջանիկ մարգարէն՝ բարձրագոչ ձայնիւ խրատէ զմեզ իմաստնաբար բացատրելով թէ՝ Ամովս: Որ իմաստուն իցէ արդեօք լռեսցէ իսկ ՚ի ժամանակիս յայսմիկ զի ժամանակս չարէ: Ահա իսկ ժամանակիս յայսմիկ զի ժամանակս չարէ: Ահա իսկ ժամանակ չար եւ ժամանակ անընդունելի, եւ ժամանակ կործանման Աստուծոյ խրատտուին եւ խրատ ընդունողին: Վասն որոյ կամ մեղմով խրատել պարտէ զխոստասիրտ եւ զկամակոր անձինս եւ կամ թէ յայնպիսեաց բարւոք իսկէ բացէ ՚ի բաց հրաժարիլ մինչեւ զիջանիցեն ՚ի կամակորութեանց իւրեանց: Նմին աղագաւ մարգարէն Դաւիթ եւ առաքեալն Պօղոս յոյժ ճահողապէս խրատեն զմեզ ոմն ասելով թէ՝ ընդ նմին եւ հաց իսկ ոչ ուտէի իսկ միւոն ասէ թէ՝ ընդ այնպիսոյն եւ հաց եւս մի ուտեր: Արդ այժմ դարձայց ՚ի կարգ բանիս իմոյ, եւ զնմանէ բուռն հարեալ խնամով ճառեցից ուստի արտաքս ելի թողլով կիսակտուր /518/ զբանս իմ, զի որով իցէ իսկ՝ բացափայլեալ ՚ի լոյս անդր եկեսցէ զհամայն իրողութեանս ՚ի վաղնջուց, եւ ՚ի կանուխ ժամանակաց եղելոց: Իսկ այսուհետեւ ճահէ ինձ փոքր ինչ նրբութեամբ քննել եւ հետազօտել զապստամբութեանց Աղուանից ազգին, եթէ ոյր աղագաւ, եւ կամ թէ վասն էր ապստամբեցան Աղուանք ՚ի Շահ Սուլտան Հօսէն Արքայէ Պարսից: Եւ թէպէտ զորմէ իսկ ոմանք բազում եւ զանզան զպատճառս սէսպիսաբար ստորոգեալ դանդաչեն այլ մեք ստուգիւ հետազօտեալ զնմանէ ՚ի բազմաց՝ այս իսկէ զոր ՚ի ստորեւ փութամք վերաճառել: Արդ՝ որպէս կանխագոյն իսկ պատմեցաք զգօրգին խանէն թէ՝ ընկալաւ զմարզպանութիւն Ղանդահարայ քաղաքին յԱրքայէն Սլէմանայ, եւ յոյժ վշտացոյց զնոսա ամենայն ասռապանօք: Եւ որոց կրեալք զբիւրակերպ նեղութիւնս ՚ի ձեռանէ նորա եւ կերպի իւրք ճողոպրիլ ՚ի մեծագոյն կեղեքմանց նորա՝ ոչ մարթանային: Ուստի յելս գտեալք հնարից՝ կամեցան գալ ոմանք ՚ի նոցանէ եւ բողոքել զնմանէ առաջի նորա:

Եւ նախաշաւիղ գործոյս եղեւ միրվէիս հայր մահմուտին՝ եկն ընդ այլոց ոմանց ՚ի սպահան քաղաքս ուր եւ գրեցին յերկար մի՝ եւ ծանուցին յորում զամենայն տառապանս մնացեալ առ դրան արքային, եւ թախանձ արկեալ բազում անգամ զբազում նախարարս՝ եւ զյառաջադէմ պաշտօնատարս ոչ եղեւ իսկ նոցա հնար մատուցանել զծանարտակս իւրեանց առաջի արքային, առի որով տեղեկանալ արքայն զբազմաժամանակեայ նեղութեանց նոցա, եւ զհայթաթանս սպեղանեց ընձեռել խղխայթեալ որոց հարուածոց: Քանզի ինքն արքայն՝ գլխովին պորտաբուծ եղեալ ծառայէր իսկ խենեշութեան եւ որովայնի եւ ամենայն ծառայք դրանն արքունի ուրաքանչիւր ոք փութայր գործել զօգուտ անձին իւրոյ եւ ոչ /519/ ոք այն իսկ գոյր արդեօք՝ որ զշինութէնէ հասարակաց խորհել իսկ ջանայցէր: Այլ ամենայն ծառայք եւ ծառայակիցք արքայացեալքէին եւ ինքն արքայն եղեալէր ծառայ կրելով յինքեան միայն զանուն արքայի եւ իրօք եւարդեամբ ամենայնիւ զուրկէր կողոպուտ ՚ի թագաւորութենէ իւրմէ:

Ուստի եւ բնաւ արքայարանն վեր ՚ի վայր յեղաշրջեալէր եւ իւրաքանչիւրոք ըստ հաճոյից կամաց իւրոց գործէր եւ առնէր զկամ իւր վասն զի ոչ ոքէր որ ՚ի թիկունս նացա հասանէր եւ օգնէր ըստ նոցայ առնելով զիրաւունս եւ զդատաստանս ըստ արդարութեան: Եւ յետ ամենայն տեսութեանցս այսոցիկ զոր ետես միրվէիս աղուանն նաեւ յաւել եւս տեսանել ՚ի վերայ այնր ամենայնի եւ զայսոսիկ: Նախ զամենայն իսկ հնարս աշխարհին տեղեկացեալ ծանեաւ եւ զբովանդակ ելումուտս ճանապարհաց նոցա դիտեալ իմացաւ եւ ապա յաւուր միում ետես եւ զայս խենեշական գործս յիմարութեան յարքայէն եւ որով եւ յոյս մեծ ստանայր ՚ի հոգուջ իւրում վասն ապագայի ապստամբութեան՝ զոր խորհեալ էր: Քանզի որք ոմանք վաճառականք որք գային ՚ի Շիրազայ, իբրեւ հասին մերձ ՚ի սահմանս Սպահանայ քաղաքիս որէ իբրեւ հինգ ասպարիզաւ հեռի ՚ի քաղաքէս, եւ կոչի անուն տեղւոյն այնորիկ հազար դարայ այսինքն ունօղ հազար դար եւ փոս տեղիս: Անդանօր իսկ մերկացեալք ասպատակեցան յաւազակաց յամենայն աղխից եւ ՚ի մթերից իւրեանց որոց եկեալ պատմեցին զաղէտս անցից Արքային, եւ ոչ կարաց գտանել զաւազակս զայնոսիկ, ոչ ինչ ունելով փոյթ ՚ի վերայ այնպիսի իրաց: Նա իսկ յաւուր միում եկին որք ոմանք եւ պատմեցին արքային թէ Ազգն Լօռոց որք բնակեալքեն ՚ի հարաւակողմ քաղաքիս եկին եւ ասպատակեալ կապտեցին զգեօղն նաջա ֆապատ ուստի ելանէ զազնիւ եւ զընտիր ողկոյզս խաղողոյ: /520/ Իբրեւ հարցեալ տեղեկացաւ արքայն թէ հինգ փարսախ հեռիէ ՚ի քաղաքէս գիւղս այն ասաց թէ ինձ ոչ ինչէ փոյթ զի շատէ ինձ եւ բաւական զսպահան քաղաքս: Դարձեալ իսկ յաւուր միում սպան զագռաւ մի ըստ հանդիպման հրամայէ զբազում դահեկանս բաշխել աղքատաց վասն այնր իրի զի թողցէ տէր Աստուած զմեղս սպանուեալ ագռաւու: Արդ զսոյն եւ առաւել քան զայսոսիկ խելագարական եւ վատնական իրողութեանս քաջայոյզ մտածմամն տեսեալ միրվէիս գիտաց յոգի իւր եթէ ապստամբութիւն ՚ի գործ արկցէ՝ կարէ յաղթել, եւ ստնանել զազգսն պարսից, եւ զթագաւորութեան գահ կործանել: Ուստի փոյթ ընդ փոյթ հապճեպ տագնապաւ ընթացեալ վաղվաղակի ժամանէ ՚ի քաղաքն Ղանդահար եւ յանկարծակի ՚ի յեղակարծ ժամոջ յառնէ ՚ի վերայ գօրգին խանի, եւ ՚ի բահլճի անդ իւրում սպանանէ զ եւ զքաղաքն հանդերձ ամենայն նահագօք իւրովք ընդ իշխանութեան իւրով նուաճէ, բայց զկասկած իմն առեալ միրվէիսի վասն սպանման գօրգին խանի կարծելով ՚ի միտս իւր թէ գուցէ արքայն յորժամ լուիցէ զսպանումն նորա իսկոյն ժողովէ զզօրս եւ յարուցեալ ելանէ ՚ի պատերազմ ընդ դէմ իւր: Վասն որոյ յամեաց ինքն մինչեւ ՚ի ձիգ ժամանակս որ եւ այսու առաւել փորձեաց զբաղդ իւր քանզի ասէր ՚ի մտի անդ իւրում եթէ արքայն իսկ զօրաժողով լեալ եկեսցէ ՚ի վերայ իմ ոչ կարեմ յաղթել նմա զի յաղթութիւն նորա է եւ եթէ ոչ իմէ յաղթութիւն եւ պարտէ ինձ գնալ զօրօք ՚ի վերայ նորայ: Եւ յորժամ յետ ժամանակաց տեսանէ Միրվէիս թէ ոչ արքայն ինքն գնայ եւ ոչ զչօրս առաքէ վասն որոյ խնդալից ցնծութեամբ զուարճանայ իբր գլխովին տիրեալ զպարս: Եւ գումարեալ համախըմբէ զբազմութիւն յոգնագւն չօրաց եւ /521/ զանթիւ կաճառս ամեհի հրոսակաց: Եւ ընձեռեալ որոց մատուցանէ խրախուսական աւետիս քաջալերելով զզօրս իւր ասելով Մի վհատիք մի ահաբեկեալ կասկածիք զանգիտելով ինչ ինոցանէ այլ քաջայարուք եւ կացէք սրտապինդ ամրութեամբ եւ լերուք որք զօրութեանց զի նոքայ որոք մերեն եւ կերակուրք որոյ մերոյ: Եւ ոչ իսկ յետ բազում ժամանակաց այլ մօտ նուաճելոցեմք հզօր զօրութեամբ ապարտս ընդ իշխանութեամբ մերով թարց իրիք երկբայութեան որով եւ յղփացեալ յօրանայք ամենայն առատութեամբ բարեաց զոր այժմ կարստէք գասարակական աւուր կերակրոյ: Եւ անբերելի զոխս անպատում վրիժուց մերոց առնումք թշնամեաց մերոց՝ որք ՚իբրեւ զտզրուկ ծծեցին զարիւնս մեր: Եւ այսպիսի խրախուսական բանիւք քաշերել հանդիսեաց զզօրս իւր զի մի այն յոյս լիցին զյաղթութենէ պարսից՝ եւ զերկիւ ղալից եղեալք նահանջեցեալք ընկճիցին: Այլ մինչ դեռ միրվէիս ՚ի սոյն դեգերէր յանկարծ ժամանէ ՚ի վերայ նորայ զախտցաւագին, որով եւ մեռանի իսկ: Բայց նախքան զմեռանիլն իւր պատուիրեաց միրվէիս Մահմուտայ որդւոյ իւրում զի զառաջադրեալ գործ իւր նա ինքն մահմուտ յառաջեալ աւարտեսցէ՝ որ էր ամաց իբրեւ քսան եւ ութից, եւ մի երկմտեսցէ ինչ վասն յաղթութեան: Իսկ Մահմուտ հետեւօղ եղեալ հօրն բարուց եւ քաջութեանց որեւ առաւել քանզ հայր իւր եղեւ ընդ դիմակ եւ քաջագօտի ախոյեան ընդ դէմ պարսից առի կործանելոյ զնոսա: Ուստի հանդերձ զօրու ծանու խաղայ յաւէտ արշաւմամբ եւ գայ մտանէ ՚ի սահմանս Կրմանայ աշխարհի եւ մեծաւ մարտիւ նուաճեաց զմայրաքաղաքն կրման ընդ ձեռանբիւրով: Ուրանօր զբազումս ՚ի յորոց սրոյ ճարակ տուեալ, եւ աւուր առեալ զամենայն ինչս եւ զստացուածս նոցա բաժանեալ ՚ի մէջ /522/ զօրաց իւրոց ՚ի յղփութիւն նոցա: Եւ ելեալք անտի արծուաբար սլացմամբ արձակեալ խոյացան ՚ի վերայ այլոց գաւառաց ասապատակ առնելով ընդ ամենայն տեղիս ուր եւ հասանէին՝ գերփէին աւեր էին եւ սպառ սպուռ կործանէին զհամայն բնակիչսն ըստ այնմ օրինակի: Եւ ոչ ոք այն իսկ գոյր որ դիմանայր մարտիւ առաջի նոցա այլ իբրեւ զտկար եւ զաղկաղկ երամս հաւուց յեեւեսաց զարհուրեալք խուսափէին: Եւ այսպէս արհաւրօք բազմք լցեալ զամենեքումբք եկին՝ եւ ժամանեցան ՚ի գեօղն գուլնաբաթ որէ իբր հինգ փարսախ ճանապարհաւ բացագոյն ՚ի քաղաքէս սպհանայ Անդանօր ՚ի դաշտի անդր ուրեմն հրամայէ մահմուտ կանգնել զխորանսն յորում զետղ առեալ նստէ ամենայն  բանակաւ իւրով: Իսկ ՚ի տեղւոջ անդ՝ յոր կայ առեալ նստէ մահմուտ խորհելով ՚ի սրտի իւրում ասէր: Զի թէ Արքայն հօսէն ինքնին ՚ի մարտ եկեսցէ ընդ զօրաց իւրոց՝ պարտէ ինձ խոյս տալ ՚ի տեղւոջէս եւ գնալ ՚ի տեղին ուստի եկի զի յաղթութիւն նորաէ: Եւ եթէ արքայն մնասցէ ՚ի քաղաք անդր եւ զգաունդս զորաց առաքեսցէ ՚ի վերայ իմ մարտնչել ընդիս ես ստուգիւ իսկ յաղթեցից նմա եւ պարտասեալ ստանանեցից զնոսա եւ խրամատեալ աղարտեցից զՏէրութիւն նորա զի ինձ տուեալ է ՚ի Տեառնէ: Իսկ արդ նա ինքն արքայն հօսէն այնչափ մոլեգնաբար զառասեալէր յախտս ՚ի գամոլութեան մինչ ոչ ինչ յաւէտ կարեւոր բարի եւ երջանկութիւն վարկուցեալ համարէր անձին իւրոյ՝ բայց ՚ի մուլութեանցն զորոց աչալուրջ կամօք զհետ մտեալէր: Ուստի եւ ոչ իւիք արդեօք փութայր ՚ի յառաքինութիւնս նկրտիլ որովք իսկ երջանկանայ մարդ եւ ստանայ զանուն քաջութեան: Այլ նոքօք իսկ կաշկանդեալ եւ պարաւոնգեալ /523/ կարծէր զինքենէ ինքն քան զԱքիւլ լէս եւ քան զայլ տիտանեան եւ բաեւեյաղթ անձինս գոլ քաջազօր եւ յաղթօղ ամենեցուն մինչ ոչ ինչ գրէր եւ համարէր զարձակումն հինից թշնամեաց յորոց պարտէր զգուշանալ եւ փոյթ ընդ փոյթ խորտակել եւ մանրել զխոստերախ արձակումն նոցա համանման հօր իւրոյ Սլէմանայ արքայի: Եւ ոչ թողուլ մինչեւ ՚ի կատար ժամանեալ ամբարտաւանութեանց նոցայ որովք զարհուրելի եղեն ՚ի մէջ ռամիկ եւ սոսկական ժողովրդոց եւ ահագին իմն տեսողաց: Քանզի յորժամ հռչակ եղեւ զյանդուգն արձակմանէ նոցայ ՚ւ սպահան քաղաքով գնացեալ ծանուցին որք ոմանք արքային թէ ահա վտարանջեալ ապստամբեցան աղուանք զքէն եւ եկեալ նուաճեցին զկրման քաղաք՝ եւ զբովանդակ շրջակայ գաւառս նորայ: Նա իսկ իբրեւ քաջամարտիկ ախոյեան՝ ոչ ինչ իւիք զանգիտեաց եւ երկեաւ զյախուռն ձկտութենէ նոցայ որք կամէին կուռն ջանիւք՝ եւ բուռն զօրութեամբ յափշտակել եւ ընկճեալ զտէրութիւն Շեխ Սէֆեան: Եւ ոչ խմբեաց զգումարս մարդկաց՝ առի որովք վաղաժաման մերձենալ առ նոսա եւ զստամբակ զօրութիւնս նոցա խորտակեալ զի մի փոքր մի եւս մնացեալ արմատացեալք բողբոջս շառաւիղեսցեն: Այլ հարցանէր ցնոսա  թէ՝ ու՞ր արդեօք հասեալրցեն նոքայ եւ զբացակայութիւն տեղսոյն ցուցանել ՚ի յորոց խնդիրէր: Եւ իբրեւ տեղեկանայր թէ տասն օրեայ ճանապարհաւ հեռիեն զմէնջ ապա ընձեռեալ ըղերձէր նոցա զխրախուսական քաջալերութիւնս ասելով: Մի բնաւ իսկ յորոց երկնչիք զի թէպէտ եկին եւ զքրման քաղաքն ճնշեալ մաշեցին բայց ոչ կարեն գալ առ մեզ եւ մտանել ՚ի քաղաքս մեր զի պակուցեալք սարսեն յինէն եւ փութանակի գնան անդրէն ՚ի տեղի իւրեանց յոր եկին ահա Հօսէն արքայն՝ /524/ որ չարավատ երկչոտութիւն ՚ի սրտի իւրում բնաւորեալ ունէր աստանօր արիաբար խրախուսէ զնախարարս իւր՝ առ ոչ երկնչելոյ զնոցանէ: Զարմանք իմն թուի՝ զի այր մի երկչոտ հի՞մարդեօք կարէ յորդորական բանիւք քաջալերել եւ կամ թէ ոչ իսպառ երկնչիլ յահագին թշնամեաց: Ահա եւ զայս իսկ արդեօք գոգջիր ՚ի բնուստ անդուստ գոյ բնաւորութիւն զի ամենայն քաջասիրտ եւ արիական անձինք յոյժ զարհուրեալք սօսափին ՚ի մեծագոյն արհաւրաց մինչեւ իցէ հասեալ ՚ի վերա: Այլ ընդ ՚ի վերա ժամանելն, աներկիւղաբար զօրացեալք հանդիսանան գուպարս մարտի ոչ իւիք զկասկած երբէք կրելով ՚ի յարհաւրաց եւ ՚ի լրման հանդիսի առնուն զյաղթանակ մրցանակի: Եւ հակ սմին համայնք անձինք երկչոտ եւ վատասիրք՝ մինչ չեն տեսեալ զահաւոր եւ զահռելի զարշաւանս արհաւորաց, կարի վստահաբար մեծագոյն պանձան այլ յորժամ հուպ ընդ հուպ մերձենայ առ նոսա իսկոյն սրտաբեկ եւ երկու ղալից լեալք աճապարեալք խուսափեն: Զոր օրինակ արարեւ Շահ սուլտան Հօսէն արքայն: Քանզի մինչ թշնամիքն ՚ի բացուստ էին իբր ոչ ինչ համարելով զնոսա խրախուսեալ քաջալերէր զզօրս իւր այլ յորժամ մերձեցան եւ եկեալ ժամանեցան ՚ի գիւղն գօլ նաբաթ եւ ՚ի դաշտի անդ բնակեցան յայնժամ տագնապաւ մեծաւ քստմնեալ զարհուրէր եւ զելս փրկութեան ջանայս հայթայթել վասն զի ՚ի կանուխն, ՚ի դէմ եւ ՚ի պատշաճ ժամանակի արիաբար ոչ ժամանեաց համայնաջինջ եւ արմատասպառ խլել եւ անհետս առնել զնոսա իսկ անաբանն՝ ՚ի տարադէպ ժամու ոչ ինչ կարաց սանանել զնոսա այլ ինքն իսկ զսպեալ սարսափէր զերկչոտութիւնս իւր յայտնելով որով եւ ընկճեալ նուաճեցաւ ընդ որոց ծառայութեան լծով: Որ թէպէտ յոյժ բազմութեան /525/ լդով: Որ թէպէտ յոյժ բազմութիւն սպայից զօրաց հաւաքեալ դումարեաց առի որովք ամբոխիւ մեծաւ ելանել ՚ի հանդէս մարտի ընդ դէմ քաջագօտի եւ արիական աղուանաց որք ՚ի սաստիկ ծռայութենէ իւրեանց՝ յոյժ արիացեալքէին եւ առիւածաբար մռնչէին առի կլանել զնոսա: Քանզի յիրաւի ասաց որ ասացան՝ թէ չարէ սաստիկ ծառայութիւն եւ չարէ սաստիկ ազատութիւն որ առաջ նովին աղկաղկ եւ տկարն արիաբար առիծանայ եւ երկրորդիւ քաջահզօրն տկարանայ: Ուստի եւ գունդն բովանդակ զօրաց պարսկական ընդ սաստիկ աշխատութեամա կացեալք յոյժ տկարացեալք էին ՚ի զօրութեանց իսկ գումարք զօրաց աղուանից կրեալք զբիրւրակերպ ծառայութիւնս յաճախաբար քաջացեալէին եւ զոգիս իւրեանց ՚ի բաց եդեալք առինուլ զոխս վրիժուց ՚ի նոցանէ: Բայց որք ոմանք ոչ թողին Հօսէն արքայի՝ ելանել ՚ի քաղաքէն եւ մտանել ՚ի հանդէս մարտի ընդ զօրաց իւրոց թիւնէր իբր վատսուն հազար: Այլ զփաղաքուշ շողոմութիւնս նմա առնելով պահեցին ՚ի քաղաքոջ (ասէին թէ) զի մի գուցէ զվտանգ ինչ ՚ի մարտի խռան քեզ պատհեսցի ՚ի յորոց: Եւ ինքեանք թարց ՚ի միք մեծի խորհրդո եւ թարց ան ընդունակութեան ՚ի հրանգութիւնս զինուց դէմ եդեալ խաղացին սորալով ՚ի բերան արեան ծարաւի որոյ յաղուանից: Եւ յորժամ յանդիման եղեն միմեանց երկոքին կեղմանքն զփողսն պղնձին գոչեցուցանել հրամայիցին եւ յառաջ պղնձին զոչեցուցանել հրամայիցին եւ յառաջ առեալ աղուանից զճակատս իւրեանց առիւծաբար արձակեցան ՚ի վերայ նոցա եւ բազում ՚ի յորոց սրախոշոշ մահուամբ սատակեցին: Եւ այնուհետեւ վտանգ մեծ, եւ ան ակնունելի դիպուած տարակուսանաց անկեալ շուրջ զնոքօք պաշարէ զնոսա ուստի եւ սարսեալք դողային, քանզի ոչ ոք ՚ի յազգէ պարսից գոյր /526/ արդեօք ՚ի զինուորական հանդէսս հրահանգեալ այլ իւրաքանչիւրոք զառասպելապատում ստութիւնս առաւել գիտէին, քանզի զինուորութիւնս, իսկ աղաուանք ՚ի զէնս մազեալք եւ յարհեստս զինուորական հրահանգեալ ՚ի ժամանակի նեղութեացն յոյժ քաջացան, եւ կուռն ջանիւք ռազմ եդեալ խիզախէին ըստ նոսա ՚ի ժամս ձիգս: Իսկ իվճարել խազմին զօրքն պարսից ՚ի պարտութիւն մատնեցան յերեսաց դոյզն դնդից աղուանից: Եւ փախստեայ անկան մազապուրծք ՚ի քաղաքն սպահան զօրոց զբազումս զվէրս ընկալեալք էին յանձինս իւրեանց ՚ի նոցանէ: Եւ իբրեւ հարցեալք լինէին ՚ի քաղաքոց թէ՝ ընդէ՞ր պարտեցայք յերեսաց աղուանից ասէին որոց թէ՝ նոսա ոչ թէ մարդիկքէին արդեօք այլ գազան դժնդակք եւ արեան արբուք: Զի ոչ իսկ գթածաբար արշաւէին ՚ի վերայ մեր զաչս զսիրտս եւ զայլ անդամս մարմնոյ ոյլ անխնայաբար յարձակեաց ՚ի վերայ մեր յախերական կոտորէին զմեզ եւ ՚ի ծայր որոյ սուսերի մաշէին զանձինս մեր: Վասն որոյ յոյժ պակուցեալք ՚ի նոցանէ զարհուրեցաք եւ ըստ կրունկս չոգաք ՚ի հետս զի մի բոլորիցս մի օրինակ սպառէին որով սուսերի իւրենց: Եւ թշուառաբաստ Արքայն Հօսէն կայր վարանեալ եւ տարակուսեալ ՚ի խորհուրդ իւր ոչ գիտէր իսկ թէ զ՞ինչ արդեօք արասցէ: Բայց հրամայեաց վաղվաղակի շինել շուրջ պարսպաւ քաղաքին զմեծամեծ բրգունս եւ զմահարձանս առի որովք պաշտպանեալ պահպանիլ զանձինս իւրեանց եւ մարտնչել ընդ դէմ ահագին թշնամեաց զի դոնէ մի տիրեսցեն քաղաքին աղուանք:

Իսկ յափշտակիչ բռնաւորն մահմուտ յետ ութ աւուրց ելեալ ՚ի տեղոջէն գայ մտանէ ամենայն բանակաւն իւրով ՚ի մեծավայելուչ եւ ՚ի պայծառաշէն պալատն ֆահրապայ յայգւոջ զոր զինեալէր Շահ Սուլտան /527/ Հօսէն արքայն: Ուր զետղ առեալ նստէ համայն բանակաւն իւրով եւ վաղվաղակի առաքէ զզօրս բազումս ՚ի վերայ քաղաքին որք գնացեալ փոյթ ընդ փոյթ պաշարեցին զքաղաքն եւ պատեցին շուրջ զնովաւ պատնէշս մեծամեծս: Եւ տային յոյժ քաջաբար պատերազմ ընդ քաղաքացւոցն եւ ՚ի բաց դարցձսհցանէին զնոսա ՚ի քաղաքն եւ երբեմն ընդ հեռաւոր զօրաց որք գային ՚ի նպաստ եւ ՚ի զօրավիդ լինիլ թագաւորին: Քանզի Արքայ Հօսէն ՚ի գաղտնի յղեաց զչորորդ որդին իւր Թահմազ ՚ի դիպօղ ժամու՝ ՚ի շրջակայ աշխարհս տէրութեան  իւրոյ զի մի զսպայս զօրաց առաքեսցէ յօգնութիւն: Եւ այսպիսի պատճառաւ զերծաւ նա ՚ի քաղաքէն եւ գնացեալ կատարէր զհրամանս Հօր իւրոյ այլ ոչ ինչ օգտեցան ՚ի նոցանէ զի աղուանք քաջութեամբ խիզախէին ընդ որոց եւ անխնայաբար կոտորէին զնոսա ՚ի սուր սուսերի: Իսկ Թահմազ որդի Շահին ապա չուեալ բնակեցաւ ՚ի գաւառս մազանդարանայ որ յետոյ ընկալաւ զԹագ Արքայութեան ըստորում ՚ի վայր գնացեալ ՚ի կարճոյ ճառելոցեմք զնմանէ: Այլ արդ զոր ինչ անկէ այժմեան պիտոյից զայնս իսկ բացատրեալ բացայայտեսցուք: Արդ՝ յորժամ տագնապաւ մեծաւ կայր պաշապրեալ զբարեքաձեւ եւ զչնաշխարհիհ արքայանիստ Մայրաքաղաքն Ասպահան ՚ի Մահմուտ բռնակալէն յանժամ իսկ իսկ եթէ որ չափ եւ կամ թէ՝ քանիցս արդեօք գիւղք եւ աւանք եւ արուարձանք առհասարակ հրձիդք ՚ի յորոց ընդ բնակիչօք գաւառաց եւ յարուարձանց սպահանայ քաղաքին ոչ մարթ ելոյր մեզ մի ըստ միոջէ ընդ գրով արկանել: Այլ միայն այսչափ ըստ որում եւ ստուգապէս յայտնիէ համայն տեսողաց զի այժմ ըզբազում աւերակ տեղիս տեսանեմք քան զշէնս զորս ՚ի /528/ նացանէ քայքացեալ յատակեցաւ: Ըստ այնմ օրինակի առնել կամէին եւ զջուղայ: Այլ ոմն Աղայ Մարգար ՚ի թաղէ Թաւրիզոյ որ մականումբ լղուորեանց կոչիւր ընդ այլովք արամբք սակաւուք ելանէ ըստ յառաջ Մահմուտայ բռնակալին եւ զներումն հարուածոց ՚ի նմանէ հայէց որովք եւ բարձեալ լինի զկարկտաբեր հարուածն ՚ի հայոց ազգէ ՚ի բնակչաց նոր ջուղայի: Եւ մեծագոյն մասի հարուածոցն զերծաւ յուղայ բայց բոլորովիմբ ոչ մնաց անվտանգ ՚ի նոցանէ՝ որպէս եւ զորմէ իսկ ՚ի ստորեւ ուսանելոցեմք: Իսկ յետ ութ ամսոց պաշարման քաղաքին, երբ սովալլուկ եղեն համայն բնակիչք քաղաքին, որ բազումք եւս վասն սաստիկ սովոյն զսուրբ եւ զանսուբ կենդանիս, եւ զդիակունս մեռելոց անխտրաբար ուտէին: Ապա  անձնատուր լինի արքայն իւրով կամօք մահմուտայ, եւ գնացեալ ՚ի ֆահրապատ առ մահմուտ դնէ զթագն արքայական ձեռօք ՚ի գլուխն մահմուտայ բռնակալին, եւ իբր արքայի՝ խոնարհեալ սեպհակայն արքայն, զողջոյն արքայական նմա մատուրանէ: Եւ ապա յետ երից աւուրց տարեալ զնա ՚ի ներքս ՚ի քաղաք սնդր մուծանէ եւ զարքայարանն հանդերձ ամենայնիւ ՚ի սեռս նորա յանձնէ: Եւ այնուհետեւ արքայն հօսէն մեկուսացեալ առանձնանայ ՚ի սենեկոջ իմիքուտելով զհաց իւր անդ ցաւօք եւ տրտմութեամբ: Եւ ապա Մահ մուտսկսանի անողորմաբար խստութեամբ կոտորել զպարսիկս, որ միանգամայն արեամբ կտորեցելոցն լցաւ քաղաքն ամենայն: Եւ ոչ միայն այսու ամենայն շատացաւ այլ եւ զբազում ասպատակաւորս սփռեալ իսկ տարածեաց ՚ի վերա նոցա որք աւուր արարեալ կապտեցին զամենայն աղխս մթերից նոցա, նա եւ մինչեւ ՚ի լրման ամի միոյ ՚ի տէրութէնէ իւրմէ, էր հրաման զօր աղուանից, զի ամենայն յաւուր ուրբաթու ուր եւ գտեցեն զպարսիկս, անխնայաբար սպանցեն իբր /529/ զվարձս ինչ մեծ վարկանելով սպանումն նոցա: Այլ զայս սաստիկ հրաման՝ յետ ամի միոյ դատարեցաւ: Եւ թէպէտ ՚ի նոր ջուղայ սրածութիւն ինչ ոչ եղեւ, այլ զբազում տունս կապուտ կողոպուտ եղեւ ՚ի յորոց: Եւ ՚ի միում նուագի զհարկս սաստիկս պահանջեաց ՚ի նորոյ ջուղայի բնակչացս զհարիւր հազար թուման որէ հարիւր բիւր դահեկան: Առ այսր աղագաւ սպանին աղուանք ՚ի յազգէս հայոց զարս երիս ազնիւս եւ ըզ պայազատս որոց անունքնէին այսոքիկ: Զխաչիկ աղայն՝ որ էր իշխապետական ծերակոյտ ջուղայի: Զսարհատն՝ Խալդարեանց: Եւ զՄանուկն Սամուրի Զորոց Հօգիսն Տէր լուսաւորեսցէ ընդ լղուորեանց Աղայ Մարգարիւն որ ՚ի վերանդր յիշեցաք եւ զպսակն յաղթանակի կապեսցէ ՚ի գլուխս նոցայ փոխանակ զի յոգնճգամբ տքնեցան ՚ի վերա հօտին Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ Զայսու ժամակնաաւ էր Առաջնորդ Սրբոյ եւ հրաշակերտ Վանացս նորոյ ջուղայի զՏէր Մովսէս վսեմագոյն Րաբունապետն Որէր այր առքինի եւ արիապանձ եւ քաջալարժ կրթեալ ՚ի քաղաքավարութիւնս որով եւ ստացեալ ունէր զփառս մարմնականս եւ ահագին իմն իսկ երեւ իւր բոլոր տեսողացն Վասն զի որժամ հրավիրեցաւ Տէր Աղէքսանդր վարդապետն ՚ի Հայրապետութիւն եւ հրամանաւ Հօսէն արքայի եղեւ հայրապետ ամենայն ազինս հայոց ապա յետ նստէ յաթոռ առաջնորդ ուե զՏէր Մովսէս վարդապետ որ մինչեւ ՚ի գալ աղուանից դեռ եւս գոյր կենդանի: Եւ թէպէտ յայսմ պրակոջ կարեւորէ մեզ արձանագրել թէ քանի ամենայն արդեօք տիրեցին Շեխ Սէֆեանք ՚ի վերա տանն պարսից բայց այժմ ոչ պատշաճ վարկաք: Այլ յորժամ իսպառ վերջասցի տոհմն Շեխ Սէֆւոյ յայնժամ գրեցից այլ արդ այսչափ միայն զի յամի քսան եւ ինն երրորդի տէրուեա իւրոյ Հօսէն արքայն յանձնեաց զարքայնիստն /530/ սպահան հանդերձ Թագիւն Մահմուտայ: Արդ բաւ լիցի արդեօք զոր ինչ ասացաք զհօսէն արքայէ եւ զմարտից աղուանից եւ զսպանմանէ: Շահ Հօսէնին յետոյ գրեսցուք: Այլ աստանօր ժամէ ինձ վերստին դառնալ եւ պատմել զբռնակալութէան աղուանից, եւ ապա դարձեալ զՏոհմն Շեխ Սէֆւոյ վճարեսցուք:

Այսքանս բաւական համարցաք վասն ներկայ Ազդարարիս ընթերցողացն եւ ըստ խոստման մերում զմնացորդսն մինչեւ ցաւարտ տպելոցեմք ՚ի հետեւեալ Ազդարարոջսն: