Պատմութիւն Հայոց

Քաղաքս այս Անի լցեալ էր բազմութեամբ մարդկան եւ անասնոց եւ պարսպեալ ամրագոյն պարսպօք։ Եւ եկեղեցի բազում կայր ի նմա, մինչ ի կարգ խօսից երդման այսպէս երդնուին՝ «Անւոյ հազար եւ մի եկեղեցինե։ Եւ յոյժ փարթամ էր քաղաքն ամենայն իրօք, վասն որոյ յղփութիւնն յամբարտաւանութիւն ած զնոսա, եւ ամբարտաւանութիւնն՝ ի կորուստ, որպէս սովոր է առնել ի սկզբանց եւ այսր։ Առաքեաց Չարմաղունն դեսպանս առ նոսա գալ նմա ի հնազանդութիւն։ Եւ որք գլխաւորքն էին ի քաղաքին ոչ իշխեցին պատասխանի առնել պատգամին առանց հարցանելոյ զիշխանն Շահնշահ, զանզի ընդ իշխանութեամբ նորա էր քաղաքն։ Իսկ ամբոխ քաղաքին եւ ռամիկքն սպանին զպատգամաւորսն։ Եւ զայն տեսեալ զօրքն այլազգեաց, ի բարկութիւն բրդեցան եւ պաշարեալ զքաղաքն յամենայն կողմանց՝ կանգնեցին փիլիկուանս բազումս արուեստագիտութեամբ եւ, մարտուցեալ ընդ քաղաքին զօրեղապէս՝ առին զնա։ Այլ եւ ոմանք յիշխանաց քաղաքին ձեռնատու եղեն առ թշնամիսն՝ զապրուստ անձանց շահելով. եւ նոցա կոչեալ արտաքս ի քաղաքէն զբազմութիւնն, խոստացան ոչինչ առնել նոցա չար։

Եւ իբրեւ ելին արտաքս առ նոսա ամենայն բազմութիւնն, բաժանեցին զնոսա յինքեանս եւ սուր ի վերայ եդեալ՝ կոտորեցին առհասարակ անողորմաբար՝ սակաւ կանայս եւ մանկունս թողեալ եւ արս արուեստաւորս, զոր վարեցին ի գերութիւն։ Եւ ապա ինքեանք մտեալ ի քաղաքն, առին զինչս եւ զստացուածսն ամենայն, կողոպտեցին եւ զամենայն եկեղեցիս, աւերեցին եւ քանդեցին զամենայն քաղաքն, եղծին եւ ապականեցին զփառս վայելչութեան նորա։

Անդ էր տեսանել տեսիլ ողորմագին. առհասարակ կոտորեալք ծնողքն եւ ծնունդք ընդ նոսին դիզեալք ի վերայ միմեանց՝ իբրեւ զդերբուկս քարանց կուտեալք. քահանայք եւ սարկաւագունք եւ պաշտօնեայք եկեղեցականք, ծերք եւ տղայք եւ հասակաւ մանկունք եւ երիտասարդք եւ կուսանք շատք. ըստ աւետարանին սրբոյ, եթէ՝ «Մատնիջիք ի սով եւ ի գերութիւնե <Երեմ. ԼԲ 36>. նոյն հրաման եհաս ի վերայ սոցա, զի ցիր եւ ցան անկեալք ընդ երեսս դաշտացն, արբեալ երկիրն յարենէ եւ ի ճարպոյ վիրաւորացն. փափուկ մարմինք աճառովք լուացեալք, սեւացեալք եւ այտուցեալք. եւ այնոքիկ, որ ոչ էին ելեալ արտաքս քան զդուռն քաղաքին, բոկ եւ հետի ընթացեալք ի գերութիւն, եւ որք հաղորդէին ի պատուական մարմնոյ եւ յարենէ որդւոյն աստուծոյ, ուտէին զմիս անսուրբ եւ հեղձուցիկ եւ ըմպէին ի կաթանէ ձիոց պղծոց. կանայք պարկեշտք եւ ողջախոհք մատնեալք ի խայտառականս ճակաճան եւ վաւաշ մարդկան. կուսանք սուրբք. որք ուխտեալ էին աստուծոյ սրբութեամբ պահել զմարմինս եւ անախտ զհոգիս, պղծեալք պէսպէս պոռնկութեամբ եւ ապականեալք անկարգութեամբ։ Եւ այսպէս եղեւ զրաւ գործոյն։