Ստորագրութիւն կաթուղիկէ Էջմիածնի

ՄԵՆԱՍՏԱՆ ԿԱՄ ՎԱՆՔ ՔԱՐԱՏԱԿԻ

577. Այս մենաստան յանուն սրբոյն Ստեփաննոսի Նախավկայի. կոչի Կարմիր վանք սակս կարմրագոյն քարանց շինուածոցն, եւս Աստապատու վանք՝ վասն մերձ գոլոյն այնմ գիւղաքաղաքի, զի մենաստանն եկեղեցեաւն հանդերձ կառուցեալ է գրեա թէ ի վերայ միաստանի վիմի ի հիւսիսային ստորոտս քարուտ ինչ լերին, յարեւելեան եզեր Երասխայ, ի սպառուածս դաշտին Նախիջեւանայ եւ Աստապատու, որք անկանին ի հիւսիսակողմն մենաստանիս: Տեղին մենաստանիս է փոքր ինչ բարձր քան զդրութիւն դաշտին. եկեղեցին կառուցեալ է ի միջին բարձր տեղւոջն ի մէջ պարսպին. շէնք հիմանցն են ի կոփածու քարանց այլ բովանդակ շինուածքն ի թրծեալ աղիւսոյ՝ միջակ մեծութեամբ. ունի զերկուս սիւնս, զմի սեղան սրբազան խորհրդոյն զերկուս աւանդատունս զմի դուռն ընդ արեւմուտս, որոյ վերայ է գաւիթ քարաշէն ի վերայ երկուց սեանց ունի զանգակատուն փոքրիկ. իսկ կաթուղիկէ տաճարին ի միջավայր անդ տանեացն:

Այս տաճար չունի որոշ արձանագիր ինչ շինութեան կամ նորոգութեան, այլ դնին թուականք եւեթ յերկուս խաչվէմս, որք ամրացեալ կան յերկոսին կողմանս դրան տաճարին՝ այսպէս. «Ի թվ. ՆԻԶ (977)». իսկ հարաւայինն՝ «Ի թվ. ՉԻԶ (1277)». որք ո՛չ յայտնեն թէ արդեօք շինութեանց կամ նորոգութեանց իցեն թուականք, թէ այնպէս այլուստ բերեալ յաւերակաց ինչ ի ժամանակի կառուցման եկեղեցւոյս ամրացան աստէն:

Գտանին ի մէջ տաճարիս գաւթի սորին դամբարանք ոմանց վարդապետաց՝ թերեւս առաջնորդաց մենաստանիս, պատուեալք մարմարոնեայ վիմօք, որոց արձանագիրք ընդ աղօտ իմն ցուցանեն զնորոգութենէ մենաստանիս:

Տապանն՝ որ ի մէջ տաճարիս առ դրան հիւսիսային աւանդատան, ունի մակագրութիւն ըստ այսմ.

«Այս է տապան դամբարանի,
Տեառն Յակոբայ վարդապետի,
Այսր սրբունյս մրյ վհի.
Էին ազինք արք երեքի.

Աստուածատուր Պալոն Թե
դոն որդի սոցին, ծախիւք վէմս
կազմի կափարիչ էնէլ շիրմի:
Թվ. ՌՃԻԲ (1673)»:

«Պալոնի հայր Հայրապետ։
Թեդոնի որդի Նուրիջան։
Աստուածատուրի որդի Ավաք»

Ի մէջ գաւթի տաճարիս մերձ յանկիւնն արեւմտեան հարաւոյ գտանի տապանավէմ մարմարոնեայ, որ ունի մակագրութիւն այսպիսի.

«Յայսմ տապանի կայ պահեստի,
Յովսէփ քաջ եպիսկոպոսն արհի,
Որ է տեղեաւ Աստապատցի,
Նորոգող բազմաշխատ այսմ ուխտի,
Աշակերտն Յակոբայ մեծի,
Որ կայ ի դուռն խորանի,
Առ Տէր հանգեաւ ՌՃԾԵ (1706)–ի,
Յաւուր սրբոյ մեծի Զատկի»:

Տաշածու քարինք արեւելեան հիման սրբոյ եկեղեցւոյս արտաքուստ քայքայեալ անկեալ էին՝ զոր ետ նորոգ ամրացուցանել առաջնորդն մենաստանիս Նիկողայոս վարդապետ յամի 1831:

Շրջապատ պարիսպ մենաստանիս կառուցեալ է ի կարմրագոյն խարտեալ քարանց բաւականաչափ բարձրութեամբ՝ մանաւանդ հիւսիսայինն՝ սակս առաւել ցածուն դրութեան տեղւոյն. ունի բրգունս նմանապէս ի տաշածու քարանց. սենեակքն առ արեւմտեան հիւսիսային պարսպօքն են ըստ առաւել մասին քարաշէն կամարակապ՝ կրկնայարկ եռայարկ. իսկ միւս շէնք կացարանացն փայտածածք, յորոց բազումք քայքայեալ, աւերեալ կան բացի սակաւուց հարկաւոր եղելոց:

Այս պարիսպ գոլով երկար քառանկիւնի յարեւելից յարեւմուտս՝ բաժանեալ է յերկուս. ի բաժնի անդ արեւմտեան է տաճարն կացարանք միաբանից քարաշէնք հանդերձ պարսպօքն. իսկ յարեւելեան բաժնի տեղիքն անասնոց վերաբերելոցն այնց. միակ պարիսպն, որ բաժանէ զմենաստանն յերկուս, գոլով ի հողոյ՝ քայքայեալ է ինքնին. իսկ քարաշէն կամար դրան նորա կայ յամբողջութեան. ի միջոցի անդ կամարին վերին բարաւորի դրանն եդեալ կայ խաչվէմ, յորոյ երկոսին կողմանս անդր ի ներքոյ կամարին, ի կիսաբոլորակին գրի արձանագիր նորոգութեան պարսպացն յայս ձօրինակի.

«Ի ժամանակս Պարսից արքային շահ Ապասի ես՝ Պօղոս վարդապետս [1], Թումայ եպիսկոպոս, առաջնորդ ե...

Եւ մեք՝ Աստապատեցի քահանայք ժողովուրդք նորոգեցինք զպարիսպս զայս ընկերօքս իմ շինեցինք զպարիսպս ի հիմանց կամաւն ամենակալին Յիսուսի... ճող քարերոյս զՅովանէս արք... »:

Արտաքին մեծ դուռն (դարվազայ) արեւելեան պարսպի մենաստանիս մերձ յանկիւնն արեւելեան հիւսիսոյ կայ յամբողջութեան. է ընդարձակ կամարագործ ի տաշածոյ քարանց. անդ ի միջոցս բարաւորի դրանն կամարին եդեալ կայ խաչվէմ ի պատուանդանի խաչին է գրուած այսպիսի. «Սուրբ խաչս բարեխօս է յիշատակ է պարսպիս վերակացու Յովանէս վարդապետին ծնողացն Մալխասին, Ղզեթարին քվերն Շահփարվարին. թվին ՌՃԾԶ (1707)–ին»:

Զայս արտաքին արեւելեան պարիսպ եւ զմասն ինչ ի հարաւային պարսպէ մինչեւ ցսոյն վերոյիշեալ մեծ դուռնն կամարակապ ետ քակել ի մերում ժամանակի արքայորդին Պարսից Ապպազի Միրզայ տանել հիմնովին զքարինսն ի պէտս շինութեանց պարկէն փոսին (խանդակ) ամրոցին յիւրմէ կառուցելոյ ի բուն տեղւոջն գիւղաքաղաքին Աստապատու, որպէս զեկեղեցի մենաստանին կուսան կանանց՝ որ ընդ մէջ այսր մենաստանի Աստապատու:

Այս մենաստան այժմ կայ ի շինութեան վանքական կառավարութիւնն, որ ի սմա, գտանի ընդ տեսչութեամբ հոգեւոր կառավարութեանն Նախիջեւանայ՝ ըստ նորոգ կարգադրութեանն. ունի ինչ ինչ կալուածս արդեանց:

Ի գետնաշարժութենէ դիպելոյ յամի 1840 ճեղքեցաւ ի տեղիս տեղիս զանգակատունն եկեղեցւոյ մենաստանիս՝ որ ի վերայ գաւթին. ինչ ինչ խարխալմունք ի սենեակսն ի պարիսպն քանդեցան իսպառ ձիթիհանք ջրաղացն: