Նորին դարձեալ քարոզ վասն եկեղեցւոյ. ի Բանն (Տեսի կին մի որ նստեալ էր ի կարմիր գազանին Եօթնագլխի։) Յայտ. 17. 3։ (Գլուխ. ՃԶ)

Ամենայն կանխատեսութիւնք սրբոց որ ի Գիրս Սուրբս ի խրատ զգուշութեան են վասն ներկայի, կամ հանդերձելոյ իրաց. որպէս մի ի նոցանէ է բանս այս. զոր մեծն առաքեալ եւ աւետարանիչն Յօհաննէս՝ իշխանականին լուսաւորութեամբ ետես յառաջագոյն. եւ ուսուցանէ զմեզ զգաստութեամբ ուղղել զկեանս մեր։ Ասէ՝ (տեսի կին մի որ նստեալ էր ի վերայ կարմիր գազանի, որ ունէր եօթն գլուխս. եւ տասն եղջիւրս. եւ կինն լի էր անուամբ հայհոյութեան. եւ արբեալ յարենէ սրբոց. եւ զգեցեալ կարմիր եւ ծիրանի. եւ ոսկի բաժակ ի ձեռին լի գարշելի պոռնկութեամբ. եւ արբոյց զբնակիչս երկրի. եւ էր ի ճակատ նորա գրեալ Բաբիլօն մայր պոռնկութեան, եւ այլն։) Գիտելի է՝ զի գազան կոչի բանսարկուն սատանայ։ Նախզի՝ պատառ է ի կենաց. եւ ապա զի կլանէ ի կորուստ դժոխոցն։ Որպէս ասէ Պետրոս. (ոսոխն ձեր սատանայ՝ իբրեւ զառիւծ գոչէ. շրջի եւ խնդրէ թէ, զո կլանիցէ։) Իսկ եօթն գլուխ նորա՝ են եօթն գլխաւորագոյն մեղքն. որք կոչին մահու չափք. այսինքն, հպարտութիւնն. նախանձն. բարկութիւնն. ծուլութիւնն. ագահութիւնն. որկորստութիւնն. եւ բղջախոհութիւնն։ Սոքա են եօթն գլուխ չար գալանին՝ որովք պատառէ եւ կլանէ. ոչ միայն զմարմին, այլեւ զհոգիս մարդկան։ Իսկ տասն եղջիւրն՝ է յանցումն տասն բանեան օրինացն. որով պատերազմի ընդ մեզ. զի եղջիւրն գործի է պատերազմի։ Եւ է օրէնքն պահողացն պահապան եւ զէն. եւ ոչ պահողացն՝ խեթկիչ եւ կորուսիչ։ Որպէս այն որ ասէ. (մի շնար. մի գողանար, եւ այլն։) Թէ պահեմք՝ այնու յաղթեցաք սատանայի եւ պահեցաք զհոգիս մեր. եւ թէ ոչ պահեմք, սատանայ առնու զզէնս մեր եւ նոքօք խոցէ եւ սպանանէ զմեզ։ Իսկ (կինն նստեալ ի կարմիր գազանին՝ եւ զգեցեալ կարմիր։) Կարմիրն նշանակէ զհեղումն արեան. զի չար կանայք որք հանգչին ի կամս եւ ի գործս սատանայի՝ կրկին արիւնա հեղք են. այսինքն, հոգւոյ եւ մարմնոյ. որպէս ասէ Յակոբոս. (ցանկութիւն յղացեալ զմեղս ծնանի. եւ մեղքն կատարեալ զմահ։) Եւ բազումք զհետ պոռնոկութեան ընթացեալք, մեռանին մարմնական սրով։ Եւ դարձեալ՝ ամենայն մեղք զոր գործէ մարդ՝ կորուստ է միայն գործողին. որպէս գողն, մարդասպանն. իսկ պոռնիկն՝ կրկին է սպանօղ. զիւրն՝ եւ զգործակցին։ Իսկ զարդարանք կնոջն՝ ոսկի եւ ծիրանի եւ այլն։ Նախ՝նշանակեն զգարշահոտ ցանկութիւն սրտին. զի գարշելի հոտն նշանակէ զապականեալ մամին. եւ զարդարանք մարմնոյ՝ զգարշահոտ. պոռնկութիւն սրտին։ Եւ ապա յայտնապէս իբր մատամբ ցուցանէ զինքն ամենեցուն. եւ պատրէ զնա տեսանել եւ ցանկալ։ Վասն այն առաւել զարդարի քան զայլս. որպէս մարգարէն. (աչօքն ակնարկէին. եւ ի գնացս քարշէին զստորոտս. եւ ի վերայ բարձր պարսպաց ճեմէին. ) որպէս սովոր են առնել պոռնիկ կանայք ի տունս պոռնկաց։ Ապա ուրեմն յորժամ գան յաղօթս յեկեղեցին՝ ոչ է պարտ կանանց զարդարել զինքեանս. զի մի լիցի տեղի սրբութեան տեղի պղծութեան եւ չարեաց։ Զի այս էր կուռքն՝ յորժամ երթայր նահապետն Յակօբ ի Բեթէլ ի տունն Աստուծոյ, ասէր ամենեցուն. (ի բաց արարէք զկուռսդ յանձանց եւ ի գլուխոց ձերոց։) Կուռք՝ որք են զարդարանք գլխոյն եւ անձինն. եւ այս կռապաշտիցն է գործ եւ ոչ քրիստոնէից։ Որպէս Ադդա եւ Սելայ կանայք Զամեքայ զարդարեցին զինքեանս ի ծարոյրս եւ ի սնգոյրս. եւ այնու պատրեցին զորդիսն Սեթայ խառնակիլ ընդ դստերսն Կայենի։ Վասն որոյ եկն ջրհեղեղն եւ կորոյս առհասարակ զամենեսեան. բայց միայն Նոյ մնաց սերմն կենաց աշխարհի. որ պահեաց զսերմն ողջախոհ սրբութեան իւրոյ։ Այլեւ մադիանացիքն զարդարեցին զկանայս իւրեանց առաջի որդւոցն Իսրայէլի. եւ յորժամ ցանկացան եւ պոռնկեցան բարկացաւ Աստուած. եւ եհար ի նոցանէ քսան եւ չորս հազար արանց։ Այսպէս նետ դեղեալ է ի հայեցուած կանանց եւ կորուստ հոգւոց։ Վասն այն ասէ Յոբ. (ուխտ եդի աչաց իմոց չհայիլ ի կանայս։) Իսկ որ ասէ՝ (ի ձեռն ունէր ոսկի բաժակ. եւ լի էր ամենեայն պղծութեամբ եւ գարշութեամբ։) Բաժակ ոսկի՝ զխօսս պատրանաց նշանակէ. որ հեշտ եւ ցանկալի թուի լսողացն. այլ ապականէ եւ պղծէ զհոգի մարդոյն. որպէս ասէ յառակն. (մեղր կաթէ ի շրթանց կնոջ պոռնկի. այլ կատարած նորա դառնագոյն է քան զլեղի։) Եւ այսպէս գարշ եւ պիղծ գինւովս՝ արբեալ է ինքն. եւ արբուցանէ զամենեսեան. որպէս գինւով արբենան եւ յիմարին մարդիկ. նոյնպէս եւ ցանկութեամբ գարշեալ եւ յիմարեալ, թափին ի խելաց միտք նոցա. ըստ այնմ, (ոգիք ըմբռնեալք ի մեղս, ի մտաց եւս անկանին. ) զի ոչ գիտեն զինչն խօսին եւ զինչն գործեն. եւ զամենայն չար իբրեւ զբարի համարին։ Այն է՝ որ գարշ եւ աղտեղի գործովն (հաւասարին անասնոց անբանից որպէս ասէ մարգարէն։) Եւ վասն այսր գարշելի պոռնկութեան՝ ասէ տեսիլն։ (Տեսի եւ ահա ի բերանոյ վիշապին՝ ելին երեք ոգիք անսուրբք իբրեւ զգորտն։) Վիշապն է անիծեալ օձն առաջին բանսարկուն սատանայի. եւ երեք դեւքն նման գորտան. այսինքն է, դեւն պոռնկութեան. եւ գործն պոռնկութեան. եւ գործունեայք նորին։ Եւ զի դեւն պոռկութեան՝ նման է գորտան։ Նախզի՝ գարշահոտ է. եւ ապա զի տղմասէր եւ զազրակերպ է գորտն։ Նոյնպէս դեւքն պոռնկութեան՝ գարշելի են հոտով. եւ զազրակերպ եւ տղմասէր. որպէս ասէ Յոբ. (Բեհմովթ ննջէր ի գիջային տեղիս։) Նոյնպէս եւ գործն պոռնկութեան՝ գարշահոտ է զազրակերպ եւ գիջային ցանկութեամբ։ Այսպէս եւ գործունեայք պոռնկասէրք։ Նախզի՝ գարշ եւ անմաքուր է հոտ նոցա հրեշտակաց եւ սրբոց. որպէս գրեալ է ի վարս հարանցն. զի սուրբ այր մի եւ հրեշտակն՝ գնացին ի ճանապարհն. եւ տեսին ապականեալ եւ շարաւահոտ շաղիղ մի կենդանւոյ. եւ հրեշտակն ոչ դարձոյց զերեսս. եւ յորժամ տեսին երիտասարդ մի պոռնիկ, դարձոյց հրեշտակն զերեսն ի նմանէ. եւ հարցեալ զպատճառն, ասէ ցծերն. որպէս գարշելի է քեզ հոտեալ մարմին մեռելոյն. նոյնպէս եւ մեզ գարշելի է հոտ պոռնկին։ Երկրորդ՝ զի տղմասէր է գորտն. եւ պոռնիկն հանապազ զտիղմ հեշտախտութեան սիրէ։ Երրորդ՝ որպէս զազիր է կերպն. նոյնպէս եւ դէմք պոռնկաց՝ տգեղ եւ գարշելի լինին։ Չորրորդ՝ զի գորտն զամենայն աղտեղութիւն եւ զվատթարութիւն ջրոյն յինքն ընդունի։ Նոյնպէս եւ պոռնիկն՝ զամենայն գարշելի տեսակս մեղաց յինքն ընդունի. այսինք, զորկորստութեան. զագահութեան. ծուլութեան, եւ այլն։ Հինգերորդ՝ զի երկչոտ է գորտն. եւ ի ջուրս ղօղի. նոյնպէս եւ պոռնիկք՝ յորժամ յանդիմանին ի խրատողաց, սակաւ մի երկնչին. եւ դարձեալ յառաջին ախտս իւրեանց սահեալ ընկղմին։ Իսկ որ ասէ՝ (ի ճակատն գրեալ էր Բաբիլօն մայր կռապաշտութեան։) Բաբիլօնն խառնակութիւն թարգմանի. այս է՝ զի պոռնկութեամբն խառնակի եւ շփոթի ամենայն կարգ հոգեւոր եւ մարմնաւոր. եւ որպէս հալալ ամուսնութեամբ ծնօղ եւ մայր լինին զաւակացն. նոյնպէս պոռնկութիւն՝ մայր է խառնակութեան եւ անկարգութեան։ Եւ այն որ ի ճակատն է գրեալ. ճակատովն ցուցանի որ առաւել համբարձակին ի գործ մեղացն. զի որքան ծածուկ է՝ ահիւ գործէ. եւ յորժամ յայտնեցաւ՝ համարձակ եւ առանց ամօթոյ. որպէս ասէ մարգարէն. (երեսք կնոջ պոռնկի եղեն քեզ. անամօթացար առ ամենեսեան։) Վասն այն նեռն յորժամ գայ. դնէ զդրոշմ ուրացութեան յաջոյ ձեռն եւ ի ճակատն։ Աջոյ ձեռն ցուցանէ զյաջողակ գործս բարիս կորուսանել։ Իսկ որ ի ճակատն՝ ընդդէմ մկրտութեանն. զի ուրանալ տայ. եւ համարձակ գործէ զմեղս. նոյնպէս եւ հեշտասէր պոռնիկքն։ Այս է առաջին տեսութիւն պոռնիկ կնոջ նստեալ ի կարմիր գլուխ վիշապին որպէս ցուցաւ։ Դարձեալ՝ կին պոռնիկ կոչին ամենայն քաղաքք. եւ կարմիր գազանն՝ զկրկին մահն որ ի քաղաքի։ Զի սուրբն մարմնոյ մահ է եւ չարչարանք. եւ անսուրբն՝ մահ ածէ հոգւոյ եւ տանջանս յաւիտենից։ Իսկ կին կոչի՝ զի գէջ եւ վատթար հեշտութիւնս տայ ամենայն զգայութեանց. այսինքն, աչօք է եւ լսելեօք. ճաշակելեօքն եւ շօշափելեօքն մեղկանայ եւ թուլանայ ի քաղաքի։ Իսկ պոռնիկ կին է՝ որ թողու զօրինաւոր այր իւր՝ եւ ընդ բազումս շնայ. նոյնպէս եւ քաղաքացիք թողուն զաստուածային օրէնս եւ զփեսայն հոգեւոր՝ եւ ըստ հաճոյից կամաց իւրեանց ընթանան եւ պոռնկին։ Եւ կամ կոչին պոռնիկ՝ զի ընդ հեշտութեան զագահութիւնն խառնեն. որպէս պոռնիկն ունի զհեշտութիւն մարմնոյն եւ զագահութիւն. զի բազմանկողին լինի։ Նոյնպէս եւ ի քաղաքս ընդ հեշտ ցանկութեան մարմնոյ՝ եւ զազգի ազզի ագահութիւն շահուց խառնեն ի յառ եւ ի տուրս, եւ յայլսն։ Իսկ զարդարանք հանդերձին՝ նշանակեն զերեւելի փառս եւ զպատիւ քաղաքին։ Եւ ի ձեռինն ոսկի բաժակ լի պղծութեամբ. զի ամենայն ինչ ի քաղաքի՝ յերեւելիս պատուական է որպէս զոսկի. այլ ի ներքոյ գարշութիւն է եւ պղծութեամբ լի. որով արբենայ ինքն. եւ զայլս ամենայն արբուցանէ գինւով մեղաց իւրոց։ (Եւ էր ի ճակատ նորա գրեալ Բաբիլօն մայր պոռնկութեան։) Ճակատն՝ նշանակէ զիշխանս քաղաքին՝ որք կրեն զյանցանս նորա։ Վասն այն նախատանաց քաղաքին կցորդին. եւ որ արբենայ ինքն կամ զայլս արբուցանէ, այն է՝ որ բռնութեամբ եւ հրամանաւ զչարիս եւ զմեղս տայ գործել այլոց. որպէս ասէ մարգարէն. (իշխանք ձեր գողակիցք գոցոց։) Եւ այսպէս կոչի ի վերայ քաղաքի տեսութիւն բանիս որ ասէ։ (Տեսի կին պոռնիկ նստեալ ի կարմիր զազանին։) Դարձեալ՝ կին պոռնիկ կոչին հերձուածօղք վասն կնատ եւ թոյլ փոփոխական մտաց իւրեանց։ Իսկ պոռնիկ՝ զի որպէս կին թողու զայր իւր՝ եւ ընդ այլոց պոռնկի. նոյնպէս եւ հերձւածօղն թողու զօրէնս իւր եւ զճշմարիտ գիտութիւն եւ զհաւատ. եւ պոռնկի հաւատով եւ օրինօք։ Զի որպէս ասեն վարդապետք. վեց ազգ է պոռնկութիւն՝ ընդդէմ վեց ազգ կուսութեան։ Առաջին՝ պոռնկութիւն է մարմնոյ. նոյնպէս կուսութիւն է մարմնոյ. որպէս ասէ՝ (են ներքինիք վասն սիրոյն Աստուծոյ։) Երկրորդ՝ պոռնկութիւն է հոգւոյ՝ որք պղծեն զոգիս էգ ցանկութեամբ ընդ հեշտութիւն զգայութեանց. նոյնպէս կուսութիւն է հոգւոյ՝ սրբութիւն զգայարանաց յիւրաքանչիւր գործոց։ Երրորդ՝ պոռնկութիւն է մտաց՝ յորժամ զխորհուրդս լցեալ ունին զանազան ախտիւք եւ մեղօք. նոյնպէս կուսութիւն է մտաց՝ անբիծ պահելն զմիտս ի չար տեսութեանց։ Չորրորդ՝ պոռնկութիւն է հաւատոց. որպէս ուրացողաց եւ կռապաշտից. ըստ այնմ, (շնայր Երուսաղէմ ընդ քարի եւ ընդ փայտի. ) վասն նոցա ասէ. (որք թողին զՏէր՝ եւ պաշտեցին զկուռս։) Իսկ հաւատացեալքն եւ ուղղափառքն՝ կոյս են հաւատով։ Հինգերորդ՝ պոռնկութիւն է լեզւի. որպէս հերձուածօղն եւ ստախօսն. նոյնպէս եւ ուղղափառն եւ ճշմարտախօսն՝ զկուսութիւն լեզուի ունի։ Վեցերորդ՝ պոռնկութիւն է գործոց՝ որք թողուն զբարի գործս եւ առնեն զչար. նոյնպէս կուսութիւն բարի գործոց՝ յորժամ ատելով զչարն, սիրեմք զգործս բարի եւ առնեմք։ Ապա ուրեմն յայտ է՝ զի վեց է կուսութիւն. այսինքն. մարմնոյ՝ եւ հոգւոյ՝ եւ մտաց՝ եւ հաւատոյ՝ եւ լեզուի՝ եւ բարեաց գործոց։ Իսկ եօթնագլխի գազանն ուր նստեալ էր կինն՝ ութն գլխով նշանակէ զայն՝ զի ութն են պատճառք ամենայն հերձուածողաց։ Առաջին է՝ անգիտանալն զտկարութիւն եւ զփոքրկութիւն մարդկային մտացս. զի ոմանք ոչ գիտելով թէ միտք մարդկան ունի սահման՝ կարծեն լինիլ զնա պարունակօղ ամենայնի. վասն այնորիկ ոչ երեւի ճշմարիտն նոցա. զի ոչ ըմբռնէ միտքն։ Երկրորդ՝ է դարձուցանել զիմացումն ի հաւատալեացն եւ յայնցանէ՝ որք ածեն զմարդն առ հաւատալին. այսպիսիքս խաբեցեալք են. զի ոչ է բնութեամբ մարդոյն տեսանել զյետոյսն իւր, եւ ոչ տեսանել առանց աչաց եւ հայելոց. այսպէս ոչ կարէ իմանալ յորոց դարձուցանէ զմիտսն. այսինքն, ի սուրբ գրոց եւ ի բանից վարդապետաց։ Երրորդ՝ է նրբութիւն իմանալեացն. եւ բթութիւն իմացմանն այսպիսեացս՝ է ասել թէ, (բժոտեալ աչք՝ ոչ տեսանէ զմազն ի հեռաստանէ. եւ զոր ինչ տեսանէ աչք արծուին՝ ոչ տեսանել կարէ աչք մարդոյ. ) այսպէս բթամիտն ոչ իմանայ զոր իմանայ նրբահայեացն եւ ուսեալն յԱստուծոյ. զորս եդ Աստուած ուսուցիչս այլոց. որպէս մարգարէք՝ եւ առաքեալք՝ եւ վարդապետք։ Չորրորդ՝ է հեռաւորութիւն հաւատալեացն. քանզի որք ոչ կրթին ի գործ իմացմանն, բայց միայն ի գործ զգայութեանն, հեռի են ի հաւատալեացն. որպէս երկիր յերկնէ. վասն որոյ ոչ կարեն իմանալ։ Հինգերորդ՝ է հեղգութիւն խնդրելոյն զօգնականութիւնն Աստուծոյ ի հաւատալն. քանզի հաւատն ոչ է բնական. զի ըստ այսմ միապէս լինէր առ ամենեսեան. այլ յընտրութենէ բարութեանն Աստուծոյ. եւ է ձրի պարգեւ. վասն այսորիկ պարտ է խնդրել ստէպ եւ խոնարհութեամբ. որպէս ասէ Մարկոս. (հաւատամ՝ օգնեա անհաւատութեանս իմոյ։) Վեցերորդ՝ է պարտուակ մեղացն. քան զի ոմանք չար գործօքն իւրեանց՝ ի բաց մերժեն յինքեանց զլոյս արեգականն արդարութեան։ Եօթներորդ հպարտութիւնն. որ է իբրեւ զփքացումն երեսաց մտացն. որպէս ամբաստան լինի զինքենէ. որպէս Երեմիա ասէ. (յանդգնութիւն քո խաբեաց զքեզ, եւ ամբարտաւանութիւն սրտի քոյ։) Ութներորդ՝ է անկարգ ախորժակն, քարշելով զմիտս առ ներհակս հաւատոյն. այսինքն են երկիւղն, սէրն, եւ ատելութիւնն. որպէս գիջակնութիւնն ոչ տայ թոյլ աչացն յստակ տեսանել. այսպէս երկիւղն զբազումս յետս քարշէ ոչ հաւատալ ի Քրիստոս։ Նաեւ սէր աշխարհիս եւ փառաց՝ ոչ տայ թոյլ հաւատալ. այլեւ ատելութիւնն դարձուցանէ զմիտս բազմաց ի հաւատոց. որպէս ատելութիւն եւ նախանձ փարիսեցւոցն՝ ոչ տային թոյլ հաւատալ ի Քրիստոս։ Իսկ զարդարեալ հանդերձն՝ եւ ոսկի բաժակն լի պղծութեամբ՝ նշանակէ զպատրօղ եւ զհաւանական բանս հերձուածողաց. զոր զարդարեն արտաքոյ վկայութեամբ սուրբ գրոց. եւ ի ներքոյ խառնեալ են զպղծութիւն հերձուածոյն իւրեանց. որպէս որք զմահացու ղեղն խառնեն ընդ քաղցրութեան մեղութիւն. նոյնպէս եւ նոքա զբանս իւրեանց. ըստ առաքելոյն. (եթէ քաղցրաբանութեամբ եւ օրհնութեամբ պատրեն զանձինս անմեղաց. ) եւ մարգարէն ասէ. (կակուղէին բանք նոցա քան զձէթ. եւ ինքեանք որպէս սլաք։) Եւ զայն ընտրեն բազումք. (եւ ըստ մարմաջելոյ լսելեաց իւրեանց՝ կուտեսցեն վարդապետս եւ յառասպելս կործանսցին։) Եւ որ ասէ՝ (արբեցոյց զբնակիչս երկրի. ) այսինքն, զի որք ի յերկիր ունին հակեալ զմիտս, եւ երկրաւոր գիտութեամբ կամին քննել զերկնային եւ զհոգեւոր իմաստս, նոքա արբենան՝ յիմարին եւ մոլորին. զի ոչ ունին զճշմարտութեան հաւատն առաջնորդ. եւ խելագարեալ բարբանջեն զանուղղայս առ Աստուած եւ յեկեղեցիս. ի կարգս եւ ի կրօնս. ըստ այնմ, (եդին յերկինս զբերանս իւրեանց. եւ զլեզուս իւրեանց ածէն զերկրաւ։) Եւ անուն նորա լի հայհոյութեամբ։) Այս է՝ զի հերձուածօղն հայհոյիչ լսի. եւ լի է հայհոյութեամբ միտ եւ բերան նորա։ Զի զոր ինչ իմանայ մտօք եւ խօսի՝ ամենայն հայհոյութեամբ է. եւ ուր ուրեք վասն պատրանաց կերպարանէ զճշմարտութիւնն՝ այնու ծածկէ զսուտն։

Դարձեալ՝ կին կոչի կենցաղս այս մարմնական. վասն զի էգ եւ թոյլ եւ հեշտասէր է ախտիւ եւ ծննդական։ Իսկ պոռնիկ՝ զի խառնեալ է զբարի եւ զչար. զմեղս եւ զարդարութիւն. զսուտ եւ զճշմարի. եւ զայլ ամենայն հակառակսն որք ի սմա գտանին։ Իսկ որ ի ջուրս է բնակեալ. այսինքն, ի ծով մեղաց աշխարհի. յոր հանապազ ալէկոծի եւ տատանի հոգւով եւ մարմնով. ի խորհուրդս, ի բանս, եւ գործս։ Իսկ եօթն գլուխն՝ եօթն դար ժամանակիս մինչ ի կատարած կենցաղոյս։ Եւ որպէս ծով կոչի սա՝ զի մեղօք ընկղմէ. այսպէս գազան կոչի վասն պատժոյն. զի զամենեսեան կլանէ եւ կորուսանէ։ Զոմանս մարմնով, եւ զոմանս հոգւով։ Իսկ տասն եղջերքն՝ թուով տասն մասունք արարածոցս. այսինքն, երկին եւ երկնաւորք. երկիր եւ երկրաւորք. ծով եւ ծովայինք. օդ եւ օդեղէնք. հրեշտակ եւ մարդիկ։ Կամ տասն սեռքն ամենայն արարածոց՝ զոր ասէ իմաստունն. գոյացութիւն. որակ. քանակ, եւ այլն։ Եւ զարդ լուսաւորացն. որպէս ոսկի եւ ակն եւ մարգարիտն՝ զտիւ եւ զգիշեր զգեցեալ, որպէս ծիրանի եւ կարմիր։ (Եւ ոսկի բաժակ ի ձեռն լի պղծութեամբ. ) այսինքն, զի կենցաղական իր՝ որպէս ոսկի պատւական եւ հեշտալի երեւի մարմնոյս. այլ դառնութիւն է հոգւոյն եւ պղծութիւն։ Եւ բազումք ի մարդկանէ որք երկրասէրք են՝ արբենան ի հեշտութեանց սորա եւ յիմարին մոլորութեամբ։ (Եւ անուն նորա լի հայհոյութեամբ. ) զի աշխարհ ամենայն ի չարի կայ եւ ի մէջ մեղաց։ (Եւ գրեալ է ի ճակատն մայր պոռնկութեան եւ չարեաց. ) զայն է իմանալ՝ որ երկիրս է դատապարտութեան տեղի. զի յորժամ յանցեաւ սատանայ՝ յերկնից աստ անկաւ. նոյնպէս եւ մարդն ի դրախտէն յերկիր դատապարտեցաւ։ Եւ որպէս ճակատ եւ իշխան եղեւ սատանայի. եւ զանազան խառնակութեամբ մոլորեցոյց զմարդիկ. ինքն գտակ եւ վարդապետ չարեաց եղեւ. եւ ուսոյց մարդկան պէս պէս չարիս. կռապաշտութիւն, պղծութիւն, մարդասպանութիւն, եւ այլն ամենայն։ *Դարձեալ կին պոռնիկ կոչի թագաւորական քաղաքն որ է նորն Հռօմ։ Որպէս մերկն է հրեշտակն ի տեսիլն Յօհաննու։ Կին կոչէ զնա վասն անառակ եւ յաճախ գէջ եւ պղծալից ախտին որ ի նմա։ Եւ պոռնիկ՝ զի յատկապէս երեք ազգ պոռնկութիւն երեւի առ նա։ Նախ՝ մարմնական անիծեալ եւ պղծալից ցանկութեան նորա. որպէս ի հինն Հռօմ, զոր Բաբիլօն կոչէ զնա առաքեալն Պետրոս վասն անօրէն խառնակութեանց նորա։ Երկրորդ՝ պոռնկութիւն հերձուածոյն. որ առաւել եղեւ ի նմա քան յայլ տեղիս. որպէս Արիոս. Մակեդոն. Նեստոր. եւ այլն ամենայն. որպէս ասէ. (անուն նորա լի հայհոյութեամբ։) Եւ այս վասն այն՝ (զի սկիզբն իմաստութեան երկիւղ Տեառն. ) որ ոչ ունէին զերկիւղն Աստուծոյ. համարձակ զհերձուածս խօսեցան։)

Երրորդ՝ պոռնկութիւն յաւուրս նեռինն. որ նախ անդ երեւի թագաւորութիւն նորա. եւ հնազանդին ամենեքեան. եւ ապա նստի յԵրուսաղէմ թագաւոր երեք ամ եւ կէս. որպէս ասէ առաքեալն. (մինչեւ բարձի այդ որ այժմդ ունի. եւ ապա եկեսցի մարդն անօրէն. եւ զնա կոչեն արեանարբու. ) զի ի հինն Հռօմ եւ ի նորն՝ առաւել մարտիրոսք եղեն եւ վկայք Քրիստոսի։ Եւ ի վերայ ծովու է բնակեալ զգալի. այլեւ զժողովուրդս բազումս եւ զազգս եւ զլեզուս որք հնազանդին նմա, կոչէ ջուր բազում։ Իսկ Է գլուխ զազանին՝ եօթն չար թագաւորքն են. որք յետ Քրիստոսի մինչ ի Կոստանդիանոս թագաւորեցին. որպէս Ներոն. Դոմետիանոս. Դեկոս. Դիոկղէտիանոս։ Իսկ Ժ եղջիւք՝ տասն թագաւորք են։ Եւ այս եռակի է իմանալ։ Նախ՝ որպէս ասեն ոմանք թէ, առաջին թագաւոր է Աստուած։ Երկրորդ՝ Նեբրօթ։ Երրորդ՝ Յովսէփ։ Չորրորդ՝ Սողոմօն։ Հինգերորդ՝ Նաբուգոդոնոսոր։ Վեցերորորդ՝ Կիւրոս։ Եօթներորդ՝ Դարեհ։ Ութներորդ՝ Աղէքսանդր։ Իններորդ՝ Օգոստոս։ Տասներորդ՝ Մեսիայն. որ է առաջին եւ վերջին թագաւոր. յետ որոյ նեռն թագաւորէ սակաւ ժամանակս եւ կորնչի։ Երկրորդ՝ այսպէս։ Նախ թագաւորութիւնն ասորւոց։ Երկրորդ՝ մարաց եւ հնդկաց։ Երրորդ՝ բաբելացւոց։ Չորրորդ՝ պարսից։ Հինգերորդ՝ մակեդոնացւոց։ Վեցերորդ՝ հռօմայեցւոց։ Եօթներորդ՝ նոր հռօմոց։ Ութներորդ՝ եգիպտացւոց։ Իններորդ՝ հայոց։ Տասներորդ՝ սկիւթացւոց. որ է ալանաց. յորոց միջի նեռն երեւի։ Երրորդ այսպէս. զի ի վերջին աւուրս՝ թագաւորութիւնն հռօմոց ի տասն պատճառի. որպէս ետես Դանիէլ տասն եղջիւրս. եւ փոքրիկ եղջիւրն՝ որ զերեքն ի բաց խլէր է նեռն. որ զերեք թագաւորսն սպանանէ. եւ եօթնեքին հնազանդին Նզովելոյն։ Եւ ապա գայ յԵրուսաղէմ եւ հակառակի սրբութեան։ Զոմանս որք հետեւին նմա հոգւով սպանանէ. եւ որք արիանան ի հաւատս՝ մարմնով չարչարէ։ Եւ ապա ինքն յետ սակաւ աւուրց՝ սատակի եւ մատնի ի կորուստն յաւիտենից։ Յորոց փրկեսցէ զմեզ Քրիստոս Աստուած՝ յայսպիսի չարաց. եւ հանգուսցէ ի վերինն Երուսաղէմ. եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ վասն կուսանաց. ի Բանն որ ասէ առակն։ (Բազում դստերք ստացան զմեծութիւն. բազումք արարին զզօրութիւնս. բայց դու առաւել եղել՝ եւ անցուցեր զամենեքումբք։) Առակ. 31. 29։ (Գլուխ. ՃԷ)

Գովելի են գեղեցիկն՝ ասեն իմաստունք. եւ պարսաւելի են գորշելիքն։ Նախ զի՝ գիտասցէ ամենայն ոք՝ եթէ գարշելի գործոց պարսաւանք հետեւին. աստ ի կեանս՝ եւ ի հանդերձեալն։ Եւ երկրորդ՝ զի մի նախանձեսցուք գարշելի եւ չար գոցծողաց. այլ ի բաց փախիցուք. զի չար է՝ որ ամենեցուն է փախչելի։ Իսկ (գեղեցիկքն գովելիք են։) Նախզի՝ ծանիցուք եթէ ամենայն բարեաց փառք եւ գովութիւն հետեւի ի մարդմնաւորս եւ ի հոգեւորն։ Եւ դարձեալ՝ զի նախանձեսցուք ի բարիս. եւ կատարեսցուք ի միտս ցանկութեամբ. եւ ի մարմինս գործով. զի բարին ամենայն մարդոյ ցանկալի է եւ գործելի. որպէս բարեգործ եւ առաքինի կուսանքն սուրբք. որպէս բարեգործ եւ առաքինի կուսանքն սուրբք. որք դուստր կոչին թագաւորին երկնաւորի, եւ հարսն անարատ փեսային Քրիստոսի. որպէս ասէ առաքեալն. (խօսեցայց զձեզ իբրեւր զկոյս մի սուրբ՝ յանդիման լինիլ փեսային Քրիստոսի։) Եւ արդ՝ վասն զի կուսութեամբ հարսնացան Քրիստոսի. պարտ է նախ վասն կուսութեան խօսիլ բան. եւ ապա վասն հարստութեան։ Եւ գիտելի է՝ զի Զ եղանակ է կուսութեան՝ որ բաց որոշի ընդդէմ վեցեկի պոռնկութեան։ Առաջին՝ պոռնկութիւն մարմնոյ. եւ նոյնպէս կուսութիւն է մարմնոյ. վասն սոցա ասէ Տէրն. (են ներքինք՝ որք վասն սիրոյն Աստուծոյ եղեն։) Երկրորդ՝ պոռնկութիւն է հոգւոյ՝ որք պղծեն զհոգին էգ ցանկութեամբ ընդ պպեշտութեան զգայութեանց։ Նոյնպէս կուսութիւն է հոգւոյ՝ սրբութիւն զգայարանաց յիւրաքանչիւր գործոց. այսինքն, զաչսն յարատ հայելոյ. եւ զունկն ի չար լսելոյ եւ այլն։ Երրորդ՝ պոռնկութիւն է մտաց՝ յորժամ զխորհուրդս լցեալ ունին զանազան չար ախտիւք եւ մեղօք. նոյնպէս կուսութիւն է մտաց՝ անբիծ պահել զմիտս ի չար տեսութեանց. ի չար կամաց. եւ ի վատ խորհրդոց. զորմէ ասէ Դաւիթ. (ի մեղաց իմոց սուրբ արա զիս Տէր. եւ յօտարէն պահեա զծառայս քո. ) այսինքն յօտար խորհրդոց եւ ի չար իմացմանց։ Չորրորդ՝ պոռնկութիւն է հաւատոց. որպէս ուրացողաց եւ կռապաշտից. ըստ այնմ, (շնար Երուսաղէմ ընդ քարի եւ ընդ փայտի. ) վասն նոցա ասէ. (որք թողին զՏէր՝ եւ պաշտեցին զկուռս։) Իսկ հաւատացեալքն եւ ուղղափառքն՝ կոյս են հաւատով. որք անշաղախ եւ անապական պահեցին զուղղափառութեան հաւատս իւրեանց ի ծննդենէ աւազանին։ Հինգերորդ՝ պոռնկութիւն է լեզուի. որպէս հերձուածօղն եւ ստախօսն. նոյնպէս եւ ուղափառն եւ ճշմարտախօսն՝ զկուսութիւն լեզուի ունի. որպէս ասէ առակն. (չափով եբաց զբերան իւր. եւ իմաստութեամբ զխօսս. եւ կարգաւոր զլեզուս։) Արդ՝ չափովն նախ այն է՝ որ սակաւ խօսին եւ ոչ յաճախ. զի յաճախ եւ անչաափ խօսիլն՝ յանցումն է մարդոյ. (եւ որ բանիւ ոչ յանցաեւ ասէ առաքեալն, նա է մարդ կտարեալ։) Երկրորդ այն է չափով՝ որ հանդարտ խօսի. եւ ոչ շուտափոյթ եւ բարձր ձայնիւ. նոյնպէս եւ իմաստութիւնն կրկին է։ Նախ՝ որ զինչ խօսի ոք՝ իմաստութեամբ խառնեալ լինի. զի իմաստութիւնն աղ է եւ համեմիչ բանին որպէս աղն կերակրոն. ըստ այնմ, (ամենայն բանք ձեր՝ իբրեւ աղիւ համեմեալ լիցի. զի տացէ շնորհս լսողաց։) Եւ երկրորդ իմաստութիւն է՝ որ նախ միտքն ընթանայ ի բանն. եւ ապա լեզուն հետեւի. որպէս նախ ճրագն ընթանայ՝ եւ ապա մարդն. եւ յայնժամ ոչ թիւրի. ապա թէ լեզուն յառաջ է քան զմիտսն՝ նա տգիտութեամբ սխալի եւ որոգայթի. որպէս ծնունդ ինչ կենդանւոյ յառաջեալ քան զծնօղն՝ ի խօրխորատ անկանի։ Նոյնպէս եւ կարգաւոր խօսքն՝ կրկին է։ Նախ՝ որ զխօսից սկիզբն եւ զմէջն եւ զկատարումն գիտէ, եւ կարգաւ խօսի. որպէս կարգաւ փոխեմք զոտս. նախ ի մերձն՝ եւ ապա ի հեռուն։ Երկրորդ կարգաւ խօսքն ճշմարիտ է. իսկ անկարգն՝ սուտն։ Եւ սուտն կրկին է. թէ գիտութեամբ եւ կամաւ՝ որդի սատանայի առնէ զմարդ. ըստ այնմ, (որ սուտ խօսի, սուտ է եւ հայրն նորա սատանայի։) Իսկ թէ ակամայ եւ անգիտտութեամբ է սուտն՝ նա լինի դատարկաբանութիւն. վասն որոյ՝ (ընդ ամենայն դատարկ բանից՝ համարս տալոց էք ասէ Տէրն։) Ապա ուրեմն պարտ է զգուշանալ յանկարգ խօսից եւ ի ստութենէ. թէ կամաւ թէ ակամայ. այսպէս է պոռնկութիւն լեզւի։ Վեցերորդ՝ պոռնկութիւն է գործոց. որք թողուն զբարի գործն՝ եւ առնեն զչար. նոյնպէս կուսութիւն է բարի գործոց՝ յորժամ ատելով զչարս, սիրեմք զգործս բարիս եւ առնենք. ըստ այնմ. (խոտորեա ի չար է՝ եւ արա զբարի։) Ապա ուրեմն յայտ է՝ զի ըստ վեց եղանակի է կուսութիւն. այսինքն, մարմնոյ. եւ հոգւոյ. եւ մտաց. եւ հաւատոյ. եւ լեզուի. եւ բարերաց գործոց։ Իսկ որք այսպէս ամենեւիմբ սրբութեամբ ունին զկուսութիւն յամենայն կողմանէ որպէս ցուցաւ, նոքա կոչին դուստր եկրաւոր թագաւորին Աստուծոյ հօր. եւ հարսն հոգեւոր եւ անախտ փեսային Քրիստոսի. որպէս գրէ առաքեալն. (խորհուրդս այս մեծ է՝ բայց ես ամեմ ի Քրիստոս եւ յեկեղեցի։) Զի եկեղեցի սուրբ՝ եւ հոգիք հաւատացելոց՝ հարսն կոչին Քրիստոսի վասն բազում պատճառի։ Նախ՝ վասն մկրտութեան. որ հաւատով եւ յուսով հոգիք սուրբք՝ միացեալ են ընդ Քրիստոսի. ըստ այնմ, (կացէք դուք ի յիս՝ եւ ես ի ձեզ։) Երկրորդ՝ վասն ջերմեռանդ սիրոյն՝ որ է ի մէջ փեսային եւ հարսին. նոյնպէս եւ հոգիք սրբոց՝ ջերմ եւ անքակտելի սիրով միացեալ են ընդ Քրիստոսի. որպէս ասէ առաքեալն։ (Ո՞ մեկնեսցէ զմեզ ի սիրոյն Քրիստոսի. նեղութիւն, թէ անձկութիւն, եւ այլն։) Երրորդ՝ վասն բազմածնութեան. զի հաւատացեալք՝ ունին զբազում ծնունդս հոգեւորս. ըստ այնմ, (բնակեցուսցէ զամուլն ի տան ուրախամիտ՝ որպէս մայր որդւովք բերկրեալ. ) զի ամուլ էր նախ յանհաւատութեան. եւ եղեւ մայր՝ բազումք որդւովք բերկեալ, առաւել քան զմարմնական ծնունդս։ Նախ զի՝ նոքա մարմնոյն են ծնուդնք. եւ առաքինութիւնքն հոգւոյ. եւ որպէս պատուական է հոգի քան զմարմին. նոյնպէս եւ հոգւոյ ծնունդն քան զմարմնոյն։ Երկրորդ՝ զի մարմնոյն ծնունդն՝ մահկանացու է եւ անցաւոր։ Իսկ հոգւոյն՝ անմահ եւ յաւիտենից։ Երրոորդ՝ զի մարմնոյն ծնունդք բազումք չար եւ վատթար հանդիպին. իսկ հոգւոյն՝ ամենեքեան բարիք եւ փրկանք հոգւոյն. այսպէս վասն ծննդեան՝ հարսն կոչին հոգիք սրբոց։ Չորրորդ հարսն կոչի վասն զի մարմին է հարսն՝ եւ գլուխ փեսայն. այսպէս եւ եկեղեցի (մարմին է ի մարմնոյ նորա. եւ ոսկր յոսկերաց նորա ըստ առաքելոյն. ) եւ հնազանդ եւ ցաւակից գլխոյն մերոյ Քրիստոսի։ Հինգերորդ՝ որպէս հարսն միայնոյ փեսային է եւ ոչ այլ ումեք. նոյնպէս եւ եկեղեցի սուրբ՝ հեռացեալ եւ որոշեալ յամենայն պաշտամանց ի հրէից եւ ի հեթանոսաց. միայն պատրաստեալ է զինքն հաւատով փեսային Քրիստոսի. ըստ այնմ, (որ ունի հարսն՝ նա է փեսայ։) Իսկ այլքն՝ բարեկամք են փեսային օտարք ի հարսնէն։ Վեցերորդ՝ զի զբնական գեղեցկութիւնն ունի եւ զհամեստութիւնն։ Նոյնպէս եւ հոգիք համեստ եւ պարկեշտ վարուք՝ պայծառ ունին զբնական գեղեցկութիւնն, յորում ստեղծաւ ի պատկերն Աստուծոյ եւ տգեղացաւ մեղօք. վերստին նորոգեցաւ, յորժամ հարսնացաւ Քրիստոսի եւ սրբեցաւ աւազանին մաքրութեամբ։ Եօթներորդ՝ հարսն նշանեալ է նախ՝ եւ յետոյ պսակի. նոյնպէս հոգիք սրբոց՝ այժմ նշանեալ են հաւատով եւ յուսով հարսնացեալ Քրիստոսի. եւ ի հանդերձեալն լինի պսակ սիրով եւ միաւորութեամբ. ըստ այնմ որ հարսանեաց առակէ զարքայութիւն։ (Այր մի ազնուական՝ հարսանիս որդւոյ իւրոյ. եւ ետես անդ այր մի՝ որ չունէր հանդերձ հարսանեաց, եւ այլն։ Եւ ի մէջ գիշերի՝ եղեւ բարբառ ահա փեսայ գայ՝ ելէք ընդ առաջ նոա. եւ մտին իմաստուն կուսանքն յառագաստ փեսային. եւ փակեցաւ դուռ յիմար կուսանանց։) Ութներորդ՝ հարսն եօթն զարդուք է պաճուճեալ. որ է երեք գլխոյն. եւ չորրս զգեստ ծածկոյթ մարմնոյն. նոյնպէս եւ եկեղեցի սուրբ զհոգին որ է գլուխ՝ զարդարութենէ հաւատով յուսով եւ սիրով. եւ զմարմինն զարդարէ շորիւք առաքինութեամբ. որ է խոհեմութիւն, արիութիւն, ողջախոհութիւն. եւ արդարութիւն։ Իններորդ՝ ի բարձր տեղւոջ է ընդ փեսային. նոյնպէս եւ հարսնացեալ եկեղեցի սուրբ՝ բարձրացեալ է ի փառս եւ ի պատիւ ամենայն եկնաւորացն դասուց. եւ լցեալ զտեղի անկելոցն բարձրագոյն դեսուց յարքայութեանն Աստուծոյ։ Տասներորդ՝ հարսն միայն թագակցեալ է ընդ փեսային. այսպէս եւ հարսնացեալ հոգիք սուրբք եւ հաւատացելոց՝ միայն ունին զթագ արքայութեանն Քրիստոսի ի մէջ ամենայն աշխարհի երկնաւորաց եւ երկրաւորաց. որպէս ասէ Եսայի. (ընկալջիք զթագ արքայութեան ի ձեռանէ Տեառն. ) Պօղոս ասէ. (եթէ համբերեմք, ընդ նմին եւ թագաւրեմք. ) զի սուրբքն Աստուծոյ՝ են թագաւորեալք ընդ Քրիստոսի. եւ ժառանգք Աստուծոյ եւ ժառանգակիցք Քիստոսի. որպէս ինքն Տեառն խոստացաւ ասելով. (հայր իմ ուխտեաց ինձ զարքայութիւնն. եւ ես ուխտեմ ձեզ. զի ուտիջիք եւ ըմպիջիք ի սեղան հօր իմոյ։) Այսպէս կոչին սուրբք կուսութեամբ եւ անարատութեամբ դուստր Աստուծոյ, ե ւ հարսն անարատ երկնաւոր փեսային Քրիստոսի։ Եւ զայնպիսի անախտ եւ մաքուր հարսունքն՝ գովէ փեսայն եկնաւոր եւ ասէ։ (Բազում դստերք ստացան զմեծութիւն. բազումք արարին զզօրութիւն եւ այլն։) Եւ այս իմանալի է՝ նախ մամնապէս եւ առանձնութեամբ. եւ ապա հոգեպէս եւ հասարակ։ Մարմնապէս՝ զի բազում դստերք մեծատանց թագաւորաց եւ իշխանաց՝ ստացան մեծութիւն մարմնոյ. տնարարութիւն եւ իմաստութիւն. եւ բազումք եղեն զօրաւորք եւ արդիւնաւորք գործով։ (Բայց դու՝ առաւել եղեր քան զամենայն. ) որպէս սուրբքն Հռիփսիմեանքն, Գայիանէ, Սուրբն Սանտուխտ, Թեկղ, եւ Վառվառ, եւ այլք։ Զի առաւել գերազանց եղեն քան զդասս թագաւորաց եւ իշխանաց. զի նոքա մարմնով միայն եղեն իմաստունք ի տնարարք եւ զօրաւորք. այլ նոքա սուրբ կուսանքն՝ կուսութեամբ եղեն հոգւով իմաստունք եւ զօրաւորք, եւ դստերք երկնաւոր թագաւորին։ Այս առանձնապէս եւ առ հասարակ։ Իսկ հոգեպէս՝ զի (բազում դստերք ստացան զմեծութիւն։) Ոմն զտեսական՝ եւ ոմն զգործնական. զի հրէից ժողովուրդն՝ միայն ունէր զգործնականն. եւ պակաս էր՝ ի տեսականէն։ Իսկ հեթանոսաց ժողովուրդն՝ ունէր զտեսականն իմաստութիւն. եւ պակաս էր նոցա գործնական առաքինութիւնն. որք ոչ տեսականաւ, եւ ոչ գործնականաւ ճանաչեցին զԱստուած։ Իսկ եղեցեցի սուրբ՝ գերազանց է քան զնոսա ամենեսեան. զի ունի զտեսականն կատարեալ հաստատ առ Աստուած. եւ ունի զգործնական գերազանց սրբութիւնն։ Իսկ այնոքիկ որք մաքուր կուսութեամբ են հոգւով եւ մարմնով՝ առաւել կատարեալ են եւ անթերի ի հոգեկան եւ ի մամնական իմաստութիւնն. (զի առնեն եւ ուսուցանեն. եւ մեծ կոչեցան յարքայութեանն Աստուծոյ։) Որպէս ասաց՝ (սուտ հաճութիւն եւ ընդունայն գեղ կնոջ ոչ գոյ ի քեզ։) Սուտ հաճութիւն է՝ որ է հեշտութիւն եւ ցանկութիւն մարմնոյ։ Եւ այս երեք դիմօք իմանի։ Նախ՝ հաճոյացեաելն։ Երկրորդ՝ հաճիլն։ Երրորդ՝ հաճոյութիւնն որ է հեշտ ցանկութիւն մամնական ի մէջ հաճելոյն, եւ ի մէջ հաճողին։ Եւ սուտ են ամենեքեան. զի մարմնաւորք են եւ անցաւորք. որպէս ասէ մարգարէն. (մարդոյ որպէս խոտոյ են աւուրք իւր. որպէս ծաղիկ վայրի այնպէս ծաղկի. շնչէ ի նա հողմն մահւան. ոչ է, եւ ոչ եւս երեւի տեղի նորա։) Ապա յայտ է՝ յորժամ մարմին խոտ է եւ անցաւոր ծաղիկ մամնոյն եւ փառքն եւ հեշտութիւնն՝ անցաւորք են եւ կորստականք. վասն սոցա ասի յերգս. (ոչ հեշտացան ի գրկանս փափկութեան. իմացան եթէ սնոտի է անցաւոր մեծութիւնս։) Եւ ընդունայն է գեղն երեսաց. այսինքն, սուտ եւ ունայն. եւ սուտն կրկին կերպիւ որոշի ի ճշմարտութենէն։ Նախ՝ որպէս սուտն միայն կերպարանաւն է պաճոյճ, եւ ի ներքս անպտուղ եւ անարդիւն է. նոյնպէս գեղ երեսաց կանանց՝ միայն զարդարութենէ եւ ծաղկեալ. այլ ի ներքս ի հոգին եւ ի գործն նայելով՝ անվաւէր եւ սուտ եւ տգեղ։ Երկրորդ՝ սուտն առաւել զարդարուն երեւի եւ խաբէ զլսօղն, քան զճշմարիտն. եւ այս է պատճառն. զի սուտն զհեշտն եւ զճշմարիտն ի դէմն ունի. եւ զսուտն ծածկեալ։ Իսկ ճշմարիտն՝ զդժուարն ի դէմն ունի. եւ զճշմարտութիւնն ծածկեալ. որպէս բանք սուրբ եւ ուղղափառ վարդապտաց. դժուարին է տեսութիւնն, եւ ծածուկ ճշմարտութիւնն։ Իսկ բանք հերձուածողաց՝ դիւրին եւ հեշտ ունի զտեսութիւնն. եւ ծածկեալ է խաբէութիւնն. այսպէս եւ գեղ չար կանանց՝ առաւել պատրէ զմարդիկ քան զբարի. եւ ձգէ ի խորխորատ կորստեան. որպէս հերձուծողաց բանք. եւ որպէս յորոգայթ թաքուցեալ թռչնոց՝ կերակուրն հեշտալի երեւի՝ եւ ականատն ծածկեալ է. իբրեւ եկեր՝ ըմբռնեցաւ ի ներքս. այսպէս եւ գեղ կանանց չարաց՝ արտաքոյ երեւի հեշտալի. եւ ի ներքոյ՝ դառն եւ լեղի. որպէս ասէ իմաստունն. (մեղր կաթէ ի շրթանց կնոջ պոռնկի. եւ վախճան նորա դառնագոյն է քան զլեղի։) Եւ գիտեն զայս գործունեայք գործոյն. զի յետ մեղացն՝ դառնանայ խիղճ մտաց նոցա եւ տրտմի քան զլեղի։ Այսպիսի սուտ հաճութիւն եւ սնոտի գեղ կանանց՝ ոչ է ի քեզ ասէ. այլ գեղեցկութիւն սրբոց եւ կուսանաց՝ ճշմարիտ հաճոյութիւն է։ Նախզի՝ ոչ է ի կերպարան մարմնոյն. այլ ի ներքս ի հոգին է զարդ. ըստ այնմ, (ամենայն փառք դստեր թագաւորի ի ներքոյ ի վերջ աւորս յոսկէ հուռս զրադարեալ եւ պաճուճեալ։) Երկրորդ՝ զի ոչ է անցաւոր. այլ մնացական է եւ յաւիտենական. այսինքն. իմաստութիւն. հաւատն. յոյսն. սէրն. ողորմութիւնն. խոնարհութիւնն. եւ այլն ամենայն, հետեւի առաքինութեանց գործոց։ Երրորդ՝ (զի սուտ հաճութիւն՝ ոչ գոյ ի քեզ. ) այսինքն, փառասիրութեան եւ մարդահաճութեան արտաքոյ. զի սովորեն սոքա զզուել զկատարեալս առաքինութեամբ. եւ ի ցոյցս մարդկան տալ գործել. զորմէ ասէ Տէրն. (այն իսկ են վարձք նոցա. ) այլ դու զամենայն ի փառս Աստուծոյ կատարեա։ Վասն այն ոչ գոյ ի քեզ սուտ հաճութիւն եւ ունայն գեղ. զի (կին բարեպաշտօն եւ իմաստուն օրհնեսցի։) Կին ասէ՝ որ արտաքին գունով գեղեցկացեալ, ոչ օրհնի եւ ոչ գովի. վասն զի այն յԱստուծոյ շնորհք են. որպէս զօրութիւն ուժոյ. որպէս հասակն. որպէս իմաստութիւնն. նոյնպէս եւ գեղեցկութիւնն շնորհ է յԱստուծոյ։ Արդ՝ եթէ զմարմնոյն գեղն ի բարին ի գործ էած, եւ զհոգին գեղեցկացոյց, այն (քանքար է՝ զոր շահեցաւ ի վերայ ըստ տէրունական առակին։) Ապա թէ զգեղեցկութիւնն ի չարն ի գործ էած, եւ զհոգին տգեղացոյց մեղօք, նա որպէս (գինտ ոսկի է ի քիթ խոզի, որ ընդ աղբս շաղղախի ասէ իմաստունն։) Նոյնպէս գեղեցկութիւնն է չար կանանց. այսպէս եւ հասակն. այսպէս եւ ուժն. այսպէս եւ իմաստութիւնն. թէ ի սոցանէ իչարն ածեմք ի գործ, պարսաւիմք. եւ թէ ի բարին, ապա թէ գովիմք եւ փառաւորիմք։ Եւ այս է պատճառն. որ այն որ բնական շնորհն է՝ յԱստուծոյ է. ի մէջն ոչ ինչ է. վասն այն ոչ գովիմք եւ ոչ պարսաւիմք. ապա թէ զայն շնոհն մեր կամաւս ի բարին գործեմք, գովիմք. եւ թէ ոչ՝ պարսաւիմք։ Զի գով եւ պարսաւան՝ կամաւորացն է գործոց. եւ ոչ բնական ակամայիցն։ Վասն այն ասէ. (կին բարեպաշտօն օրհնեսցի։) Բարեպաշտութիւնն երեւ ի հաւատն եւ ի գործն մարդոյ. իսկ իմաստութիւնն՝ յողորմութիւնն. ի համեստութիւնն. ի չափաւոր խօսսն, եւ յայլն։ Դարձեալ՝ բարեպաշտութեամբն զԱստուծոյ ճանաչեմք եւ սիրեմք զնա. եւ իմաստութեամբ զընկերն սիրեմք եւ զաղքատս։ եւ այսպիսի բարեպաշտ կինս՝ օրհնի յԱստուծոյ, եւ գովելի ի մարդկանէ. վասն զի յօրհնութեան աստիճանն է բարձրացեալ իւր իմաստութեամբն եւ աստուածապաշտութեամբն։ (Զերկիւղածս Տեառն գովեսցեն ասէ։) Մարմնապէս այն է՝ որ բարեպաշտ կինն նախ օրինակ տայ զանձն այլոց ի բարի գործս. յաղքատսիրութիւն, ի ժրութիւն, ի ծունր, եւ յաղօթս, եւ յայլն. զի այլքն ուսցին ի նմանէ զբարիս, ըստ այնմ, (տեսցեն զգործս ձեր բարիս՝ եւ փառաւոր արասցեն զՀայր ձեր որ յերկինս է։) Այլեւ ունի աննախանձ կամս՝ որ զամենայն երկիւղած եւ զբարեպաշտօն կանայս գովէ եւ բարեհամբաւէ. եւ բերկրի եւ ուրախանայ ընդ բարութիւն նոցա. եւ ոչ նախանձի. որպէս չար կանայք յորժամլսեն զբարութիւն նոցա, չարխօսեն այպանեն եւ նախատեն. զի միայն ինքեանք բարի երեւեսցին կամ գեղեցիկ։ Զի մարդոյն կատարելութիւնն խոնարհութիւնն է. թէպէտ լինի ինքն կատարեալ եւ իմաստուն եւ առաքինի, խոնարհ այլոց. եւ աննախանձ կամօք զայլս գովէ. որպէս բարեպաշտ կինն առնէր։ Իսկ հագեպէս՝ զայլս գովելն է՝ որ յայլ սուրբոց յիշատակս տօն կատարեմք. որպէս երկնաւորացն հրեշտակաց. եւ մարգարէից. եւ առաքելոց. հայրապետաց. մարտիրոսաց. կուսանաց, եւ այլոց. զպատմութիւն նոցա ընթեռնումք հոգեկան աղօթիւք. ձայնական պաշտմամբ. մարմնական նուէրս ընծայ եւ պատարագ մատուցանեմք եւ ուրախանամք թէ՝ այսպէս սուրբքն ելին յաշխարհէս եւ մտին առ Աստուած։ Եւ մեզ բարեխօս են յերկինս. այնու ցնծամք եւ օրհնեմք զնոսա։ (Տուք նմա ի պտղոյ շրթանց նորա. եւ գովեսցի ի դրունս այր նորա։) Ըստ գրոյն այս է. թէ դուք երկիւղածք յԱստուծոյ. ուսայք ի նմանէ զօրինակ բարեաց. եւ ընկալայք ի նորա շրթանցն զգովութիւն եւ զբարի համբաւն. փոփադարձեցէք նմա եւ զգովութիւնն եւ զբարեբանութիւնն. ոչ միայն զինքն, այլեւ զայր իւր ընդ նմին։ Նախզի՝ գլուխ է նմա եւ մարմնակից. ըստ անդամոյն եւ զգլուխն գովեցէք։ Երկրորդ՝ զի այրն եւ կինն միմեանց պատճառք եղեն բարեպաշտութեանց. եւ զբարին ի միասին գործեցին։ վասն այն ի միասին գովեցէք զնոսա։ Իսկ նշանակութեամբ այն է՝ որ փեսայն երկնաւոր Քրիստոս հրամայէ երկնաւորացն եւ ամենայն սրբոց եթէ. տօն կատարեցէք հարսնացեալ եկեղեցւոյ սրբոյ. եւ գովեցէք զնոսա. եւ ուրախ լերուք ի փրկութիւն նոցա. եւ ուրախացուցէք զնոսա։ Եւ զայս տօն ուրախութեան յերեք ժամանակս կատարեն նոքա։ Մին՝ յորժամ դառնայ ոք ի մեղաց եւ ապաշխարէ, կամ գաչյ ի հաւատս քրիստոնէութեան եւ մկրտի, կամ զչարչարանս ի յանձն առնու վասն Քրիստոսի եւ նահատակի եւ ճգնի, ուրախանան հրեշտակք եւ սուրբքն ի յերկինս. եւ տօն մեծ կատարեն. որպէս ի դարձի անառակին եւ մոլորեալ ոչխարին՝ (կոչէ զբարեկամս իւր եւ ասէ. ուրախ լերուք ընդ իս. զի գտի զդրամն իմ կորուսեալ։) Երկրորդ՝ յորժամ ելանեն հոգիք սրբոցն ի մարմնոյս եւ մտանեն յերկինս, յայնժամ ուրախացեալ ցնծան ամենայն դասք երկնաւորացն եւ ամենայն սրբոց. զի յաւելան ի դասս նոցա սուրբքն ի մարդկանէ ընկերակիցք իւրեանց. եւ լնուն զտեղի անկելոցն դասուց։ Երրորդ գովութիւնն՝ է յաւիտենական, յորժամ հարսնացեալ հոգիքն՝ յետ յարութեանն միաւորին ընդ փեսային Քրիստոսի, եւ մտանեն ի յառագաստ որպէս իմաստուն կուսանքն, յայնժամ ամենայն դասք հրեշտակաց տօնախմբութեամբ գովութիւն մատուցանեն. որպէս Քրիստոսի գլխոյն՝ եւ եկեղեցւոյ անդամոց նորա յաւիտենական ցնծութեամբ. եւ օրհնեն եւ գովեն զգլուխն Քրիստոսի՝ որ պատճառ եղեւ փրկութեան աշխարհի. եւ գովեն զսուրբսն՝ որք եդին զանձինս ի վերայ Քրիստոսի. թողին զանցաւորս. եւ առին զանանցն եւ զյաւիտենականն։ Այս է յորդորելն թէ, (տուք նմա գովութիւն ըստ պտղոյ շղթանց նորա։) Զի ճանապարհ առն՝ առաջի երեսաց իւրոց երթիցէ. եւ յաջողեսցին յաւիտեանս յաւիտենից։) Այս է ըստ գրոյն. զի կենցաղս այս ճանապարհ է. նոյնպէս եւ օրէնքն ճանապարհ է. նա պարտ է որ կինն ի կենցաղոյս ճանապարհն՝ ընդ առն իւրոյ հետեւեսցի ի յօրէնսն Աստուծոյ։ Զորօրինակ՝ երկու մարդ որ ընդ մի ճանապարհն գնան ի միասին, երկուց դէմքն յառաջիկայ են. եւ ընթացքն միապէս. եւ ի միասին հասանին յօթեւանս։ Ապա թէ երկու ընդ միմեանց հանդիպին եւ բաժանին՝ որքան յամեն, հեռանան ի միմեանց ի յայլ օթեւանս։ Այսպէս այր եւ կինն՝ պարտին ի մի ճանապարհ օրինացն գնալ. համակամ, համամիտք, համակարիք լինելով յամենայն, գործս հոգեւոր եւ մարմնաւոր. որ յաջողին նոցա առաջի Աստուծոյ։ Ապա թէ այրն եւ կինն երկմիտ են առ միմեանս. որպէս այն որ երկու մարդիկ միմեանց դիպին եւ բաժանին. նոյնպէս յորժամ մարդն եւ կինն մտօք եւ կամօք բաժանին ի միմեանց, ոչ յաջողի նոցա յԱստուծոյ. (զի թագաւորութիւն բաժանեալ յանձն աւերի. եւ տուն բաժանեալ յանձն կործանի ասէ Տէրն։) Նոյնպէս եւ նոքա յորժամ կամօք եւ մտօք բաժանեցան, յայնժամ գործօք բաժանին։ Մինն ի չորն, եւ միւսն ի բարին. եւ հակառակութիւն ի մէջ նոցա անկանի. քակտումն եւ անհանգստութիւն. եւ ոչ յաջողի նոցա՝ ոչ ի կեանս յայս, եւ ոչ ի հանդերձեալն։ Իսկ որ բարեպաշտ եւ երկիւղած կինն է՝ եւ բարի եւ հաւատարիմ մարդ, որք ի Տեառնէ պատահեցան միմեանց, ի չորս բաժին են սոքա։ Մին՝ այրն բարի եւ կինն բարի հանդիպի. այս արժանաւորացն է։ Երկրորդ՝ որ այրն չար եւ կինն չար դիպի. այս ամենեւին անարժանիցն է։ Երրորդ՝ որ այրն բարի եւ կինն չար դիպի։ Չորրորդ՝ որ կինն բարի եւ այրն չար հանդիպի։ Առաջինն որ այրն եւ կինն բարի եւ երկիւղած լինին՝ ամենեւիմբ բարի են յԱստուծոյ։ Միւսն՝ որ այր եւ կինն չար լինին եւ վնասակարք, եւ վաստակացք եւ արբեցօղք ի միասին, սոքա ամենեւիմբ չար են. եւ ի միասին մատնին յաւիտենական տանջանացն։ Իսկ երկու միջինն՝ որ այրն բարի է եւ կինն չար, կամ կինն բարի եւ այրն չար, եթէ բարին որն եւ իցէ՝ չարեացն հետեւին, չարացան եւ նոքա. իսկ եթէ չարն որն եւ իցէ, այրն կամ կինն, բարեացն հետեւին եւ խրատին եւ ուսանին ի միմեանց, նոքա ի բարինն լինին։ Իսկ այն՝ որ այր եւ կինն ի բարի մասինն են, յաջողի նոցա աստ ի խաղաղութեան բնակիլ եւ սիրով լինիլ առ միմեանս. եւ ի հանդերձեալն՝ ըստ իւրաքանչիւր գործոց հասանին ի մասն ժառանգութեան սուրբցն ի լոյս յաւիտենական կենացն։ Այս է բաժին բարի եւ հաւատարիմ եւ ողջախոհ ամուսնացելոցն առն եւ կնոջ որպէս ցուցաւ մարմնապէս։ Իսկ հոգեպէս՝ այն եւ փեսայ հարսին եկեղեցւոյ Քրիստոս է. պարտ է մեզ զճանապարհ նորին առաջի մեր դնել. եւ զհետ շաւղաց նորա հետեւիլ. եւ զկամս նորա կտարել։ Եւ զի՞նչ իցէ շաւից եւ ճանապարհ նորա. այսինքն, նախ կուսութեան սրբութեան հետեւիլ. եւ ապա աղքատութեանն. (որ մեծատունն էր՝ վասն մեր աղքատացաւ։) Եւ ապա հեզութեան եւ խոնարհութեան նորա. որպէս ասէր. (յինէն ուսարուք՝ զի հեզ եմ եւ խոնարհ սրտիւ. եւ գտջիք հանգիս անձանց ձերոց։) Եւ ապա զբեռն ծանրութեան միմեանց բառնալ բանիւ եւ գործով ընկերակցեալ. որպէս Քրիստոս զծանր բեռն եբարձ. (լուծ իմ քաղցր է. եւ բեռն իմ թեթեւ։) Եւ ապա (սիրել զմիմեանս ի սուրբ սրտէ, եւ անկեղծաւոր խորհրդոց. ) եւ գնել զանձն ի վերայ միմեանց. որպէս Քրիստոս եդ զանձն իւր ի վերայ մեր։ Եւ ի վերայ այսր ամենային, խաչին եւ չարչարանօք ել յաշխարհէ. նորին հետեւիլ մեզ. առնուլ զխաչն Քրիստոսի եւ ընթանալ զհետ նորա. եւ ապա գտանել զնա։ Այս է ասելն՝ (ճանապարհ առն՝ առաջի երեսաց իւրոց երթիցէ։) Եւ որ այնպէս լինի՝ յաջողի նմա աստ ճանապարհ առաքինութեան. զի ամենայն առաքինութեան վարք եւ գործք բարիք՝ շորհք եւ պարգեւք են յԱստուծոյ տուեալ. որպէս հաւտան։ որպէս յոյսն. որպէս սէրն. որք աստուածային առաքինութիւնք են եւ պարգեւք։ Նոյնպէս խոհեմութիւնն. արիութիւնն. ողջախոհութիւնն. արդարութիւնն։ Այլեւ հեզութիւնն. ողորմածութիւնն. չարչարել զմարմինն. տանջանքն. կուսութիւնն. եւ այլն ամենայն՝ պարգեւք են յԱստուծոյ։ Եւ որպէս որում առաքինութիւնքն ի կեանս յայս պարգեւին յԱստուծոյ. նոյնպէս եւ նմա պարգեւի ի հանդերձեալն մուտն յաւիտենական կենացն. որպէս ասէ Տէրն. (ազնիւ ծառայ բարի եւ հաւատարիմ. որովհետեւ ի սակաւուդ հաւատարիմ ես, ի վերայ բազմաց կացուցից զքեզ. մուտ յուրախութիւն Տեառն քոյ։) Ազնիւ կոչումն Աստուծոյ յարմարի. ըստ այնմ, (այր մի ազնուական գնաց ի տար աշխարհի։) Նոյնպէս եւ բարին Աստուած է. (չիք ոք բարի՝ բայց մի Աստուած։) Եւ (հաւատարիմ է Տէր յամենայն ի բանս իւր. ) սոքա ամենեքեան՝ են վայելչականք Աստուծոյ։ Զայս կոչմանս ընտրելոցն պարգեւէ. վասն զի նմա հետեւեցան բարի գործօք. զնոսա անունն ընկալան բարի կոչմամբ։ Իսկ սակաւուդ հաւատարիմն այն է, որ զմասնաւոր առաքինութիւնն կատարեաց. եւ յարգեաց զքանքար պարգեւացն. եթէ հինգ էր՝ ըստ հինգ զգայութեանցն. եւ թէ երկու՝ հոգւով եւ մարմնով. կամ զհաւատս եւ զգործս. զի զիւր հոգին շահեցաւ եւ զայլոց. այս է սակաւուն հաւատարիմն։ (Ի վերայ բազմաց կացուցից. ) այսինքն, կատարեալ պարգեւացն տասն զգայարանացն. եւ կամ տասներորդ դասուց ընտրելոց սուրբոցն, որք են տասներորդ ըստ. թուոյ ինն դասուց հրեշտակացն ի տեղի անկելոց փառաց։ (Մուտ յուրախութիւն Տեառն քոյ. ) այսինքն, կամ մուտ յուրախութիւն Աստուծոյն քոյ եւ զւարճացիր նովաւ ի կեանս անմահս։ Կամ դու գործով քո ուրախութիւն ես Տեառն քոյ. զի ի վերայ բարեգործացն՝ ուրախանայ Աստուծոյ. եւ ի վերայ չարացն տրտմի. որպէս զայն (որ չունէր հանդերձ հարսանեաց՝ կապեալ ոտիւք եւ ձեռօք հանին ի խաւարն արտաքին։) Վասն որոյ ասէ՝ դու (մուտ յուրախութիւն Տեառն քոյ. ) որ պատճառ եղեր ուրախութեան եւ ցնծութեան հօրն երկնաւորի, եւ փեսային Քրիստոսի, եւ խնդութեան հոգւոյն սրբոյ։ Որ եւ մեք մաղթեսցուք ի բոլոր սրտէ եւ յամենայն անձնէ, միջնորդակից եւ բարեխօս ունելով զմիջնորդ հաշտութեան զսուրբ կոյսն Աստուածածին. Մարիամ, եւ զամենայն սրբոց հանդէս կուսանաց եւ ընտրելոցն սուրբոց՝ որոց այսօր է յիշատակ. զի գթասցի իւրով աստուածային խնամօքն ի վերայ մեր. եւ ներումն եւ ջնջումն շնորհեսցէ ամենայն յանցանաց մերոց. շնորհեսցէ մեզ ըստ բազում առատութեան իւրոյ եւ ըստ մեծի ողորմութեանն, հաղորդս լինիլ մտիցն առագաստի ուրախութեան յաւիտենից կենացն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ ընդ Հօր իւրում եւ Ամենասուրբ Հոգւոյն այժմ եւ յաւիտեանս ամէն։

Նորին դարձեալ քարոզ վասն կուսութեան. ի Բանն՝ (Ծնեալն ի մարմնոյ մարմին է. եւ ծնեալն ի հոգւոյն հոգի։) Յօհ. 3. 6։ (Գլուխ. ՃԸ)

Վարդապետք ասեն թէ՝ մարդս հոգի եւ մարմին է եղեալ. եւ ունի մարմնաւոր ծնօղ զծօղ զհայրն եւ զմայրն. իսկ հոգեւոր՝ զհոգին սուրբ եւ զեկեղեցի. յարգանդէ աւազանին ջրովն սուրբ ծնեալ. եւ որդի Աստուծոյ կոչեցեալ. ըստ այնմ որ ասէ Յօհաննէս աւետարանիչն թէ՝ (յԱստուծոյ ծնան։) Նոյնպէս եւ ծնանիմք մեք հոգեւոր զաւակ եւ մարմնաւոր. եւ մարմնոյն յայտնի է՝ որ յառնէ եւ ի կնոջէ լինի մին մարմին զաւակի. որպէս ասէ Աստուած. (եղիցին երկոքեանն ի մարմին մի. ) այսինքն, յերկուց ծնողացն խառնեալ մի մարմին զաւակի. եւ ծնանի ուստր կամ դուստր։ Այսպէս ծնանիմք հոգեւոր զաւակ. զսերմն պատւիրանին Աստուծոյ ընկալեալ ի խորհուրդս մեր, յղանամք եւ ծնանիմք հոգեւոր զաւակ. այսինքն, զբարիս եւ զառաքինութիւնս՝ որք են փրկութիւն հոգւոյ. որպէս ասէ Եսայի. (յահ եւ երկիւղ քո յղացեալ երկնեցաք. եւ ծնաք զհոգի փրկութեան։) Արդ երկոքին ծնունդքս այս՝ մինն լինի ամուսնութեամբ որ է մարմնաւորն։ Եւ միւսն լինի կուսութեամբ որ է հոգեւորն։ Եւ պարտ է համեմատել եւ գիտել թէ ի սոցանէ ո՞րն առաւել ծնունդ եւ զաւակ. հոգեւո՞րն թէ մարմնաւորն։ Գիտելի է՝ նախզի մարմնոյն զաւակ՝ ապականութեամբ յղանայ եւ մահուամբ վախճանի. զի սկիզբն ապականութիւն է, եւ վախճանն մահ։ Իսկ հոգւոյն զաւակ՝ անապական է աւ անմահ, ըստ նմանութեան հոգւոյն յառաջ ծնեալ։ Երկրորդ՝ զաւակ մարմնոյն՝ մահուամբ բաժանի ի մեռանիլ ծնողացն, կամ ինքեան։ Իսկ հոգեւոր զաւակն՝ ոչ բաժանի. ոչ ի կեանս, եւ ոչ ի մահ. զի անմահ մնայ ի հոգիս։ Երրորդ՝ մարմնաւորն տրտմութեամբ ծնանի. ըստ այնմ, (տրտմութեամբ ծնիցիս որդի։) եւ զայս ցուցանէ այն՝ յորժամ բաժանի մանուկն, լայ եւ ողբայ զտրտմութեամբ ծնանիլն իւր։ Իսկ հոգեւորն՝ ուրախութեամբ. ըստայնմ, (բնակեցուցանէ զամուլն ի տան ուրախամիտ՝ որպէս մայր որդւովք բերկրեալ։) Արդարեւ ամուլ հոգին՝ կոյս եւ մայր գոլով, ուրախանայ եւ խնդայ վասն անմահ եւ անապական զաւակաց. եւ ինքն ամուլ է վասն անախտութեան։ Չորրորդ՝ զաւակ մարմնոյն՝ (անօրէնութեամբ յղանայ եւ ի մեղս ծնանի. որպէս ասէ Դաւիթ. ) այն է՝ զի Ադամ եւ Եւա յետ յանցմանն՝ հեշտ ցանկութեամբ ծնան որդի։ Եւ այժմ նոյն հեշտ ցանկութեամբ եւ սկզբնական մեղօք ծնանիմք զաւակ մարմնոյ։ Իսկ զհոգեւոր զաւակն՝ օրինօք եւ անմեղութեամբ ծնանիմք. զի զպատուիրանս Աստուծոյ ընկալեալ, ծնանիմք զփրկութիւն հոգւոյ։ Հինգերորդ՝ այս զաւակ ի կամաց առն եւ ի մարմնոյ եւ յարենէ լինի. իսկ այն զաւակ՝ ոչ յարենէ կամ ի կնոջէ եւ յառնէ. այլ յԱստուծոյ ծնանիմք որդիս Աստուծոյ եւ զաւակ արքայութեանն։ Վեցերորդ՝ մարմնոյ զաւակ ոչ ամենեցուն լինի. զի կամքն Աստուծոյ, կամ տկարութիւն բնութեանն խափանէ զծնունդն. իսկ հոգեւոր զաւակ՝ ամենեքեան որք կամին, կարեն ծնանիլ եւ մայր լինիլ. որպէս ասէ Տէրն. (որ առնէ զկամս իմ, նա է իմ եւ եղբայր եւ քոյր եւ մայր։) Եօթներորդ՝ մարմնաւոր զաւակն այնքան է յիշատակ՝ որքան կենդանի է. թերեւս թէ լինիցի բարւոք զաւակ. իսկ թէ չար՝ անզաւակութիւն է համարեալ։ Այլ հոգեւոր զաւակն՝ յաւիտեանս է յիշատակ. ըստ այնմ որ ասէ Դաւիթ. (յիշատակ յաւիտենից եղիցի արդարն. եւ ի համբաւէ չարէ նա մի երկիցէ։) Ութներորդ՝ մարմնոյ զաւակ ի ծնանիլն ցաւ է եւ երկն. եւ ի պահելն հոգ է եւ աշխատանք. եւ ի մեռանիլն. կսկիծ է եւ դառնութիւն ծնողացն։ Իսկ հոգեւոր զաւակն որ է իմաստութիւն, ողջախոհութիւն, արդարութիւն, եւ այլն, ընդ ծնանիլն խնդութիւն առնէ. եւ յերկարիլն յոյս. եւ ի մեռանիլն անմահութիւն տայ եւ փառս. ըստ այնմ, (արդարութիւն նորա մնայ յաւիտեանս յաւիտենից. եւ եղջիւր նորա բարձր եղիցի փառօք։) Իններորդ՝ մարմնոյ զաւակ վնասէ զհոգի եւ զմարմին ծնողին. զմարմինն այսպէս. զի որքան զաւակ ծնանի, զօրութիւն մարմնոյ պակասի. եւ զհոգին այսպէս. զի վասն զաւակին՝ գողանայ զրկէ ագահէ ժողովէ եւ ծուլանայ յամենայ գործոց բարեաց։ Իսկ հոգեւոր զաւակն՝ խնամէ զհոգի եւ զմարմին. զի մարմնով անցաւ եւ անաշխատ է. իսկ հոգւով երանելի. ըստ այնմ, (երանի որ ունի զաւակ ի Սիօն. եւ ընդունակ նորա յԵրուսաղէմ։) Տասներորդ՝ մարմնոյ զաւակ անցաւոր կենացս է աճումն. մանաւանդ որքան առաւելու ծնունդն, առաւելու եւ մահ. զի սկիզբն մահուն՝ ծնունդն է մարմնոյ։ Իսկ հոգեւոր զաւակն՝ աճումն է հոգեւոր եւ միշտ կենացն. մանաւանդ ընդդէմ եւ արգելք է մահուն. որպէս ցուցանելոց եմք յառաջիկայդ։ Այլ գիտելի է՝ զի զմարմնաւոր զաւակն առնէ ամուսնութիւնն. իսկ զհոգեւոր զաւակն՝ առնէ կուսութիւնն։ Վասն որոյ ըստ կարգի նախ տեսանելի է զթշուառութիւն ամուսնութեան. եւ ապա զմեծութիւն կուսութեան։ Արդ՝ ամուսնութեան կեանք այն որ կարի ցանկալի թուի բազմաց այն է՝ զի իցէ այրն եւ կինն մեծ ազգի եւ ընչեղք՝ միաչափ հասակաւ եւ վայելուչ դիմօք. սիրով առաւելեալք, եթէ փառս եւ պատիւ՝ զօրութիւն եւ իշխանութիւն ունիցին։ Այլ տես զայսոցիկ հեշտալեացս՝ թէ զինչ դառնութիւն ունին։ Նախզի՝ յանպիսեացն որք գեր ի վերոյ են քան զնոսա հանապազ ոտն հարութիւն եւ կոխումն կրեն վասն ասացեալ հեշտութեանցդ եւ փառացդ. զի մի հաւասարեսցին ինքեանց. այլ ի խոնարհ մնասցեն ամենայնիւ։ Երկրորդ՝ ի ներքնագունիցն միշտ նախանձ՝ մախանս եւ ատելութիւնս կրեն. ի նոցանէ՝ որք ոչ ունին զայնպիսի փառս։ Երրորդ՝ ի հաւասարիցն՝ բարկութիւն, կռիւ, թշնամութիւն, ոխ, եւ քէն ունիցին. զի ի միմեանց յափշտակեսցեն զինչս, զկանայս, զփառս, եւ զայլս. եւ յայնպիսի կասկածի կան միշտ։ Չորրորդ՝ զի իւրաքանչիւր ոք՝ զերկիւղ մահուն ի մտի ունի. եւ զգերեզման բացեալ եւ ի միմեանց զբաժանումն տեսեալ. եւ ընդ ուրախութիւնն տրտմութիւն խառնեալ. եւ ընդ հեշտութիւնն դառնութիւն. եւ այսպիսի զի ամենայն թշուառութեամբ լինի նոցա կեանքն։ Հինգերորդ դարձեալ՝ եթէ մերձ յերկունս ժամանեալ հանդիպեսցի մահ. եթէ զաւակին իցէ, յայնժամ ողբան եւ հառաչեն զանպտղութիւնս իւրեանց եւ զանյիշատակ մնալն. եւ նախ քան զտեսն ծննդեան՝ յառաջէ սուգ եւ կսկիծ մահուն։ Իսկ եթէ ի ծնանիլն մեռանիցի մայրն, յայնժամ հառաչեն եւ ողբան զչար ծնունդ զաւակին. եւ զորբութիւն նորա եւ զայրութիւն հօրն. յայն ժամ ուրախութիւնքն ի սուգ փոխարկին. եւ երգեցիկքն ի լալականս. սպիտակութիւն հանդերձիցն ի սեւ փոխի. եւ յոյսն ի խաւար. փոխանակ առագաստին՝ կազմի գերեզման. եւ յիշեն զառաջին կեանս որ առանց ամուսնութեան. նզովեն զխրատատուս. մեղադրեն ոչ խափանողացն. բամբասեն զծնօղս թէ ընդէ՞ր ոչ ասացին զայս. հայհոյեն զԱստուած. ցանկան մահու, քան թէ այնպիսի կենաց։ Վեցերորդ՝ եթէ ապրեցաւ յերկանցն, ծնաւ զաւակ փոխանորդ ազգին, յայնժամ առաւելուն հոգք եւ ցաւք աշխատութեանց. սննդեան, խնամելոյ, պահելոյ յամենայն վնասակարից. թողում զցաւս երկանց. զի բաժանումն է հոգւոյ եւ մարմնոյ. այլ մինչեւ ցայն ժամ երկու էր երկիւղ մահուն. յայնժամ եւ վասն զաւակի մահուն՝ եղեւ երեք տրտմութիւն հանապազ։ Եօթներորդ՝ զի թէ լինի որ մեռանիցի այրն՝ եւ զաւակն մնայ որբ եւ կինն այրի. նոյն առաջին ասացեալ թշուառութիւնն ողբաց եւ սուգ ժամանէ. մինչեւ մահ եւս բաղձայ կինն մնացեալ այրի։ Եւ թէ սակաւ ինչ մոռացեալ զսուգն, յորժամ տեսանէ որբ զզաւակն, դարձեալ նորոգի սուգն. եւ թէ ոչ իցէ զաւակ, կորիցէ յիշատակն առմոռաց։ Թողում զայրութեան զվիշտն. զի ոմանք ոտնհար լինին. թշնամիքն ուրախանան. ծառայքն արհամարհեն. որք բազումք ոչ համբերեն վշտացն։ Դարձեալ՝ ի յառաջին փորձանս անկանին. եւ այլք կամ մնան այնպիսի այրի՝ զառաջին վտանգ ամուսնութեան, յիշելով։ Արդ՝ այս նոցա է, որք հեշտալի ամուսնութեամբ եւ փարթամութեամբ են զուարճացեալ։ Ութներորդ՝ նոցա ամուսնացելոց՝ որոց աղքատութիւն եւ դժուարութիւն իցէ ի կեանս, հաշմութիւն, հիւանդութիւն, կին, եւ մանկունս. եւ այնչափ բազում ունին հոգս եւ ցաւս՝ մինչ զի զչարիս մարմնոյն ոչ կարեն հռչակել. եւ այսոքիկ անթիւ եւ բազում։ Իններորդ՝ տես դարձեալ ի միասին զաղքատս եւ զփարթամբ առ հասարակ ի տրտմութեան զինիլ. զի փարթամս խռովէ յիշատակ մահուն. եւ աղքատք տրտմին յերկարիլ կենացն. եւ երկուքն ի տրտմութեան մնան։ Նոյնպէս հաւասար տրտմին, թէ ունին մանկունս եւ թէ ոչ. թէ մեռանին եւ թէ ապրին։ Զի մինն ողբայ թէ անզաւակ եմ. եւ միւսն թէ չունիմ կերակուր զաւակաց։ Միոյն սիրելի մանուկ մեռանի. եւ միոյն կեայ անառակութեամբ։ Եւ երկուքն ողորմելիք են. զի մինն զմահն աղբայ. եւ միւսն զկեանս. եւ այլն նմանապէս։ Տասներորդ՝ եթէ պարտիցէ ասել, յամուսնութեան լինի կռիւ, նախանձ, ատելութիւն, մարդասպանութիւն. եւ մանաւանդ մանկասպանութիւնք. մանկակերութիւնք. անօրէն խառնակութիւնք. որպէս ասեն պատմութիւնք զառաջնոցն։ Այլ եկ եւ տես ի կանոնս եւ ի քաղաքական օրէնս՝ զազգի ազգի պատուհաս եւ զվճիռ չարաչար մահու. որք յայտնի ուսուցանեն զամուսնութեան սեփհական չարիս. զի վասն նորա լինին գողութիւնք. աւազակութիւնք. ագահութիւնք. եւ այլք. որպէս ուսանելոց եմք յառաջիկայդ։ Արդ՝ որովհետեւ ասացաք փոքր ի շատէ զվտանգ ամուսնութեան. ասասցուք սակաւուք եւ զմեծութիւն կուսութեան։ Եւ գիտելի է՝ թէ ոք կամեսցի արժանապաէս գովել զկուսութիւնն. այնպիսի է, թէ ոք զշիթս քրտանց՝ ծովու յաւելուած կարծիցէ. կամ զփուք բերանոյ՝ հողմոց առաւելութիւն։ Այլ վասն երկու պատճառի՝ ասելի է զմեծութիւն կուսութեանն։ Նախզի՝ ծանիցուք թէ մեծ է եւ սքանչելի. եւ պատմօղ բան նմա ոչ հաւասարի։ Երկրորդ՝ զի եւ այլք յորդորեսցին ի կուսութեան բարիս։ Արդ՝ նախ անունն իւր յայտնի առնէ զմեծութիւնն իւր. այսիքն, զի կոչի անապական. զի կոյսն անապական լսի. եւ զանփորձն ամուսնութեան՝ ա նապական կոչեն մարդիկ. որպէս զաստուածային կոյսն Մարիամ՝ անապական կոչեմք։ Ահա տես՝ զի ի մէջ բազում եւ մեծամեծ առաքինութեանց՝ որք են հաւատ յոյս՝ սէր՝ խոհեմութիւն՝ արիութիւն՝ եւ այլն, պահք՝ եւ աղօթք՝ եւ այլն, կուսութիւնն միայն անապական կոչեցաւ։ Դարձեալ՝ իմանի մեծութիւն շնորհիս ընդ անապական հօրն. որեւ հայր է կուսութեամբ. որեւ որդի ծնաւ անախտ եւ անապական զմիածինն Աստուած, զանապականութիւն առաջնորդն։ Որեւ դարձեալ ծնաւ ի մօրէ անախտ եւ մաքուր ծնունդ. հաւասար նմին սքանչելի. որդի ի կոյս մօրէ անապական հոգւովն սրբով ծնեալ. ըստ այնմ որ ասաց հրեշտակն առ Յովսէփ եթէ՝ (որ ի նմայն ծնեալ է՝ ի հոգւոյն սրբոյ է։) Երրորդ կուսութիւն անմարմին բնութեանն՝ է առանձին եւ սեփհական. ըստ որում հայրն հոգւոց յառաջ էած զհրեշտակս՝ եւ զհոգիս մարդկան ստեղծմամբ յոչնչէ։ Եւ այսպէս ընդ ամենայն գերաշխարհիկ բնութեանս առաքիաննայ, եւ յաստուածայնոցն՝ ոչ բաժանի ասէ սուրբն Գրիգորիոս։ Որեւ զնոյն կուսութեան բարիս որ առանձին է անմարմին բնութեանն՝ վասն մարդասիրութեան վիճակեցոյց մարմնաւորացս։ Զի զվայր կործանեալ մարդկան բնութիւն ախտաւոր վարուք, կուսութեամն ի վեր ուղղեսցէ։ Վասն այսորիկ աղբիւր անապականութեան Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս՝ ոչ յամուսնութենէ մարդ եղեւ, այլ ի կուսական յարգանդէ անապական մարմնով երեւեցաւ. զի ցուցցէ զայս մեծ խորհուրդ՝ եթէ Աստուծոյ գալստեանն եւ մուտ ճանապարհի ի մեզ՝ ոչ այլ ինչ է բաւական, եթէ ոչ կուսութիւն եւ բոլորովին ախտից մաքրութիւն։ Եւ զոր օրինակ՝ յանարատն Մարիամ որ կուսութեամբ էր պայծառացեալ՝ եղեւ մարմնապէս լրութիւն աստուածութեանն ի Քրիստոս։ Նոյնպէս եւ յամենայն կոյս ոգւոջ՝ հոգեպէս լինի գալուստն Տեառն. որպէս ասէ յաւետարանին։ (Ես եւ հայր առ նա եկեսցուք. եւ օթեւանս առ նմա արասցուք։) Յայսմանէ տես զմեծութիւն կուսութեան. մինչ զի յերկինս ի հայրն հոգւոց կայ եւ մնայ. եւ ի մարդկան փրկութիւն միաբանի։ Կուսութիւնն զԱստուած ի մարդկային կեանս ի ջուցանէ. եւ զմարդիկ յերկնից ցանկութիւնն ամբառնայ։ Իբրեւ կապ լինի կուսութիւնն մարդոյ առ Աստուած ընտանութեան որպէս ասացաք։ Այս գովութիւն ի մեծութենէ կուսութեան իրին։ Որեւ զմեզ արդանաւորեսցէ Քրիստոս Աստուած յոյսն ամենեցուն. եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։

Նորին դարձեալ քարոզ վասն կուսութեան։ (Գլուխ. ՃԹ)

Իսկ թէ զի՞նչ օգտեցուցանէ զմեզ։ Ասասցուք զայս ըստ հինգ եղանակի։ Նախ զի՝ յառաջին կեանս դրախտին հանէ։ Երկրորդ՝ զնմանութիւն վերջին յարութեանն առ ինքն բերէ։ Երրորդ՝ արուեստ է աստուածային կենացն։ Չորրորդ՝ մաքրութիւն է սրտի։ Հինգերորդ՝ անհոգութիւն մարմնական կենաց։ Բեր այժմ զիւրաքանչիւրսն բացայայտեցից։ Նախզի՝ յառաջին կեանք դրախտին հանէ. եւ զի առաջին կեանք դրախտին կուսութիւնն էր։ Ուստի յայտ է յայնմանէ՝ զի նախ քան զյանցանելն՝ (էին մերկ Ադամ եւ կին իւր. եւ ոչ ամանչէին. ) զի ոչ ունէին զամօթ ցանկութեանն։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ ապա զի՞նչ էր արու եւ էդն։ Ասեմք առ այս եթէ՝ գիտէր արարիչն կանխատես գիտութեամբ, եթէ ելանելոց էին ի դրախտէն. եւ ոչ աճէին որպէս հրեշտակք։ Վասն որոյ արու եւ էգ արար զնոսա. զի ըստ նմանութեան անասնոց աճեսցին յերկրի։ Ուստի յայտ է որ ասաց. (աճեցէք եւ բազմացարուք՝ եւ լցէք զերկիր։) Զերկիր ասաց, եւ ոչ զդրախտն. ապա ուրեմն առաջին կեանքն մարդկան կուսութեամբ էր ի դրախտին։ Այլեւ ունէր չորս ազգ մեծութիւն ի դրախտին. որպէս սուրբն Գրիգոր Նիսացին ուսուցանէ։ Նախզի՝ մերկ էր ի մեռեալ մորթոց ծածկութիւնց. որով յայտ է թէ՝ լուսեղէն էր զգեստն նախ քան զյանանելն։ Երկրորդ՝ համարձակ յԱստուծոյ դէմսն հայէր. իբր թէ չունէր երկիւղ եւ ամօթ յանցման։ Երրորդ՝ ոչ ճաշակելեօք եւ տեսանելեօք զբարին ընտրէր՝ որք սխալապէս ընտրեն. այլ միայն ի Տէր զուարճանայր. որ ցուցանէ թէ յայնժամ մտացն էր իմացումն եւ հայեցուած՝ որ զուղիղն ընտրէ։ Չորրորդ՝ օգնականաւն որ տուաւ նմա ի նոյն վարիլ. ցուցանէ թէ՝ օգնական տուաւ նմա. ոչ թէ վասն ամուսնութեան լինելոյ ի դրախտին, քաւ լիցի. այլ օգնական. այսինքն, յաստուածային տեսութիւնն. ի Տէր զուարճանալ յառաքինութեան գործս. որպէս նշանակեն գիրք։ Եւ յայտ յայնմանէ որ ասաց. (տրտմութեամբ ծնցիս որդի։) Զի այս երկանց դատապարտութիւնս պատիժ է. զոր ոչ էր նախ քան զմեղանչելն. զի վասն մեղացն էր այս դատապարտութիւնս։ Բայց գիտելի է՝ զի տասն աստիճան դնէ անկման մարդոյն ի դրախտէն. որով որդիքս վասն պարտուց հօրն արտաքոյ մնացաք։ Եւ որ ոք եւ կամեսցի զդարձն անդրէն, ի ձեռն նորին յարմարութեան, այսինքն, կարգին, կարողանայ ելանել ի Նոյն։ Արդ՝ անկման աստիճան առաջինն էր հեշտութիւնն. որ ունի ինքեան զերեք կարգն. այսինքն, մէկ՝ զդարձումն յետս յաստուածային փառացն. եւ վասն այն շրջեցաւ ի զբօսանս դրախտին։ Երկրորդ՝ հեշտութիւն ի խօսակցիլ օձին. եւ վասն այն կամեցաւ լսել՝ զի հեշտացաւ վասն փառաց Աստուած անալոյն։ Երրորդ՝ հեշտութեամբ եւ ճաշակելեացն. ըստ այնմ թէ՝ (գեղեցիկ էր ի տեսանել, եւ քաղցր ի կերակուր։) Չորրորդ ամօթն. (բացան ասէ աչք երկոցունցն, եւ տեսին զի մերկք էին. եւ վասն այն արարին ի թզենւոյն ծածկոյթ։) Հինգերորդ՝ երկիւղն յայնմ, (զի լւան զձայն գնալոյ Տեառն եւ երկեան։) Վեցերորդ՝ ոչ եւս համարձակութեամբ կալ առաջի Աստուծոյ։ Եօթներորդ՝ տերեւովք եւ ստուերօք թաքչիլն. ըստ այնմ, (լուայ զձայն քո եւ երկեայ, քանզի մերկ էր եւ թաքեայ։) Ութներորդ՝ մաշկեղէն հանդերձն. ոչ ըստ ոմանց թէ զմորթ մարմնոյս. զի ունէր զայս յստեղծմանէն. այլ մորթ մաշկեղէն ստեղծեաց եւ զգեցոյց նմա փոխանակ լուսեղէն զարդու՝ զմեռելութիւն նորա նշանակելով. որպէս ասէ՝ (արար հանդերձս մաշկեղէնս եւ զգեցոյց նմն։) Եւ ապա Իններորդ՝ ի ցաւալից երկիրս այս պանտխտանալ. եւ ասէ. (փուշ եւ տատասկ բուսուսցէ քել երկիր. եւ քրտամբք երեսաց քոց կերիցես զհաց զամենայն աւուրս։) Իսկ Տասներորդ՝ յորում ամուսնութիւնն մխիթարութիւն տուաւ յելանելոյն. ըստ այնմ թէ՝ (աճեցէք եւ բազմացարուք՝ եւ լցէք զերկիր։) Եւ դարձեալ թէ՝ (տրտմութեամբ ծնցիս որդի։) Տես՝ զի յայտնապէս ցուցանէ սուրբ. զի թէ պահպանութեամբ կացեալ էին ի դրախտին, ոչ եւս ամուսնութեամբ լինէր աճումն։ Այլ կամ իբր զհրեշտակս. կամ որպէս ի միոյ լուսոյ բազումքն. կամ կուսութեամբ ծնունդ. որպէս կոյսն Մարիամ աստուածայինն՝ սրբութեամբ կուսութեան ծնեալ, փոխեաց զկարգ բնութեան ծննդեանս որ ի սերմանէ առն եւ կնոջ. ի կուսութեան ծնունդ միայն ի մօրէ։ Արդ՝ որ ոք կամեսցի ի նոյն ելանել եւ առ Քրիստոս լինիլ, պատշաճ է ի վերջ նագունէն սկիզբն առնել. որպէս սանտխովք։ Եւ կամ որպէս ճանապարհորդք հեռացեալ ի տանէ. յորժամ դարձցին վերստին ի տուն իւրեանց, նախ թողուն զվերջին բանակետղն ուստի գիմեցին երթալ։ Եւ արդ՝ հեռանալոյ մեզ ի դրախտէն կենաց՝ վերջին ամուսնութիւնն եղեւ։ Զայն նախ պարտ է թողուլ. եւ ապա յերկրաւոր հոգոց եւ ի տառապանաց հեռանալ։ Եւ երրորդ՝ զմաշկեղէն պատմուճանն մերկանալ. այսինքն, զխորհուրդս մամնեղէնս եւ զմեռելոտիս։ Եւ չորրորդ՝ յայտնել խոստովանութեամբ զգաղտնիս ամօթոյն։ Եւ հինգերորդր՝ ոչ եւս թզենաւ դառն վարուք ստւերանալ. զի տերեւ թզենւոյն դառն է եւ փշուտ. եւ ըստ մեղացն առակի։ Վեցերորդ՝ զի անկասկած լիցուք ի վատթար երկիւղէ. յորում երկիւղազգեացքն չարչարին ըմբռնեալք ի մեղս։ Եօթներորդ՝ դարձեալ՝ առաջի աչաց կալ արարչին։ Ութներորդ՝ գխաբէութիւնս որ ճաշակեօքն եւ տեսանելեօքն է՝ ի բաց մերժել՝ եւ զամենայն զգայութեանց ընտրողութիւն տալ։ Իններորդ՝ խորհրդակից ունիլ՝ ոչ զթունարկու օձն, այսինքն, զարկածս չարին, այլ զպատուիրանս Աստուծոյ որ ի գիրս սուրբս։ Տասներորդ՝ առ յատուկ բարին մերձենալ. այսինքն, առ ամենեւին եւ զուտ բարին որ է Աստուած խորհրդով բանիւ եւ գնացիւք։ Եւ այսպէս կուսութիւնն հանէ զմեզ յառաջին կեանս դրախտին։ Երկրորդ գլուխն՝ եթէ զնմանութիւն վերջին յարութեան առ ինքն բերէ։ Եւ այս ըստ բազում եղանակի։ Նախզի՝ ի յարութեանն բոլորովին մեղքն մեռանի. այսպէս եւ կուսանն՝ միանգամայն մեղացն մեռեալ է, եւ Աստուծոյ կենդանացեալ։ Երկրորդ՝ զի անմահ է կեանք յարութեանն. այսպէս եւ կոյսն ոչ պտղաբերէ զմահ. այսինքն, զի ոչ ծնանի զաւակ մհկանացու. այլ զանմահութիւն հոգւոյն որպէս ասացաք։ Երրորդ՝ ի յարութեանն ամենայն մարդկան կենաց կատարած լինի. այսպէս կատարած եւ վախճան է արարեալ ամենայն մարմնական կենցակական հոգոց։ Չորրորդ՝ զի միշտ սպասէ (երանելի յուսոյն եւ յայտնութեան մեծին Աստուծոյ։) Հինգերորդ՝ զի ոչ ինչ ունի հեռաւորութիւն ի մէջ իւր եւ գալստեանն Աստուծոյ ազգօք եւ ծննդօք։ Վեցերորդ՝ զլաւագոյն յարութեանն բարիս՝ այսինքն, զուգահաւասար լինիլ հրեշտակաց, ըստ խոստմանն Տեառն թէ՝ (ոչ արք կանայս առնեն. եւ ոչ կանայք արանց լինին. այլ են իբրեւ զհրեշտակս, ) զայսպիսի մեծագոյն բարիս այժմ ի յինքն ցուցանէ կուսանն՝ ազատ լինելով յամուսնութեանց որպէս ասացաւ։) Երրորդ գլուխն որ ասէ՝ կուսութիւնն արւեստ է աստուածային կենացն։ Որպէս իւրաքանչիւր արւեստ՝ ազգի ազգի գործի ունի, զի այնու կատարեսցէ զգործն. այսպէս աստուածային եւ անմարմին կենացն նմանիլոյ՝ արուեստ եւ գործի է կուսութիւնն։ Եւ աստուածային կեանքն այն էր՝ զոր ասաց մարգարէն. (արար Աստուած զմարդն ի պատկեր իւր։) Զի մտաւոր եւ բանական բենդանիս այս մարդ՝ ոչ ըստ բնութեան, եւ ոչ ըստ լինելութեան զախտական եւ զարատաւոր կիրս ունէր յինքեան. եւ այսու նման է սկզբնատպին Աստուծոյ։ Այլ յետ յանցանացն սպրդեալ եմուտ ախտն ի նա. եւ տգեղացոյց զպատկերրն առաջին կազմութեանն, իբրեւ երկաթ ինչ սեւացեալ չարութեան ժանկով։ Եւ որպէս ի տիղմն անկեալ՝ ապականեաց զաստուածային պատկերն. եւ զկաւեղէն պատկեր մեղացն զգեցաւ։ Զոր թէ յստակ ջրով՝ այսինքն, մաքուր առաքինութեամբ կուսութեանն լուանայ ոք զհողեղէն ծածկոյթն, դարձեալ երեւեսցի հոգւոյն գեղեցկութիւնն։ Վասն որոյ ասէ Տէրն եթէ՝ (արքայութիւնն Աստուծոյ ի ներքս ի ձեզ է. ) այսինքն, թագաւորական պատկերն Աստուծոյ։ Զոր յայլում տեղւոջ զկորուսեալ դրամն հրամայէ մեզ խնդրել. այսինքն, այրի ոգւոյն զճրագն լուցանել. ճրագ զբանն ասէ իմաստութեամբ բորբոքեալ. զի հերքեսցէ զխաւար մեղացն՝ եւ զծածուկն յայտնեսցէ։ Իսկ դրամն՝ ամենայն իրօք զկերապարան թագաւորին ցուցանէ. այսինքն, որպէս ասեն ի մասուտունք թէ՝ դրամին բոլոր ձեւն՝ զաշխարհս առակէ. եւ գրելն ի վերայ՝ զանունն Աստուծոյ, թէ Տէր է բոլոր աշխարհի. իսկ ի միւսն դէմն պատկեր թագաւորին՝ ցուցանէ թէ՝ մարդն պատկեր է Աստուծոյ։ Իսկ դրամն որ ոչ ամենեւին կորուսեալ էր, այլ ծածկեալ յաղբ որ է աղբ աղտեղութեան մամնոյն. որոյ աւելածելով եւ մաքրելով, յոյժ խնամակալութեան բարուցն գտանէր զհայցելին։ Վասն որոյ բերկրի հոգին եւ ի հաղորդութիւն ուրախութեանն կոչէ զդրացիս. այսինքն, զզօրութիւն հոգւոյն. զբան. զցասումն, եւ զցանկութիւն։ Դարձեալ՝ դրացի են հոգւոյն՝ հաւատ յոյս սէր. խորագիտութիւն. զօրութիւն. պարկեշտութիւն. եւ արդարութիւն. յայնժամ յիրաւի զաստուածային եւ զանճառելի զգեղեցկութիւնն տեսանելով, խնդան եւ ուրախ լինին ամենեքեան։ Քանզի ասէ՝ (ուրախ լերուք ընդիս. զի գտի զդրամն իմ զոր կորուսի։) Եւ այս լինի ի ձեռն կուսութեան մարմնոյն որպէս ասացաք։ Չորրորդ գլուխն՝ կուսութիւնն է մաքրութիւն սրտի։ Եւ մաքուր սրտիւ կարէ ոք ի մաքուրն Աստուած հպիլ. եւ նմանեաւն զնմանն տեսանել. ըստ այնմ, (որք սուրբ են սրտիւք, նոքա զաստուած տեսցեն։) Զոր օրինակ՝ ի գիշերի փայլումն լինի յօգս՝ զոր սլացեալլ աստղ կոչեն. որ օդ է՝ բռնութեամբ հողմոյ ի տարրական հուրն մերձեցեալ եւ լուսաւորեալ. Նոյնպէս միտք մարդոյ թողեալ զերկրաւորս, վեր ի յաստուածոյին լոյսն մերձեցեալ լուսաւորի։ Եւ որպէս պայծառ հայելի եւ յստակ ջուր վասն ողորկութեան եւ յստակութեան իւրեանց զճառագայթս արեգական յինքեանս ձգեն եւ զայլս լուսաւորեն. եւ զայս ոչ կարեն առնել եթէ անմաքուր իցեն. նոյնպէս եւ մեք եթէ ի բարձրագոյնսն ելանելոց եմք մտօք, պարտ է թողուլ զերկրաւոր պղտորմունս. եւ ապա ճշմարիտ լուսովն Քրիստոսի լուսաւորիլ։ Եւ չորս ինչ պիտոյ է մաքրութեան սրտի։ Նախ զչար խորհուրդս մաքրել ի մտաց։ Երկրորդ՝ զսպել զչար հայեցուածս աչացն։ Երրորդ՝ զլսել ականջաց եւ զխօսիլ լեզւաց։ Չորրորդ՝ պահել զբերանս խ չարաչար որորստութեանց։ Վասն որոյ մեծն՝ ի մարգարէս Եղիա եւ Ովհաննէս մկրտիչ՝ որպէս պատմութիւնն ասէ զնոցանէ։ Իմանկութենէ օտարացն ի մարդկային կենաց յանապատս բնակելով. անտես եւ անլուր ի մարդկանէ։ Ոմն կերակրիւ ի ձեռաց ագռաւու. եւ ոմն մարախ եւ մեղր վայրենի։ Մինն՝ զգենոյր ստորեւ ուղտու. եւ մինն մաշկեայ մորթի։ Վասն որոյ ամն ի նոցանէ Եղին՝ շտեմարանապետ եղեւ Աստուծոյ պարգեւացն. փակէր մեղուցելոցն՝ եւ բանայր ապաշխարողացն։ Եւ Ովհաննէս արժանաւորեցաւ մկրտել զբանն Աստուած. եւ ի Տեառնէ վկայեցաւ մեծ լինիլ ի ծնունդս կանանց. եւ զայս վասն այն արարին՝ զի մի խորհուրդ նոցա ընդ զգայարանացն ի վայր ցնդիցի եւ ճապաղեսցի։ (Եւ այսոքիկ ի խրատ մեզ գրեցան որպէս ասէ առաքեալն. ) զի մեք ըստ նմանութեան նոցա զխորհուրդս մեր զսպեսցուք. զի մի ընդ հեշտութեան զգայուեացս ճապաղիցին յերկիր եւ ցրուեսցին. որպէս ջուր ցրուեալ ի վերայ երկրի, ոչ ինչ կարէ գործել. ապա թէ ժողղովեսցի ի մի վայր, բազում ինչ օգտութիւն գործիցէ. նոյնպէս եւ միտք մարդկան։ Եւ դարձեալ՝ որպէս ջուր շուրջանակի խողովական պնտեալ ի ներքուստ ի վեր ելանէ. նոյնպէս եւ միտք պնտեալ ժուժկալութեամբ, վեր ի բարձունս ելանէ առ Աստուած, միշտ առ նա խորհելով ըստ առաքելոյն. (զվերինն խորհիլ ուր Քրիստոս նստի ընդաջ մէ Աստուծոյ. եւ մի զերկրաւորս։) Եւ այս յայն ժամ լինի՝ յորժամ կուսութեամբ մաքոր պահեսցուք ի ցանկութեանց աշխարհի։ Հինգերորդ գլուխն՝ կուսութիւնն անհոգութիւն է մարմնական կենաց՝ որ երեւի յամուսնութեան թշուառուեաց. որ ի ժողովեալն աշխատին. եւ ի պահելն հոգան. եւ ի կորուսանելն կսկծին եւ ցաւին։ Դարձեալ՝ ոչ ունին տրտմութիւն ի կեանս. եւ ոչ սուգ եւ հառաչանս զաւակաց եւ այլոց. ոչ սրբութիւն. ոչ այրութիւն. ոչ կռիւ. ոչ նախանձ. ոչ ագահութիւն. ոչ սնափառութիւն. եւ ոչ այլն։ Զի մարմնական ստացուած որքան միոյն առաւելու, այնքան միւսոյն նւազի։ Վասն որոյ կռիւք եւ աղաղակք բազմանան ի նոսա. իսկ ստացուած կուսութեան որքան առաւելու ի մինն՝ ոչ նուազի ի միւսոյն։ Եւ գիտելի է՝ զի կուսութիւնն երեք ազգ է։ Նախ եւ առաջին՝ որ կոյս լինի հոգւով եւ մարմնով. այսինքն, բոլոր խորհուրդով, եւ բոլոր զգայութեամբ. այս ամենեւիմբ կատարեալն է. որպէս Եղիա եւ Ովհաննէս, եւ այլքն նմանապէս։ Երկրորդ՝ է կուսութիւն որ մարմնովն ամուսնացեալ լինի, եւ հոգւովն կոյս եւ ողջախոհ. որպէս էր Աբրահամ. ի սահակ. Յակօբ. եւ այլ սրբոքն՝ որք ամուսնութեամբ հաճոյացան Աստուծոյ. եւ այս է կատարեալ. սակայն երկրորդ ճանապարհաւ. քան զի առաջին կուսութիւն է՝ որ հոգւով եւ մարմնով լինի։ Իսկ երրորդ կուսութիւն է՝ որ մարմնով միայն լինի կոյս եւ ոչ հոգւով. այսինքն, ոչ խորհրդով եւ մտօք եւ սրտիւ. այլ միշտ ի չարն ամուսնանայ. եւ զմարմինն միայն պահէ կոյս. որպէս յիմար կուսանքն զի կոյսք էին մարմնով. այլ զի հոգւով ոչ էին, մնացին արտաքոյ մտիցն արքայութեանն. սա նուազագոյն է քան զառաջինսն։ Վասն կուսանաց։