Այլ քարոզ մահու. ի Բանն Սիրաքոյ որ ասէ։ (Ի յամենայն գործս քո՝ ի միտ Աստուած զվախճանն քո որ յաւիտեան ոչ մեղանչէս։) Էկղես. 7. 40։ (Գլուխ. ՃԾԱ)

Որպէս ասեն վարդապետք, ոչ ինչ որ այսպէս ուսուցանէ զբարի կառաւարութիւն կենաց մարդկան, որպէս յիշատակ մահուն։ Քանզի որպէս թռչուն ի յօդդ՝ ագեաւն ուղղէ զգնացս իւր. եւ ձուկն ի ծովու. եւ նաւապետն կալով ի յետին կողմն նուին՝ ի ձեռն քեղւոյն տնօրինէ զճանապարհս իւր։ Այսպէս եւ այյ իմաստուն՝ թէ կամի որ ի բարութիւնս կարգաւորէ զկեանս իւր զի մի կորիցէ ի ծովածուփ կենցաղոյս եւ ի փորձութենէ բանսարկութիւնն, պարտի յամենայն ժամ ի միաբերել զօր մահուն։ Զի այս է ծայրագոյն իմաստասիրութիւն. որպէս ասէ իմաստունն. (իմաստասիրութիւն է խոկումն մահու. ) զի ոչ վասն այլ ինչ պատճառի զանազան մեղս գործէ մարդ, քան թէ այնու որ զօր մահուն ի մտացն բնաջինջ առնէ. որպէս Ադամ վասն այն մեղանչեաց ընդդէմ պատուիրանացն Աստուծոյ՝ զի զմահն ոչ յիշեաց։ Եւ զայս ցուցանէ Աստուած յանդիմանելովն զնա. յիշեա՝ (զի հող էիր եւ ի հող դարձցիս։) Վասն այն ասէ իմաստունն Սիրաք. (յամենայն գործս քո՝ ի միտ ած զվախճանն քո, զի յաւիտեան ոչ մեղանչես։) Եւ գիտելի է՝ զի յիշատակ մահուն օդ տակար է վասն բազում պատճառի։ Առաջին՝ վասն խոնարհութեան. որպէս ասէ Միքիա. (խոնարհութիւն քո ի ներքս ի քեզ է. ) իբր թէ ասէ. ի քեզ ունիս՝ ուստի խոնարհիլ պարտիս։ Եւ այս է պատճառն. որ ի սահման մարդոյն մահկանացու եդեալ լինի. զի իմաստասէրքն սահմանեցին ասելով. զի՞նչ է մարդ՝ կենդանի բանաւոր մահկանացու։ Իբր թէ ասէ. ի հարկէ մեռանիլոց է մարդ. վասն այն ասէ Դաւիթ. (ծանիցեն հեթանոսք թէ մարդիկք են սոքա։) Բեռնարատոս ասէ. յոյժ բարի է թէ մարդ ճանաչէ զինքն, քան թէ զինքն անգիտանալով՝ զնթացս աստեղաց. զբնութիւնս տարերաց. զցասումն գազանաց. զզօրութինս խոտոց։ Նաեւ զինչ եէ՝ եթէ զինքն ոչ ճանաչէ, ոչ ինք է. քանզի որ ոչ ճանաչէ, զինքն վասն մեղաց եւ պակասութեան իւրոյ, ոչ ցաւի. ոչ ամաչէ ի մարդոյ. ոչ երկնչի յԱստուծոյ։ Վասն այն ասաց Աստուած Էզէկիէլի։ (Որդի մարդոյ բրեա զորմդ. եւ բրեցի եւ ահա դուռն մի. եւ ասէցիս. մուտ եւ տես զանօրէնութիւնդ եւ զչարիս. մտի եւ տեսի գարշութիւն սողոցն եւ անասնոց։) Արդ՝ զի՞նչ է բրել որմոյն՝ եթէ ոչ, նկատել ի պակասութիւն անձինն. զոր թէ ոք արասցէ, բազում գարշութիւնս գտանէ յինքն։ եւ նմանութիւն սողոցն եւ գազանաց. որպէս ասէ Դաւիթ. (մարդ ի պատւի էր եւ ոչ իմացաւ։) Այս առաջին օգտութիւն է յիշատակ մահուն։ Երկրորդ՝ առ ի նշանակելոյ զաշխարհս. զի ասեն վարդապետք. դիւրաբար անգոսնէ զամենայն, որ յամենայն ժամ խորհի զինքն մահկանացու գոլ. որպէս ասէ յառաջին թագաւորութեանցն թէ՝ (մերկացուցին զՍաւուղ ի լերինն գեբուայ. ) Սաւուղն թարգմանի վատ նօզ. որ նշանակէ զմեղաւորն՝ որ վատնէ զպարգեւսն տուեալ յԱստուծոյ։ Գեբու թարգմանի յղփութիւն անձրեւաց. եւ նշանակէ զմահն՝ որով ամենայն ժողովուրդն աւերեալ լինի. որպէս ասէ աւետարանն. (անմիտ՝ յայսմ գիշերի զոգիդ ի քէն ի բաց պահանջեն, եւ այլն։) Կարէ ասիլ թէ՝ հոգին լինի բաժին սատանայի. որպէս ասէ Ղուկաս. (մեռաւ մեծատունն եւ թաղեցաւ ի դժոխս։) Եւ մարմինն կերակուր օձից եւ որդանց. որպէս ասէ Սիրաք. (յորժամ մեռանի մարդ՝ ժառանգէ զգազանս, զօձս, եւ զորդունս։) Իսկ ինչքն լինին բաժին օտարաց. որպէս ասէ եզակի. (զոր ժողովես ո՞ւմ լինի. ) իբր թէ ասէ օտարաց. յորոց բնաւին ոչ խորհիս։ Այս երկրորդն։ Երրորդն՝ օգտութիւն է յիշատակ մահուն առ ի ճանաչել զմարմնական հեշտախտութիւնս. քանզի մայրն յորժամ կաիմ ի ստենէ հատանել զորդին, դառնագոյն իրօք օծանէ զստինսն։ Զոր ընթերցեալ լինի յումեմնէ կրօնաւորէ. առ որ եկն պոռնիկ կին վասն խաբելոյ. որում ետ իջեւան երկրնչելով, մի գուցէ վնասիցի ի գազանաց։ եւ յորժամ էին ի մասին ի միում խղճթի, ընկեաց սատանայ փորձութիւն ի սիրտս նորա. եւ նա ի միտ ածեալ զտանջանս դժոխոցն, վառեալ հուր խարշատեաց զմարմինն ասելով. թէ համբերես ժամանակաւոր հրոյս, կարես տանիլ զյաւիտենականն. այսպէս զերծաւ ի փորձութենէն։ Եւ ի վազիւն եգիտ՝ զկինն մեռեալ եւ հոտեալ. զօր յետոյ ի միտ ածելով, յայլ փորձութեանցն զերծանէր. այսպէս օգտակար է յիշատակ մահուն։ Չորրորդ՝ յորդորէ յողորմութիւն. խորհելով թէ՝ ոչ կարէ տանիլ ընդ ինքեան, բաշխէ աղքատաց. յուսալով թէ լաւագոյն փոխարէն լինելոց է. Որպէս ասեն վարդապետք. այն ոչ են բարիք մարդոյն զորր ընդ ինքեանս տանիլ ոչ կարեն. ապա ուղիղ բարի է ողորմութիւն ննջեցելոցն. որպէս ասէ յաւետարանն. (եկայք օրհնեալք հօր իմոյ. զի քաղցեայ եւ ետուք ինձ ուտել, եւ այլն։) Եւ գիտելի է՝ թէպէտ ոչ կարէ տանիլ ըստ սաղմոսին. (զի ոչ թէ ի մեռանիլ իւրում առցէ ընդ իւր զամենայն. ) սակայն ի ձեռն ողորմութեանն կարէ տանել. ըստ այնմ, (որ ողորմիլ աղքատին՝ փոխ տայ Աստուծոյ։) Այս չորրորդն։ Հինգերորդ՝ օգուտ է յիշատակ մահուն, զի շարժէ ի զեղջ. որպէս այն որ Եսայի յԱստուծոյ կողմանէն ասաց ցԵզեկիա. (ա՛րքայ պատրաստեա՛ զտուն քո զի մեռանիս. եւ նա ելաց դառն։) Նոյնպէս թագաորն նինուէացւոց ի խորդ եւ ի մոխիր զիջաւ ի բանիցն Յովնանու վասն կործանման Նինուէի։

Յայլմէ քարոզ վասն ննջեցելոցն. ի Բանն Յոբայ։ (Ողորմեցարուք ինձ ողորմեցարուք ինձ ո՛վ բարեկամք իմ. զի ձեռն Տեառն մեխեցաւ յիս։) Յոբ. 19. 21։ (Գլուխ. ՃԾԲ)

Ասեն իմաստունք յորժամ ոք երթայ ի ճանապարհ եւ անկանի յորոգայթ որ վասն պարտուց դնեն ի բանտ, յայնժամ թուղթ առաքէ առ ճշմարիտ սիրելիսն իւր, զի օգնեսցեն եւ վճարեսցեն զպարտս նորա։ Այլ ճշմարիտ սիրելին եւ սուտն՝ երեք ցեղ որոշին։ Նախ զի՝ սուտ սիրելին որչափ մերձ է՝ առ երեսս սէր ցուցանէ, եւ յորժամ հեռանայ՝ մոռանայ։ Իսկ ճշմարիտ սիրելին առաւել հոգւոյ յորժամ հեռանայ. որպէս մայրն սակաւ հոգայ յորժամ մերձ է որդին. բայց ի հեռանալն անչափ լայ եւ հոգայ. եւ հանապազ յերազն տեսանէ։ Երկրորդ՝ զի սուտ սիրելին սիրէ յորժամ փարթամ է. իսկ յաղքատութեանն ոչ։ Իսկ ճշմարիտն՝ յամենայն ժամ սիրէ, եւ քան ի փարթամութեան, առաւել ի յաղքատութեան հոգայ։ Երրորդ՝ զի սուտ սիրելին՝ զմարմինն միայն սիրէ եւ զհոգին ոչ այլ ճշմարիտ սիրելին զի կատարեալ է սերն, վասն այն սիրէ զմարմինն եւ զհոգին ի կեանս եւ ի մահ։ Վասն որ անկանի յորոգայթ, գիտէ զճշմարիտ սիրելիսն. թող ղրկէ առ նոսա զի օգնեսցեն նմա։ Այսպէս հոգեւորապէս ննջեցեալքն գնացին զհեռագոյն ճանապարհն. եւ ունին պարտք զմեղս. զի ոչ կարաասցին աստ ապաշխարել եւ հատուցանել. եւ անդ ոչ գոյ ապաշխարութիւն եւ ոչ հատուցումն. վասսն այն բերանով մարգարէին Յոբայ՝ թուղթ եւ ողբ առաքեն յետս թէ։ (Ողոմեցարուք ինձ ողորմեցարուք։) Զայս ինչ ասեն թէ՝ ազգականք մերր եւ սուտ սիրելիք՝ մոռացան զմեզ. այլ դուք քահանայք ճշմարիտ սիրելիք՝ մի մոռանայք զմեզ. եւ դուք օգնեցէք մեզ աղօթիւք եւ պատարագօք, որք ազատիւք ի յաւիտենիից պարտուցն։ (Զի ձեռն Տեառն մխեցաւ յիս։) Ոչ ասեն թէ սուր Տեառն. զի սուրն եւ տանջանքն յաւիտենական մարմնով են առնլոց ի յաւուրն դատաստանի. այլ ձեռն Տեառն՝ որ նշանակէ զխրատն։ Որ ձեռամբ հարկանէ եւ տրտմեցուցանէ զհոգիս պարտաւորացն այնոցիկ՝ որք ակն ունին ողորմեացն Աստուծոյ յաւուրն դատաստանի. Վասն այն աղաղակեն առ մեզ. զի օգնելն կենդանեաց՝ օգուտ է ննջեցելոց. որպէս աղաչանք քերցն Ղազարու՝ օգնեցին եղբօրն։ *Այլ ասեն իմաստունք թէ պարտ է քարոզ տալ ի վերայ ննջեցելոց վասն երեք պատճառի։ Առաջին՝ զի յորդորեսցին մարդիկ վասն ննջեցելոց առնել՝ աղօթս եւ պատարագս պահս եւ տուրս աղքատաց. զի առաւել օգնութիւն հասանի կենդանեաց աղօթքն վասն մեռելոց։ Երկրորդ՝ պարտ է քարոզել ի վերայ ննջեցելոց. զի եւ կենդանիքն պատրաստեսցեն զինքեանս. զի եւ նոքա մահկանացուք են։ Երրորդ պատճառ՝ զի կենդանիքն մխիթարեսցին ի վերայ ննջեցելոցն, եւ մի անյուսութեամբ սուգ առցեն. զի անօգուտ է ննջեցելոցն։ *Արդ՝ տեսցուք զառաջին գլուխն. զի վասն ինն պատճառի պարտ է զի կենդանիքն աղօթեն վասն ննջեցելոցն։ Առաջին պատճառ՝ զի կենդանիքս պարտական եմք ննջեցելոցն. զի բազում բարութիւնս ուսեալեմք ի նոցանէ։ Զի ծնաք ի նոցանէ եւ սնաք. եւ զամենայն ինչ ի նոցանէ ունիմք։ Արդ՝ մի ծուլասցուք վասն նոցա աղօթել. զի ծնօղքն վասն սիրոյ զաւակացն ծուլացան յապաշխարութենէ. եւ ի մարմնաւոր իրս զբաղեցան. եւ բազում մեղս գործեցին սուտ ասելով եւ իրս ժողովելով. վասն այն պարտ է զպարտս նոցա զաւակացն աղօթիւք վճարել։ Եւ այս հաստատի օրինակաւ. որպէս գրեալ է յերկրորդ օրէնսն. եթէ ոք մեռանիցի անորդի, առցէ զկին նորա եղբայր նորա։ եւ յարուսցէ զաւակ յանուն մեռելոյն. ապա թէ չկամիցի առնուլ զկին եղբօրն, ելցէ կինն առ ծերսն եւ աստոցէ. ոչ կամի եղբայր առն իմոյ կանգնել զանուն եղբօր իւրոյ. եւ հանէ կինն զկօշիկն նորա. եւ թքանէ ընդ երեսս նորա. եւ լինի նախատինք ժողովրդոցն։ Այս է՝ նախնիքն առին կին ապաշխարութիւնն. եւ մեռան անզաւակ. զի ոչ կատարեցին զապաշխարրութիւնն. ապա ուրեմն պարտ է մերձաւորացն նոցա առնուլ զապաշխարութիւնն եւ յարուցանել զաւակ նոցա. այսինքն, զկատարեալ ապաշխարութիւնն վասն ննջեցելոց։ Այլ բազումք առնուն զինչս եւ զհայրենիս ննջեցելոց. եւ ոչ ապաշխարեն վասն նոցա. վասն այն առաջի Աստուծոյ եւ ամենայն սրբոց կինս այս որ է ապաշխարութիւնն՝ ամբաստան լինի զնոցանէ. թէ նոքա զինչս եւ զստացուածս առին. եւ զիս ոչ առին յանուն ննջեցելոց. հանցէ զկօշիկս. այսինքն, զպատիւն ի նոցանէ. եւ թքանէ յերեսս նոցա. զի խայտառակին նախատանօք յատենին Քրիստոսի. ապա ուրեմն պարտ է օգնել ննջեցելոցն։ Երկրորդ՝ զի յորժամ նոքա մեր օգնութեամբն ազատին ի տանջանց եւ կան առաջի Աստուծոյ, յայնժամ համարձակութին ունին առ Աստուած վասն մեր բարեխօսել. եւ պատրաաստեն մեզ տեղի յարքայութեանն. որպէս ասէ Տէրն. (արարէք ձեզ բարեկամս ի մամոնայէ անիրաւութեան. զի յորժամ պակասի այդ, ընկալցին զձեզ ի յարկս իւրեանց։) Երրորդ՝ պարտ է օգնել նոցա. զի անչափ աղքատութիւնս կրեն ննջեցեալքն. զի զոր ինչ ունէին՝ յաշխարհս թողին. եւ զհանդերձեալ փառսն ոչ են առեալ. եւ պարտս հոլովս ունին. եթէ ներումն խնդրեն կամ ողորմութիւն՝ չտան նոցա. որպէս ոչ ետուն իմաստուն կուսանքն յիմարացն ի յիւղոյն. եւ թէ փոխ խնդրեն՝ ոչ ոք տայ նոցա. զի ամենեքեան աղքատ են եւ պարտական. վասն այն մեք որ կենդանի եմք եւ ունեւոր՝ պարտ է զի յօգնութիւն հասնիմք նոցա աղօթիւք։ Չորրորդ պատճառաւ՝ պարտ է օգնել նոցա. զի որ պարտական է յայս կեանս՝ եւ ոչ կարէ տալ նմա զփոխն՝ այլ իմն հնարիւք կարէ վճարել. զի գործ առնէ՝ եւ վարձ առնու՝ եւ վճարէ զպարտսն։ Այլ ննջեցեալքն գնացեալ ի մէնջ անդ ոչ կարեն վաստակս առնել. եւ ոչ գին վաճառ. եւ ոչ այլ ինչ. որպէս ասէ ժողովօղն. (զամենայն ինչ զոր ի ձեռին քումէ զօրութիւն, արա. վասն զի ոչ խորհուրդ եւ ոչ գործ եւ ոչ գիտութիւն է ի դժոխս յոր դու երթալոց ես։) Եւ թէ ոք ասիցէ՝ հոգիքն բաժանեալ՝ հանապազ ի զղջումն են եւ ի տրտմութիւն եւ ի խոստովանութիւն եւ ի պահս. այնու կրեն գտանել զփրկութիւն։ Պատասխանեն վարդապետք թէ՝ անդ մեռեալքն ոչ ունին ապաշխարութիւն. զի անօգուտ է զղջումնն եւ տրտմիլն եւ խոստովանիլն եւ այլն ամենայն. զի ժամանակն անցեալ է. եւ չէ ժամանակ սերմանելոյ կամ վաստակելոյ. այլ ժամանակ է հնձելոյ եւ վարձս առնլոյ։ Զի ասէ առաքեալն. (ահա ժամանակ ընդունելի. ահա օր փրկութեան. մի եւ մի իւիք տայցէք պատճառս՝ զի մի արատեսցի պաշտօնն ձեր։) Եւ չունին այլ ինչ հնարս մխիթարութեան. բայց զայն որ ասէ յաւետարանն թէ՝ (շունք կերակրին ի փշրանց ակելոյ ի սեղանոյ Տեառն իւրեանց. ) զի հոգիք ննջեցելոցն կերկրին ի փշրանաց հրեշտակաց եւ սրբոց, եւ ի բարի մարդկանէ որք են յաշխարհս. այս է՝ ի բարի գործոց, ի պատարագէ եւ յաղօթից, եւ յողորմութեանց։ Եւ զի յոյժ աղքատք են եւ յանճարն գգնացեալ. վասն այն պարտ է հասանիլ նոցա յօգնութիւն։ Զի գրեալ է թէ՝ երկու քահանայք պատարագ մատուցանէին. մինն վասն մեղաւորաց որք յաշխարհի են. եւ միւսն վասն մեռելոց որք բաժանեալ են։ Եւ եղեւ խնդիր ի մէջ նոցա թէ՝ ո՞րն է օգուտ. վասն ննջեցելո՞ցն, թէ վասն կենդանեացն։ Մինն ասէր թէ՝ վասն մեղաւորաց որք յաշխարհի են՝ պարտ է աղօթել. զի ի մէջ բազում վշտի եւ փորձանաց են. եւ թէ անզեղջ մեռանին, ի դժոխս իջանեն։ Այլ ննջեցեալքն անհոգ են. զի ի դուռն ողորմութեանն Աստուծոյ հասեալ են. եւ զմեղս խոստովանեալ են. եւ սակաւ պարտքն որր մնացեալ է նոցա, հասարակաց աղօթիւքն եւ ողորմութեամբն Աստուծոյ ների նոցա։ Իսկ միւսն ասէր. ննջեցելոյն է օգուտ պատարագելն, քան կենդանեացն. եւ օրինակ տայ թէ՝ երկու ոմանք լինին միապէս աղքատք. այլ մինն ունիցի ողջ անդամ. աչս ունի որ տեսանէ. ոտս որ գնայ. ձեռս որ գործէ, եւ այլն։ Իսկ միւսն յայսցանէ ոչ ունի եւ ոչ մի. ապա ուրեմն պարտ է առաւել կոնդին ողորմիլ։ Սոյնպէս թէպէտ մեղաւորքն աղքատք են, այլ կենդանիք են. եւ կարեն ամենայն անդամօք ապաշխարել. բերանով խոստովանիլ. մարմնով ի պահս կալ ձեռօք ողորմութիւն բաշխել, եւ այլն։ Իսկ ննջեցեալքն դատարկք են յայսցանէ. զի ոչ կարեն պահել. ոչ աղօթել. եւ ոչ խոստովանիլ. եւ ոչ ողորմութիւն տալ. եւ ոչ այլ ինչ հնարիւք կարեն զմեղս իւրենց քաւել. այլ մեք կարեմք վասն նոցա քաւութիւն գորթել. վասն այն նոցա պարտ է առաւել աղօթել եւ պատարագ մատուցանել։ Հինգերորդ՝ պարտ է օգնել նոցա. զի թէ մեք ոչ օգնեմք ննջեցելոցն, յորժամ մեք մեռանիմք, եւ մնացորդքն մեր ոչ օգնեն մեզ. որպէս ասէ Տէրն թէ՝ (որով չափով չափէք չափեսցի ձեզ։) Եւ տես թէ դու որով չափով չափեցեր. բարւովն թէ չարովն. նոյնպէս եւ որդիքն քո քեզ չափեն բարի կամ չար։ Վեցերրոդ՝ զի բնական է բնութեան մարդոյս՝ որ գթայ ի հիւանդս. եւ նոքա որք ննջեցեալքն են՝ աւելի ողորմելի են քան զամենայն հիւանդս։ Զի թէ զամենայն աշխարհիս ցաւն եւ հիւանդութիւնն ի մին մարդ ժողովին, ոչ լինի այնպէս ծանր, որպէս պարտական հոգին որ տանջի եւ ցաւի։ Ի ներքուստ ի խղճէ մտաց. եւ յարրտաքուստ ի տանջանաց. զի հանապազզ չարչարին. եւ զհիւանդութիւնս իւրեանց ոչ կարեն յայտնել մեզ. եւ ոչ ունին սպասաւոր. եւ ոչ կարեն օգնել միմեանց։ Եօթներորդ՝ զի որք ոչ կատարեն զանդարձս ննջեցելոցն՝ հինգ ազգ մեղանչեն։ Նախ Աստուծոյ. զի թէ կատարեալ էին զանդարձս, եւ ննջեցեալն հասանէր ի կայանս արդարոց ի տեղիս լուսոյ եւ հանգստեան, լինէր փառաբանիչ Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ մեղանչեն հրեշտակաց. զի նոքա առաւել ուրախանան յորժամ հոգիք սրբոցք յաւելանին նոցա ի փառաբանութիւնն Աստուծոյ։ Երրորդ՝ մեղանչեն ընդդէմ ննջեցելնց. զի թէ կատարէին զանդարձս, նոքա փութով ժամանէին ի հանգիստն։ Չորրորդ՝ մեղապարտ է այնպիսին եւ ինքեան. զի գրեալ է ի սիրեցէքն, (որով եւ մեղանչէ ոք՝ նովիմբ եւ տանջի։) Զի որ լսէ զաղաղակ ննջեցելոց եւ ոչ ողորմի, նոյնպէս եւ ինքն աղաղակէ, եւ ոչ ոք աղորմի։ Հինգերորդ՝ մեղանչեն ընդդէմ որդւոց իւրեանց. զի չար օրինակ տան որդւնցն ոչ կատարել զկտակս ննջեցելոցն։ Ութներորդ՝ պարտ է օգնել նոցա. զի ննջեցեալքն ի վերայ մեր բազում աշխատանս կրեցին. եւս առաւել ծնօղքն. ապա ուրեմն չէ պարտ անտես առնել զաշխատանս նոցա. այլ բարի փոխարէն առնել։ Զի զաւակքն պարտական են ծնողաց իւրեանց. եւ ծնօղքն կարեն խնդրել զպարտս իւրեանց. բայց ոչ իշխանութեամբ, այլ խոնարհութեամբ խնդրեն թէ, (ողորմեցարուք ինձ ողորմեցարուք ինձ ով բարեկամք իմ. զի ձեռն Տեառն մխեցաւ յիս։) Աւաղ՝ ննջեցեալքն որք ի կեաենս իւրեանց այլոց առնէին ողորմութիւն՝ այժմ հասեալ են յայն տեղին, որք յայլմէ խնդրեն ողոմութիւն. եւ դու թէպէտ մարմնական ինչ ոչ ունիս, այլ կատես աղօթիւք օգնել նմա. Աստուած ողորմի ասելով, կամ հայրր մեր որ յերկրինս, կամ այլ ինչ աղօթս, ամենեքեան օգուտք են ննջեցելոցն։ Եւ թէ ինչս ունիս, ընչիւք պարտ է օգնել նմա. եւ զնդարձսն կատարել։ Զի թէ մեծատուն ոք երթայ յայնկոյս ծովուն եւ առնէ տիաթիկս, եւ բազում ինչ տայ որդւոց իւրոց, եւ սակաւ ինչ իւրն բաժին առնէ թէ՝ յետոյ յուղարկեցէք ինձ։ Եւ որդիքն զամենն ի պէտս իւրենց անցուցանեն. եւ հայրն ի սովոյ մեռանի, ո՞չ մահապարտք են նոքա։ Այսպէս որք մեռան եւ գնացին յայնկոյս հեռագոյն ծովուն, զի յայս կենացս ի հանդերձեալն երթան. եւ անդարձով բազում ինչ որդւոցն տան. եւ սակաւ ինչ իւրեանց հոգւոյն բաժին տան։ Իսկ մնացեալ որդիքն զամենայն ի պէտս իւրեանց անցուցանեն. եւ ծնօղքն սովամահ կորնչին. եւ նոքա ծանրագոյն մեղանչեն. վասն այն կանոն է եկեղեցւոյ՝ զի եպիսկոպոսն եւ քահանայքն հայր են ննջեցելոցն. բռնութեամբ կատրել տան զկտակսն։ Իններորդ՝ յորժամ մեռանիմք եւ ոչ հասանիմք ննջեցելոցն յօգնութիւն, տամք նոցա պատճառ տրտմութեան. որպէս թէ ոք ի բանտի լիցի, եւ ակն ունի թէ բարեկամն հանէ զնա անտի. եւ բարեկամն անփոյթ առնէ, նա առաւել տրտմի քան զայն՝ որ չունի զոք բարեկամ։ Այսպէս յորժամ մեռանին ծնօղքն, եւ յուսան թէ զաւակք մեր փրկեն զմեեզ, եւ նոքա անփոյթ առնեն, առաւել տրտմին քան զնոսա որք չունին զաւակ։ Վասն այն Եսայի բամբասէ զանգութ զաւակացն. (որդիս ծնայ եւ բարձրացուցի. եւ նոքա զիս անարգեցին։) Եւ թէ ոք ասիցէ՝ որպէս կարէ մարդ յօգնութիւն հասանիլ ննջեցելոյն եւ ազատել զնա ի դժոխոցն։ Ասեն վարդապետք թէ՝ որպէս մարդ մարմնաւոր որ մատնեալ է ի բանտ՝ բարեկամք նորա չորս կերպիւ կարեն ազատել զնա։ Նախ ինքեամբ. զի մատչին առ թագաւորն եւ աղաչեն զնա։ Երկրորդ՝ զի տան կաշառս սիրելեաց թագաւորին։ Երրորդ՝ զի վարձեն բարեխօս, եւ առաքեն առ թագաւորն. եւ թէ այսու չկարեն փրկել, առնեն չորրորդ հնարս. այսինքն, զի բազում գանձս տան յարքունիս թագաւորին։ Այսպէս կարեն ազատիլ ննջեցեալքն ի դժոխոց չորս կերպիւ։ Նախ՝ որ քո անձամբդ դու աղաչես զԱստուած աղօթիւք վասն ննջեցելոցն։ Երկրորդ՝ զի տասցես կաշառս իշխանաց նորա. այսինքն, աղքատաց եւ տնանկաց. եւ նոքա աղօթեն վասն նոցա եւ Աստուած լսէ. որպէս ասէ Դաւիթ. (զցանկութիւն տնանկաց լուար Տէր. ի պատրաստութիւն սրտից նոցա այլն։) Երրորդ՝ զի վարձու կալցէ զքահանայս աղօթւք եւ պատարագօք։ Չորրորդ՝ զի տացեն գանձս մարմնական ի տաճարն Աստուծոյ. որպէս արար յուդայ մակաբայեան. առաքեաց ի տաճարն երկու հազար դրամակշիռ ոսկի. զի աղօթեսցեն վասն նոցա որք մեռան ի պատերազմին։ Դարձեալ գիտելի է՝ զի է ոք վճարէ զպարտս ննջեցելոյն, յորժամ ինքն մեռանի, եւ այլք արասցեն յանուն նորա բարիս, ոչ հասանի ի նա. այլ յայն՝ որում պարտական էր։ Վասն զի գրեալ է ի վարս հարանց այլ ազգաց թէ՝ ոմն ի մեռելոցն եկն ի վանս կրօնաւորացն եւ ասէր. ողորմեցարուք ինձ. եւ ասացին. այլ զի՞նչ խնդրես՝ զի հատուցաք զպարտս քո։ Պատասխանի ետ. այո հատուցիք։ բայց ես պարտկան էի այլոց ննջեցելոցն՝ նոքա առնի. զի ես ծուլացայ. եւ այժմ դատարկ եմ ես վասն այն աղաչեմ յաւելուլ ինձ աղօթս։ Եւ դարձեալ գիտելի է՝ զի ոմանք նման են գազանին այն՝ որ զգերեզմանս բանայ եւ ուտէ զմարմին մեռելոյն. այսպէս բազումք են անողորմ՝ որք ոչ միայն թէ ոչ առնեն ողորմութիւն ննջեցելոցն, այլեւ չարաչար քարշեն զոսկերս նոցա եւ զգերեզմանս։ Եւ այն ծանր մեղք է հայհոյել զմեռեալս, քան զկենդանիս. զի ընդդէմ է բնութեանն վրէժ առնուլ ի մեռելոցն։ Եւ այսպէս է՝ որպէս ա յն որ տիգաւ խոցեաց զկողս Յիսուսի՝ առաւել գազանութիւն էր քան զայնս՝ որք ի խաչին բեւեռեցին։ Ապա ուրեմն պարտէ առնել ողորմութիւն ննջեցելոյն՝ թէ հոգեւոր եւ թէ մարմնաւոր. զի ողորմածն Աստուած ողորմեսցի նոցա. եւ թողութիւն արասցէ ամենայն յանցանաց նոցա. եւ հանգուսցէ այժմ ի տեղիս լուսոյ եւ ի տեղիս հանգստեան։ Եւ ի միւսանգամ գալստեանն՝ երկնից արքայութեանն ժառանգորդս կացուսցէ զնոսա ընդ ամենայն սուրբ եւ սիրելիս անուան իւրոյ Քրիստոս Աստուածն մեր եւ փրկիչն. եւ նմա եւ Հօր իւրում եւ Սուրբ Հոգւոյն՝ փառք եւ պատիւ եւ երկրպագութիւն, յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Այլեւ քարոզ վասն ննջեցելոց. ի Բանն Սիրաքայ։ (Ի միտ Աստուած զդատաստանս իմ. զի այնպէս լինելոց է դատաստանն Քո. ինձ եկն էհաս օրս այս։) Էկլէս. 38. 23։ (Գլուխ. ՃԾԳ)

Վարդապետք ասեն թէ՝ Աստուած ոչ առնէ անփոյթ զփրկութիւն մարդկան. այլ զանազան քարոզս առաքէ. զի բազում անգամ քարոզեալ է հրեշտակօք՝ յայտնեն դեւքն դիւօք. զի յակամայ կամօք՝ յայտնեն դեւքն վասն փրկութեան մարդկան ի տանջանաց դժոխոցն։ Իսկ այժմ քարոզէ Աստուած միջնորդութեամբ մեռելոց բանիւս այս որ ասէ Սիրաք։ (Ի միտ ած զդատաստանս իմ. զի այնպէս լինելոց է եւ դատաստանն քո։) Վասն այն ասէ Սողոմօն. (լաւ է երթալ ի տուն սգոյ, քան ի տուն արբեցութեան։) Զի այն է դպրոց բազում ինչ ուսման. վասն զի այն է կատարած ամենայն մարդկան. եւ կենդանին խորհի թէ զինչ լինելնոց է։ Եւ գիտելի է՝ զի մեռեալն եօթն ազգ քարոզ տայ կենդանեացն բարառնաբար՝ զի ի միտ առցուք։ Առաջին՝ զայս ուսուցանէ թէ՝ որպէս ես մեռայ եւ ոչ ինչ տարոյ յաշխարհէս զատ ի գործոց. նոյնպէս դու մեռանիս եւ ոչ ինչ տանիս բաց ի բարի գործոց քոց. որպէս ասէ Յոբ. (մերկ եկի յորովայնէ մօր իմոյ. եւ մերկ անդամ դարձոյց անդրէն. ) այս է՝ ի գերեզմանս։ Եւ Պօղոս առ Տիմօթէոս ասէ. (ոչ ինչ բերաք յաշխարհս. եւ ոչ ինչ տանիլ կարօղ եմք։) Եւ պարտէ մեզ օրինակ առնուլ զչար մեծատունն որ ասէ յաւետարանն. զի ի բազում մեծութենէն զոր ունէր աստ՝ կաթիլ մի ջրոյ ոչ տուաւ անդ, թէպէտ շատ խնդրեաց։ Վասն այն գրեալ է թէ՝ թագաւոր մի որ իշխէր տասն թագաւորաց՝ յորժամ եհաս օր մահուն նորա, հրամայեաց զպատանս իւր կապել ի ձող մի երկրայն. եւ շրջիլ ընդ քաղաքն եւ ասել բարձր ձայինիւ. յամենայն թագաւորութենէն զոր ունէր արքան՝ զայս չափ ինչ տանի ընդ իւր. վասն այն ասէ ննջեցեալն։ (Յիշեա զդատաստան իմ։) Երկրորդ բան՝ քարոզէ եւ ասէ. որպէս ես գնացի եւ այլ ոչ դարձայ. նոյնպէս եւ դու գնալոց ես եւ այլ ոչ դառնալոց. ըստ այնմ, (ոգի որ ելանէ՝ այլ ոչ դառնայ։) Զի յոյժ կարօտ եմք դառնալոյ աստ եւ ապաշխարելոյ, եւ ոչ կարեմք։ Զի որ աստ ի փոքր ժամանակս կարեմք ապաշխարել զմեղս, անդ ի բազում ժամանակս տանջիմք եւ ոչ օգտիմք։ Վասն այն կրկին անգամ զարթոյց հրեշտակն զԵղիա եւ ասէ. արի կեր եւ արբ. զի յերկար ճանապարհ կալ առաջի քոյ. եւ պահք քառասնօրեայ մնայ քեզ։ Վասն այն պարտէ աստէն ուտել եւ ըմպել զապաշխարութիւն. զի բազում պահքն եւ տանջանք կան յետ մահու. արպէս նաւավարրք պատրաստեն զկերակուր նաւին. զի ի վերայ ծովուն անհնար է գտանել։ Այսպէս պարտ է եւ մեզ պատրաստել աստ հոգեւոր կերակուր. զի յորժամ ելանեմք ի ծով մահուն, մի սովամահ կորնչիցիմք. վասն այն ասէ ննջեցեալն։ (Ի միտ ած զդատաստանս իմ։) Երրորդ բան՝ քարոզէ եւ ասէ թէ՝ յինչ կերպ որ մեռանիս՝ ի նմին մնալոց ես յաւիտեանս յաւիտենից. որպէս ասէ ժողովօղն. (թէ անցի փայտն ի հարաւ կամ ի կողմն հիւսիսոյ՝ ուր անկցի փայտն՝ անդ կացցէ։) Զի որչափ կենդանի եմք՝ հնար է փոփոխիլ ի չարէ ի բարի, եւ ի բարւոյ ի չար. բայց ի նոյն ժամն որ ելանէ հոգին ի մարմնոյն՝ թէ անկանիցի ի հարաւ որ ջերմ է եւ խոնաւ. այս է՝ ի շնորհն եւ ի սէրն Քրիստոսի Աստուծոյ, անդ է մնայոց. եւ եթէ ի կողմն հիւսիսոյ որ ցուրտ է ի չոր. որ է մահու չափ մեղքն, անդ է մնալոց. զի հոգին յետ ելանելոյն՝ ոչ կարէ բարի գործել եւ ոչ չար. վասն այն պարտ է ջանալ մեզ եւ անկանիլ յաջ կողմն որ է հարաւ. եւ մի ի հիւսիս որ է ձախ կողմն։ Այլ դժուարին է այնմ որ զամենայն ժամանակս ի ձախ եւ ի չարն գնաց, իսկ յօր մահուն ի յաջ կողմն միտել. վասն այն պարտէ այժմ վարժիլ ի կողմն Աստուծոյ. զի յօր մահուն անդ անկցուք որպէս ասէ։ (Ի միտ ած զդատաստանս իմ։) Չորրորդ՝ բան՝ քարոզ է եւ ասէ թէ՝ լինելոց է դատաստան քո նման դատաստանին իմոյ. զի թէ յօր մահուն ծածկեսցես զյանցանս ի խոստավանահօրէն, յայտնեսցէ Աստուած ամենայն աշխարհի յաւուրն դատաստանի. եւ թէ դու յայտնես Աստուծոյ խոստովանութեամբն, յայնժամ Աստուած ծածկէ զմեղս քո. (զի այնպէս եղեւ դատաստանս իմ։) Հինգերորդ բան՝ քարոզէ եւ ասէ թէ, ամենայն մերձաւորք եւ բարեկամք իմ թողին զիս, յորժամ եդին ի գերեզմանի կերակուր որդանց, եւ ոչ ոք էր ընդիս։ Այսպէս են առնելոց եւ բարեկամքն քո. վասն այն (ի միտ ած զդատաստանս իմ։) Վեցերորդ բան՝ ամենայն մեծութիւն քո յոչ ինչ է դառնալոց, որպէս եւ ինձ պատահեաց։ Զի ամենայն փառք եւ մեղութիւն աշխարհիս՝ ի հինգ է կապեալ։ Այս է՝ կամ իշխեցօղ է. կամ պատւական եւ մեծազգի է. կամ կատարեալ իմաստուն է. կամ մարմնով զօրեղ եւ գեղեցիկ է. կամ շատ փարթամութեան Տէր է։ Հնգեքեան սոքա խափանելոց են ցօր մահւանն։ Որպէս ասէ Դանիէլ թէ՝ (ետես թագաւորն պատկեր մի մեծ. եւ տեսիլ նորա ահագին յոյժ. գլուխ նորա յոսկւոյ սրբոյ. ձեռքն եւ բազուկքն եւ լանջքն արծաթիք. եւ մէջքն եւ բարձքն պղնձիք. եւ սրունք եւ ոտքն կէսն յերկաթոյ եւ կէսն ի խեցոյ. եւ հատաւ վէմն առանց ձեռին՝ եւ եհար զպատկերն եւ մանրեաց զնա իսպառ։) Այս պատկերս՝ նշանակէ զմեծութիւն աշխարհիս. տեսիլն ահագին՝ զահարկու իշխանութիւնն նշանակէ. եւ ոսկի գլուխն՝ իմաստութիւն է. եւ մէջն պղնձի՝ զուժեղութիւնն ցուցանէ. իսկ ոտքն եկաթի եւ խեցի՝ զփարթամութիւնն ցուցանէ որ երկու ազգ է։ Է ինչ որ նման երկաթոյ մնացական է որպէս հայրենիք. եւ որ իբրեւ զխեցի անցաւոր է՝ որպէս ոսկի եւ արծաթ եւ սոյնպիսիք։ Իսկ վէմն՝ ցուցանէ զդատաստանն Աստուծոյ. որ յօր մահուն հարկանէ անխնայ՝ եւ զամենայն ի հող դարձուցանէ։ Ո՞ւր են այսոքիկ յառաջնոցն։ Ահագին թագաւորութիւնն աղէքսանդրու։ Ո՞ւր մեծազդութիւն կայսերացն։ Ո՞ւ իմաստութիւնն Սողոմօնի։ Ո՞ւր գեղեցկութիւնն Աբիսողոմի։ Ո՞ւ զօրութիւնն Սամփսոնի. ամենայն ի հող դարձաւ։ Զիթէ երթիցես ի գերեզմանս նոցա՝ ոչ ինչ գտանիցես։ Ո՛վ մարդ ի միտ ած, զի քո կատարածն այսմ նման լինելոց է որպիսի ոք եւ իցես. զի ի հողոյ ստեղծար. եւ ի հող դառնալոց ես։ Ով մխիր՝ զի ա՞րդ հպարտանաս. զի մեզօք յղացար. եւ մերկ եւ աղտեղի ծնար. եւ ցաւօք կեցար. եւ լալով մեռանելոց ես. արդ՝ (ի միտ ած զդատաստանս իմ։) Եօթներորդ բան՝ քարոզ է եւ ասէ թէ՝ (ընդ դուռն մահու ահագին որ նեղ եւ անձուկ է՝ ենցանելոց ես ընդ որ ես անցի։) Զի ասէ Արիստոտէլ թէ՝ կատարած ամենայն ահարկութեանց մահն է. զի քան զամենայն ահարկութիւնս՝ ահարկու է. եւ ծով դառնութեան անդ է ժողովեալ. Վասն այն ասէ իմաստունն Սիրաք. (ո՞վ մահ՝ որպէս զի դառն է յիշատակ քո մարդոյ որ յուսացեալ է յինչս իւր։) *Եւ գիտելի է՝ զի վասն բազում պատճառի դառն եւ ահագին է անցանել ընդ դուռն մահու։ Առաջին՝ զի յոյժ անողորմ է մահն. զի թէ ոք մարձ է ի մահ եւ անպատրաստ՝ եւ խնդրէ ի նմանէ ներումն ասելով, տուր ինձ սակաւ ժամանակ զի խոստովանեցայց, կամ տաց հրրաման տան իմոյ. իսկ նա բնաւ ոչ հայի ի կաշառս եւ յաղաչանս. եւ ոչ ընտրէ զտեցին. զի մի է նմա սպանանել զմարդն ի տան եւ ի մայրի։ Նաեւ ոչ ընտրէ զժամանակն. զի նոյն է սպանանել նմա ի գիշերի եւ ի տունջեան ի տղայութեան եւ ի ծերութեան։ Ոչ ընտրէ զդէմս. զթագաւորս եւ զաղքատս. զարդարս եւ զմեղաւորս. նաեւ ոչ ընտրէ զզէնս եւ զգործիս սպանման. զի միապէս գործիք են նմա սուր եւ հուր՝ ջուր եւ քար, եւ այլն. այլ միշտ սպասէ մեզ որպէս զգաղտագողի թշմնամի։ Ապա յոյժ անմիտ է որ մնայ սակաւ ժամանակս ի մեղս։ Եւ թէպէտ ահագին է մահն, եւս առաւել ի վերայ այնոցիկ՝ որք յուսացեալ են յինչս իւրեանց եւ սիրեն զաշխարհս։ Եւ պարտ է զի տղայն առաւել երկընչի ի մահուն քան ծերն. եւ առողջն քան զտկարն։ Զի թէ թշնամին սպառազինեալ սպասէ ումեք, առաւել երկիւղ կայ յորժամ յետուստ կողմանէ լինի քան յառաջ։ Արդ՝ ծեր եւ տկարն տեսանէ առաջի իւր զթշնամի մահն՝ եւ զղջանայ եւ խոստովանի։ Բայց առողջն եւ տղայն՝ անհոգ մնայ. եւ յանկարծ հասանի ի վերայ նոցա մահն. վասն այն ոչ է պարտ անհոգ լինիլ։ Զոր օրինակ՝ թէ ոք մտանիցէ ի տուն մի՝ եւ լինիցին անդ ԻԴ մարդք թշնամիք՝ որք վառեալ զինուք սպասեն նմա մահու. եւ նա ոչ գիտէ թէ ով իցէ սպանօղն։ Այսպէս եւ քսան եւ չորս ժամք տուընջեան եւ գիշերոյ՝ սպասեն մեզ. եւ ոչ գիտեմք թէ ո՞ր է։ (Երեկոյեա՞յն՝ թէ մէջ գիշերի՞ն, եւ այլն։) Վասն այն ահագին է դուռն մահու եւ երկնչիլ պարտ է։ Երկրորդ՝ ահագին է՝ զի բազում վիշտս հանդիպի ի ժամ մահուն։ Առաջին՝ ցաւք ծանրագին. որք չտան թոյլ հոգալ վասն հոգւոյ։ Երկրորդ՝ մերկանալն յամենայն ընչից. զոր բազում աշխատութեամբ ժողովեաց եւ յոյժ սիրէ։ Երրորդ՝ բաժանումն հոգւոյն ի մարմնոյն. զի յոյժ սիրեն զիրեարս։ Չորրորդ՝ զի ոչ զոք ունի ճանապարհորդակից. եւ յօտար երկիր երթայ, ուր բնաւ չէ զօք տեսեալ։ Հինգերորդ՝ զի տեսանէ յամենայն կողմանց զթշնամիս իւր. որպէս որս մի ի մէջ բազում որսողաց. զի յետուստ կողմանէ տեսանէ զմեղս իւր զինեալ. եւ յառաջուստ զսատանայ՝ որ գայ ընդառաջ նորա։ Ի վերոյ զդատաւորն ահեղ զոր բազում զայրացուցեալ է։ Եւ ի ներքուստ կողմանէ զդժոխս։ Ո՞վ թէ որպիսի ահագին է դուռն մահուն։ Վեցերորդ՝ այնպէս ահագին է՝ զի եւ անասուն կենդանիք երկնչին ի մահուանէ. դողան. ձայն աղի ողորմ արձակեն. եւ թէպէտ դժուարին է նոցա՝ բայց ի դատաստանէն եւ ի տանջանանց ոչ երկնչին։ Իսկ զի՞նչ առնիցես դու ով մարդ մեղաւոր. որ ոչ թէ միայն այսոքիկ կան առաջի քոյ, այլեւ դատաստանն ահագին. եւ դժոխք անվճար։ Վասն այն ասէ Սիրաքն. (եթէ յիշեսցես զկատարածն քո, բնաւ ոչ գործեսցես զմեղս։) Եւ երեք ինչ է կատրածն մեր. մահն, եւ դատաստանն, եւ դժոխքն։ Թէ զսոսա ի միտս քո պահես, ոչ մեղանչես։ Եօթներորդ՝ այնպէս ահագին է՝ զի եւ սուրբքն եկնչին ի մահուանէ. որպէս գրեալ է թէ՝ հայր մի գնաց հնգետասան ամաց յանապատս. եւ անդ կեցեալ եօթանասուն ամ բազում աշխատութեամբ. պահօք եւ աղօթիւք. եւ բազում սքանչելիս արար. եւ էր սիրելի Աստուծոյ. եւ մարմինն չորացեալ։ Բայց յօր մահուն՝ ոչ կամէր արձակիլ հոգւոյն ի մարմնոյն. որպէս ասէ Պօղոս կորնթացւոց. (ոչ կամիմ մերկանալ. այլ զայն ի վերայ այսր զգենուլ։) Զի թէպէտ առաւել սուրբ ոք իցէ՝ այլ այս բնական է, որ ոչ կամի մեռանիլ. այլ զերկնային փառսն զգենուլ ի վերայ մարմնոյն. եւ այս ոչ լինի առանց մահու։ Այլեւ Քրիստոս որ Տէր էր մահու եւ կենաց. եւ ամենայն ինչ էր ի ներքոյ հրամանաց նորա. բայց ի ժամ մահուն երկեաւ. զի ցուցցէ զճշմարիտ մարդեղութիւն իւր. եւ ասէր. (տրտում է անձն իմ մինչեւ ի մահ. եւ յերկիւղէ մահորւն հոսեին քրտունք արեան. եւ աղօթէր. թէ հնար է՝ անցցէ բաժակս այս յինքէն։) Ով որդի Աստուծոյ. թէ դու որ ամենայն ինչ ի հրամանս քո է՝ այնպէս երկեար. վայ է եւ եղուկ մեզ. զի՞նչ հնարեսցուք թշուառականքս։ Եւ այլ զի՞նչ՝ քան թէ յառաջ քան զմահն՝ պատրաստեսցուք զմեզ ըստ օրինակի։ Առաջին՝ որպէս թէ ոք ունիցի մեծ խնծոր կամ խարպիզակ, եւ կամիցի զնա բոլոր կլանել, վնասէ զնա. բայց թէ կտրատէ մասն եւ կերիցէ՝ ոչ ինչ վնասեսցէ։ Այսպէս եւ մահն է որպէս մեծ խնծոր եւ դառն. եւ որք ի կենդանութեանն ոչ յիշեն զմահն եւ սակաւ ապաշաւեն, այնպիսիքն խեղդեալ հոգւով անկանին ի դժոխս. ապա պարտ է հանապազ խոկալ զմահն՝ որ ի ժամ մահուն լինի նա դեղ կենաց։ Երկրորդ օրինակ՝ որպէս նաւավարք ի ծովուն յորժամ գիտեն թէ կայ ինչ վիշտ եւ տեղի, որ անհնար է ընդ այն անցանել, թէ անպատրաստ կան մինչեւ հասցեն յայն տեղին, շուտով ընկղմին. այլ յառաջագոյն խորհին վասն տեղւոյն այն՝ զի անվնաս անցցեն։ Այսպէս մեք իբրեւ նաւավար եմք ի ծով աշխարհիս. եւ վիշտ մեծ է օր մահուն. թէ ոք անհոգութեամբ կայ. ուտելով եւ ըմպելով հասանի յօր մահուն, ընկղմի ի դժոխս։ Վասն այն պարտ է ի հեռաստանէ պատրաստիլ խոստովանութեամբ եւ ապաշխարհութեամբ, եւ զամենայն անիրաւս յետ դարձուցանէ կտակագրով. որպէս ասաց Եսայի առ թագաւորն Եզեկիա. (գրեա վասն տան քոյ զի մեռանելոց ես. ) եւ զայն խրատն ամենեցուն տայ մարգարէն Եսայի։ Դարձեալ՝ որպէս ի մահն Քրիստոսի հինգ մարմնաւոր սքանչելիք եղեն։ Նախ երկիրն շարժեցաւ։ Երկրորդ՝ վէմք պատառեցան։ Երրորդ՝ գերեզմանք բացան։ Չորրորդ՝ վարդագոյն տաճարին յերկուս հերձաւ։ Հինգերորդ՝ արեգակն խաւարեցաւ։ Այսպէս հոգեւորապէս լինելոց է ի մահ մեղաւորացն. եւ ապա փրկին։ Առաջին՝ պարտ է որ սիրտն շարժի զղջմամբ. եւ զոր ինչ զրկեալէ յումեք է՝ ի բաց ընկեսցէ. որպէս գերեզմանքն զմեռեալսն։ Երկրորդ՝ վէմք պատառին. այս է, զի խստասրտութիւնն կակղասցի. եւ պատառեսցէ զչար կամս իւր։ Երրորդ՝ զի գերեզմանք բացցին. այսինքն, զի բացցէ զխիղճ մտաց իւրոց եւ խոտովանեսցի։ Չորրորդ՝ զի թէ յառաջագոյն խոստովանեալ է պատրուակաւ՝ ասա պատառեսցէ զվարագոյր մտանց։ Կամ զառէջն եւ զթելն ծվէն ծվէն. այս է՝ մանրաբար զամենայն խոստովանի։ Հինգերորդ՝ զի արեգակն խաւարեսցի, այս է՝ պայծառ վայելչութիւնն աշխարհիս արհամարհին յաչս նորա. եւ ոսկին եւ արծաթն եւ այլն. յայնժամ հոգին յետ երից աւուրց յարիցէ ընդ Քրիստոսի. այս է՝ յետ զղջման եւ խոստովանութեան եւ ապաշխարութեան՝ յարիցէ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Այլ քարոզ ննջեցելոց վասն մխիթարութեան. ի Բանն որ ասէ Սիրաք։ (Սակաւ լոց ի վերայ մեռելոց. եւ ապա մխիթարեաց։) Էկլես. 22. 11։ (Գլուխ. ՃԾԴ)

Վարդապետք ասեն ոչ է պարտ անչափ սուգ առնուլ քրիստոնէից ի վերայ մեռելոց վասն տասն պատճառի։ Առաջին՝ զի որպէս զամենայն բարեաց օրինակ ունիմք յառաջին սրբոցն ի բանից եւ ի գործոց. սոյնպէս եւ զչափ սգոյն եւ զմխիթարութեան ուսանիմք ի նոցանէ։ Ի բանիցն՝ որպէս իմաստունն Սիրաք. (սակաւ լաց ի վերայ մեռելոց. եւ ապա մխիթարեաց։) Եւ առաքեալն ասէ. (ոչ կամիմ եթէ տգէտք իցէք վասն ննջեցելոցն՝ զի մի տրտմեսջիք. որպէս այլքն որոց ոչ գոյ յոյս։) Իսկ ի գործոոց՝ ուսանիմք ի Քրիստոսէ. որ սակաւ մի արտասւեաց ի վերայ Ղազարու։ Եւ Յոբ յորժամ լուաւ զկորուստ ամենայն ընչիցն, եւ զմահ որդւոցն, գոհանայր եւ ասէր. (Տէր եւ եւ Տէր էառ. օրհնեալ եղիցի անուն նորա։) Այնպէս պարտ է մեզ սակաւ մի արտաասւել եւ զպարաս մեռելոցն հատուցանել. եւ ապա մխիթարիլ եւ գոհանալ զԱստուծոյ։ Երկրորդ պատճառ՝ զի որք բարի մահուամբ մեռանին՝ ազատին ի նեղութեանց աշխարհիս. եւ հասանին ի հանդիսան Աստուծոյ. որպէս ասէ տեսիլն Յօհաննու։ (Երանի որք տէրամբ մեռանին. ասէ հոգին սուրբ՝ այո զի հանգեան յամեանայն աշխատութեանց աշխարհիս. եւ գործք իւրեանց միայն չոգան զհետ նոցա։) Եւ թէ կարէր մեռեալն խօսիլ, զայս ասէր։ (Եթէ սիրէիք զիս՝ ապա ուրախ լեալ էր ձեր. զի ես առ հայր իմ երթամ։) Այլ դուք զիս ոչ սիրէք. եւ ոչ վասն իմ օգտի լայք. այլ վասն ձեր օգտի եւ պակասութեան. այլ ես այժմ լաւագոյն եմ եւ ուրախ քան զայն՝ որ առ ձեզ էի. զի ազատեցայ յամենայն աշխատութեանց եւ ի ցնորից. ապա ոչ է պարտ անչափ տրտմիլ ի վերայ մեռելոց։ Երրորդ՝ զի յորժամ բառնան զնաւն եւ հանեն ի ծովն, նա է ուրախութիւն եւ է տրտմութիւն, բայց յորժամ ի ցամաքն հանեն, կատարեալ ուրախութիւն է։ Արդ՝ յորժամ ծնանի մարդն՝ նոր մտանէ ի նաւն որ ի մէջ ծովու աշխարհիս. յայնժամ խառն է ուրախութիւն եւ տրտմութիւն. բայց յորժամ բարի մահւանբ հասանին ի նաւահանգիստն, այսինքն առ Աստուած՝ կատարեալ ուրախութիւն է։ Վասն այն ասէ Սողոմօն. (լաւ էր օր մահուն քան զօր ծննդեան. ) վասն այն ոչ տօնեմք զօր ծննդեան ամենայն սրբոց. այլ տօնեմք զօր հանգստեան. զի հասին առ Աստուծոյ եւ են ի տեղւոջ լուսոյ եւ ի տեղւոջ հանգստեան. եւ են մեզ բարեխօս վասն մարդկան մեղաւորաց. վասն այն չէ պարտ լալ։ Չորրորդ պատճառ՝ զի ամենայն ինչ ցանկայ միաւորիլ ընդ սկզբան իւրոյ. եւ թէ բռնութեամբ արգիլի, ոչ առնու հանգիստ մինչ միաբանի ընդ սկզբանն իւրոյ. որպէս սկիզբն ամենայն գետոց ծովն է. եւ նա ոչ հանգչի բնաւ մինչեւ հասանի ի ծովն։ Այլեւ տեղի քարանց երկիրս է. վասն այն յորժամ բռնութեամբ ձգեմք ի յօդդ, կամ ի ջուր, ոչ կանգնի, մինչեւ դառնայ յիւր տեղին յերկիր։ Վասն ա յն ասէ Սիրաք. (ամենայն ինչ ի հողոյ են. եւ դարձեալ ի հօղ դարձցին. եւ ամենայն ջուրք դառնան ի ծովս։ Արդ՝ սկիզբն ամենայն հոգւոց Աստուած է. վասն այն բնութեամբ կարօտին դառնալ առ Աստուած եւ միաւորիլ ընդ նմա. որպէս ասէ ժողովօղն. (դարձցի հողն յերկիր որպէս եւ էրն. եւ հոգին դարձցի առ Աստուած որ ետ զնա։) Եւ զի բանական հոգին առանց մահու մարմնոյն՝ ոչ կարէ միաւորիլ ընդ սկիզբն իւր. զի ասէ Պօղոս. (ցանկամ ելանել ի մարմնոյս եւ մտանել առ Աստուած. ) վասն այն չէ պարտ լալ։ Հինգերորդ պատճառ՝ զի մահն նման է քնոյ. որպէս ասաց Քրիստոս. (Ղազարոս բարեկամն մեր ննջեաց՝ երթամ զի զարթուցից զնա. ) զի որպէս յառնէ ի քնոյ առողջ եւ ուրախ. այսպէս յարիցեն մեռեալքն կատարեալ առողջութեամբ եւ ուրախութեամբ։ Վասն այն ասէ Պօղոս կորնթացւոց։ (Սերմանի ապականութեամբ, եւ յառնէ առանց ապականութեան. սերմանի անարգութեամբ, եւ յառնէ փառօք. սերմանի տկարութեամբ, եւ յառնէ զօրութեամբ. սերմանի մարմին շնչաւոր, եւ յառնէ մարմին հոգեւոր։) Թէ բոլորովին մեռեալ էր հոգւով եւ մարմնով՝ որպէս անհաւատքն որք չունին յոյս յարութեան, յանժամ պարտ էր լալ. որպէս ասէ Պօղոս թեսաղոնիկեցւոցն. (ոչ կամիմ տգէտս լինիլ վասն ննջեցելոց. զի մի տրտմեսջիք որպէս եւ այլքն որոց ոչ գոյ յոյս։) Ապա որ ի հաւատացելոց վերայ սուգ առնէ՝ պակասահաւատ է։ Եւ թէ գնա մարդ ի ճանապարհ հեռի եւ դառնալոց է անտի բազում շահիւք, ոչ տրտմին ընտանիք նորա. զի ի գալստեանն բազում շահօք եկեսցէ. որպէս ասէ Սողոմօն. (ոչ է մարդն ի տուն իւր. այլ գնացեալ է ի ճանապարհ հեռի. զքսակ արծաթոյն ի ձեռին իւրում առեալ է. եւ դառնալոց է ի լրման լուսնին։) Այսպէս մեռեալքն գնացին ի հեռի ճանապարհ. եւ բարի գործքն իւրեանց ընդ նոսա. եւ դառնալոց են ի կատարածի աւուրն, յորժամ լուսինն կատարի. եւ բազում շահ վաս տակոց բերեն. այսինքն, զփառաւորեալ հոգին եւ զմարմինն. ապա ուրեմն ոչ է պարտ տրտմիլ։ Վեցերորդ՝ զի հաւտացեալ ննջեցեալն՝ յերկու ազգ ձանձրութենէ ազատի։ Նախ՝ ի դառնութենէ մահուն. զի բնական է՝ որ ի սպանանիլոյ մարդն ծարաւի կամ ցամաքի. որպէս ասէ Սողոմօն. (հոգի տրտմեալ՝ ցամաքեցուցանէ զոսկերս։) Վասն այն Քրիստոս մերձ ի չարչարանս փութացուցանէր զՅուդա թէ՝ (արա վաղվաղակի։) Այլեւ ծարաւեցաւ ի խաչին. որպէս եւ դրեալ է թէ՝ զոմն մահապարտ եդին ի բանտի. եւ ծանուցին ի գիշերն թէ ի վաղիւն սպանելոց են զքեզ. իսկ նա յերկիւղէ եւ ի ծարաւոյն այնպէս սպիտակացաւ մազն՝ որ յերեկոյին սեաւ էր, եւ ի վաղիւն ամենայն սպիտակ։ Արդ՝ ի յայսպիսի դառնութենէ զերծեալ են մեռեալքն։ Երկրորդ՝ զերծանի ի փարձութեանց մեղաց. զի որքան կենդանի էին ի մէջ փորձութեանց աշխարհի էին. եւ յորժամ մեռան՝ ազատեցան յամենայնէ. զի սատանայ եւ աշխարհս եւ կամ մարմինն այլ ոչ կարէ զնոսա ի մեղս ձգել. վասն այն ոչ է պարտ լալ զնոսա։ Եօթներորդ՝ զմարմնով եւ զհոգւով մեռեալն պարտ է լալ. զի ասէ սաղմոսն. (մահ մեղաւորին չար է. ) իսկ զարդարոցն ասէ. (պատւական է առաջի Տեառն մահ սրբոց իւրոց. ) եւ Սիրաքն ասէ. (սակաւ լաց ի վերայ մեռելոյն. զի հանգուցեալ է. բայց սուգ անպարշտաց զամենայն աւուրս է։) Եւ այսմ օրինակ ետ Դաւիթ. զի յորժամ Աբիսողօմ չար մահուամբ մեռաւ, այնչափ ելաց, զի ասէ թէ ոչ կամէր մխիթարիլ. բայց ի մահ փոքր որդւոյն որ ի Բերսաբէէ իր եւ անմեղ էր՝ սակաւ ելաց։ Ապա ոչ է պարտ զհաւատացեալսն լալ։ Ութներորդ՝ զի յայնժամ պարտ է տրտմիլ՝ յորժամ դատաւորն կաշառօք զդատաստանն թիւրէ. իսկ դատաստան մահուն առանց ակնառութեան է. զի զփոքունս եւ զմեծամեծս՝ զթագաւորս եւ զռամիկս զի մասունս եւ զտգէտս՝ զչարս եւ զբարիս հաւասար վասն Ադամայ մեղացն սպանանէ, որպէս ասէ Սիրաքն. (մի երկնչիր ի դատաստանէ մահուն. զի դատաստանս այս յԱստուծոյ է ի վերայ ամենայն մարմնոյ. ) ապա ոչ է պարտ լալ զմահն եւ դժուարիլ՝ զի հասարակաց է։ Իններորդ պատճառ՝ զի իւրաքանչիւծ ոք զոր ինչ ունի՝ ի ներքոյ հրամանաց իւրոց առնէ անխափան՝ եւ ոչ ոք տրտնջայ. որպէս արեգակն առնէ արեւ. եւ առնէ գիշեր. առնէ պայծառ օր. եւ ամպ օր. երկայն օր եւ կարճ. եւ ոչ ոք լայ. զի այն է բնութիւն նորա։ Նոյնպէս երկիրն երբեմն զարդարէ զերեսս իւր բուսովք եւ ծաղկօք. եւ երբեմն սառն. եղեամն, եւ ձիւն։ Եւ ծովք երբեմն խաղաղանան. եւ երբեմն խռովին. եւ բազում այլ սոյնպիսիք։ Իսկ դու ընդէ՞ր զայրանաս ի գործս արարչին. ո՞չ ապաքէն նորա հրամանօքն է։ Զոր օրինակ՝ թէ ունիցի ոք բուրաստան, քաղէ ի նմանէ երբեմն ծաղիկ երբեմն խակ պտոուղ, եւ երբեմն հասուն. արդ՝ յիմարութիւն է մարդոյ թէ ոք տրտնջայ թէ, ընդ է՞ր ոչ թողուս զծաղիկն որ միրգ դառնայ. կամ զխակն որ հասուն դառնայ. զի ինքնիշխան է։ Նոյնպէս բուրաստան է աշխարհ Աստուծոյ զանազան ծաղկօք. եւ մատաղ մանկունքն ծաղիկք են. երիտասարդքն խակ. ծերքն հասուն. յորոց կամի քաղէ. ապա չէ պարտ ողբալ։ Տասներորդ պատճառ՝ զի թէ վասն մահու չափ մեղուցելոցն այնչափ լաս, որ արտասուքն իբրեւ զծով դառնայ, ոչ կարես յարուցանել։ Վասն այն յորժամ մերձ էր ի մեռանիլ փոքր որդին Դաւթի՝ անչափ ողբաց. իսկ յորժամ մեռաւ. յարեաւ լուաց զերեսս իւր. եւ էկեր հաց եւ ուրախացաւ. եւ զարմացան ծառայքն. պատասխանի ետ եւ ասէ. որչափ կենդանի էր՝ ջանս եդի թերեւս յարուսցէ Աստուած. եւ յորժամ մեռաւ, ընդէ՞ր անօգուտ չարչարեցայց. եւ զի ես առ նա եմ երթալոց. ոչ թէ նա առիս գալոց է։ Այլեւ ոչ աղաչեն ննջեցեալքն թէ լացէք զմեզ. այլ աղօթս եւ ողորմութիւն խնդրեն. որպէս ասէր Յոբ ի դէմս նոցա. (ողոմեցարուք ինձ՝ ողորմեցարուք ինձ՝ ողորմեցարուք ինձ ով բարեկամք իմ։) Այլ ոմանք մարդիկ նման են մատռուակին փարաւօնի՝ որ մոռացաւ զՅովսէփ ի բանտին՝ զի նա ի բարի երկիր էր. եւ ամենայն ինչ կարելի էր նմա առնել եւ ոչ արար։ Մեռեալն ասէ՝ մի սիրեր զիս որպէս սիրէ շուն զոսկրն որչափ ծածկեալ է մսով. եւ յորժամ մերկանայ ի մսոյն ձգէ ի տեղի մի եւ մոռանայ։ Նոյնպէս են ոմանք որք սիրեն զմարդն յորժամ կենդանի էր եւ ծածկեալ էր մարմնոց փարթամոթեամբն. եւ յորժամ մերկացաւ յամենայնէ, մոռանան զնա ի սրտէ. որպէս ասէ Դաւիթ. (մոռացեալ եղէ ես որպէս մեռեալ ի սրտէ. եւ եղէ ես որպէս զանօթ կորուսեալ։) Այլ հաւտարիմ սիրելիքն՝ առաւել հոգան վասն մեռեալոյն, քան որ ի կենդանութեանն. եւ ոչ է հոգալն անչափ լալն եւ արտասւելն եւ զԱստուած բարկացուցանելն. այլ աղօթիւք եւ պատարագօք, եւ աղքատաց ողորմութեամբ. խաչ կանգնել. եւ եկեցեցի շինել. եւ զայլ ամենայն արդիւնսն զոր առնեն յանուն մեռելոյն, այն է հոգալ եւ սէր նորա. զի յոյժ օգուտ են ա ղօթք եւ տուրք կենդանեացն վասն մեռելոցն. զի եւ նոքա առ Աստուած կենդանի են եւ ի դուռն ողորմութեան նորին ժամանեալ։ Զորեւ արժանաւորեսցէ անճառ բարութեան իւրոյ, եւ անանց կենացն զամենայն հոգիս հաւատացելոց Քրիստոս Աստուածն մեր. եւ նմա փառք եւ զօրութիւն յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Նորին դարձեալ քարոզ վասն մխիթարութեան առաջին։ (Գլուխ. ՃԾԵ)

Ասեն իմաստունք թէ՝ վասն չորս պատճառի պարտ է սգալ ի վերայ կորուսելոյն։ Նախ՝ թէ զոր կորուսեալն այլ ոչ գտանէ ամենեւին, պարտ է սգալ։ Երկրորդ՝ թէ կորուսալն ի ձեռն թշնամեացն երեւի, պարտ է սուգ ունել։ Երրորդ՝ թէ այլ ումեք չլինի կորուսեալ որպէս զնորայն։ Չորրորդ՝ թէ այլ զնորին նմանն չկարէ գտանել. պարտ է ի վերայ չորիցս այսպէս կորուսելոցս՝ սուգ առնել եւ ողբալ եւ տարակուսիլ։ Այլ այժմ ով եղբայր՝ որ սգաւորդ ես ի վերայ մանկանց մեռելոյս՝ կորուստ քո ոչէ այն որ զնմանն չկարես գտանել. զի տալոց է Աստուած քեզ այլ զաւակ մխիթարութեան. որպէս զսէթ ետ մխիթարութիւն Ադամայ յետ սպանման Աբէլի։ Եւ զայս գիտեմք ի յօրինակաց. զի որ յայս տարի պտուղ եւ ծաղիկ եւ տերեւ ծառոյն թօթափի, ի միւս ամն դարձեալ ծաղիկ եւ զարդարի։ Նոյնպէս եւ զաւակք մարդկան թէպէտ եւ թօթափին եւ թառամին. դարձեալ նորոգէ Աստուած. եւ տայ պտուղ եւ ծաղիկ զմխիթարութեան որդիս. վասն այն չէ պարտ տրտմիլ։ Դարձեալ՝ կորուստ քո ոչ է այն զոր այլ ոք չէ կորուսեալ. այլ այնպիսի է՝ որ ամենեցնուն հանդիպի. զի ամենայն մարդ որ ծննդեամբ յաշխարհս է եկեալ, մահուամբ ելանէ յաշխարհէ. եթէ փութով եւ եթէ յապաղելով՝ վերջ ամենեցուն մեռանիլն է. որպէս ասէ Դաւիթ. (ով է մարդ որ կեցցէ եւ ոչ տեսցէ զմահ։) Զի զմահն պատուհաս եդ Աստուած ի վերայ Ադամայ եւ ասէ. (հող էիր եւ ի հող դարձցիս. ) եւ յայնմ հետ է ճարակէ մահ զբնութիւնս մեր. եւ ոչ ոք կարէ զերծանիլ։ Եւ պարտք է ի վերայ մեր. որքան փութով վճարեմք, փութով ազատիմք։ Ապա ուրեմն ոչ է պարտ քեզ սգալ. զի ոչ քեզ միայն է կորուստդ, այլեւ այդ ամենայն մարդկան պատահի. եւ ամենայն մարդոյ առաջի կայ։ Այլեւ ոչ այնպէս է կորուստ քո՝ որ ոչ գտանես ամենեւին. զի ի յարութեանն աւուր՝ ամենեքեան տեսանեմք զմիմեանս. հայր զորդի. եւ եղբայր զեղբայր։ Նաեւ այժմ յետ մահու տեսանեն հոգիքն զմիմեանս. որպէս մեծատունն ետես զՂազար ի գողն Աբրահամու հանգուցեալ. եւ այնպէս պայծառացեալ էր տեսութիւն մտացն՝ որ ի բազում ժամանակաց զհեռաւորն Աբրահամ ետես եւ ծանեաւ. քանի՞ առաւել ապա տեսանէ հայր զորդի. եւ զեղբայր եւ մխիթարի։ Վասն այն որ զանմահութիւն հոգւոյ խոստովանիմք, եւ յարութեան ակնումնիմք, ոչ է պարտ սգալ որպէս զայնոսիկ որոց ոչ գոյ յոյս յարութեան։ Իսկ եւ վասն չորրորդին ոչ է պարտ սգալ. զի կորուստ քո ոչ է ի ձեռս թշնամեացն դիւաց. այլ ի ձեռս Աստուծոյ որ ստեղծօղ է մեզ եւ բարեկամ. վասն զի քրիստոնէութեամբ հաւատով եւ յուսով վախճանեալն՝ երթայ առ Աստուած որում հաւատայրն. եւ ոչ կարէ թշնամին սատանայ ձեռն արրրկանել ի նա։ Որպէս ասէ իմաստունն. (բայց հոգիք արդարոց ի ձեռին Աստուծոյ են. եւ ոչ մերձենայ ի նոսա չար եւ մահ։) Եւ այն է ձեռն եւ պահապանութիւնն Աստուծոյ՝ որպէս ասէ աւետարանն եթէ՝ (հանգեաւ Ղազարոս ի գողն Աբրահամու։) Գոգ Աբրահամու զհանգիստն նշանակէ. որ հագիք արդարոց ի հանգիստ են ի տեղւոջ լուսոյ եւ ի տեղւոջ հանգստեան։ Այլեւ գոգն՝ զխնամարկութիւնն նշանակէ. որպէս բազուկ եւ ձեռն ծնողին պահապանէ զզաւակն ի գոգն իւր. նոյնպէս եւ հոգիք արդարոցն՝ ընդ հովանեաւն Աստուծոյ են. եւ չարն ոչ մերձենայ ի նոսա։ Դարձեալ՝ գուգն նշանակէ զխաղաղութիւնն. (եւ հոգիք արդարոցն են ի խաղաղութեան ասէ իմաստունն։) Ապա ուրեմն չորիւք պատճառօքս այսոքիւք ոչ է պարտ քեզ սգալ. այլ մխիթարիլ եւ ուրախ լինիլ. զի յանձն է քո ընձայեցաւ նուէր Աստուծոյ ի հոտ անուշից. եւ ի բարեխօսութիւն քեզ եւ ի թողութիւն յանցանաց քոց։ այսքան առ այս։