ՏԵՂԵԿՈՒԹԻՒՆ
Ի
ՎԵՐԱՅ
ՆՈՐՈԳԵԱԼ
ՏԱՂԱՉԱՓՈՒԹԵԱՆ
ՆԱԽՆԵԱՑՆ
ՈՐ
հանդիպեալ
իցեն
Վիրգիլեայ
Մշակականաց
թարգմանութեանն`
բարւոք
եւ
լիովին
հմտացեալ
են
իսկ
՚ի
յառաջաբանի
նորուն
այսմ
հնագունի
տաղաչափութեան
նախնեացն.
յորում
հանճարեղ
թարգմանիչն
զօրաւոր
եւ
արդարացի
բանիւք
ընդ
երկար
ցուցանէ
զհնոյն
վայելչութեան
շնորհ
ընդ
նորոյն
համեմատեալ։
Ոչ
միայն
բանիւք,
այլ
եւ
արդեամբք
իսկ
յիւրում
ճշգրիտ
եւ
ճարտարահիւս
թարգմանութեան.
առ
որս
չկարէ
ոք
յիմաստախոհ
եւ
յուղղադատ
քննողաց
երկբայիլ
եւ
կամ
դիմադրութիւն
ինչ
նոցին
ընդդէմ
բեբրել։
Այլ
երանի՛
թէ
ամենայն
բանասէրք
մերազնէից
պատահեալ
լինէին
այնմ
եւ
չտային
մեզ
կրկին
աստանօր
՚ի
զուր
աշխատիլ։
Ուստի
եւ
մեք
թէպէտ
յօժարեցաք
աստ
հակիրճ
եւ
պարզ
կերպիւ
գրել
ինչ
զհին
չափական
տաղիցն.
սակայն
ոչ
իբրեւ
՚ի
մէնջ
աւելի
այլ
ինչ
խօսելով
զնմանէ,
որ
՚ի
վեր
է
քան
զմեր
կար
եւ
նմա
միայնոյ
անկ,
որ
բազմահմուտն
է
եւ
լեզուագէտ
եւ
քաջ
գիտէ
կռշել
զտաղս
անցնիւր
ազգաց
ընդ
միմեանս
բաղդատեալ
եւ
ճանաչել
զնոցին
շնորհս
եւ
ընտրողութիւնս
առնել
ճշգրիտ
հասողութեամբ
մտաց,
այլ
իբրեւ
՚ի
յառաջաբանէ
նորին
քաղեալ
եւ
հանեալ,
զի
թերեւս
փութաջան
բանասէրն,
որ
չեւ
դիպեալ
իցէ
աղբեր
ականն`
դիպեսցի
այսմ
վտակիս
եւ
ըղձակերտ
լեալ
յօժարեսցի
յաղբիւրն
դիմել,
որ
յորդագոյն
է
եւ
յստակ։
Երեք
ինչ
ունիմք
միայն
ծանուցեալ
զհնագոյն
տաղիցն.
նախ
զսկզբնաւորութենէն
եւ
զդադարմանէն,
երկրորդ`
զկազմութենէն,
եւ
երրորդ`
զանհամեմատ
սքանչելի
գեղեցկութենէն
առ
նորովն։
Զսկզբնաւորութիւն
սորին
քաջ
ծանուցանէ
մեզ
Շարական,
ըստ
որում
ինքն
է
միայն
բովանդակիչ
հնագոյն
տաղիցն
եւ
՚ի
նմա
տեսանեմք
իսկ
ակներեւ
զայս
հրաշահիւս
չափաբանութիւն
անդուստ
՚ի
Սահակայ
Պարթեւէն
մերոյ
սկսեալ
եւ
իջեալ
մինչեւ
՚ի
Շնորհալին։
Իսկ
թէ
ո՛րպէս
դադարեցաւ
առ
յետինսն
եւ
տիրեաց
՚ի
տեղի
նորա
վանկաչափ
ոտանաւորն.
հաւանական
կարծիք
է
ոմանց
թէ
յարշաւելն
հագարացւոցն
՚ի
Հայաստան`
եմուտ
յայնժամ
տակաւ
եւ
նոցին
դպրութիւն
՚ի
Հայս.
եւ
ըստ
որում
հայր
ճանաչին
տաճիկք
կամ
արաբացիք
ձայնայանգ
ոտանաւորաց,
թերեւս
իբրեւ
նոր
ինչ
զուարճալի
եւ
հեշտալուր
ականջաց
նմանաձայնութեամբն`
ընկալան
՚ի
նոցունց
եւ
երգաբանքն
մեր
եղեալ
յայնմ
ժամանակի։
Զկնի
ապա
Շնորհալին
չափ
եւ
կշիռ
եդեալ`
ծաղկեցուցիչ
գտաւ
այնմ
եւ
սահմանեաց
զիւրաքանչիւր
տողս
նոյնաթիւ
վանգօք
եւ
ձայնական
յանգիւ
աւարտել,
որպէս
երեւի
այս
՚ի
Յիսուս
որդի
կոչեցեալ
մատեանն
եւ
յայլ
բազում
նորին
եկեղեցական
երգս։
Եւ
ապա
յայնմհետէ
տիրեաց
առ
հասարակ
՚ի
քերթողս
մեր
այն
ազգ
ոտանաւորաց
եւ
անհետացան
հետզհետէ
բնաւին
հրաշալի
եւ
չքնաղ
կերպարանք
առաջնոյն
եւ
հանել
զնա
յերեւան
ոչ
գտաւ
ոք
մինչեւ
յայսմ
դարու։
Ասասցուք
արդ
եւ
զկազմութենէ
հնագունին։
Ամենայն
ուշիմ
ընթերցող
կարէ
ինքնին
հասկանալ
եւ
որոշել
եթէ
այս
ազգ
մեծաչափ
ոտանաւորաց,
որ
դիւցազնական
եւս
կոչի,
իւրաքանչիւր
տողքն`
ոչ
ճիշդ
նոյնաթիւ
վանգօք
եւ
նմանաձայն
վերջաւորութեամբ
յօրինեալ
են.
այլ
յարդարուն
եւ
համեմատ
անդամովք
եւ
մէն
մի
տողքն`
քառեակ
անդամովք
եզերին։
Բայց
զարմանալին
այս
է,
զի
անդամբքն
անցնիւր
տողիցն
չունին
յինքեանս
զմիաչափ
վանգս
նոյն
թուով.
սակայն
այնչափ
զուգայարմար
վայելուչ
շարակցութեամբ
գան
՚ի
մի
միաբանութիւն
դաշնակցութեան
ընդ
միմեանս,
մինչեւ
պակասութիւն
ինչ
վանգից
չերեւի
բնաւ
՚ի
նոսին
եւ
կամ
արգելիչ
լինի
ուղիղ
ընթերցանութեան։
Եւ
այսմ
փորձ
կարէ
առնել,
որ
զառոգանութեան
օրէնս
քաջ
գիտէ
ամենայն
չափական
բանից։
Իսկ
օրէնք
քառեակ
անդամոցն
՚ի
տողս,
որ
երեւին
՚ի
մեծաչափ
տաղս
նախնեացն`
այսոքիկ
են։
Առաջին
անգամ
տողին
ազատ
է
դնիլ
՚ի
միոյ
մինչեւ
՚ի
չորս
վանկս.
երկրորդ
անդամն
քառավանկ,
բայց
եռավանկ
եւս
դնի
եթէ
առաջին
անգամ
չիցէ
միավանկ.
վասն
զի
մին
ընդ
յաջորդ
եռավանկ
անդամոյն
իբրեւ
քառավանկ
կարծեցեալ
ընթերցողին
եւ
՚ի
մի
խառնեալ`
կորնչի
քառանդամութիւն
տողին,
զոր
միշտ
պահելի
է.
ապա
թէ
ոչ`
խանգարին
պայմանք
չափոց
այս
ազգ
դիւցազնական
տաղից։
Երրորդ
եւ
չորրորդ
անդամքն
յաճախ
են
սովորաբար
քառավանկ
դնին,
առ
՚ի
լինել
ծանր
եւ
մեծավայելուչ
յանգումն
տողից,
եւ
մանաւանդ
իբրեւ
կէտ
եւ
սահման
կատարեալ
չափոցն
եւ
բնական
առոգանութեան
ձայնի
եւ
ոտիցն`
անարգել
դադարումն։
Սակայն
ազատ
է
տաղաչափն
երբեմն
՚ի
սակաւ
տեղիս
զչորրորդ
անդամն
եռավանկ
դնել,
միայն
թէ
երկրորդն
եւս
չիցէ
եռանվանկ
կամ
առաջինն
միավանկ.
զի
այնպիսի
տողք՝
կամ
ոչ
դաշնակաւոր
ձայնակցին
ընդ
այլ
տողսն
եւ
կամ
յերկուս
հաւասարս
հատեալ`
ի
տողն
իբրեւ
երկու
իմանի
յընթեռնուլն.
ըստ
որում
նախնիքն
եւս
՚ի
դուն
ուրեք
եդեալ
են
զչորրորդն
եռավանկ։
Վասն
որոյ
զթիւ
վանգիցն
՚ի
տողս
իւրաքանչիւր
չէ
պարտ
պակաս
դնել
քան
զերեքտասան
եւ
ոչ
աւելի
քան
զվեշտասան։
Ահա
ընդ
այդ
պարզ
օրինօք
նկատին
տասն
կերպ
յեղանակք
կամ
փոփոխութիւնք
այս
ազ
տաղից`
յաճախ
վարեալք
խառն
ընդ
միմեանս
՚ի
նախնեացն,
այսինքն
յառաջին
հոգենուագ
երգահանացն
մերոց
Սահակայ
եւ
Խորենացւոյն
եւ
յայլ
աշակերտաց
նոցին.
ոյք
ծնող
եւ
հիմունք
համարին
բարբառոյ
մերում
եւ
քաջ
հմուտ
դաշնակութեան
չափական
բանից
ազգային,
մանաւանդ
բարւոք
ճանաչողք
եւ
դիւրազգացք
՚ի
յոգիս`
բնաւորութեան
եւ
ախորժակաց
բնիկ
հայկական
ոգւոյն։
Վասն
այս
իսկ
յընտրելագոյն
երգս
իւրեանց
եկեղեցական`
այսու
եղանակօք
յաւէտ
վարեալ
են։
Եւ
Շնորհալին
եւս,
որ
կրտսերն
է
նախնեաց
օրինօք
վարեալ
է.
զոր
թէ
ընդ
այլ
բազում
ձայնայանգ
ոտանաւորս
նորին
համեմատեսցես`
կարես
դու
ինքնին
մտօքդ
չափել
եւ
կշռել
զծանրութիւն
առաւելութեան
հնովն
յօրինեալ
տաղիցն,
որք
իբրեւ
զակն
ինչ
պատուական
երեւին
՚ի
մէջ
ոսկւոցն.
եւ
արձակեն
յինքեանց
ցոլմունս
նշուլից
պայծառ
վսեմաբանութեան.
զոր
՚ի
ստորեւ
ունիս
տեսանել
՚ի
Նորահրաշն
օրհնութիւն
Վարդանանց
եւ
յայլ
տաղս
երգեալք
՚ի
նորին
շնորհալից
ոգւոյ։
Ոսկի
ասացի
զայլ
վանկաչափ
ոտանաւորացն
Շնորհալւոյն
սակս
մաքուր
պարզութեան
եւ
քաղցրութեան
եւ
բուն
հայկական
ոճով
յօրինուածոյն։
Մանաւանդ
եկեղեցական
երգք
նորուն,
յորս
ընդ
քաղցրութիւն
բանիցն`
եւ
վսեմութեան
փայլի
շնորհ,
որով
համարին
նոքին
գերազանց
յոյժ
քան
զարդի
տաղաչափիցն
յօրինուածս
եւ
ոչ
այնչափ
ստորին
քան
զանդամաչափսն։
Դնեմք
աստանօր
զայդ
տասն
փոփոխութեանց
կանոնս
օրինակօք
հանդերձ.
յորում
երեւին
յայտնի
թիւք
վանգից
՚ի
քառեակ
անդամսն
՚ի
մէջ
տողին։
Գլուխ
սուրբ
հաւատոյ
եւ
փայտ
կենաց
մարդկան
յայտնեալ։
Վարդան
քաջ
նահատակ
որ
վանեցեր
ըզթշնամին։
Ահաւոր
եւ
թագաւոր
քրովբէական
ձայնիւ
օրհնեալ։
Որ
յանէից
գոյացուցեր
զքո
զարարածս
իսկըզբանէ։
Որ
արարեր
զօրութեամբ
զիմանալեաց
աշխարհ
վերին։
Մեծահրաշ
այս
խորհուրդ
աւանդութեամբ
առ
մեզ
հասեալ։
Ի
գիւտ
մոլորեալ
եւ
կորուսեալ
անառակին։
Որ
զտիրականըդ
կերպարան
ըզգեցուցեր
ծառային։
Առաքի
հրեշտակապետն
առ
սերովբէն
հողեղէն։
Ի
գեղ
ըսքանչելի
աստուածատուր
կուսանացն։
Արտաքոյ
յայդ
տասն
յեղանակաց,
թէպէտ
գոն
եւ
այլ
ազատութիւնք
գործածութեանց
՚ի
նախնեացն
տաղս.
սակայն
՚ի
նոցունց
զդոսին
միայն
ընկալեալ
է
ընտրութիւն
նախանձաւոր
նորոգչին.
ոյք
յաւէտ
վայելուչք
են
եւ
դաշնակաւոր
եւ
անթերի
լընուն
զչափս
երկայն
դիւցազնական
քառանդամ
տաղից,
եւ
այդոքիւք
վարեալ
է
իսկ
՚ի
թարգմանութեանն
իւրում.
ուստի
եւ
մեք
հաւանող
եւ
հետեւող
լեալ
նմին`
դովին
կանոնօք
վարեցաք
՚ի
գիրս
այս։
Բայց
չէ
հարկ,
զի
յամենայն
քերթուածս,
մանաւանդ
՚ի
մանունս
հարկաւ
գտանիցին
՚ի
միասին
այդ
տասն
զանազանութիւնք
փոփոխութեանց.
քանզի
տեսանեմք
իսկ
՚ի
Շարականին,
որ
չերեւին
դոքա
բոլոր
՚ի
մի
յերգ.
թէպէտ
յերկայն
քերթուածի
մարթ
է
գտանիլ
եւ
թէ
պակասիցին
եւս
ոմանք
՚ի
դոցանէ
՚ի
նմին`
չէ
քերթուածին
ինչ
թերութիւն։
Եւ
քանզի
այդոքիկ
թէպէտ
բոլորն
եւս
միապէս
բարեյարմար
դաշնակութեամբ
նուագաւոր
են.
սակայն
են
՚ի
դոցունց,
որ
յաճախ
սովորական
են,
եւ
են`
որ
թէպէտ
չեն
սովորական
եւ
՚ի
դուն
ուրեք
վարելի,
բայց
թէ
ըստ
տեղւոյն
՚ի
կիր
արկցին`
յոյժ
վսեմ
եւ
ազդողագոյն
կազմեն
զտողն։
Դժուարութիւն
տաղաչափութեանս
այսմիկ
յայդոսիկ
է
միայն
եւ
այդոքիւք
երեւի
հանճար
եւ
ճարտարութիւն
տաղաչափին.
զի
գիտիցէ
քաջ
ըստ
իմաստիցն
պահանջման
եւ
յարմարութեան
վայելչօրէն
պատշաճեցուցանել
զայդոսիկ։
Եւ
առ
այս
ինձ
այնպէս
թուի
թէ
ոչ
այնքան
միտք
պիտին,
որքան
եռանդուն
աշխուժութիւնք
սրտի.
եւ
մանաւանդ
եթէ
եղանակաւոր
առոգանութեամբ
ստէպ
կարդասցէ
յօրինողն
՚ի
յօրինելն`
զօրաւոր
քան
զհանճար
խանդավառ
առոգանութիւն
քաջ
ուսուցանէ
նմա
տալ
իւրաքանչիւր
իմաստից
եւ
կրից
բանին
զտասնեսին
զայդ
զանազանութիւնսդ։
Մնայ
արդ
ցուցանել
սակաւուք
զառաւելութիւն
գերազանցութեան
այս
հնագոյն
տաղից
՚ի
վերայ
նորոյն։
Ոչ
միայն
տաղաչափն,
այլ
եւ
արձակաբան
մատենագիրն
ամենայն
զօրութեամբ
ճիգն
թափէ
խորշիլ
ըստ
կարի
յամենայն
ձանձրութեանց.
եւ
զի՞նչ
են
ձանձրութիւնք
՚ի
գիրս,
եթէ
ոչ
կրկնութիւնք
իմաստից
եւ
նմանաձայն
բառից
առաւել
քան
զչափն,
որ
տաղտուկ
բերեն
ախորժակաց
եւ
բախեն
միշտ
նոյն
հնչմամբ
զականջս
ընթերցողին։
Եւ
այս
յաւէտ
՚ի
չափեալ
բանս
պատահին
քան
յարձակ.
որոց
խնամոտ
փութով
դարման
տարեալ
նախնի
քաջ
երգահանացն
մերոց`
ազատ
կացուցեալ
են
յայսմանէ
եւ
յանտանելի
ձանձրութենէ
սորին
զտաղս
իւրեանց։
Եւ
այսու
ազատութեամբ
թէ
քանի՞
դիւրութիւն
տուեալ
են
տաղաչափիցն
մերոց.
որ
միանգամ
քաջ
հասու
լինել
այսմ
կամի`
պարտի
ընդ
փորձ
մատչիլ
յերկոսին
եւս,
յօրինելով
ինչ
հնովս
եւ
նորովն.
կարէ
բարւոք
ճանաչել
յայնժամ
զանվաստակ
աշխատութիւն
միոյն`
ազատութեամբն
եւ
զանտանելի
տագնապեցուցիչ
կապ
միւսոյն`
ծառայութեամբն։
Տեսանէ,
զի
հինս
առանց
ստիպելոյ
ազատութիւն
տայ
ինքեան
փոփոխել
զկերպարանս
տողին
որպէս
եւ
կամիցի
եւ
ընտրել
զբառն,
որ
գրկէ
եւ
համբուրէ
զիմաստ
բանիցն
եւ
ճշգրիտ
կերպարանօք
երեւեցուցանէ
զբնակաւոր
պատկեր
առաջի
եդեալ
նիւթոյն
եւ
զգրեալն
՚ի
տողին`
ոչ
այնչափ
հարկ
առնէ
ջնջել
վերստին
զննութեամբն։
Իսկ
նորն
անհնարին
տագնապաւ
խուճապէ
զմիտս
իւր.
որով
շուարեալ
բազում
անգամ
թողու
զգրիչն
՚ի
ձեռաց
եւ
սկսանի
յածեցուցանել
զմիտս
իւր
՚ի
մէջ
անթիւ
բառից
եւ
թէ
դէպ
լինիցի
ըմբռնել
զմին,
որ
սիրելին
է
նմանաձայնութեամբն`
վաշ
կարդալով
կապէ
զնա
՚ի
վերջ
տողին.
չհայի
զառաջինն
ընդ
ճշգրիտ
նշանակութիւն
եւ
յարմարութիւն
նորին
առ
իմաստն.
շատ
է
նմա,
զի
միայն
զուգավանկ
եւ
ձայնայանգ
լինիցի.
եւ
յորժամ
միւս
անգամ
վերազննէ
զեդեալ
բառն`
տրտմութեամբ
անդրէն
լուծանէ
զկապեալն
՚ի
տեղւոջէն
եւ
այլում
լինի
խնդիր։
Եւ
թէպէտ
ըստ
Որատեայ
խրատուն
բառքն
ինքնակամ
գան
զհետ
իրին
նիւթելոյ,
սակայն
ցաւալին
այս
է,
զի
զինքնակամ
եկեալսն`
հինն
սիրով
ընդունի.
իսկ
նորն
ընդ
աննմանութիւն
ձայնին
նայեցեալ
մերժէ։
Ոչ
միայն
ընդունի.
այլ
եւ
՚ի
շարս
տողին
յայն
տեղ
ուսուցանէ
դնել
զբառն,
զոր
սիրէ
ինքն
վասն
սեպհական
գոլոյն,
ուր
նորն
ընդ
հակառակն
՚ի
բուն
տեղւոջէն
հանեալ
կարօտելով
ձայնին
նմանութեանն`
յանվայելուչ
տեղին
կացուցանէ.
որով
խանգարի
ոճ
լեզուին
մերոյ
եւ
տգեղանայ
պարզ
եւ
գեղեցիկ
կերպարան
նորին։
Եւ
այսու
իսկ
առաւել
եւս
գովելի
է
հնագունին
ազնուականութիւն,
զի
զվայելուչ
յօրինուած
շարահիւսութեան
անդամոց
կամ
բառից
ընդ
միմեանս
եւ
զեղանակ
ասացուածոց,
որ
սեպհական
է
բարբառոյ
մերում`
անարատ
եւ
ամբողջ
պահէ։
Բայց
այսմ,
ոչ
այնքան
ինքն
կայ
պատկառ,
որքան
ազատ
կամք
յօրինողին.
որ
եթէ
կամիցի`
կարէ
եւ
հնովս
աղաւաղել
զոճն,
եւ
ոչ
միայն
՚ի
չափեալ
բանս,
այլ
առաւել
եւս
յարձակ։
Գովելի
է
նա
եւ
հնագունին
ճիշտ
խնայութիւն,
որ
չթողու
զանգիւտ
ժամանակն
տարապարտ
աշխատութեամբ
վատնել.
քանզի
զբազմամեայ
գործ
նորոյն`
ինքն
՚ի
սուղ
ժամանակի
կարէ
լրացուցանել։
Ի՞ւ
եւ
ո՛րպէս։
Այնպէս
կարծեմ
եթէ
հինս
այս
հարազատ
զաւակ
է
եւ
ծնունդ
հայկական
ոգւոյն
եւ
նախծին
անդրանիկ
նախամեծար
քան
զմիւսն.
վասն
այն
յոյժ
սիրեալ
զսա
զճոխագոյն
հարստութեան
գանձարան
դպրութեան
իւրում`
բանայ
աննախանձաբար
ընդ
առաջ
անդրանիկին.
որով
հարստացեալ
եւ
առատապարգեւ
լեալ
՚ի
նմանէ`
՚ի
փոքու
ժամանակի
գլխաւորէ
զգործն։
Իսկ
առ
նորն
իբնէ`
՚ի
փոքու
ժամանակի
գլխաւորէ
զգործն։
Իսկ
առ
նորն
իբրեւ
առ
խորթ
եւ
եկամուտ`
ռիշտ
է
յոյժ
եւ
փակէ
ընդ
դէմ
նորա
զդուռն
գանձարանին.
վասն
զի
ընդունայն
վատնէ
զնոսին
եւ
ոչ
այնպէս
՚ի
գործ
արկանէ
որպէս
ինքն
կամի։
Ուստի
աղքատօրէն
վաստակեալ
նորոյն
՚ի
յօրինելն
ինչ`
հեռանայ
յիւրմէն
եւ
երկայնաձգի
լրումն
գործոյն։
Են
եւ
այլ
բազում
կատարելութիւնք
բուն
վաղեմի
տաղաչափութեանս
այսմիկ,
որ
յանդիմանեն
բազմօք
զնորոյն
թերութիւնս.
այլ
ես
երկնչիմ
անաչառութեամբ
խօսել
՚ի
մէջ
երկուցն.
քանզի
զոր
բանիւ
գովեցի
զհնոյս
պատուականութիւն
աստանօր,
զնոյն
չկարացի
արդեամբք
ցուցանել
անդ
՚ի
տեղւոջն.
որով
ճշմարիտ
եւ
հաստատուն
եւս
լինէր
ասացելոցս
ջատագովութիւն։
Արձակ
էի
՚ի
ծառայութեան
կապանաց
նորոյն
փոփոխել
զկերպարան
բանիցն
եւ
զանցառել
զկրկնութեամբքն.
բայց
յաւելի
զայնս
բազմօք
՚ի
բազում
տեղիս
եւ
առաւել
քան
զպայմանն,
եւ
թէ
ճշմարտութեամբ
խոստովանեցայց`
անցի
այսու
մասամբ
քան
զնոսին.
որ
ծառայեցուցիչ
կապանօք
օրինացն`
ազատ
կացեալ
են
յայսմանէ։
Եւ
այս
յանցանք,
եթէ
որո՞յ
իցէ
առաւել,
նիւթոյն
եւ
հարկի՞ն,
եթէ
տկարութեանն
եւ
կամ
վառեալ
սրտին,
որ
զյաւէտ
սիրեալ
բան
իւր
յեղյեղել
կամի,
ոչ
գիտեմ
ես
եւ
ներողամիտ
քննողաց
թողում
զայն։
Այլ
զոր
գիտեմ
ասացից
անաչառ,
այս
է
զի
յամենայնի
յանդիմանի
տկարութիւնն։
Վասն
որոյ
մի
ոք
կարծես
՚ի
ներքս
արկանիցէ,
եթէ
մեք
այսօքիւք
կամեցաք
ստգիւտ
ինչ
ածել
նորովն
վարեցեալ
քերթողաց
մերոց,
ոյց
քերթուածք
ամենայն
հանճարով
եւ
ճարտարութեամբ
չափեալ
են
եւ
կապն
ծառայութեան
ոչ
կարացեալ
է
այնչափ
կաշկանդել
զնոսին.
եւ
զի
յաղթող
է
յամենայնի
գրիչն
գրիչն
ճարտար։
Սակայն
խոստովանելի
է
եթէ
ճարտարքն
այնոքիկ
հնովս
վարէին`
չվաստակէին
այնչափ
երկայնաւուրբք
եւ
անշուշտ
առաւել
եւս
վայելչանային
նոցին
մատեանք։
Չկամիմք
նա
եւ
իսպառ
զձայնական
յանգս
մերժել
՚ի
հայկական
դպրութենէս
մերմէ.
քանզի
ոչ
սակաւ
տեսանեմք
զնոսին
եւ
՚ի
նախնեացն
տաղս`
խառն
վարեալք
յաւարտ
տողին
եւ
՚ի
մէջն։
Եւ
աստի
կարծեն
ոմանք
լինել
սկիզբն
վանկաչափ
ձայնայանգից,
որ
հաւանական
եւս
թուի
քան
զկարծիսն,
զոր
վերագոյն
ցուցաք.
վասն
այն
եւ
մեք
՚ի
բազում
տեղիս
պատահման
այնպէս
յօրինեցաք։
Ի
վերայ
այսր
ամենայնի
եթէ
հինն
եւ
եթէ
նորն`
անարուեստ
երեւին
եւ
ոչ
բնաւ
քաղցրանան
լսելեաց
եթէ
չիցէ
մերձ
աշխոյժ
եւ
ուղիղ
առոգանութեան
լեզուն.
զի
ըստ
որում
անդամք
եւ
տողք
չափից
նման
են
նուագարանաց
պնդեալ
եւ
յարմարեալ
լարից,
զոր
թէ
անարուեստ
ոք
՚ի
ձեռս
առնուցու,
զնուագաւոր
ձայնակցութիւն
նոցին
որ
ընդ
միմեանս`
խառնէ
եւ
խանգարէ.
որով
իսպառ
կորուսանին
դաշնակութիւնք
չափոցն
եւ
փոխին
յարձակ
բան։
Ուստի
չէ
ինչ
ամօթ
այնոցիկ,
որ
ոչ
գիտեն
զճարտար
ընթերցումն
չափական
բանից`
ուսանիլ
՚ի
քաջ
ընթերցողացն
եւ
այնպէս
չընթեռնուլ.
ապա
թէ
ոչ`
չզգան
ինչ
զզօրութիւն
եւ
զանութիւն
տաղիցն
եւ
ոչ
հեշտանան
ականջաց
իւրեանց
նոցին
քաղցրալուր
նուագք։
Կարեւոր
համարիմք
հատակոտոր
կարգել
աստանօր
զտողս.
ինչ
կամ
զամբողջ
տունս
յամենայն
օրինակաց
Շարականին
եւ
՚ի
տաղից
Նարեկացւոյն
եւ
Շնորհալւոյն
՚ի
դիւրութիւն
ընթերցասիրացն,
կամ
իբր
ճաշակ
ինչ
առհաւատչեայ
այնոցիկ.
ոյք
թերեւս
չունին
պատրաստի
՚ի
ձեռս
իւրեանց
զՇարական.
եւ
կամ
թէ
ունիցին`
ոչ
այնպէս
ընթեռնուն,
որպէս
կարգեմք
աստ.
ըստ
որում
՚ի
Շարականին
ոչ
՚ի
մի
տող
շարեալ
են
քառեակ
անդամքն
կարգաւ.
այլ
իբրեւ
զարձակ
բան
միահետ
գրեալ։
