Պատմութիւն

Քանզի, մինչ գնայի ի Մուղան, այս միրզէս զապութ էր եւ իշխօղ Նախչուանայ՝ յոյժ գոռոզ, եւ տմարդի եւ ատեցող քրիստոնէից:

Այլեւ յետ գնալոյն մերոյ մի ոմն ի սպասաւորաց իւրոց՝ Դաւիթ անուն, ումեմն քրիստոնէի զդուստր յափշտակեալ ուրացուցեալ էր եւ քէպին արարեալ եբեր ի Մուղան: Եւ զկնի նորին հայրն աղջկան եւս լալով եւ աստապատցւոց մահսարով եկաւ ի Մուղան: Վասն որոյ գանգատ արարի վասն միրզէին:

Որ եւ շատ մաքառեցանք առաջի Վելինամաթին, մինչ զի ասացի, թէ՝ «Դու Նախչուանայ երկիրն քանդեցիր, րահաթին մալ չի թողիր: Մինչ զի եւ քո նօքարներդ յայտնի նաճախով հարին զմէլիքն Աստապատու եւ սպանին: Զքրիստոնէի դուստրն ի տանէ իւրմէ ի մէջ գիշերի թրով յափշտակեցին եւ ակամայ ուրացուցեալ բռնութեամբ քէպին արարին: Եւ այժմ դու աւելի քան զՌ (1000) թուման աւելի կաշառք կերեալ ես ի Նախչուանայ երկրէն: Զոր եթէ հրաման տայ թագաւորն, հիսապ քաշեմ զքեզ, զի րահաթի փողն կամ իւրեանց մօտն պիտի, կամ՝ թագաւորին: Դու վասն է՞ր ուտեսե: Առժամայն հրամայեաց մեծախելք Վէլինամաթն, եւ պրկեցին զնա ի վերա երեսաց իւրոց երկիր եւ սկսան հարկանել զնա արք Զ (6)՝ ի պարանոցէ մինչեւ զջիլս ոտիցն: Եւ յետ բազում հարկանելոյն գոչեաց. «Բան ինչ ունիմ ասելե: Եւ կանգնեցուցեալ ածին առաջի: Եւ ետուր խօսել: Խօսեցանք եւ մեք, զի առընթեր կային ընդ իս եւ իշխանքն Նախչուանայ՝ պարոն Աստուածատուրն, եւ Խարիսիմոսն եւ Ագուլեաց Ստեփաննոսն:

Որ եւ կրկին անգամ պրկեցին ի վերա երեսաց եւ հարին ուժգին, մինչեւ զի երկիցս եւ երիցս ուշաթափեցաւ եւ կրկին յուշաբերեաց: Եւ կրկին անգամ գոչեաց. «Ասել ինչ ունիմ: Խօսեցուցէք զիսե: Եւ կանգնեցուցեալ հրամանաւ մեծին բերին առաջի իւր: Եւ խօսեցուցեալ եգիտ սուտ ինքն ըստ ինքեան, զի մենք այլ ոչ խօսեցանք այնուհետեւ:

Եւ հրամայեաց դնել ի ֆալախայն եւ բարձրացուցեալ զգարշապարն հարկանել: Եւ եդեալ ի ֆալախայ հարին եւ զներբանս ոտից, մինչ զի իսպառ յուշաթափեցաւ:

Վասն որոյ զղջացայ զգանգատիլս, յորժամ տեսի զչարչարանս առնս այնորիկ: Եւ սկսայ կերպիւ ինչ աղերսել. ոչ բերանով, այլ՝ ձեռս տարածելով ի խոնարհ եւ հեղլով զարտօսր ի յաչացս, բեկեալ սրտիւ եւ թեքեալ պարանոցաւ, մինչ զի ետես եւ իմացաւ, զի կամիմ աղաչել վասն ազատութեան առն այնորիկ եի տանջանաց եւ երկնչիմ: Եւ առժամայն հրամայեաց ի բաց կալ հարկանողացն եւ վերացուցեալ ետ տանել առաջի իւր: Զի արք Բ (2) մտեալ ի անթատակն քարշեցին առաջի Վէլինամաթին եւ հազիւ կանգնեցուցին:

Որում պատուիրեաց տալ զհամար տնտեսութեան իւրոյ ի մեզ եւ զոր ինչ առեալ է, սիյահի արարեալ տարցեն նմա: Եւ կրկին անգամ առաջի Վալինամաթին յուշաթափեալ, եւ քարշեալ զնա տարան արտաքս: Եւ եդիր ի վերա իւր էլիաղաչլի մի մուպաշիր:

Եւ զմեզ կրկին յորդարեաց եւ յուսադրեաց, եթէ՝ «Զայն յափշտակեալ աղջիկն առէք եւ տուէք Խալիֆայինե:

Յորմէ վաղվաղակի կատարելով զհրամանն առին զաղջիկն ի յառնէ իւրմէ: Եւ ես խստագոյն վարեցայ ընդ յափշտակող աղջկանն, եթէ՝ «Գիր ապահարզանի կամիմ, զի տացես, եւ վկայիւք հաստատիցես եւ գրով արձանացուցես, որ այսմ հետէ արձակեալ է ի քէն աղջիկն, եւ այլ դաւի չունենաս ընդ նայ եւ ոչ ընդ ծնօղս նորաե: Եւ թէպէտ բազում պատճառս յօդելով հնարէր զերծանիլ, զի սիրահարեալ էր ի վերա աղջկանն, այլ ոչ կարաց զերծանիլ: Այլ զոր ինչ գիր խնդրեցի, առժամայն ետուն գրել եւ նոր կնիք փորել, զի չունէր ի պատրաստի կնիք: Եւ կնքեալ եւ հաստատեալ բազում վկայիւք ետուր ցիս, եւ ապա զերծաւ յինէն:

Եւ այն էր զարմանք զի ի առաւել տապելոյ եւ տառապելոյ եւ լալոյ պղծին եկեալ մեծամեծք ոմանք՝ մինչ զի եւ խանք եւս, յոյժ փաղաքշանօք եւ շողոքորթութեամբ աղերսէին, զի շնորհեցից աղջիկն նմա եւ մի բաժանեցից ի միմեանց, զի մեծ մեղք եւ խեղջ կառնես, ասելով պաղատէին: Որ եւ ես անճարացեալ ասացի. «Ապա ուրեմն տուք եւ դուք զթուրքի աղջիկ մի ի տեղի նորա, զի պսակեցից ընդ քրիստոնեայ երիտասարդի մի եւ ապա շնորհեմ զայն ձեզե: Եւ ապա անճարացեալ ի բաց գնացին յինէն:

Որ եւ կրկին վասն աղջկանն րախամ խնդրեցի՝ մնալ ի հաւատս իւր եւ ամուսնացուցանել ընդ առն քրիստոնէի, եւ յափշտակողն այն այլ մի իշխեսցէ դաւի անել եւ կամ երկրի զապիթներն՝ վասն հաւատոցն դախլ անել, զի ի Նախչուան առաջի շէյխիսլամին եւ ղազուն էին ուրացեալ: Որ եւ ետուր զրախամն ըստ խնդրոյ իմոյ:

Եւ տուեալ ի ձեռս հօրն զաղջիկն եւ զրախամն փութացուցի ի յԱստապատ, զի ընդ հասանելն ամուսնացուսցէ ընդ առն միում: Որ եւ արար վաղվաղակի եւ ամուսնացոյց ընդ երիտասարդի մի, որ կան այժմ եւ փառաւորեն զսքանչելագործն Աստուած:

Եւ ապա նստեալ ընդ միրզին՝ յետ փաթաթելոյ զնա ի մորթի ոչխարի ջերմաջերմ, զի քաղիցի զցաւս իւր. եւ ողջացեալ նստաւ ընդ մեզ ի հաշիւ:

Որ եւ ՁԲ (82) կտոր գիւղ գոլով Նախչուանայ երկիրն՝ ԼԲ (32) կտոր գիւղի հաշուէն ԷՃ (700) թուման կայացաւ ի վերան կաշառք, զոր առեալ էր: Որ եւ յետ բազում աղաչանաց ԲՃ (200) թուման շնորհեցաք եւ զԵՃ (500) թուման, որ է Ի (20) քէսէ, ծանուցաք Վէլինամաթին եւ ընծայեցաք իւրն:

Եւ ոչ էառ յանձն, այլ առժամայն կրկին պատուիրեաց մուպաշիրին, որ թասիլ արասցէ մինչեւ Գ (3) օրն: Եւ տուեալ զերծաւ ի սպառնալեաց Վէլինամաթին:

Այլ եւ կտրեաց զմիրզութիւն եւ զզապիթութիւնն Նախչուանայ ի նմանէ, եւ ընկեց երեսացն եւ արտաքսեաց: Բայց որովհետեւ բազում ժամանակաց եւ ի հեռուն հետէ երախտաւոր գոլով հօրն միրզին առ Վալինամաթն եւ առ Իպրահիմ խանն, վասն որոյ եղբայր Վէլինամաթին Իպրահիմ խանն արար զնա միրզէ եւ ունի ընդ ինքն ի սպասու, եւ է այժմ ի մօտն ի Թարվէզ: Եւ զոր ինչ պատահի ի դուռն խանին, ամենայն բան սորա ձեռօքն կարէ լինիլ, եւ առանց սորա ոչինչ լինի:

Վասն որոյ, զայս ամենայն գիտելով խանին, սկսաւ ծիծաղիլ եւ հետս հանագ անել: Եւ զի ի հիւանդութենէս դեղնացեալ եւ թառամեալ էի, նորա այսպէս թուէր, թէ՝ կասկածանացս կամ ամաչելոյս: Վասն որոյ ստէպ ստէպ ասէր. «Խալիֆայ դու իմ աթաս ես եւ ես՝ քո որդին Ա¯յն երդում, ա¯յս երդում: Չի լինի¯, թէ սիրտդ երկիւղ կամ կասկած բերես. վասն միրզէ Րազուն կողմանէ: Զի թէ կամիս, նոյնքան եւ ես այժմ չարչարեմ եւ՝ առաւել եւս եւ թէ կամիս, սպանանեմե:

Իսկ ես հառաչելով ասացի. «Ոչ, այսպէս խա¯նըմ, զի դա եւ հայր իւր ձեր օճաղին ղատիմինին են: Եւ թէպէտ ի Մուղան բան մի պատահեցաւ, պատճառն իւր նոքարներն եղան՝ զի շատ էր երես տուել եւ չէր սանձեր:

Այլ եւ մենք վասն Բ (2) իրաց ձեզ ծառայութիւն կանենք: Մին՝ վասն հաւատոց մերոց՝ զի յայտնի պաշտեսցուք զհաւատս եւ զքրիստոնէութիւնս, եւ միւս՝ զի պահսցուք անարատ զսիրաթս ընտանեաց մերոց:

Վասն որոյ գիտէ եւ դա, զի թէ թամամին քշեր էինք զդաւին, ի մահ էր գնալոց: Այլ եւ աւուր չարչարանաց իւրոց կրկին ես իշարաթով աղերսեցի, որ դա ազատեցաւ: Ապա թէ ոչ երկիւղ կայր մեռանելոյ:

Բայց այժմ հաշտ ենք: Քո տէվլէթով եւ քո կենդանութեան յետ Աստուծոյ ի մարդկանէ բնաւ երկիւղ չունիմ, զի ոչ վայել է ճշմարտութեամբ ձեզ սպասաւորել եւ [յ]այլոց երկնչէլ:

Այլ պարտ է այլոց երկնչել յինէնե:

Եւ յոյժ ուրախացեալ մեծաւ սիրով արձակեաց զմեզ՝ գնալ յօթեւանս մեր: