Պատմութիւն Հայոց

ԻԲ. Եւ իբրեւ խաւսեցաւ երանելին Գրիգորիոս զայս ամենայն՝ առ հասարակ * զձեռս * զաւձիւք արկեալ՝ զպատմուճանսն պատառէին. թագաւորն եւ նախարարքն, եւ այլ բազմութիւն մարդկանն * իջեալ ի գետին ընդ մոխիր թաւալեալ՝ ասէին առ հասարակ իբրեւ ընդ մի բերան. «Արդ * կայցէ՞ * ինչ մեզ յոյս թողութեան յԱստուծոյ. զի մեք կորուսեալ էաք ի տգիտութեան մերում եւ ի խաւարային ճանապարհս. արդ՝ իցէ՞ թէ * թողցին մեղքս այս մեր բազումք »։
       2  Ետ պատասխանի Գրիգորիոս * եւ ասէ. Մարդասէր * է Տէր, երկայնամիտ եւ բազումողորմ է. գթած առ ամենեսեան * որ կարդան առ նա, եւ որ խնդրեն ի նմանէ՝ թողու նոցա ։
       3  Իսկ նոքա ասէին, թէ «Ծանո՛ մեզ, եւ հաստատեա՛ զմիտս մեր, զի մարթասցուք աղաչել զերեսս Արարչին մերոյ զոր * ոչն գիտէաք. եթէ դարձեալ արդարեւ դարձցի՞ եւ ընկալցի՞ զմեզ յապաշխարութիւն. եւ կայցէ՞ եւս * տեղի դարձի, եւ չիցէ՞ արդեաւք հատեալ յոյս կենաց մերոց ի նմանէն ։ 4  Կամ դու արդեաւք ո՞չ յիշեսցես * զչարիսն, զոր մեք ընդ քեզ արարաք. եւ տայցե՞ս մեզ զուղիղ վարդապետութիւն, եւ ո՞չ կալեալ ընդ մեզ ոխս, եւ * ո՞չ չարակնիցես զմեզ, եւ * ո՞չ արկանիցես զմեզ յարդարեւ յուղիղ ճանապարհէն»։
       5  Եւ * առ հասարակ գոչիւն բարձեալ մարդկանն ի * գոչիւն լալոյ թագաւորաւն հանդերձ՝ ամենայն մարդիկն անկեալ թաւալէին առաջի նորա. զի * սակաւիկ մի ոչ կարէին մեկնել ի նմանէ, վասն անհնարին հարուածոցն բարկութեան դիւացամոլ * տանջանացն։ 6  Զի թէ * լինէին երբեք ուրեք մեկնեալ ի նմանէ՝ անդէն դիւացն ի վերայ հասեալ * զայրագնեցուցանէին, անդէն իւրեանց ատամամբքն ուտել մարդկան զմարմինս իւրեանց։
       7  Արդ՝ իբրեւ լուաւ սուրբն * Գրիգորիոս * զայս ամենայն բանս զոր խաւսեցան առաջի նորա, իսկ նա յարտասուս հարեալ ասէ ցնոսա. «Դուք ինքնին գիտէք զայն ամենայն * չարիս, զոր դուքն ընդ իս արարէք. զիա՞րդ կարիցէ մարդ տոկալ յայնչափ * չարչարանաց վերայ, կամ գո՞յր հնար տոկալ ժամ մի՝ լոկ ի * տեսլենէ աւձի միոջ * բացուստ ի բաց, թող թէ * ի մէջ բազմութեան աւձիցն լինել ամս հնգետասան, եւ ողջ ապրել, եւ տոկալ եւ բնակել եւս հանապազ ի մէջ նոցա։
       8  Նախ յայդմ իսկ տեսէք զզաւրութիւն Արարչին, զի որ զամենայն արար՝ զիարդ եւ կամի, յորժամ եւ կամի, յորժամ եւ կամի կարող է զիւրաքանչիւր բարս փոփոխել. զի եւ զայն զմեղանչական * զթունաւոր * գազանս որ յանհնարին * գբի անդ՝ ընդ իսկ անարժանի ընդ իւրում ծառայիս քաղցրացուցանէր։ 9  Զի թէպէտ եւ մեք անարժանք էաք՝ սակայն վասն ձերոյ * աւգտի զմեզ պահեալ՝ երեւեցոյց * զիւրոց սքանչելեացն * զաւրութիւն. զի զմեզ պահեալ * ածեալ, եւ ի ձեր մշակութեան գործն եկեալ, եւ զաւգուտն զձեր բերեալ, Աստուծոյ մարդասիրութիւնն մեաւք առ ձեզ կատարեսցի ։
       10  Եւ կամ է՞ր * արդեաւք հնար աղջկան միոջ մանկամարդոյ՝ * ունել զդէմ առն սկայի, որպէս տեսէք իսկ աչաւք ձերովք. զիա՞րդ * էր հնար այդմ լինել, եթէ * ոչ Աստուծոյ էր տուեալ * զիրաւունս յաղթութեանն՝ պահել * զիւր վկայսն անարատութեամբ * ի ձերոց * յանցուածոց յանաւրէնութենէ ։ 11  Արդ՝ վասն * մահուան այնոցիկ * սրբոց երանելեացն, որոց արիւն նոցա * հեղեալ յերկրի ձերում, որք արժանի եղեն Աստուածութեան շնորհացն եւ պատարագեցան, վասն որոյ եւ ձեզ այց եւ խնդիր եղեալ Հայաստան աշխարհիս. վասն նոցա արդար արեանն հեղլոյ եւ ձեզ քաւութիւն շնորհի աւադիկ ձերով ապաշխարութեամբդ յամենապարգեւէն Աստուծոյ։
       12  Իսկ վասն իմ՝ * արդեաւք ես ո՞չ էի ի հրամանէ Աստուծոյ ձեզ քարոզ, այլ * ի կամս մտա՞ց * իմոց. եւ զիա՞րդ հնար էր այնմ լինել։ 13  Իսկ արդ գո՞յր ինձ արդեաւք * հնար իշխանութեան՝ իշխել բան մի ի ձէնջ թաքուցանել, թո՛ղ թէ հրաման առեալ յԱստուծոյ։ 14  * Զի եւ ես * ի խոր վիրապի անդ զամենայն * աւր տեսիլ տեսեալ աչաւք բացաւք զհրեշտակ Աստուծոյ, զի հանապազ քաջալերէր զիս * եւ ասէր, որպէս եւ * այժմ իսկ * զնոյն տեսիլ տեսանեմ, որ ասէ ցիս, թէ «Քաջալերեա՛ց, պինդ կաց, զի Տէր Աստուած պահեաց զքեզ եւ արժանի համարեցաւ արբանեկութեան իւրոյ. եւ ետ քեզ * զգործս մշակութեան իւրոյ, զի եւ դու ընդ այլ * մշակսն մտեալ՝ վարձս առցես * զանապական պարգեւացն Քրիստոսի»։
       15  Զի եւ ձեր իսկ արկեալ զիս ի խոր վիրապն, յանհնարին * տեղին * մահուան, եւ ելեալ անտի ողջանդամ կամաւքն Աստուծոյ։ 16  Իբրեւ ոչ եթէ զայս ասելով՝ * անձինս պարծանս տամ, այլ զի ոչ իսկ * հնար է թաքուցանել զսքանչելիսն Աստուծոյ. քանզի ոչ իսկ թաքչի, այլ պատմի։ 17  Վասն զի զիս ապրեցոյց ի մահուանէ, որ յաչս * ձեր մեռեալ համարեալ էի, որպէս * եւ դուք իսկ ձեզէն վկայէք ինձ. եւ դուք զի մեռեալ էիք ի մեղս ձեր՝ ահաւադիկ մեռեալքդ ի ձեռն մեռելոյս կենդանանայք ։ 18  Վասն զի տուաւ ի ձեռս իմ պատմել ձեզ զհրամանս Աստուծոյ, դարձուցանել զձեզ * ի ստուգութիւն, ի ճշմարտութեան ճանապարհն , եւ ի բաց լինել ձեզ յունայնութեան պաշտամանց անտի, ի քարեղէն, ի փայտեղէն, յարծաթագործ, ի պղնձագործ պատկերաց այտի, որ ոչ ինչ իսկ են * եւ ոչ ումեք պիտանացու . դառնալ առ Աստուած կենդանի, որ արար զերկինս եւ զերկիր * եւ զծով եւ զամենայն * որ է ի նոսա, եւ ի Բան նորա՝ յՈրդին միածին, եւ ի Հոգին կենդանի եւ կենդանարար, սրբիչ եւ քաւիչ երկրպագուաց եւ * փառաւորչաց իւրոց։
       19  Իսկ եթէ զձեզ * յորդոր յաւժարութեամբ տեսանիցեմք դարձեալ առ * Աստուածութիւն անդր՝ ախորժ յաւժարութեամբ սկիզբն արասցուք * ձեզ * պատմելոյ վասն արարչութեանցն, թէ զիա՛րդ բարի * աշխարհս ստեղծաւ ի բարերարէ անտի, թէ զիա՛րդ վարեցան կարգք աշխարհիս. զի ոմանք ի մարդկանէ * զհաճութիւն բարեացն յիւրեանց կամաց կատարեցին առ Աստուած. թէ որ զչարն գործեցին՝ * աստէն պատժեցան յերկրի. թէ զիա՛րդ * եկն Որդին Աստուծոյ մարմնով յաշխարհ անարգութեամբ. թէ զիա՛րդ գալոց է ի վախճանի նովին մարմնով * եւ փառաւք * Հաւր, եւ վասն լինելոց բարեացն եւ հանդերձեալ դատաստանին. եւ թէ * առ այժմ զիա՛րդ աւրէն է մեզ գնալ պատուիրանաւք ըստ կամացն Աստուծոյ. եւ թէ * զիա՛րդ ապաշխարութիւն գտանել, ընդ նմին եւ զթողութիւն մեղաց. եւ թէ զիա՛րդ * զմեղուցեալսն տգիտութեամբ՝ քաւել, եւ ըստ կամացն Աստուծոյ փախչել ի չարէ եւ զբարիս գործել եւ խոստացելոց բարեացն հասանել. եւ թէ զիա՛րդ * արժան է գնալ ի ճանապարհս Աստուծոյ ։ 20  Զայս ամենայն կարգաւ մի ըստ միոջէ ոճով պատմեցից, անաշխատ լեզուաւ եւ * անհանգիստ բերանով. զի եւ Տէր ըստ իւրում մարդասիրութեանն ընկալցի զձեր ապաշխարութիւնդ, եւ դուք արժանի լիջիք մտանել ի շնորհս մարդասիրութեան * ի ձեռն Տեառն մերոյ * Յիսուսի Քրիստոսի։
       21  Սակայն մեք ձեզ * ի սկզբանցն սկիզբն * արարեալ՝ սկսցուք ցուցանել * զաշխարհի զարարչութիւնն, բարերարութեան բարեացն * ի բարերարէն, եթէ դուք կամիցիք սրտի մտաւք ունկնդիր լինել եւ հաւատալ։ 22  Սակայն մեք * անտուստ ի բնէ սկիզբն արասցուք պատմելոյ ձեզ նախ՝ վասն մեծի * միոյ միայնոյ բարերարին, եւ ապա՝ եղելոցս * ամենեցուն ի նմանէ։ 23  Այլ զամենայն ի ձեր աշակերտելոցդ յաւգուտ փութամք կատարել ըստ հրամանի Աստուածութեանն. կարեւորագոյն * համարեցաք * ընդ նորա եւ վասն նորին դիպանագոյն * եւ նմանագոյն բանիւք զփոխանակն թելադրել. զի վասն Աստուածութեան են բանքս. քանզի * գիտեմք, թէ նա է ճշմարիտ Աստուած։
       24  Այլ ոչ եթէ զանհաս բնութենէն * կարիցէ ոք ճառել, եւ որպէս էն՝ զայն * կարիցէ ոք պատմել. զի անհաս եւ * անբաւ * եւ * անբաւանդակ եւ անքնին է, անմատոյց * եւ անիմաց է յամենայն արարածոց, աներեւոյթ ի տեսլենէ եւ մաւտ * առ ամենեսին խնամով * տեսչութեամբ գթութեամբ, շնորհաւք * մարդասիրութեան իւրոյ. ոչ տեսաւ երբեք ի մահկանացու մարմնաւորաց, նա եւ ոչ ի հոգեղինաց եւ ի հրեղինաց զուարթնոց։ 25  Միայն փառաւորեալ յամենայն արարածոց. քանզի ամենայն ինչ * ի նմանէ է, բայց * նա միայն ինքնութեամբ։
       26  Սակայն արք արդարք ի մարդկանէ, որ արժանի եղեն ճանաչել զարարչութիւն նորա, եւ երկրպագութեամբ կամացն հնազանդեալ հրամանակատարք մշտնջենականին եւ աստուածամերձ * կենացն պատմող մարգարէք անուանեցան ի դարս առաջինս յաստուածապաշտ յազգէն Եբրայեցւոց, յԱբրահամեան զաւակէն, որ աստուածպաշտութեամբն ընտրեալ՝ ամենայն ազգաց հայր անուանեալ. զի ի գլուխ * հաւատոց արդարութեան ամենեցուն ելեալ նստիցի յառաջահաւատն պարծանաւք, արդարեւ իսկ հայր անուանեալ, յորոյ աւրինակ եւ ծնունդքն սերեալք ի նմանէ՝ ժողովուրդ առաջին եւ սեպհական անուանեալ։
       27  Յորոց միջի * եւ մարգարէքն իբրեւ լուսաւորք աստուածապայծառ պատգամաւքն ծագեցին, որք * Հոգւոյն շնորհաց Աստուածութեանն արժանի եղեն՝ ուսուցանել ամենեցուն զաւրէնս Աստուծոյ , եւ զկամս եւ զկարգս նորուն ուղղութեան երկնաւոր հրամանացն ամենայն ուրուք * առաջի դնելով, որպէս նոցուն իսկ մատեանք մարգարէութեան հաւաստեաւ պատմեն. որ * յամենեցունց յաւգուտ մինչ ի վախճան ընթացեալ , լի արարեալ զտիեզերս յաւրինեալ ընթերցուածովքն յանդիման * կացուցանել զարուեստն մարգարէական աստուածեղէն բանիցն. որպէս զի հնար լիցի ամենայն հնազանդելոցն բանից նոցա՝ զԱստուած ինքնին գլխովին յանդիման տեսանել ըստ տեսչութեանն։
       28  Արդ՝ ի մէջ սրբոցն աստուածապաշտ * գնդաց մարգարէիցն ոմն յարուցեալ մեծ մարգարէ, որոյ անուն Մովսէս կարդացեալ, արժանի եղեալ Աստուածութեան շնորհացն. որոյ սկիզբն արարեալ ուսուցանելոյ յամենաստեղծ յսկզբնագործ ժամանակէն՝ աշխարհահամար աշխարհապատում մարգարէութեամբ՝ ամենեցուն աւանդեաց զճշմարիտ գիտութիւն։ 29  Ըստ նմին աւրինակի եւ մեր անտի սկիզբն արարեալ՝ ամենուսոյց * շնորհաւք Հոգւոյն բան ի գործ արասցուք վարդապետել ձեզ, փոյթ յանձին * կալեալ վասն երկուց աշխարհաց հաստատելոց ի բարերարէն Աստուծոյ, վասն սկզբան եւ կատարածի, վասն անցաւորիս * եւ * վասն յաւիտենական մշտնջենաւորին ։ 30  Մեզ տացին բանք ի բերան, մեզ՝ ցուցանել զաւգուտն, եւ ձեզ՝ լսել, ընդունել եւ հաւատալ, եւ քակել ի սատանայական գործոց չարութենէ, եւ աստուածամուխ կենացն լինել ժառանգորդ։
       30  Արդ՝ սկսցուք շնորհաւքն Քրիստոսի * ձեզ պատմել մի ըստ միոջէ մանրապատում նշանակաւք, եւ դուք * ունկնդիր եղեալ սրտի մտաւք լուիջի՛ք»։