Պատմութիւն Հայոց

ՃԻԷ. Ապա յետ այսորիկ հրաման ետ մեծ կայսրն աւգոստականն Կոստանդիանոս՝ ժողովել ամենայն եպիսկոպոսաց ի քաղաքն * Նիկիացւոց։ 2  Յայնժամ մեծ արքայն Տրդատ եւ սուրբ կաթողիկոսն Գրիգորիոս հանդերձեցին եւ արձակեցին զԱրիստակէս որ երթեալ հասանէր * ի մեծ ժողովն Նիկիայ * ընդ եպիսկոպոսն ամենայն ուր ամենայն տիեզերաց կարգեցաւ ընդունելութեան աւանդութեանն հաւատք * եւ կարգք լուսաւորութեան կանոնք պայմանաւորք աստուածատուր զաւրութիւն հաճոյիցն Աստուծոյ անչափ բարձրութեանցն ։ 3  Ուր եւ մեծ կայսրն Կոստանդիանոս * խոստովան լինէր զհաւատսն եւ աւրհնութեամբ պսակեալ ի ժողովոյն՝ զանուն յերկրի թողոյր եւ զարդարութիւն յերկինս հաստատէր։
       4  Իսկ երանելին Արիստակէս * գայր պայծառ ծագեալ հաւատովքն եւ հաստատուն աստուածահաճոյ * Նիկիական կանոնաւքն երեւել ի Հայաստան երկրին * եւ առաջի դնէր թագաւորին եւ կաթողիկոսին սրբոյ՝ զբերեալ աւանդութիւնսն » ։ 5  Որով սրբոյն Գրիգորի * ի նոյն * լուսաւոր կանոնսն յաւելեալ * առաւել եւս զիւր * վիճակն զՀայաստան երկիրն պայծառացուցեալ հանդերձ միաբանութեամբ * արքային Տրդատայ՝ զամենայն աւուրս կենաց իւրոց լուսաւորէր։
       * Ապա * յետ այսպիսի * գործոց դարձեալ առաւել բարձրագոյն վարդապետութեամբ սկսեալ երանելւոյն * Գրիգորի ճառս յաճախագոյնս դժուարապատումս առակս խորիմացս * դիւրալուրս * բազմադիմիս շնորհագիրս յարդարեալս ի զաւրութենէ եւ ի հիւթոյ գրոց * մարգարէականաց լի ամենայն ճաշակաւք կարգեալս եւ յաւրինեալս աւետարանական հաւատոցն ճշմարտութեան ։ 7  Յորս բազում նմանութիւնս եւ աւրինակս * յանցաւորաց աստի * առաւել * վասն յարութենական յուսոյն առ ի հանդերձեալսն յերիւրեալ զի հեշտընկալք եւ դիւրահասոյցք տխմարագունիցն եւ մարմնական իրաւք զբաղելոցն լինիցին առ ի սթափել * զուարթացուցանել եւ հաստահիմն * առ խոստացեալ աւետիսն քաջալերել» ։
       * Զաւետարանական ընթացսն եւ զվերակացութիւն եկեղեցւոյ սրբոյ՝ շնորհաւքն Աստուծոյ * առանց պակասութեան տանէր եւ առաւել փութայր գուն եդեալ՝ զամենայն ոք յորդորելով առ ի բարեացն քաջալերութիւն» ։
       * եւ զցերեկ պահաւք եւ աղաւթիւք եւ ուժգին խնդրուածովք եւ բարձրագոյն բարբառովք զաստուածադիր պատուիրանացն զհրամանսն * յուշ առնելով զգուշացուցանէր ամենայն մարդոյ։ 10  Չտայր քուն աչաց * եւ ոչ նինջ արտեւանաց * եւ ոչ հանգիստ իրանացն ա մինչեւ * հասանել ի հանգիստ Տեառն» ։
       11  «Եւ այսպէս հանդերձ թագաւորաւն * եւ ամենայն աշակերտելովքն զամենայն ժամանակս իւրեանց ընթերցուածոց գրոց ծախէին զտիւ եւ զգիշեր եւ նովին ծաղկեալք եւ շահաւետեալք եւ աւրինակ բարեաց ուսումնասէր * առընթերակացացն լինէին» ։
       12  «Մանաւանդ զի ունէին եւս պատուիրանս զգուշացուցիչս յաստուածակարգ պատգամաւորացն որոց առաջինն հրամայէ թէ «Յաւրէնս տեառն * խորհեսցիս ի տուէ եւ ի գիշերի»ա եւ երկրորդն զհամագունակն պատուիրէ թէ «Միտ դիր * ընթերցուածոց մխիթարութեան վարդապետութեան մի՛ անփոյթ առներ զշնորհացդ որ ի քեզ են յայդ խորհեաց եւ ի դոյն * կանխեսջիր զի քո * յառաջադիմութիւնդ յայտնի լիցի ամենեցուն զգոյշ լինիջիր * անձինդ եւ վարդապետութեանդ եւ ի դմին յամեսջի՛ր * զայդ եթէ առնիցես՝ եւ զանձն ապրեցուսցես եւ զայնոսիկ որ քեզն * լսիցեն»ա։
       * Արդ՝ այսու աւրինակաւ զամենայն աւուրս կենաց իւրոց առաքելաբան առաքելագործ վարեալ զհետ երթեալ հրամանացն ընկալելոց մինչեւ ի վախճան կատարածին * զայս առնէր ամ յամէ եւ թաղեալ ի սէրն Քրիստոսի * լուսաւորէր։
       * * *
       * Իսկ մեք որպէս ընկալաք զհրամանս քոյոյ թագաւորութեանդ * քաջդ արանց Տրդատ գրել զայս ամենայն՝ որպէս աւրէն է ժամանակագիր մատենից՝ * ըստ այնմ * ձեւոյ դրոշմեցաք * ըստ աւրինակի յունական ճարտարութեանն արկեալ ի շատ զամենայն ։
       15  Բայց նայեցաք իբրեւ ի ցուցող հայելի յաստուածադիր * բարձրութիւն տուչութեան հրամանացն որ առ երանելին Մովսէս * եկեալ վասն ամենայն * իրացն եղելոց * եւ * աստուածեղէն պատգամացն աւանդելոց՝ մատենագրել ի պահեստ յաւիտեանցն որ գալոցն են ա ։
       * Նոյնպիսիք եւ այլոց մարգարէիցն հրամայեալ Ա՛ռ ասէ, քարտէզ նոր մեծ եւ գրեա՛ ի նմա գրչաւ դպրի ճարտարի բ եւ այլուր՝ թէ Գրեա՛ զտեսիլդ ի տախտակի եւ ի գիր հաստատեա՛ * զի որ ընթեռնուն՝ համարձակ ընթեռնուցու գ ։
       17  «Իսկ Դաւիթ * յայտնագոյն եւս վասն ամենայն ազգաց զվիճակ աստուածատուր աւրինացն նշանակէ ասելովն թէ * Գրեսցի այս յազգ * այլդ եւ թէ՝ Տէր պատմեսցէ գրովք ժողովրդոցե։
       18  «Զոր եկեալ կատարեաց ամենափրկիչն Քրիստոս շնորհատուր հրամանաւն * թէ Ելէ՛ք ընդ ամենայն ազգսզ եւ թէ՝ Քարոզեսցի Աւետարանս * ի ներքոյ երկնիցէ * ուստի եւ երանելւոյս այսորիկ համարձակութիւն առեալ յուսալից փութով երեւելի եւ արդիւնակատար ըստ Աւետարանին զիւր մշակութիւնն ցուցանէր » ։
       19  «Եւ արդ՝ * քանզի ըստ աւրինակի գրելոցս առ ի մէնջ՝ ի կատարումն դարձուցաք ոչ եթէ ի հին համբաւուց տեղեկացեալ եւ մատենագրեալ զայս կարգեցաք այլ որոց * մեզէն իսկ * ականատեսք եղեալ կերպարանացն եւ առընթերակաց հոգեւորական գործոցն եւ լսողք շնորհապատում վարդապետութեանն եւ նոցին արբանեակք ըստ աւետարանական հրամանացն ։ 20  Ոչ սուտապատում * ճարտարախաւս եղեալ * առ ի մերոց բանից այլ զյաճախագոյնսն * թողեալ եւ ի նշանաւոր գիտակաց քաղելով՝ զհամառաւտսն կարգեցաք * որք ոչ մեզ միայն ո՛վ թագաւոր * այլ * յորժամ քո առաջի զմատեանդ ընթեռնուցուն՝ յայտնի է » ։
       * Քանզի չէաք իսկ հանդուրժող զամենայն արարեալս սրբոցն գտակաւ զիւրաքանչիւրսն նշանակել այլ ի դիւրագոյն եւ ի հեշտագոյն * յառաքելականն անդր զանձինս պատսպարեցաք որոյ անցեալ զբազմախուռն արգասեաւք սրբոցն առ ի մանրակրկիտ առնելոյ՝ զկարեւորագոյնսն եւ զաւգտակարագոյնսն պատմեաց » ։
       22  «Ուստի եւ մեր առեալ հանգոյն ասացաք ոչ ի պատիւ ընտրելոց Աստուծոյ որք ամենապարծ եւ կենդանատուր խաչիւն ծանուցեալք յարգեցան այլ յաւրինակ քաջալերիչ հոգեւոր * ծննդող * իւրեանց եւ որք նոքաւք աշակերտելոց իցեն յազգս ազգաց» ըստ բանի հոգեւորական երգչին որ ասէ Զի զոր ինչ միանգամ պատուիրեաց հարցն մերոց՝ ցուցանել զայս որդւոց իւրեանց * զի ծանիցէ ազգ այլ որդիք որ ծնանին՝ յարիցեն եւ պատմեսցեն որդւոց իւրեանց զի դիցեն առ Աստուած զյոյս իւրեանց եւ մի՛ մոռասցին զգործս Աստուծոյ եւ զպատուիրանս նորա խնդրելով խնդրեսցեն * զի մի՛ եղիցին իբրեւ զհարս իւրեանցա։
       23  Զի նոքա առ արարչութիւն անդր այսպիսի բարբառ արձակեալ * ասասցեն Տէր Աստուած մեր * դու ես * եւ նա ասասցէ ցնոսա Ժողովուրդ իմ էք դուք բ։