Պատմութիւն Փարէզի եւ Վեննայի

Երբ Փարէզ ի Վեննայէ բաժանեցաւ
Եւ ի յայն գիշերին ըզջուրըն անցաւ,
Ի կողմըն Տալիու ուղեւորեցաւ,
Ջանաց, ի Ֆրանցու յերկրէն փրկեցաւ:

Էանց ըզՍաւոյայ լերինքըն անհուն
Եւ էջ ի Պիամոթն յերեսն այն կողմուն,
Կոխեաց այլ զերկիրըն, որ յայնկոյս ծովուն,
Եհաս ի մեծ քաղաքն՝ Ջենուա անուն:

Եւ անդ դադարեցաւ ի գինեվաճառ.
Փոխեաց նա զիւր կերպըն եւ զամենայն բառ.
Դառնութիւն զինքն նեղէր անթիւ եւ անճառ,
Զի հայրենեաց զրկեալ նա սիրոյ պատճառ:

Պակաս չէր ի յընչից, որ ինքըն տրտմէր,
Զի ականս պատուականըս բազումս ունէր,
Յորժամ որ կամենար, մի-մի վաճառէր,
Առնէր ծախս իւր անձինն, որպէս եւ կամէր:

Բայց էր ղարիպ անճանչ, որոց ճանչ չի տար,
Որ ոք ըզնա ճանչէր, նա ոչ կամենար.
Ապա կալաւ նա յարկ գեղեցկայարմար
Եւ զարդարէր ըզնա, որպէս կամենար:

Եւ ինքն էր գեղեցիկ եւ յոյժ երգեցող,
Որով բազում կտրիճք եղեն զնա սիրող,
Որ եւ յամէն աւուրս լինէր ժողովող,
Մանկունըս փարթամաց յինքըն նմանող:

Եւ ժամ-ժամ ելանէր ընդ նոսա ի խաղ,
Հեծնուին միշտ ի ձի, բառնային եարաղ,
Եւ զմարտս առնէին սիրով, անյապաղ,
Թափէր զնոսա ձիուց փութով եւ վաղվաղ:

Եւ միշտ նա զայս խորհէր, թէ որպէս եղեալ
Յորժամ ի Վեննայու ինքըն հեռացեալ
Եւ ըզՎեննա բամբիշն ի տուն դարձուցեալ,
Հայր եւ մայրըն նորա զինչ են արարեալ:

Յաւուրսըն յայնոսիկ զայս խորհուրդ առնէ,
Որ ի Վեննա քաղաքըն թուղթս առաքէ.
Երթեալ ի յիւր խորանն՝ նստի եւ գրէ,
Ողորմելի բանիւք երիս թուղթս նօտրէ:

Մինըն իւր ծնողաց, մինն այլ Վեննայու,
Միուսըն սիրելոյն իւր Օրտուվարդու:
Եւ որոնեալ անդէն՝ ճարտար մի գտնու,
Որ էր արագաքայլ եւ ճարտարլեզու:

Եւ խոստացաւ նմա տալ բազում արծաթ,
Ասէ. - Ահա զթղթերս ի քեզ ամանաթ,
Ի ծածուկ տար զսոքա, չանկնիս որոգայթ
Եւ ոչ ումեք տացես բայց ի յՕրտուվարդ:

Եւ ահա ըզքեզ ես խրատեմ այսպէս.
Յորժամ զայրն տեսանես, յոյժ երդում տացես,
Այլեւ այս նշանիւք ըզնա ճանաչես,
Ամանաթ այս կրկին մարդ չխաբէ զքեզ:

Եւ նա առ զթղթերն՝ լեալ արագընթաց
Եւ յետ չորից աւուրց ըզճամփաքն կոխեաց,
Եկեալ եհաս Վեննա, ուր էր առաքած,
Եւ գաղտ ի մարդկանէ զՕրտուվարդ եհարց:

Եւ ի բազմաց մատամբ ըզնա ցուցուցին.
Էառ զնա մեկուսի՝ տարեալ առանձին,
Ասէ. - Տամ քեզ երդում ի մայր միածին,
Թէ դու ես Օրտուվարդ, զայս ասա՛ ինձ մին:

Եւ Օրտուվարդ երդմամբ առնէ զնա հաւան,
Յայնժամ զթղթերն հանէ նորա երեւան.
Իսկ նա ծածուկ տարեալ ըզնա իւրում տան,
Ծանեաւ, զ՛ի Փարէզիցն թղթերըն եկան:

Եբաց զթղթին ամանն եւ զիւրըն գտաւ,
Եւ լալիւ ՚ւ արտասուօք ըզնա ընթերցաւ,
Բոլորովին ըզբանն գրոյն իմացաւ:
Եւ այս է բան գրոյն, որ անդ գրեցաւ.

«Ողջո~ւյն քեզ, Օրտուվարդ, սիրուն բարեկամ,
Միթէ գիտես, Փարէզս, թէ ինչ հալի կամ.
Ապա զՎեննա խաթուն քեզ ամանաթ տամ,
Մինչեւ տէրն ողորմած լինի, որ դառնամ:

Եւ Վեննայու թէ դու երախտիք առնես,
Իբրեւ մի յիմ յանձնէն նմա ծառայես,
Ըզսիրտ նորա տրտում դու մխիթարես,
Ճշմարիտ բարեկամ դու ինձ եղեալ ես:

Այլեւ զծնողսն իմ դու միշտ սփոփեա՛,
Յայսըմհետէ լիցիս դու նոցա տղայ
Եւ խնամք տանիցես, որպէս կարիքդ կայ,
Զի դու ժառանգ լիցիս ընչիցըն նոցա:

Եւ զայլ թղթերն ի տեարս իւրեանց հասցընես,
Եւ առաջի նոցին քեզէն կարդասցես,
Եւ զպատասխանիսն յայտնի գրեսցես,
Շուտով յիս առաքեալ՝ մի յամեցուսցեսե:

Ըզթուղթըն իւր կարդաց եւ աւարտեցաւ,
ԸզՅակոբայն առեալ՝ առ նա ընթացաւ,
Առաջի հօրն եւ մօրն ըզթուղթն բացաւ,
Կարդաց մի ըստ միոյ՝ զամէնն իմացաւ:

Գրեալ կայր ի թղթին, զոր այժմիկ ասեմ.
«Ի Փարէզուս ողջոյն հօրն իմոյ տացեմ
Եւ յօժարեալ սրտիւ զմայրն իմ համբուրեմ,
Յառաջ քան զամենայն թողութիւն խնդրեմ:

Գիտեմ, որ ես ձեզի չար զաւակ ծնայ,
Բայց բարութեամբ կենօք ի գիրկ ձեր սնայ,
Ըզձեզ դառնացուցի ես յոյժ անխնայ
Եւ այս յետինս բարդեալ՝ գլուխ է նոցա:

Ես ձեր քաղցր գթոցն ի՞նչ պատասխան տամ,
Կամ ըզբազկաց բառնալն որպէ՞ս մոռանամ.
Երբ որ միտս անկանիք, յօդըն վերանամ,
Դարձեալ զերդ տիկ փըքեալ, ի յերկրի մնամ:

Ծնաք դուք զիս որդի, թ՛ուրախանայիք,
Զհոգսն եւ զնեղութիւնսըն մոռանայիք,
Եւ ես ձեզ հասուցի քանի հոգս չարիք,
Եւ թէ դատապարտիմ, ինձ այն է հերիքե:

Եւ այլ բազում բանըս միջի գրեալ կայր,
Զոր առաջի նոցա Օրտուվարդ կարդայր,
Որ հայրն ունկն առնէր եւ մայրըն միշտ լայր,
Ասէր, թէ. «Որդեակ իմ, զիարդ դու սնարե:

Եւ ի վերջըն բանից գրեալ զայս նոցա,
Թէ. «Օրտուվարդ իմըս փոխան ձեզի կայ.
Եթէ սիրէք դուք զիս, սիրեցէք ըզդա.
Թէ գամ ես եւ չի գամ, ժառանգ է ձեր սաե:

Յորժամ աւարտ եղեւ թուղթըն Յակոբայ,
Իսկ մայրըն Փարէզու առ Վեննա փութայ
Եւ մտեալ խնդութեամբ իւրն աւետիս տայ,
Թէ. - Փարէզու քեզի թուղթ առաքեալ կայ:

Եւ Վեննա փոյթ ի փոյթ զՕրտուվարդ ձայնէ,
Եւ նա առեալ ըզթուղթս առ նա մուծանէ.
Իսկ Վեննայու բացեալ՝ զգիրն ճանաչէ
Եւ տայ ի յՕրտուվարդ, զի նա կարդասցէ:

Գլուխ գրոյն գրեալ. «Ողջո~յն քեզ, Վեննա՛,
Ի Փարէզ ծառայէդ, որ միշտ ծառայ կայ.
Գերիս՝ թէ միտըդ քո զիմ կեանքս իմանայ,
Թ՛ եղկելի Փարէզըս քո ինչ հալի կայ:

Տե՛ս, թէ անդադարըս, որպէս դադարի.
Սէրըդ արեր զիս խեւ, եղեալ եմ վայրի,
Երբ որ անկնիս ի միտս՝ ջիգարս իմ այրի,
Եւ ժամ մի առանց քեզ՝ ինձ հազար տարի:

Է~ իմ քաղցըր Վեննա ՚ւ իմ արեւ եւ լուս,
Մտեր ես մէջ սրտիս, չիս իգար ի դուս,
Վասըն քեզի միայն կամ ես տարեկուս,
Ա~յ իմ չինարի ծառ, գարնան կանանչ բուս:

Վեննա երբ որ ասեմ եւ զանունըդ տամ,
Խելագարիմ ի ժամն, մաղասկաթ դառնամ,
Ուշքս ի յինէն երթայ, մեռեալ ես մնամ,
Վկայն իմ է յերկինս, որ ես հաւատամ:

Երբ որ մտօքս անցնիս, սիրտս առնու գալար,
Աղիքըս գալարի, մահու քրտունս գար,
Բազում անգամ կամիմ զկենացս վճար,
Գամ եւ քեզ մօտենամ, զի այլ չունիմ ճար:

«Ա~հ, ա~հե, ես միշտ ասեմ, թէ կեանքս ինչ լինի,
Որ Փարէզ իւր աչօքն զՎեննա տեսանի,
Թող յայն ժամուն բաժին աշխարհս անցանի,
Կամ առաջի ոտկացդ անկեալ մեռանի:

Թէ զհոգըս ամենայն ածեմ ես գրով,
Գիտեմ, ոչ աւարտի նա հազար տարով,
Այլ ըզքեզ ողջունեմ ես հազար բարով,
Բարեւըս քեզ գայցէ ծովով, ցամաքովե:

Յորժամ որ Օրտուվարդ ըզթուղթըն կարդար,
Արտասուք Վեննայու միշտ յորդորանար,
Բազում կսկծանաց ջուրն արիւն դառնար,
Ժամ խելքն յիւրմէն երթար եւ ժամ մի նա գար:

Երկուսն ի ծառայիցըն պատրաստ կային,
Որ ջուր յերեսս նորա հանապազ ցանին,
Ի նորա դառնութեանցն ամենըն լային,
Յաստուած յուսանելով նմա սիրտ տային: