Պատմութիւն Փարէզի եւ Վեննայի

Խորհուրդ առնէ Գառլօ արքայն Ֆրանցու,
Կոչէ զիշխանս ամէն, որք էին հեռու,
Առնէ դիւանս ծածուկս եւ բանըս հարցնու
Վասըն տաճիկ ազգին պատերազմ տալու:

«Ժողովեմք բազում զօրս ՚ւ աստի ելանեմք,
Բազում եւ շատ նաւօք ըզծովն անցանեմք,
Ընդ տաճկաց ազգինըն պատերազմ տացեմք,
Միթէ զԵրուսաղէմ ընդ ձեռս արկանեմք:

Այլ կղզիս բազումս, որ մէնջ առեալ են
Սուլթանն Եգիպտոսի, որ ամէնն գիտեն,
Միթէ զնոսա ի մեզ այլ դարձուցանեն,
Մինչեւ յե՞րբ ընդ մեզի այսպիսի առնեն:

Բայց մեզի պիտէր ոմն ճարտար եւ խելօք,
Թէ եւս հնար լինէր՝ նա նոցա լեզուօք.
Երթար եւ լրտեսէր զաշխարհըն երկրօք,
Դառնայ, ծանուցանէ զամէն ինչ բարւօքե:

Կրկին արին զդիւանն եւ որոնեցին,
Գիտող լեզուից, հնարից Դօլֆին գիտացին,
Զի ոչ ոք է կարող, բայց զնա գիտացին,
Եւ արքային ծածուկս ըզնա մատնեցին:

Ասեն թագաւորին. - Արքա՛յ, թէ կամիս,
Քան ըզԴօլֆին չկայ ի մէջ մեր երկրիս,
Արապ լեզու գիտցող, մօտիկ մեր ծովիս,
Ունի ծանօթութիւն ի տաճկաց կղզիս:

Կոչէ արքայն զԴօլֆին եւ ասէ ցնա,
Թէ. - Ծեր ալեացդ քո հարկիլ պարտիք կայ.
Գիտեմ՝ յԵրուսաղէմ միտքըդ ընթանայ
Եւ զայս ծառայութիւնս հետ նորա արա՛:

Երթալդ յԵրուսաղէմ՝ ըզնա լրտես տաս,
Ըզկայս տաճկաստանեայց ըստոյգ իմանաս,
Զանցըս եւ ըզգնացս զամէն իմանաս,
Եւ զուխտ քո կատարես, բարով յետ դառնաս:

Ինձ տէրն վկայ լինի, երբ զօրօք ելնիք,
Ընդ երկիրն մարտիցեալ՝ զօրութեամբ առնիք.
Եւ յինչ երկիր ոտիւք մերովք մտանիք,
Տերութիւն այն տեղեաց բնաւ դուք լինիք:

Իսկ իշխանըն Դօլֆի ասէ, թէ. - Արքա՛յ,
Զխօսքդ քո արարից կամայ ՚ւ ակամայ,
Անձն իմ եւ վասըն քո ի գործն այն երթայ,
Թէ բարի, թէ չար է, թէ գայ, թէ չի գայ:

Ուրախ եղեւ ընդ խօսըս Դօլֆունն արքայն,
Ի ժամն զգեցոյց նմա բեհեզս պատուական,
Այլ եւըս պարգեւօք առաքեաց յիւր տան
Եւ խոստացաւ նմա ըզծախսն ամենայն:

Ողջունեալ ըզարքայն եւ ըզծախս առնի,
Ապա ի Փարէզու քաղքէն ելանի,
Միտքս իւր եւ խորհուրդըն ումեք ոչ յայտնի
Եւ յետ սակաւ աւուրց ի Վեննա հասնի:

Յերուսաղէմ արար պատրաստի երթեալ
Եւ այլ երկու արըս ընդ ինքն կալեալ,
Ի ծովեզերն եկեալ, նաւըս որոնեալ,
Բայց ոք ի մարդկանէ զնա ոչ ճանաչեալ:

Կացեալ ծովեզերին ի Մառչիլիան.
Նաւահանգիստ տաճկացըն միշտ եղեալ այն,
Յերկրին քրիստոնէիցն ի Ֆռանկիստան,
Այլ անտի գտանեն ըզանցս ամենայն:

Ապա գտեալ նաւ մի՝ երթալ Սուրիա,
Որ է ծովեզերն ի Պաղեստինայ,
Մտեալ նա ի նաւըն եւ ըզվարձըս տայ
Ի Տրապըլուս հանցեն զնորայն եւ զնա:

Հասնի ի Տրապլուս եւ զնա լրտեսէ,
Վասն զի «Դուռ ծովունե ինքն զնա ասէ.
Անտի երթայ Համայ եւ ապա Համսէ,
Դառնայ դէպ ի Հալեպ, որ հիւսիս կուսէ:

Ժամանէ ի Մառայ, որ է մեծ ճամփաք,
Անտի գայ մտանէ ի Հալապ քաղաք
Եւ ըզնա լրտեսէ նա երագ-երագ,
Եւ ոչ ոք հարցանէր, թէ՝ «Աստ ի՞նչ եկաքե:

Անտի ուղղի եւ գայ դէպ ի Դամասկոս,
Ըզնա խիստ որոնէ, զի էր ջրափոս,
Երթայ յԵրուսաղէմ, թէ կատարէ ուխտս,
Մտնու ի Յորդանան դէպի Սաֆաթ կուս:

Հասնի յԵրուսաղէմ, ուխտըն կատարէ,
Անտի Աղէքսանդրու կողմըն ժամանէ,
Երթեալ նա ի Ղազա եւ գայ Ըռամլէ,
Մտնու յԱղէքսանդրիայ եւ զնա տեսանէ:

Զճամփաքն եւ ըզլեռներն զամէն որոնեաց,
Ըզգալն եւ ըզդառնալն զամէն լրտեսեաց,
Զորըն աչօք ետես եւ զորըն եհարց,
Եւ անտի յԵգիպտոս երթալ հետեւեաց:

Իսկ կղզիքն ծովու, որ ի ձեռըս տաճկաց,
Որով նոցա եղեալ այս բանքըս իմաց,
Առաքեն յԵգիպտոս ոմն յիւրեանց ազգաց,
Զի սուլթանին յայտնէ զգործս քրիստոնեաց:

Իսկ սուլթանըն տաճկաց յորժամ իմանայր,
Ոչ ումէք յայտնէր զայն, այլ ի լուռ կենայր.
Եւ իշխանըն սակաւ-սակաւ յառաջ գայր,
Զի ոչ գիտէր՝ դարան իւրըն փորեալ կայր:

Ապա յորժամ եհաս մօտն Եգիպտոսայ,
՚Ի ոչ գիտէր՝ ոսոխըն ի յետոյն կու գայ,
Յանկարծ հասնին վերայ՝ նա ի վայր մնայ,
Կապանս արկին ի յոտս ՚ւ ի ձեռըս նորա:

Տարեալ զնա առաջի այն մեծ սուլթանին,
Որ էր իբրեւ կայսըր մուսուլման ազգին,
Հարցեալ. - Աստ զի՞նչ առնէք ի յիմոյս երկրին:
Իսկ նոքա ուխտաւորք զիւրեանս ասացին:

Ապա սուլթանն այնմիկ ինչըս խոստանայ
Եւ քաղցրութեամբ խօսի եւ ասէ ցնա.
- Մի՞թէ զիրաւինն է, զոր ասեն նոքա:
Իսկ Դօլֆին յամենից հրաժարեալ կենայ:

Ապա ասէ սուլթանն՝ զԴօլֆին բաց հանցեն,
Այլեւ զերկուս ընկերս նորա կապեսցեն,
Անհնարին տանջմամբ զնոսա տանջեսցեն,
Մինչեւ զեղեալ գործքըն զամէն ասասցեն:

Իսկ երբ նոքա տանջանս չարաչար տեսին,
Ըստոյգն եւ զիրաւըն զամէնն ասացին.
- Յերկրէն Ֆրանցու զմեզ առաքեցին,
Եւ իշխանս այս մեծ է յառաջ արքային:

Եւ երբ սուլթանն լուեալ զամէն պատշաճի,
Ասէ. - Ի ծեր ալիքըն խնայեցի,
Այլ տարցի յԱղեքսանդր եւ ի բանտ արկցի,
Մինչեւ աւուրք կենացըն վճարեսցի:

Այլ էր դժընդակ բանտ եւ ի մէջ բերդին,
Եւ յոյժ բրգունս հարեալ նորա ահագին.
Ով ոք մահապարտ էր՝ անդ արկանէին,
Եւ չար եւ պնդասիրտ պահապան եդին:

Եւ այլ երկու ընկերքըն գերի կացան,
Երկաթի կապանօք ճմլին ի չար բան.
Իսկ նոքա ի ծածուկ գիրըս գրեցան,
Առաքեն ի Ֆրանցայ զեղեալս ամենայն: