Ժամանակագրութիւն

|99ա| Ի թվականիս ՌՃԽԴ [1695] հոկտեմբեր ամսոյ ԻԵ [25] օրէն մինչ ի նոյեմբերի կէսն ագեւոր աստղ մի երեւեցաւ յարեւելից կողմն եւ ապա անյայտ եղեւ։

Դարձեալ ի թվականիս ՌՃԽԵ [1696] առաջնորդն Վարագայ Կարապետ վարդապետն Մոկացի, կարի հակառակութիւն արար Աղթամարայ Թոմայ կաթողիկոսին եւ ածեալ զոմն իւր նմանի, բարուքն չար Կարմիր եպիսկոպոս վերաձայնեալ եւ ձեռամբ հագարու պարոն Եզդինշէրի, որդի Իպրահիմ պէկին, մեծագին ընծայիւք յղեաց յԷջմիածին առ Նահապետ կաթողիկոսն Հայոց։ Եւ նոքա յահէ անօրինաց արարին կաթողիկոս զնա եւ ուղարկեցին ի վիճակն Աղթամարայ. եղեն Բ [2] կաթողիկոսք միոյ աթոռոյ։ Եւ Թումէն եւս ապստամբեցաւ յԷջմիածնայ եւ վրէժխնդրութեամբ կամեցաւ յափշտակել զՎան քաղաք իւր սանճախովն ի ձեռաց Նահապետին։ Եւ ոմն Իգնատիոս էրէց անուամբ, ի քաղաքէն Վանայ, գոլով վէքիլ սուրբ Էջմիածնայ ընդդէմ եկաց Թումային եւ Գ [3] քէսայ փող խարճեաց ի դուրս արքունի եւ զԹումայն արտաքսեաց։

Դարձեալ ի թիւն ՌՃԽԵ [1696] ապրիլի ԺԵ [15] սաստիկ շարժ եղեւ բոլոր Հայաստունս եւ սուրբ Թադէոս առաքելոյ պարիսպն հանդերձ նորակերտ խցերօքն բլաւ եւ Կաթուղիկէն յարեւելիաց կուսէ պատառեցաւ եւ Վանից գեղն այլ բլաւ, բայց մարդոյ վնաս ոչ արար։ Եւ Չալտրանայ գեղորայքն բնաւին կործանեցան եւ յայլ տեղ աստուծով վնաս ոչ եղեւ։

Դարձեալ ի թվին ՌՃԽԵ [1696] Փոիանայ Իմիրզայ պէկն գոլով ի բերթն իւր անառիկ, որ ասի Պայազիտ, սպանաւ յեղբօրէ իւրմէ՝ Իպրահիմ պէկէն եւ ինքն էառ զտեղին։

Դարձեալ ի թվին ՌՃԽԵ [1696] Վանայ փաշէն գնաց ի գեօղն Յավանց եւ անդէն կայր Բ [2] թօփ ի նաւին տանելոյ ի Շրվանք, յաղագս փորձելոյ եւ մանաւանդ թէ ստոյգ հակառակութեան յեկեղեցոց Հայոց, լցեալ զթօփն ուղղեցին յեկեղեցւոյ Կաթուղիկէն որ պիտ էր ի փուլ ածէին, զԾովապատն սուրբ Յովհաննէս։ Երբ կրակեցին աստուծով առ ժամայն պատռեցաւ եւ բազում մասունս լեալ ցրուեցաւ եւ նոքա յամենայնի հարեալ դարձան ի տունս իւրեանց, իսկ քրիստոնեայք ուրախացեալ փառս ետուն աստուծոյ։

Դարձեալ ի թվին ՌՃԽԲ [1693] յերկիրն Դիադինու աչօք մերօք տեսեալ աղչիկ մի վեցամեայ, իբր զկատարեալ երիտասարդ պիղով ու մորուսով, մեծերես եւ լայնասիրտ, թաւամազ եւ ուժեղ մարմին եւ հայեցն իբրեւ զարջու եւ տեսողացն ահարկու։

Դարձեալ ի թվին ՌՃԽԵ [1696] անկաւ Նահապետն ի կաթողիկոսութենէ եւ աւրհնեցաւ Ստեփանոսն կաթողիկոս Էջմիածնայ, եւ շատ աւերութիւն եղեւ սուրբ տանն։ Եւ յորժամ մտաք ՌՃԽԶ [1697] թիւն դարձել Նահապետն էառ զտեղին եւ զՍտեփանոսն եդ ի բանտի։ Եւ տարի մի ի բանտն մնաց եւ ՌՃԽԷ [1698] թվին բազում չարչարանօք սպանին թագուն ի մէջ բանտին, որ եւ բազում հրաշս եցոյց ալազգեաց եւ մեր ազն[ե]այց։

Դարձեալ ի թվին ՌՃԽԸ [1699] սեպտեմբերի ԺԳ [13] սուրբ Խաչի պահոց չորեքշաբթին, Զ [6]-երորդ ժամուն, ի ծովացեալ մեղաց իմոց արեգակն խաւարեցաւ, Բ [2] ժամ աւելի խաւար մնաց, աստեղք բազումք երեւեցան, որպէս ի մէջ գիշերի, կարմիր, դեղին եւ սեաւ գոյն ունէր։ Ամենայն ազինք ելաք ի թափօր ի Վան քաղաք եւ լալով աղաչեցաք զաստուած, եւ ապա սակաւ սակաւ խաւարն մերժեցաւ եւ լոյսն բացաւ։

Ի թվին ՌՃԽԹ [1700] մայիսի Լ [30] յերկիրն Մահմուտանայ, ի գիւղն որ ասի Հասպըստան, վարդապետն Հոգոց վանից նստեալ ի տան ուրումն քրիստոնէի եւ ընթեռնոյր գիրս աստուածայինս. եւ եկեալ ոմն թերահաւատ քրիստոնեա Ատոմիկ անուն, ի նոյն գեղջէ եւ տնազ արարեալ, ասաց վարդապետին, թէ բերեալ քիչ մի մուր սեւացուցեալ էք զթուխտն, կու խաբէք զմեզ, կասէք յերկնից յաստուծոյ մօտէն է իջեր։ Զայս լուեալ վարդապետին ոչ ինչ պատասխանեաց եւ ելեալ գնաց յայլ գիւղ, սակս գործոյ իւրոյ։ Դեռ վարդապետն ի ճանապարհին էր, յանկարծ անկաւ յերկնից կրակացեալ մեծ կայծակ ի մէջ գեղին, նոյն մարդոյ տան առջեւն ի վերայ իւրոյ տղային եւ հարսինն եւ այրեաց զնոսա, բայց խոստմամբ եւ պարգեւօք ապրեցան եւ ոչ մեռան։ Փառք աստուծոյ։

Ի թվին ՌՃԾ [1701] յունիսի Ա [1], ի կիրակի օր, Յըռումէլի Իսմայիլ քաղաք, առաւօտուն ժամու ատենն, այնպիսի ահագին շարժ եղեւ, որ բնաւ մարդ տեսած չէր, կէս աւուրն այլվի եղեւ, ես վախեցայ թէ աշխարհս կործանի, բայց աստծով վնաս չեղեւ։

Ի թվին Հայոց ՌՃԽԱ [1692] ապրիլի ԺԳ [13], յաւուր չորեքշաբթի, ի տուընջեան առաջին պահուն մինչ ի Ժ [10]-րդ ժամն խաւար կալաւ մառախլապատ զաշխարհս ամենայն եւ կարմիր փոշի մաղեցաւ յերկնից ի յերեսս երկրի եւ խանգարեաց զամենայն բոյսս, կարծեմ թէ ի մեղաց իմոց լինիւր։