Ներսէս
Գ.
Տայեցի
(
Շինող
)
կաթողիկոսը
աթոռակալել
է
641-661
թթ.
՝
Հայաստանի
եւ
Հայոց
Եկեղեցու
համար
ամենաբարդ
մի
դարաշրջանում:
Նրա
օրօք
տեղի
են
ունեցել
մի
շարք
եկեղեցական
ժողովներ,
որոնցից
մէկում
ընդունուած
կանոնները
յայտնի
են
«
Կանոնք
սուրբ
ժողովոյն
Դւնայ
»
անուանումով:
Սովորաբար
այդ
ժողովը
թուագրւում
է
645
թ.,
թէպէտ
բացառուած
չէ
նաեւ
648
թ.,
երբ
Բիւզանդիայի
Կոնստանտ
Բ.
կայսրը
պահանջեց
հայերից
միանալ
Քաղկեդոնի
տիեզերական
ժողովի
երկաբնակ
բանաձեւին
եւ
նորից
մերժում
ստացաւ:
Դուինի
հինգերորդ
ժողովի
բովանդակալից
կանոնները
բազմաթիւ
ուսումնասիրութիւնների
առարկայ
են
դարձել,
դեռ
մէկ
դար
առաջ
արժանացել
համեմատական
հրատարակութեան:
Սակայն
անգամ
Վազգէն
Յակոբեանի՝
շուրջ
յիսուն
ձեռագրերի
հիման
վրայ
կազմուած
նրանց
համեմատական
բնագրում
որոշ
ուղղումների
անհրաժեշտութիւն
նկատուեց:
Մասնաւորապէս,
ժողովի
բուն
արձանագրութեան
բնագրից
փակագծերով
անջատեցինք
առաջաբանը,
գլխացանկը
եւ
վերջաբանը,
որոնք,
ամենայն
հաւանականութեամբ,
աւելացուել
են
Հայոց
կանոնագրքի
կազմողներից
մէկի
կողմից
Յովհաննէս
Օձնեցուց
մինչեւ
Ժ
դարի
կէսն
ընկած
ժամանակահատուածում:
Նշենք
նաեւ,
որ
առաջաբանի
տեղեկութիւնների
համար,
հաւանաբար,
հիմք
են
ծառայել
ժողովի
բուն
արձանագրութեան
փաստաթղթի
վրայ
եղած
ինչ
-
ինչ
նշումներ:
ԺԲ
դ.
իր
Դատաստանագիրքը
կազմելիս
այս
կանոններից
էապէս
օգտուել
է
Մխիթար
Գօշը:
Դուինի
ժողովի
կանոնները
պահպանուել
են
Հայոց
կանոնագրքի
Ա
խմբի
ձեռագրերում՝
ԼԸ,
իսկ
Բ
խմբի
օրինակներում՝
ԼԹ
թուահամարի
տակ:
Ինչպէս
ձեռագրերի
մանրակրկիտ
քննութեամբ
պարզաբանել
է
Վազգէն
Յակոբեանը,
Կանոնագրքի
շուրջ
200
օրինակների՝
մեզ
հասած
երկու
ձեռագրախմբերը
ծագում
են
Ժ
դ.
վերջում
(992-997
թթ.
միջեւ
)
կազմուած
մէկ
ընդհանուր
մայր
տարբերակից,
որն
ունեցել
է
40
կանոնախումբ:
Նրանից
են
ծագում
Հայոց
կանոնագրքի
հնագոյն
երկու
ձեռագրերը՝
A
գրչագիրը՝
արտագրուած
1098
թ.,
(«
տէր
Խաչիկի
օրինակից
».
Նոր
Ջուղայի
ձեռագիր
),
եւ
B
գրչագիրը՝
արտագրուած
ըստ
ամենայնի
միեւնոյն
մայր
օրինակից
ԺԳ
դ.
։
Դրանցից
կատարուած
տասնեակ
ընդօրինակութիւնները
կազմում
են
Հայոց
կանոնագրքի
ձեռագրերի
Ա
խումբը
(
մենք
նկատի
չենք
ունեցել
դրանք
):
Ժ
դ.
վերջի
այդ
տարբերակից
են
արտագրուել
նաեւ
Հայոց
կանոնագրքի
ձեռագրերի
Բ
խմբի
մեզ
հասած
երեք
ենթախմբերի
մայր
գրչագրերը:
Այդ
մայրերից
ոչ
մէկը
մեզ
չի
հասել,
ուստի
Բ
խմբի
մայր
օրինակի
ընթերցումները
վերհանելու
համար
անհրաժեշտ
է
նախապէս
վերականգնել
բոլոր
երեք
ենթախմբերի
ձեռագրերի
մայր
գրչագրերի
ընթերցումները՝
այդ
ենթախմբերից
իւրաքանչիւրի
բոլոր
օրինակների
տուած
նիւթի
համեմատական
քննութեամբ:
Կատարելով
այդ
աշխատանքը
(
Վ.
Յակոբեանի
համեմատական
հսկայածաւալ
աշխատանքի
օգնութեամբ
)
՝
ենթախմբերը
պայմանականօրէն
անուանել
ենք՝
K
a
(acdkmpsv
ձեռագրեր՝
ԺԶ
-
ԺԷ
դդ.
),
K
b
(befpq
ձեռագրեր՝
ԺԶ
-
ԺԸ
դդ.
)
եւ
K
r
(hloru
ձեռագրեր՝
բոլորը
ԺԷ
դ.
):
Ընդհանուր
առմամբ,
Վ.
Յակոբեանի
մանրակրկիտ
համեմատական
աշխատանքի
շնորհիւ,
իւրաքանչիւր
ենթախմբի
նախնական
ընթերցումների
վերհանումը
լուրջ
խնդիրներ
չի
յարուցում
(
որոշ
կասկածելի
դէպքերում
շահագրգիռ
ընթերցողն
ինքը
կարող
է
դիմել
Վ.
Յակոբեանի
քննական
-
համեմատական
հրատարակութեան
տողատակերի
մատուցած
սպառիչ
նիւթին
):
Կանոնագրքի
ձեռագրախմբերի
ընթերցումների
համադիր
օգտագործմամբ
կազմուած
Դուինի
ժողովի
կանոնների
քննական
բնագիրը
մեծ
հաւանականութեամբ
պատկերացում
է
տալիս
նրա
եօթերորդդարեան
վիճակի
մասին։
Ստորեւ
ներկայացուած
բնագրի
տողատակերում
հաշուի
չեն
առնուած
Կանոնագրքի
առանձին
ձեռագրերի
տարընթերցումները,
քանի
որ
դրանք
հաստատապէս
արտագրուել
են
A,
B
ձեռագրերից
կամ
Բ
խմբի
ձեռագրախմբերի
(
վերականգնուած
)
մայր
օրինակներից,
ուստի
չեն
կարող
օգտակար
համարուել
Կանոնների
ինքնագրի
վերականգնման
հարցում:
Հայոց
կանոնագրքի
կազմող
գրիչների
կողմից
աւելացուած
վերնագիրը
եւ
յօդուածացանկը
վերցրել
ենք
փակագծերի
մէջ:
Իբրեւ
Է
դարի
բնագրի
վերականգնում,
բնականաբար,
բաց
են
թողնուած
կանոնագրքային
ընդհանուր
գլխակարգութեան
յօդուածահամարները:
Բնագրի
տողատման
եւ
կէտադրման
խնդրում
էապէս
օգտուել
ենք
Հայոց
կանոնագրքի
քննական
հրատարակութեան
հեղինակ
Վազգէն
Յակոբեանի
կատարած
աշխատանքից։
Ալեքսան
Յակոբեան
ՄԱՏԵՆԱԳԻՏՈՒԹԻՒՆ
1.
Ա.
Զամինեան,
Հայոց
եկեղեցու
պատմութիւն,
հտ.
Ա
-
Բ,
Նոր
Նախիջեւան,
1908-1909
։
