Պատմութիւն արարեալ Մատթէոսի մեծի քահանայի Ուռհայեցւոյ վասն Բագրատունեաց թագաւորացն եւ այլոց բազմաց ի ԴՃ թուականէն սկսեալ մինչեւ ի ՈԺԱ թիւն աւարտեալ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Քանզի ի բարձրանալ թուականութեանս Հայոց յամս -ՇՁԶ նոյն թագաւորս Հոռոմոց որդի Ալէքսին, որում անուն էր Պեսպեսօժէն, եկն մեծ խռովութեամբ ի քաղաքն Անաւարզա։ Եւ էր յաւուրսն ամառնային՝ յամիսն Յուլիսոյ. եւ խսարեաց զքաղաքն աւուրս երեսուն եւ հինգ եւ նեղեաց բաբնովն. եւ նոքա առ վտանգին ետուն զքաղաքն ի թագաւորն Պեռպեռօժէնն, եւ նա էառ զամենեսեան. զԼեւոն իշխանն Հայոց եւ զորդիքն իւր եւ զկինն, էառ եւ զսուրբ պատկերն Աստուածածնին եւ տարաւ ի Կոստանդնուպօլիս. եւ անդ մեռաւ մեծ իշխանն Հայոց Լեւոն որդի Կոստանդնայ որդւոյ Ռուբենայ. եւ ինքն թագաւորն Պեռպեռօժէն եկն ի բերդն Պզահն, էառ բռնութեամբ։ Եւ տարան զնա խաբելով ազգն Փռանգաց ի քաղաքն, որ կոչի Շեզար, եւ անտի եկն յԱնտիոք. եւ գնաց Մելէք Մահմատն այս ի բերդն Շուպլսա, բազում մարտիւք մարտուցեալ եւ նետս անթիւ հեղեալ՝ ոչինչ կարաց առնել բերդին եւ այնպէս գնալով ընդ կատարս լերանցն, որ Կուլա կոչեն, գնաց յաշխարհն իւր. եւ մեք գոհացաք զՏեառնէ, որ փրկեաց զմեզ ի հրոյն պաշարմանէ եւ ազատեաց ի թշնամեացն։ Եւ ի յանցանել ձմեռանն, յորժամ էր թագաւորն ի վերայ Պզահ բերդին Տաճկաց, զկնի սուրբ Զատկին գնաց տէր քաղաքին Քեսնոյ Պաղտինն առ նա զօրօք եւ հեծելովք իւրովք, նաեւ բնակիչք քաղաքին. եւ թափուր մնաց քաղաքս ի յարանց. երկեան եւ ելին ի քաղաքէս տուն որդւովք եւ գնացին ոմանք ի Պհեսնի եւ ոմանք ի Ռապան, ոմանք ի Հռոմկլայն. եւ մնաց Քեսուն անմարդ, սակաւ իշխանք մնացին տեղեպահ հետեւակօք եւ տուկ քաղաքին. սորա Վահրամ կոչիւր։ Եւ ես նուաստ երէցս Գրիգոր սրտապնդելով զնոսա ժրանալ ի պահպանութիւն քաղաքիս, զի մի՛ գուցէ եկեալ այրեսցեն զքաղաքս մեր, որ եւ եղեւ իսկ. զի ի դառնալ թագաւորին Յունաց, որդի Տաւութին, որոյ անուն Խար-Ասլան կոչիւր, դարձաւ ի Տաճկաստանէ բազում զօրօք եւ եկեալ իբրեւ զփախստական ի թագաւորէն, եկն ի քաղաքն Ռապան. իսկ արքն, որ էին ի Քեսուն քաղաքին, զարհուրեալք կարծէին, եթէ Մելէք Մահմատն իցէ, թողին զքաղաքն եւ ելան երեկոյին. իսկ ի վաղիւն եկեալ սակաւ Թուրքաց անցանէին ընդ լեառնակողմն եւ ըմբռնեցին զայր ոմն եւ տեղեկացան ի նմանէ, թէ ոչ ոք է ի քաղաքին. ապա եկեալ արանց իբրեւ երեսնից՝ մտին եւ այրեցին զքաղաքն Քեսուն եւ զդրունս քաղաքին. եւ զբարձրայարկ ապարանսն, զոր շինեալ էր էր մեծ իշխանն Հայոց Գող Վասիլն, եւ զայլ շէնս, զոր բարձրագոյն տեսին, եւ ինքեանք գնացին փախստական եւ հասին այլոց ընկերաց իւրեանց։ Իսկ մարդիկք քաղաքին դարձան ի միւս օրն իւրաքանչիւր ի տունս իւրեանց։
       Ի թուին Հայոց -ՇՁԹ ոմն զօրական յազգէ Սիրիմահէ խէթ կալեալ ի սրտի իւրում, որում անուն էր Սիմոն, գողացաւ զԱնթափ ի կոմսէն Ուռհայոյ եւ կալեալ ընդ ձեռամբ ամ մի եւ ապա՝ միջնորդութեամբ բրնձին Անտիոքու՝ դարձոյց զԱնթափ ի կոմսն։
       Իսկ ի թուականութեանս Հայոց -ՇՂԱ երեկ թագաւորն Յունաց Պեռպեռօժէն եւ ջանաց, որ գնով առնոյր զԱնտիոք ի բրնձէն Անտիոքու. եւ ապա էառ ի նմանէ գանձ եւ դիպակ եւ լուր մտաւ ի քաղաքն։
       Ի թուականութեանս Հայոց -ՇՂԲ փոխեցաւ ի կենցաղոյս թագաւորն Յունաց Պեռպեռօժէն որդի Ալէքսին ի Զատիկն, ի մուտն Ապրիլի ամսոյ, եւ զորդին իւր հաստատեաց յաթոռ իւրոյ թագաւորութեանն զԿիւռ-Մանէլն։ Եւ յայսմ ամի փոխեցաւ թագաւորն Երուսաղէմայ. եւ մեծ զարմանք են մահս այս երկուց թագաւորացս Փռանգաց եւ Յունաց. զի Յունացն մեռանէր յորսն, եւ խոզն վայրի լեալ պատճառ մահու նորա, եւ Փռանգ թագաւորին ի նմին ամի յորսի հանդիպեալ՝ եւ նապաստակն եղեւ նմա առիթ մահուան. եւ նստոյց զորդին իւր յաթոռ իւր ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ, որ ասէր Պաղտին։ Ի նոյն ամի եւ Մահմատ Մելէքն որդին Ամիր-Խազէի մեռանէր։ Եւ յայսմ ամի նշան երեւեցաւ յերկինս ի կողմն հիւսիսոյ, իբրեւ սիւն լուսոյ, յաւագ հինգշաբաթւոջ աւուրն, եւ ութ օր միապէս երեւեցաւ. եւ զկնի այդ երեք թագաւորքդ փոխեցան։ Եւ ի տարեպատն Դեկտեմբերի ամսոյ քսան եւ երեք օրն՝ եւ օրն երեքշաբթի՝ ի տօնի սրբոյն Ստեփաննոսի Նախվկային, առաւ Ուռհա սրով ի Զանգէ, որ էր որդի Աղ-Սնգուրին. եւ կոտորեցին յանխնայ զբազումս վասն հաւատոցն, որ ի Քրիստոս, զոր պսակեսցէ զնոսա Քրիստոս ընդ սուրբսն իւր , ամէն։
       Իսկ ի վերանալ թուականութեանս Հայոց -ՇՂԳ ի տէրութեանն Անտիոքու որդւոյ Պետեւինին, որ ի տիս մանկութեան, հսկայազօր եւ ուժեղ, այլ ոչ խելացի յիմաստասիրութեանն իշխանութեանն Պաղտոյնին, որ էր տէր Քեսնոյ եւ Մարաշայ եւ գաւառաց նոցա՝ ի սինօռէն Մելտենւոյ մինչեւ ի դուռն Անտիոքու, որ էր տղայ տիօք եւ ծեր մտօք, աստուածահաճոյ յամենայն ի գործս արութեան, ի կոմսութեանն Ճօսլնին՝ փոքու որդւոյ մեծի քաջ զօրականին Ճօսլնին , ի հայրապետութեանն Տեառն Գրիգորիսի Հայոց վերադիտողի տանն Թորգոմայ՝ յաւուրս սորա եւ յառաջասացեալ ի թուաբերութեան, ի տօնի սրբոյ Նախավկային Ստեփաննոսի, անտես եղեալ քաղաքն Ուռհա ի քաղցր կամաց Արարչին, որ եւ առաւ բռնութեամբ յորդւոցն Հագարու, որոյ անուն գլխաւորին Զանգի յորջորջէր, որ բազում եւ անխնայ արիւն ետ հեղուլ, ոչ խնայելով ի պատուական ծերսն եւ ոչ ողորմելով գառնանման անմեղ տղայոցն. որ եւ յահէ սրոյն զարհուրեալ քաղաքացեացն՝ փախստեամբ դիմեալ յապաւէնն իւրեանց, զոր կլայ Մանիակայ ասէին. ոչ եղբայր զեղբայր հոգայր եւ ոչ այր զորդի, ոչ գթասէր մայր ի դուստր իւր եւ ոչ մերձաւոր բարեկամ առ սիրելիս իւր նայելով, յաղագս ծանր եւ դառն լուսոյն այնորիկ ոչ ժամանել փախուցելոցն մտանել յամուրն իւրեանց. խեղդամահ եղեալ ի դուռն ամրոցին մեռան ոգիք իբրեւ երկու հազարք, որ եւ պապիոսն Փռանգաց հեղձաւ յամբոխամիջի անդ։ Զայսոսիկ տեսեալ բռնաւորին՝ զղջացաւ ի միտս իւր եւ հրամայեաց վերացուցանել զսուրն, որ անխնայ եւ անողորմ կոտորէին զմարդիկն ի փողոցամիջի անդ իբրեւ զանասունս։ Եւ զազգն Փռանագաց , զորս ըմբռնեցին, հրամայեաց առաջի իւր սրախողխող առնել եւ զկին եւ զորդիս ի գերութիւն վարել. եւ որ փախուցեալ քրիստոնեայքն էին, որք ժամանեցին մտանել յամրոցն, ոչ բաւեցին աւուրս բազումս, քանզի ջուր ոչ ունէին. առին եւ զայն եւս սիրով եւ երդմամբ։ Եւ ամբարտաւանն այն կամեցաւ խաղաղացուցանել զքաղաքն, հրամայեաց քարոզել մի՛ ամենեւին այլ դժուար առնել քրիստոնէից, քանզի յագեցան ամենեքեան արեամբ եւ գանձիւ. դարձեալ խրոխտացաւ ի միտս իւր՝ որպէս եւ կատարեաց զյաղթութիւնն մեծ, զոր ի բազում ժամանակաց ոչ ոք ի մեծամեծաց եւ ի վեհագունից կարող եղեւ տիրել բռնութեամբ քաղաքին օրհնելոյ ի Տեառնէ, զոր անսուտ բերանովն հրամայեաց ի մարդեղութեանն իւրում՝ զոր գրեաց ի թղթին իւրում առ Աբգար թագաւորն. թէ «Սով եւ սուր ոչ մտցէ ի քաղաքս քո, եթէ կայցեն ի հրաման պատուիրանի իմոյ ». զոր եւ մոռացեալ նոցա յետ ժամանակաց զպատուէր Արարչին՝ նմանեալ Իսրայէլացւոցն, յետ բազում երախտեացն, զորս ընդունէին յԱստուծոյ, դարձեալ մոռանային փութանակի զաստուածատուր եւ զանջան բարիսն, զսոխն եւ զսխտորն Եգիպտոսի եւ զգառն ծառայութիւնն յոգւոց հանելով յիշէին, մինչեւ զանբարկանալին Աստուած ի ցասումն սրտմտութեան բորբոքէին՝ ոչ տալ տեսանել նոցա զերկիրն խոստացեալ. նոյնպէս եւ քաղաքացիքս այս մոռացեալ զխոստումն Աստուծոյ գործէին զանարժանս հակառակ կամաց ողորմածին Քրիստոսի, որ եւ զփոխարէնն առին եստ անիմաստ մտաց իւրեանց։
       Յետ այսորիկ արիւնահեղն այն Զանգի զօրաժողով արարեալ եկն ի Խլաթ-ճապար եւ ի նեղ արկեալ զոր ի ներքս էին. եւ ի կրտէն իւրմէ սպանեալ եղեւ ի գիշերի յետ ամի միոյ, ոչ արժանի եղեւ վայելել ի մեծ անուն. եւ յանփոխան քաղաքն Ուռհա, որ եղեւ առումն նորա յաւուրս փոքր Ճօսլնին, որ մինչ տակաւին ի կամս Աստուծոյ էր՝ մեծ եւ յաղթող էր ի վերայ ատելացն Քրիստոսի, որպէս զհայրն իւր, որ յաւուր իշխանութեան իւրում փառաւորեցաւ յԱստուծոյ եւոչ ի մարդկանէ եւ ոչ ետ խրամ հատանել յազգս քրիստոնէից։
       Դարձեալ յետ երկրորդ ամաց անցանելոց Ճօսլինն, որ էր քաղաքին Ուռհայոյ կոմսն Փռանգաց, զօրաժողով արարեալ առեալ ընդ իւր զմեծ իշխանն զՊաղտոյնն, որ էր տէր երկուց աշխարհաց Գերմանիկեցւոց եւ Քեսունի, եւ եկեալ ի քաղաքն Ուռհա՝ հնարիւք ի գիշերի գողացան զքաղաքն. զի թէպէտ եւ յաջողեցաւ գործն եւ ոչ գլուխ ի բարին, քանզի ժողովեալ աստուածամարտքն յետ հինգ աւուր առին բռնութեամբ. եւ բազում քաջութիւն ցուցեալ մեծ եւ յաղթող զօրականն Քրիստոսի Պաղտոյնն՝ անկաւ ի պատերազմի եւ սուգ մեծ թողեալ իւրոյ աշխարհի, զի առաւել սիրէր զազգն Հայոց քան զՓռանգաց։ Ի սոյն ժամանակս ի չորս բաժանեցաւ կաթուղիկոսութիւնն. Տէր Վահրամն եւ Տէր Գրիգոր Եգիպտոս, Տէր Բարսեղն յԱնի, Տէր Պօղոս հայրն Վարագայ ի Մարաշ, Տէր ի Հենի. աթոռն սրբոյն Գրիգորի ի յԱնի ի չորս բաժանեցաւ, զոր եւ սուրբ եւ երջանիկ վարդապետն Բարսեղ, որ էր հայր խոստովանութեան Պաղտոյնին, աստուծաշնորհ եւ բանական յոյժ, երկիւղած յԱստուծոյ եւ առաքինի ի պահս եւ յաղօթս, հմուտ հին եւ նոր Կտակարանացն Աստուծոյ, բարեխոս եւ օգնական ամենայն զրկելոց, զայս ողբերգական բանք գրեաց վասն մահու նորա առ ի խրատ ամենայն ընթերցողաց՝ յիշատակ յազգաց յազգս։

       «Բարսեղ նուաստ ծառայ գրեմ մեծակական ողբօք եւ բազմահառաչ արտասուօք համօրէն հաւատացելոց Քրիստոսի, մանաւանդ մերձակայից մերոց՝ Քեսնոյ, Պհեսնոյ, Ռապնայ, Գերմանիկոյ եւ որք ընդ սոքօք գեւղք եւ աւանք եւ կրօնաստանք իցեն յիւրաքանչիւր ազգս եւ լեզուս, վասն անգիւտ կորուսելոյ իշխանին եւ անտէր մեռանելոյն Պաղտոյին, զոր առակ նշաւակի եւ ցոյց խրատու արար զնա Ամենազօր Արարիչն Աստուած ամենայն տիեզերաց, մանաւանգ անզեղջ, սէգ եւ անիրաւ իշխանաց զօրաց Հռովմայեցւոց, յայտ առնելով ամենացուն՝ եթէ ակնարկելոյ կամաց Արարչին սպասեալ մնան տարերք եւ արարածք ամենայն. որ եւ խեթիւ հայեսցին, ոչ տանեն զնոսա տիեզերքն ամենայն, զի ծով աղաղակէ, թէ ոչ է աստ, եւ երկիր գոչէ, թէ ոչ ծածկեցաւ ընդ հողավ ի ծոց իմ, օդ եւ ջուր վկայեն հրային մասամբն, եթէ ոչ մեք համարձակեցաք բառնալ կամ յայտնել ումեք զառ ի խրատ պատուհասեօք թագուցեալն յԱստուծոյ. մահ եւ գերեզմանք բողոքեն, թէ մեք ոչ ըմբռնեցաք եւ ոչ տեսաք իջեալ ի կարգս մեռելոց. եւ ի մէջ կենդանեաց ոչ ուրեք երեւի. ըստ որում սիրելին իմ իշխան, հէքն այն մանուկ, խիզախն ի մարտի, յաղթողն եւ քաջասիրտն ի պատերազմունս բարբարոսաց, մեծազօր ըմբիշն եւ անթաքչելի սպառազէն զօրականն քրիստոնէից, սիրեցեալ անուն իմ Պաղտին, որ ձեռք անփոփեցին զհաստայեղց պնդութիւն կարծեցելոյ ձեռաց հզօրին կամ որ բազուկ տկար խոնարհեցոյց զանվանելի բազուկս անուանի քաջին կամ որ առն ի զօրականաց ի թլփատելոցն՝ զօրութիւն զօրեաց խորտակել, իջուցանել յերկիր զյաղթանդամն զայն, զբուռն ոսկերօք, զբարձրահասակ, զսկայազօրն մարմին. եւ որ կատաղեցելոյ գազանի սիրտ ոչ խանգաղատեցաւ գեղեցկութեամբ նորա, ոչ ամաչեաց պատկառելով ի դիմաց նորա եւ ոչ ողորմեցաւ մանկական տիոց վայելչութեան նորա, խնայելով ի հասակ տղայութեան նորա. եւ հիմ ոչ ձայնեաց նմա զով ոք իցեան դու կամ ուստի հարցանելով զբան, թերեւս մեղկեալ զիջանէր կատաղութիւն գազանութեան ընդ համեստ, հանճարեղ եւ ընդ իմաստուն պատասխանիսն նորա։ Անսայթաքելի լեզուաւ ի բարբառ հայերէն եւ զառ ի բազմաց ծանուցեալն յիմաստութիւն ի զօրութիւն եւ ի հասակ, ի տեսակ եւ ի քաջամարտիկ յաղթութեան եւ ամենայն կիրս անցաւոր կենցաղոյս, ուստի ճանաչի մեծանձնութիւն գովութեան իշխանացն. յաւելորդ վարկանեմ երկայնել զբանս, զի մի՛ ստգտանիցիմք ի պարսաւադէտ ատողաց նորա, այլ աւա՛ղ ասեմ անբախտ կորստեան նորա եւ անյաջողակ ճանապարհին, զոր բազում անգամ զեկուցաք ոչ գնալ զանդառնալի զճանապարհն զայն, ոչ անսաց բանից մերոց, զորոյ առեալ եւ զփորձ. զի ոչ այլ ինչ պարապէեաք խօսել ընդ նմա բայց զօգտակարն անձին նորա եւ զփրկութիւն եւ զխնայումն տառապելոց քրիստոնէից, որում անլուր գտաւ յայսմ ամի միայն. ուստի եւ մեք իսկ գուշակեցաք չկորուստ նորա առաջի նորա բազում անգամ. թէպէտ եւ ցա՛ւ էր մեզ եւ դժուարին էր զայն ասել նմա, զոր այլ ոք ոչ իշխէր, սակայն հնարէաք զայն, զի թերեւս զարհուրեալ երկիցէ եւ փոխեսցի յայնց բարուց ի խոնարհութիւն ողորմութեան եւ յանոխակալութիւն քաղցրութեան. զի ոչ անգիտանայ զայն, թէ անողորմ դատաստան լինելոց է յԱրդար Դատաւորէն Աստուծոյ ամենայն անողորմ սրտից ի յաստ եւ ի հանդերձելումն. եւ ամբարտաւանից հակառակ մարդ ոչ է կամ հրեշտակ յերկնաւորաց, այլ Աստուած ինքնին գլխովին, Որ տէրն է հրեշտակաց եւ մարդկան. զի այլ յանցանք մսեղինացս բնութեամբ ընդ մեղաւորս դատեն զմարդիկք եւ ընդ սօքօք ածեն ի դատաստան, ցորս է բազում անգամ ընդունել ողորմութիւն ի Տեառնէ, Որ սիրողն է մեղաւորաց եւ վասն մեղաւորաց խոնարհեցոյց զերկինս եւ եկն ի խնդիր կորուսեալ պատկերին, մոլորեալ ոչխարին, դարձուցել զմեղաւորն յապաշխարութիւն։ Իսկ հպարտութեամբ ամբարտաւանութեան եւ սպառումն կարծրութեան սրտի եւ անողորմութիւն զրկանօք հանդերձ սատանայի են յանցանք եւ զորս ըմբռնեն ի հողեղինացս աստի՝ դեւս ի մարդկանէ գործեն. եւ դատաստան ընդ սատանայի եւ ընդ դիւաց նորա ընդունելոց են ի սոսկալի աւուր յանաչառ եւ յարդար դատաստանին Աստուծոյ. այլ եւ ոչ աստէն ներէ այնպիսի խստացելոցն Արդարադատն Աստուած, մանաւանդ զարժանաւորսն բժշկութեան, որք ըստ մասին եւ ի պատճառէ եւ փոքր ժամանակաւ եւ ապաշաւանօք ունիցին զսատանայական զայս չարիս յանձին, որք տաղտկան աստէն եւ խոստովանութեամբ խայտառակեն եւ հնարեն զերծանել ի դիւակաց մեղաց աստի ի դէպ ժամանակի. բայց զի ոչ փութան եւ ոչ շտապով ի բաց ընկենուն, այլ օր ըստ օրէ ի նոյն յաւելուն աճեցուցանել զմեղսն եւ ժամէ ի ժամ եւ տարւոյ ի տարի անցուցանեն յապաղանօք խաբել կարծելով զանխաբելին Աստուած, որոց ոչ ներէ Արարիչն, այլ նախ խրատէ պատուհասիւք՝ արկանելով միանգամ եւ երկիցս, եւ իցէ որոց բազում անգամ եւ երկիցս, եւ իցէ որոց բազում անգամ, եւ ապա որք յաւելուն ի խստութիւն սրտից իւրեանց ընդդէմ խրատուն, կորուսանէ իսպառ եւ բառնայ ի կենաց աստի՝ զի մի՛ աճեցեալ բազմասցի չարն ի կորուստ նորին եւ բազմաց. եւ վասն նոցին իրաց վկայութիւնք լի են յամենայն աստուածային գիրս, ի հին եւ նոր Կտակարանս, որք կամիցին ուսանել։ Յայտնի է զղջացելոցն եւ իսպառ կորուսելոցն օրինակ, զորս տարադէպ եւ աւելորդ համարեցաք արկանել ընդ գրով. քանզի զիմոյ զանխրատ ոգւոյն, զանտէր մեռելոյն, զանգալի եւ զանգնելի գերւոյն, զանգիւտ կորուսելոյն, զվայելուչ մանկանն, զյաղթող եւ զօրաւոր քաջին, զհանճարեղ, զիմաստուն եւ զխելօք իշխանին զկարճօրացն կենացն, զնազելի եւ զգեղեցիկ եւ զնմանաւոր անուանն զսիրելի Պաղտոյնին ախորժեմ ի պատմել զկորուստն եւ հրապարակագոյժ առնեմ խոստովանութեամբ զյանցումն, ոչ զի խայտառակեսցի, այլ զի կատարելապէս թողութիւն ընկալցի յԱստուծոյ, գիտելով զայս՝ զի որքան ծածկեալ թագուցանեմք աստ զյանցանս մեր եւ զգաղտնիս ամօթոյ վասն ամաչելոյ ի մարդկանէ՝ անդ հրապարակեալ խայտառակեն այնպիսիքն առաջի հրեշտակաց եւ մարդկան, արդարոց եւ մեղաւորաց, որք յԱդամայ մինչեւ ցայսօր յարուցեալ կան սարսափելի ահիւ եւ զարհուրեալ դիմօք, կորացեալ գլխօք, դողալով առաջի ահաւոր եւ սոսկալի բեմին եւ հրապարակաժողով ատենին եւ առաջի Հօրն բոլորեցունց եւ Միածնի նորա Բանին եւ Հոգւոյն Սրբոյ Նորոգողին զարարածս. ուր ոչ բան եւ ոչ գործ եւ ոչ մի մտածութիւն խորհրդոց թագուցեալ ծածկեսցի ի յամենատես գիտութենէ Արարչին մերոյ. այն է եղկելի եւ արտասուաց արժանի եւ յաւիտենից ամօթ անբժշկելի, քանզի եւ զրաւ լինել սոսկալի եւ ահաւոր դատաստանին, այնու ամօթով ըմբռնեալ մեղաւորացն ոգիք կան եւ մնան յամաչանս խայտառակութեան մինչեւ յանեզր եւ յանսպառ եւ յանբաւ յաւիտեանսն՝ ըստ բանի հրեշտակապետին մեծի, զոր՝ յորժամ խօսէր ընդ Դանիէելի մարգարէին, յայտնի արար յասելն իւրում այսպէս. «Յարիցեն ոմանք ի կեանս եւ ոմանք յամօթն յաւիտենից»։
       Իսկ որքան աստ խայտառակեալ հրապարակեմք խոստովանութեամբ առանց ամօթոյ եւ կեղծաւորութեամբ թագուցանելոյ եւ պատճառանօք զամօթ բժշկելոյ, որ է ճշմարիտ եւ կատարեալ խոստովանութիւն եւ հաւասար սրբոյ աւազանին, շնորհէ մեզ թողութիւն մեղաց, եւ եթէ արժանաւորապէս ապաշխարիցեմք, անդ ամենեւին անյայտեալ կորնչին ի մէնջ, ջնջին մաքրին եւ ոչ եւս ուրեք գտանին ամենայն յանցանքն, քանզի անտես առնէ, ներէ եւ թողու զամենայն Անոխակալն եւ Ողորմածն Աստուած, որք իմաստութեամբ ըստ այսմ օրինակի կամաւորապէս խոստովանին զմեղս իւրեանց յայսմ աշխարհի։
       Արդ զայս ամենայն զմտաւ ածեալ իմ, գիտելով զտկարութիւն սիրեցեալ իշխանին՝ հրապարակեմ ի լուր հանուրց եւ արձանացուցանեմ այսու գրով զսխալանս նորա՝ անձին իմոյ վարկանելով զնորայսն, քանզի որք ոչ այսպէս սիրեսցեն զսիրելիս իւրեանց, զկնի մահուանն մոռանալով կամ թագուցանգլով զյանցանս նոցա կամ զերախտիս սիրոյ, շնչաւորք են, յանբանից եւ մարմնոյն միայն սիրելիք։ Արդ զի մեք ըստ հոգւոյ հոգեւորապէս ոգի նորա պահեալ ունէաք զխնամ սիրոյ, յորմէ թէ փոքր մի անսացեալ էր նորա մեզ, կենդանի էր այժմ հոգւով, եւ մարմնով եւ զի խստացաւ սրտիւ, կորեաւ երկոքումբք անգտանելի, վասն որոյ ձայնեմ ողբալից ողբերգական ձայնիւ. «Լուարուք ազգք եւ ազինք եւ լեզուք ամենայն, մանաւանդ թագաւորք, իշխանք եւ ամենայն դատաւորք երկրի եւ որք ի մեծութեան ըմբռնեալ էք եւ ի վերակացութեան կամ ի ցնորս ինչ կենցաղոյս առաջնորդութեան, լուարուք եւ ի միտ առէք զսխալանս յանցանաց սիրեցելոյ եւ փառաւոր իշխանին, զոր մեք ի դիմաց նորա եւ բերանով իբր նա՝ առաջի անկեալ արտասուօք. «Նախ Աստուծոյ, գիտողին զմեղս իմ, եւ ապա ձեզ ամենեցուն, ով իշխանք եւ իշխանակից ընկերք իմ եւ եղբայրք, զօրք, ամենայն հեծելովք եւ հետեւակաց, որոց բազում պակասութիւն անիրաւութեան առ ձեզ արարի, եւ ռամիկք ժողովուրդք ամենայն, որք հակառակապէս ընդ հնազանդութեամբ անկեալ էիք կարկամեալ մեղօք անարժան ձեռաց իմոց, ուստի յանթիւ, յանհաշիւ, յանվճար, յանողորմ գրկանաց մերոց եւ անիծից զկեանս իմ արարեալ կորուստի. կորուստ՝ որ բազում ողբոց եւ արտասուաց արժանի. զի ոչ երբէք զմտաւ ածի զաստուածային բանս, զոր հանապազ բողոքէին հնչելով յանլուր եւ ի խցեալ մեղօք լսելիս իմ, զայսոսիկ առ իս ասելով. «Մի՛ տացես ումեք ի կեանս քո անիծանել զքեզ, զի որ ստեղծ զնա Աստուած՝ լսէ հեծութեան սրտի նորա »։ Եւ դարձեալ՝ զմիւր եւս զպատուիրանսն, զոր վասն նենգութեանն եւ վասն չցանկանալոյ իրաց եւ ընչից ընկերին, գեղից, ագարակաց եւ սահմանաց եւ վասն ամենայն ցեղ զրկանաց եւ վասն ի սրտէ հնազանդութեան քան զմեծ վեհագոյն իշխանաց՝ որպէս Աստուծոյ մտերմութեան եւ ոչ որպէս մարդոյ, եւ վասն չանիրաւելոյ զոք, զորբս եւ զայրիս եւ զճանապարհորդս կողոպտելոյ, վասն ի յանիրաւութենէ եւ ի զրկանաց եւ յափշտակութենէ չմեծանալոյ կամ ի շինուածս մեծամեծս շինելոյ եւ կամ պարիսպս քաղաքին կանգնելոյ յօտար արտասուաց սրբոց, այրեաց եւ ի հարկատու շինական մարդկան լալագին հառաչանաց, եւ վասն չպարսաւելոյ զընկերսն բամբասանօք եւ նախատելի բանիւք աղարտելոյ եւ վասն չպարծելոյ յանձին զօրութիւն եւ ի մեծութիւն եւ յիմաստութիւն, եւ վասն չդատելոյ զօտարաց փոքրագոյն շիւղ անուանեալ յանցանս եւ զանձին մեծամեծ գերանս անտես առնելոյ եւ վասն չարհամարհելոյ զօրէնս Արարչին եւ զարս սուրբս եւ զառաջնորդս եկեղեցւոյ, եւ ոչ դատաւոր դատաւորացն մեզ յԱստուծոյ նստեալ անզգամութեամբ, եւ վասն ոչ ի ցաւս ցանկութեան ըմբռնելոյ մտօք եւ ի հեշտախտութիւնս աղտանալ մեղաց շաղախութեամբ, եւ վասն զօր կատարածին իմոյ զմտաւ ածելոյ հանապազ եւ հնարելն զելանելն յաշխարհէ աստի. եւ վասն զուխտելն իմ Աստուծոյ բազում անգամ կատարելոյ։ Զայսոցիկ զամենից սխալանաց յանդիմանութեան բանս, որ գրեալ կայ յաստուածային գիրս, այնքան յաճախապէս լուայ ի քարոզչաց ոմանց, մինչ զի զամենայն ի բերան առեալ՝ այլոց նստեալ վարդապետէի կրկին լեզուով, զոր անհատակոտոր, անսայթաքելի եւ յարմարական միշտ բարբառէ, զորս եւ ասեմ իսկ ի կարգի զխորագիտութիւն մտաց իմոց ի հանդիսաւոր խոստովանութեանս իմ Աստուծոյ եւ ձեր առաջի , զի գիտասջիք եւ դուք՝ թէ յիրաւի բարկացաւ ինձ Աստուած աններելի. գիտէի, թէ որ անողորմ սպանանէ զոք՝ եւ ի վճարել պատերազմին եւ ի խաղաղանալ զօրացն այլ եւս սպանութիւնս ստիպէ ունել ծարաւութիւն ոտից եւ ձեռաց. եւ որք նենգութեամբ գնան առ ընկերս եւ առ զօրս եւ նենգաւոր լեզուօք խօսին կամ գործէն զանօրէնութիւն, ասացաւ յԱրարչէն՝ թէ «Որ հեղու զարիւն մարդոյ, փոխանակ արեան նոցա հեղցի արիւն նորա » եւ «Արք արիւնահեղք եւ նենգաւորք մի՛ հասարակեսցեն զաւուրս իւրեանց » եւ «Զարս արիւնահեղս եւ զնենգաւորս ընդ պիղծս համարէ եւ կորուսանէ Տէր ». գրեալ է. «Մի՛ ցանկանայցես իրաց ընկերի քո եւ մի՛ յանիրաւութենէ մեծանայցես, զի մի՛ ի կէս աւուրս թողցես զնոսա »։ Եւ զայն եւս գիտէի, եթէ ապարանքն մեծամեծք գեղեցիկ շինուածքն եւ քաղաքն, որ յանիրաւութենէ եւ ի զրկանաց եւ յայլոց ի հառաչանաց եւ յարտասուաց սկսաւ շինել, ոչ եւս են բնակելոց ի նոսա. գիտէի եւ զասացեալն ի Պաւղոսէ վասն անհնազանդելոց իշխանաց իւրեանց կամ հակառակ եղելոյ կամաց նոցա, զի ոչ մարդոյ՝ այլ Աստուծոյ հրամանին հակառակ կան, վասն որոյ եւ դատաստան ընդունելոցեն ի Տեառնէ աններելի՝ աստ եւ ի կատարածի. գիտէի, զի ոչ էր պարտ պարսաւել, դատել կամ բամբասել զոք եւ ոչ պարծանս տալ անձին մեծութեամբ կամ իմաստութեամբ զասացեալն ի Տեառնէ «Մի՛ դատիք » եւ եթէ «Կեղծաւոր, հան նախ զգերանդ յականէ քումմէ , » եւ որ զհետ այսոցիկ բանս։
       Եւ զի՞ մի մի կարգ արկեալ թուիցեմ զամենայն յանցանաց յանդիմանութիւնս, որ գրեալ կայ յաստուածային գիրս, զոր ես զամենայն գիտէի եւ գիտութեամբ օրինօք եմ մեղուցեալ Աստուծոյ. վասն որոյ անկանիմ առաջի Աստուծոյ եւ խոստովանիմ զամենայն զմեղս իմ, մանաւանդ զամբարտաւանութեան, զխստութեան եւ զանողորմութեան՝ զրկանօք հանդերձ։ Մանկութիւն, իշխանութիւն եւ պատրանք սնոտի կենցաղոյս խաբեցին զիս. ոչ անյուսութեամբ ունէին զսխալանս կամ ի նոսին հաստատեալ անզղջանալի զմիտս, այլ ի բաց լքանել թողուլ զամենայն պատրանս խաբէութեան կենցաղոյս կամէի, սակայն ոչ փութացայ մինչեւ զվերջին կորստական զայս խրատ պատուհասի ընկալայ ի Տեառնէ. որովհետեւ զյառաջագոյն խրատ քաղցրութեանն ոչ ի բժշկութիւն համարեցայ՝ եւ արդ դատախազ ես ինձէն լինիցիմ դատապարտ անձին իմոյ եւ արդարացուցանեմ զԱրարիչն, զի թէ փոքրագունիւքն, զոր էած ի վերայ իմ հարուածս վիրաց մարմնոյ, եւ տարաժամ մահու բարձումն կենակից կնոջ ծննդօք իւրոց, եւ որ սոցին նմանս, յօտարաց մարմինս խրատ խրատեալ էր իմ, փոխադրելով ի բարիս՝ ոչ հասանէի յաններելի չարիս. այլ զի գանեցայ եւ ոչ խրատեցայ, հարայ եւ ոչ բժշկեցայ, խստացուցանելով զապառումն կարծրութիւն անբարտաւանութեան սրտիս, անգիտանալով թէ քաղցրութիւնն Աստուծոյ յապաշխարութիւն զիս կոչէ ողորմութեամբն իւրով անզգամութեան իմոյ։ Ոչ յիշեցի, ոչ զմտաւ ածի՝ մինչեւ զքաղցրութիւն ողորմութեան Արարչին ի ցասումն բարկութեան անձին իմոյ դարձուցի։ Եւ արդ գիտեմ զայս թշուառականս, զորս որպէս մեռեալ ի մահու յիշատակելոց եմ եւ ոչ որպէս կենդանի ի կեանս երեւելոց, որքան Տէրն մահու եւ կենաց բարկացեալ է ինձ. ուստի եւ հրեշտակք ի յերկինս դարձուցին զերեսս իւրեանց յինէն ի բառնալ յինէն օգնականութեան եւ ողորմութեան Արարչին. եւ մարդիկ ամենեքեան իսպառ ատեցին զիս, հայր իմ եւ մայր մահուամբ թողին զիս. եւ որդիք մարմնոյ կենակից ընկերք եւ զօրք ամենայն անողորմ եղեն ի վերայ իմ. մերձաւորք եւ բարեկամք եւ ըստ սննդեան ծանօթք եւ որդիք մերժեցան, օտարացան ի սիրոյ իմոյ եւ ոչ ամենեւին յիշեն զիս. որպէս յայլազդւոյ գարշեցան յինէն ամենեքեան եւ հեռացան եւ լքեալ թողին զիս անյիշատակ մեռեալ եւ անգնելի գերի ի մէջ այլազգեաց. եւ մոռացեալ եղէ ես որպէս մեռեալ ի սրտէ ամենեցուն եւ ընկղմեալ խորտակեցայ որպէս խեցեղէն անօթ կորուսեալ։ Եւ արդ ո՞ւր է յոյսն իմ, եւ կամ զի՞նչ վճարումն յանբերելի տառապանաց աստի. եւ ո՞չ ոք իցէ, որ ողորմեսցի թշուառացեալ հիքոյս, զի երեւեցայց ընդ կենդանիս կամ ընդ մեռեալս յիշատակեցայց ի մարդկանէ. եւ ոչ ոք եղեւ. ամենեքեան ատեցին զիս իսպառ . քանզի ահա խոստովան եղէ հանուրց եղբարց եւ տիեզերաց հրապարակատես հանդիսիւ եւ անպատկառելի համարձակութեամբ զվէրս անձին իմոյ՝ եւ ոչ բուժեցայ, ոչ ազատեցայ, վասն որոյ դարձուցանեմ զբանս աղերսալից խոստովանութեան իմոյ առ Տէրն իմ եւ Արարիչ եւ առ Անոխակալ Հայրն ամենեցուն յԱստուած եւ ըստ նմանութեան անառակ եւ արբշիռ մանկանն անկեալ առաջի ողորմած մարդասիրին գոչեմ՝ ասելով. «Հայր երկնաւոր, մեղայ յերկինս եւ առաջի Քո. մատանւոյ, կօշկաց եւ անճառ պատմուճանի չեմ արժանի, այլ յամենայն հողեղինաց մի՛ զատեր որոշեր զիս միայն ի կորուստ. եթէ կենդանի իցեմ յայտնեա, հան զիս ի կորստենէ, զի խորք անդնդոց յայտնի են առաջի Քո եւ ի մեռելոց կարող ես յարուցանել, Տէր, զի երթեալ ապաշխարեցից մինչեւ ի լրումն մեղապարտ շնչոյս. զի յայնժամ ծանեայ ճշմարտապէս եւ գիտացի զանհանդուրժական ցասումն բարկութեան Արարչիդ, զի ահա մեծ է անկանել ի ձեռս Աստուծոյ կենդանւոյ, իսկ եթէ մեռեալ իցեմ մեղօք եւ վճարեցայ ի կենաց մարմնոյ, շատ լիցի, ով Անոխակալ Աստուած, այսքան ժամանակս աւուրց մեղուցեալ ոգւոյ իմոյ մնալ ի տագնապ եւ ի տանջանս անյիշատակ եւ աննուէր. յայտնեսցես զիս ողորմութեամբ, թերեւս լիցի յիշատակ կամ ողորմութիւն ողորմելի հիքոյս, եւ մի՛ նորօրինակ տանջանօք տանջեր զիս ի մէջ մեռելոց եւ կենդանեաց, զի տէր ես մահու եւ կենաց, եւ ակնարկելոյ հրամանի Քո սպասելայ մնայ մահ եւ կեանք յայտնել կամ թագուցանել զիս։ Գիտեմ, Տէր, զի անչափ եւ աններելի բարկացուցի զքեզ մեղօք իմովք յաստուածայինս եւ ի մարդկայինս, կամաւ եւ ակամայ, խորհրդով, բանիւ եւ գործով, հոգւով, շնչով, մարմնով եւ մտօք եւ ամենայն զգայութեամբ վարկեալ կապեցայ ի տոռունս մեղաց զամենայն աւուրս կենաց իմոց. վասն որոյ դարձեալ անկանիմ առաջի Քո, ով Ողորմած, Անոխակալ եւ Մարդասէր Աստուած, գթա յիս յանտէր մեռեալս եւ խնայեա ի ստեղծուածս ձեռաց Քոց եւ մի՛ վստահանար զկորուսեալ ծառայս Քո ի մարդկան ողորմութիւն, զի ցամաքեցաւ սէր իմ յամենայն սրտէ, եւ շիջաւ գութ իմ յամենայն մտաց, եւ բարձաւ անուն իմ ի մարդկանէ, եւ կորեաւ յիշատակ իմ յերկրէ կենդանեաց. Քո, Տէր, ցասուցեալ ընդ իս՝ ոչ այլ ոք ողորմի ինձ, քանզի Քեզ սպասեալ մնան արարածք ամենայն ճշմարիտ ողորմածիդ եւ անյիշաչար մարդասիրիդ. յո՞վ վստահանամ զիս. հայր իմ եւ մայր իմ թողին զիս, եղբայր իմ մոռացաւ զգութ սիրոյ իմոյ, զոր առ նա ցուցի. զհարազատ եղբայրութեան մերոյ եւ զբաղեալ կապեցաւ ի ցնորս աշխարհի եւ ի հոգս երկրաւորս՝ հետեւելով իմօրինակ յընդարձակ անզգուշական եւ սայթաքելի ճանապարհն, որ ոչ ժամանէ՝ եթէ կամիցի՝ զանձն իւր հոգալ կամ յիշել, թող թէ զանգին գերեալս եւ զանգիւտ կորուսեալս։
       Արդ մի՛ մերժեր իսպառ եւ մի՛ անտես առներ եւ մի՛ թողուր զիս ի կորստեան, Աստուած, Աստուած իմ, եւ մի՛ դարձուցաներ զերեսս Քո յինէն. մի՛ սրտմտութեամբ խրատեր զիս եւ մի՛ բարկութեամբ յանդիմաներ, մի՛ մտաներ ի դատաստան ընդ դատապարտեալ ծառայիս եւ մի՛ թողուր զիս աներեւոյթ տանջանօք յօրինակ տիեզերաց։ Վկայութիւն դնեմ, վկայութեամբ երկնի եւ երկրի, հրեշտակաց եւ մարդկան՝ այլ ոչ եւս գնալ զանառակ կորստական ճանապարհն եւ ոչ եւս անցանել զպատուիրանաւ Քո, եթէ զայս անգամ ողորմեսցիս եւ թողցես զանչափ անիրաւութիւն երկրորդ անառակիս, եթէ հասցէ ինձ միւսանգամ լինել ընդ կենդանիս. ապա թէ իսկապէս մեռեալ դատապարտեցայ, եւ այնպէս Քեզ պարտ է ողորմել, մարդասէր եւ միշտ ողորմած Աստուած, զի ի դժոխս ոչ ոք խոստովան լինի առ Քեզ եւ ոչ մեռեալք օրհնեսցեն զՔեզ. ցոյց զիս արդարոց եւ յայտնեա արժանաւորաց ծառայից քոց զանարժան ոգիս, որով գտից մաղթանօք զողորմութիւն, քանզի գիտեմ, զի ոչ ամենեւին այժմ յիշէ զանյիշատակս ի բարիս Քո։ Տէր, տրտում գոլով ընդ իս եւ երեսս դարձուցանելով բարկութեամբ, բարկացան երկինք եւ երկիր, հրեշտակք եւ մարդիկք ի վերայ իմ, եւ ամենայն արարածք խեթիւ եւ խոժոռ դիմօք հային ընդ իս, զի թէ մահ փախեաւ յինէն եւ կեանք հեռացաւ, երկիր զարհուրեալ յահաւոր Քո հրամանացդ՝ ոչ ընկալաւ զիս ի ծոց իւր եւ ոչ ետ տեղի գերեզմանի, զի կարդասցեն զանուն կորուեսլոյս ի հող ուրեք. արդ եթէ անզգայ եւ անբան տարերքս այսքան գարշեցան, մերժեցան եւ ի բաց ընկեցին զիս յարարածոց աստի, ո՞վ այլ ոք ի մարդկանէ իցէ ոք ողորմեսցի ինձ։ Արդ դարձիր, Տէր, ի բարկութենէ եւ դարձո զերեսս Քո ի մեղաց իմոց, հաշտ ակամբք եւ քաղցրութեամբ հայեսցիս ընդիս. այո Տէր, այո Տէր, Հայր սուրբ, այո Փրկիչ աշխարհի, այո ողորմած եւ մարդասէր Հոգիդ Սուրբ, ողորմեա ինձ ողորմելոյս, ով Երրորդութիւն Սուրբ, բարեխօսութեամբ սուրբ Աստուածածնիդ եւ աղաչանօք առաքելոց եւ մարգարէից եւ համօրէն սրբոց, որք ի սկզբանէ աշխարհի հաճոյ եղեն Քեզ, գթա յիս եւ վերաբերեալ յայտնեա զկորուսեալս, կենդանի կամ մեռեալ, մեռելոց եւ կենդանեաց Աստուած, եւ Քեզ փառք յաւիտեանս . ամէն։
       Արդ զայս աղերսալի խոստովանութեանս եւ մաղթանաց բանս կերպարանեալ գրեցաք ի դիմաց անտէր գերելոյն եւ անյիշատակ մեռելոյն, սիրեցելոյ իշխանին սիրելի Պաղտոյնին եւ ոչ դադարեմք սովին ձայնիւ բողոքել՝ գոչելով առ Աստուած եւ առ սուրբս նորա մինչեւ գթացեալ ողորմեսցի եւ բժշկեսցէ զվշտագնեալ միտս մեր , որ պատուհասեալ եհար զնա վասն մեղաց նորա եւ մեր։ Այլ եւ դուք, որ լսէք զայս ամենայն ամբարտաւանութեան բանս, զոր ի դէմս նորա եւ վասն նորա գրեցաք հրապարակայայտ անպատկառելի եւ հանդիսաւոր խոստովանութեամբ, որպէս օրէն է ճշմարիտ խոստովանողաց ըստ պատուիրանաց Արարչին, այսպէս սաստկացուցանել զյանցանս խոստովանութեամբ առաջի Գիտողին զխորհուրդս եւ զգործս ամենայն մարդկան, մինչեւ քաղցրացեա թողցէ զամենայն։
       Սակայն դուք մի՛ յուրաստ կայք եւ անհոգս լինիք, ով իշխանք, իշխեցեալք եւ զօրք ամենայն, եթէ ձեզ ներեսցէ անքուն ակն Աստուծոյ արդար դատաստանացն, որ ի նորայն հայեցեալ պատուհաս կորստեան, զմտաւ ածէք զսպառնալիսն աստուածասաստ. «Ողբասցէ, ասէ, նոճին, զի անկաւ մայրն ». լուարուք եւ ի Տեառնէ զսոցին նման բանս, զոր յանխրատն եւ առ անլուրն Իսրայէլ բարբառեցաւ ասել զայս. «Համարի՞ք թէ այն Գալիլիացիք եղեն մեղաւորք քան զամենայն գալիլեացիսն, որոց զարիւնն Պիղատոս խառնեաց ընդ զոհս նոցա, կամ նոքա ութուտասանքն՝ զոր աշտարակն եսպան, համարիք եթէ նոքա պարտապա՞նք եղեն քան զամենայն մարդիկք, որ բնակեալ են յԵրուսաղէմ. ոչ, ասեմ ձեզ, այլ եթէ ոչ ապաշխարիցէք, ամենեքեան նոյնպէս կորնչիցիք»։
       Եւ արդ գիտելով զայս ամենայն, զգուշացարուք անձանց ձերոց, ով բռնաւորք եւ իշխանք, զի բռնաւորաց՝ բռնաւորագոյն եւ անաչառ դատաստան լինելոց է աստ եւ ի կատարածն. դուք, որ ոչ գրոց լսել կամիք եւ ոչ այսպէս հրապարակէք զյանցանս ձեր խոստովանութեամբ. քանզի այս բանք նմա ի պարծանս եւ ի բժշկութիւն գրեցաւ եւ կենդանեաց յօրինակ զգուշութեան եւ յանդիմանութեան. եւ նորայն թողան յանցանքն ամենայն, եւ բժշկեցաւ հանապազորդ խոստովանութեամբն եւ յետոյ արեամբն ի մեծ պատերազմին. ամբարտաւանութիւն եւ ստութիւն նորա բժշկեցաւ յայն օր անչափ եւ սաստիկ խոնարհութեամբն, որով զիջանէր առ ամենեսին, առ զօրս հեծելոցն եւ հետեւակաց, քաղցրագոյնս եւ ախորժականս եւ ողորմագին բանս բարբառելով. որդիս Աստուծոյ եւ եղբարս հարազատս զամենեսեան անուանէր, իշխանս եւ տէրս եւ քաջազունս յանուանէ, կոչէր, մարզէր զզօրսն ամենայն, յորդորէր, սրտապնդէր, քաջալերէր իբրեւ զյաղթող ըմբիշ եւ զքաջ նահատակ, շուրջանակի զօրացն անցանէր , ուժգին եւ ահարկու ձայնիւ ամրացուցանէր զզօրսն ամենայն. ձայնէր առ ամենեսեան յանուանէ զանուն քաջութեան. «Վա՛շ, ով քաջք, վա՛շ բաղդին եւ աւուրս շնորհի, որ աստ նահատակի փոքր մի եւ յաղթեցաք. մի՛ զանգիտէք ի նոցանէ, ահա օր հանդիսի եւ մահ երանելի վասն Քրիստոսի ի վերայ քրիստոնէից մեռանել »։ Եւ իբրեւ այսպէս զօրացուցանէր, հաստատէր զարտաքոյ կողմանս բանակին, դարձեալ ի միջոց անդ զօրացն մտանէր, զլքեալսն երկիւղիւ եւ զխուսափեալսն թագստեան յառաջ քարշէր եւ զքաջասրիրտսն գովէր, զ ի բաց ընկեցեալ զզէնսն յանարի արանցն, կամ որք ունէին կարկամեալ ցամաքեալ ձեռս, յափշտակէր կորզէր եւ արիացելոցն մատուցանէր ի ձեռին. ոմանց տայր, յոմանց առնոյր. եւ դարձեալ առիւծաբար խրոխտանօք յայլ վայրս հասանէր ահաւոր գոչմամբ եւ բարձրաճիչ աղաղակաւ, զգիշերն ողջոյն եւ զտիւն ամենայն լնոյր զմիջոց բանակին, զի ոչ ունկն պարապէր զայլ ուրուք լսել զձայն քաջութեան կամ ակնն՝ տեսանել զարագընթաց սլացումն հաւասար եւ նման սիրելի Պաղտոյնին, մինչեւ պակասեալ հատաւ ի ձայնէ եւ ի բնական ուժոյն զօրութենէ՝ հանդերձ երիվարաւն. եւ ժանգանալ կարմրութեամբ գոլորշեաց՝ սրտին սանձապատ զրահից բերանոյ նորա, որպէս ասի յոմանց։ Արդ խստութիւն հպարտութեան նորա այսու օրինակաւ ջնջեալ մաքրեցան։
       Իսկ անողորմութիւն սրտին այնր աւուրք ողորմութեամբ, որովք աղէխարշեալ խորովէր ի վերայ տառապելոցն կորստեան . ուստի եւ դեգերելովն ընդ նոսա՝ ինքն կորուսեալ եղեւ եւ զրկանացն յանցումն, որով զամենեսեան զրկէր առանց ողորմութեան, եւ ինքն զրկեալ գտաւ յայն օր ի մարտի անդ յամենայն օգնականաց իւրոց, քանզի լքեալ թողին զնա ընկերակից իշխանք եւ զօրք ամենայն ի մեջ մեծ պատերազմին եւ ելին ի մարտէ անտի, եւ ոչ ոք ողորմեցաւ նմա դառնալ գիտել, թէ ո՛ւր իցէ գլխաւոր իշխանն եւ մեծ զօրականն մեր։ Եւ յայտ անտի է՝ զի ոչ այլ ոք ի զօրաց նորա կորեաւ կամ ըմբռնեցաւ ընդ նմա եւ ոչ ամենեւին ոք ետես զնա, եւ ոչ ի վատութենէ զօրացն ունիմ ասել զայս կամ կամելոյ զկորուստ նորա, այլ զի հարկ էր այնպէս բազմաժամանակեայ զրկանացն եւ անիրաւութեանն յայնմ աւուր զրկանօք եւ անիրաւութեան՝ որ առ նա, ի զօրացն գտանել բժշկութիւն, որպէս վերագոյն ասացաք։
       Իսկ բազմաց արիւն, որ հեղաւ յաւուրս նորա ի գալ յայս երկիր վատշուէր եւ սուտ նենգաւորին Վասլի, միով արեամբ իւրոյ անձինն, զոր յօժարութեամբ սրտի ետ հեղուլ ի վերայ քրիստոնէից, որք ելին եւ ազատեցան ի պատերազմէ անտի, զոր եւ ինքեանք յայտնապէս խոստովանին զերծեալքն ամենայն, յԱստուծոյ ունել նախ շնորհ եւ երկրորդ՝ ի մարդկանէ սիրելի Պաղտոյնին՝ զազատութեանն իւրեանց։ Եւ արդ՝ եթէ կատարեցաւ մահուամբ ի պատերազմի անդ, թողութիւն ընկալաւ ի Տեառնէ ամենայն յանցանաց իւրոց եւ ի սոսկալի աւուր դատաստանին եւ հատուցումն ամենայն արդարոց ընդ բարեպաշտ իշխանսն եւ ընդ քաջ նահատակսն պսակելոց է յԱստուծոյ, զի այսպէս գիտեմք եւ հաւատամք զպատերազմողաց մահ, որ յանօրինաց սրոյ մեռանի ոք ի քրիստոնէից, եւ եթէ կենդանի իցէ՝ եւ յայտնեսցի անուն քաջութեան նորա, տարածեցաւ եւ տարածի օր ըստ օրէ ընդ տիեզերս ամենայն մինչեւ ի կատարած աշխարհի։
       Եւ արդ զայս ամենայն երկարապատում բանս, զոր գրեցաք վասն նորա, մի՛ ոք ի պարսաւագէտ ատողաց նորա եւ յաւարասէր մախողացն ստգտանիցէ զմեզ բամբասելով, զի այս մորոսաց է եւ հացկատակաց. եւ որք առ կենդանութեան խօսեսցին կամ գրեսցեն զայսպիսի բանս, եւ ոչ ոք վասն անտէր մեռելոյն եւ անգիւտ կորուսելոյն խօսեսցի, զի որքան ի կեանս էր, ոչ լուաւ երբէք ի մէնջ բան քաղցրութեան կամ գովեստի, այլ պատուհասի յանդիմանութեան, որով կսկծեցուցանէաք հանապազորդ զմիտս նորա։ Եւ թէ պատեհ էր եւ յառնէր նա ի մեռելոց կամ յառնէր կենդանի, ոչ ունէր տեսանել նա զայս գիր եւ զոր վասն պատերազմին եւ կորստեան նոցա աւուրն գրեցաք, ոչ ի տասանց կամ ի քսանից, այլ յամենեցունց միապէս զսոյն լուաք, մանաւանդ յատողաց նորա եւ ի նոցին իսկ ի զօրացն Հռովմայեցւոցն. այլ այն ինչ յայտնի է պատճառ բանից մերոց յերկարութեան, սիրէաք զնա հոգեւորական սիրով որպէս օրէն ի ծառայիցն Աստուծոյ, ըստ որում եւ նա զմեզ. եւ զկնի մահուանն նորա հարկ էր մեզ փոխանակ անչափ սիրոյ նորա հատուցանել նորա սէր կորուսելոյն ի կենաց աստի։ Որ յԱնտիոքացւոց քաղաքէն մինչեւ ի սահմանս Մելտենւոյ ձգէր իշխանութիւն նորա, եւ տեղի ոչ ուրեք երեւեցաւ գերեզմանի նորա, այնքան զօրաց եւ աշխարհաց տէր եւ անուանի երեւելի իշխանս եւ այժմ ի մեռեալս ոչ յիշատակի եւ ոչ ի կենդանիս երեւի, ոչ զանգակոք ոք նմա հնչեցոյց, ոչ յիշեցաւ անուն նորա յեկեղեցի ուրեք եւ ոչ նուէր պատարագի կամ մասն յիշատակի ողորմութեան ել նմա յերկրէ աստի ուլ մի կամ դանգ ինչ, որ կարի աղքատագունիցն հասանէ. ոչ ոք է որ յիշէ զնա, եւ ոչ ոք, որ ողորմի նմա. ի կենդանութեան իւրում ոչ հանգեաւ, ոչ վայելեաց ի սմա, այլ ի տղայական տիոցն սկսեալ ի տագնապի, ի ցնորս եւ ի տառապանս անցոյց զժամանակս մանկութեան իւրոյ, ի դիւաց ի թշնամեաց եւ ի խստերախտ մարմնական տերանց եւ դաւաճանող ընկերակից իշխանաց. եւ այժմ ի կատարածի կենաց իւրոց կորեաւ անյիշատակ, ջնջեցաւ բարձաւ անուն նորա եւ սէր յամենայն աշխարհէ եւ ի սրտէ օտարաց եւ ընտանեաց։
       Զայս ամենայն դառն եւ անհնարին կորուստ յորժամ տեսանեմ հասեալ ի վերայ նորա, հեղձամղձուկ եղեալ ցնդիմ յարտասուս եւ ոչ գիտեմ զինչ արարից կամ որպէս օգնեցից, ձեռն կարկառելով ընկղմեցելոյ սիրելւոյն. զայլ ոք ոչ տեսանելով ցաւակից մեզ յայսոսիկ՝ յԱստուած ապաւինեալ վստահացայ, Որ միայն է անոխակալ եւ մարդասէր, Որ ոչ կամի զմահ մեղաւորի եւ ոչ խնդայ ընդ կորուստ ուրուք, եւ գրեցաք զայս գիր խոստովանութեան եւ աղերսի ի դիմաց նորա եւ մեր. եւ ոչ դադարեմք յարաժամ գոչել այսու յամենայնի տեղի առաջի Ողորմած Հզօրին, Որ բարկացաւ նմա եւ մեզ մինչեւ հաշտեսցի ողորմութեամբն Իւրով, եւ յայտնեսցէ զնա մեռեալ կամ կենդանի։ Այլ եւ զձեզ աղաչեմ զամենեսեան, ով մարդիկ, որ լսէք զողբերգական բանս զայսոսիկ, մի՛ լքեալ ձանձրանայք եւ տաղտկացեալ հրաժարէք անտես առնելով զպաղատանս մեր, որ վասն նորա՝ առ ծուլութեան, անգամ ատելութեան նորա, այլ սրտի մտօք արարէք թողութիւն նմա. եւ մի՛ ընդ կորուսելոյն նորա բերեալ պահէք, այլ եւ աղօթս արարէք առ հասարակաց Դատաւորն եւ Արարիչն Աստուած, զի ողորմեսցի նմա եւ թողցէ զամենայն յանցանս նորա, զոր առ Աստուած կամ առ մարդիկ մեղուցեալ իցէ. եւ Ամենազօր Արարիչն Աստուած բարեխօսութեամբ սուրբ Աստուածածնին եւ աղաչանօք ամենայն սրբոց՝ ողորմեսցի նմա եւ թողութիւն արասցէ ամենայն յանցանաց նորա մեծամեծաց եւ փոքունց եւ զձեզ օրհնեսցէ հոգւով եւ մարմնով եւ երկնից արքայութեանն արժանի արասցէ ընդ ամենայն սուրբս ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, Որում փառք յաւիտեանս . ամէն։


       Իսկ ի վերանալ թուականութեանս Հայոց -ՇՂԸ սպանեալ եղեւ տէրն Անտիոքու բրինձն եւ անգլուխ եղբայր Պաղտոյնին՝ ըստ ամբարտաւանութեանն իւրեանց, որք անձնահաճութեամբ կամեցան պատերազմել ընդ թշնամիս եւ ոչ հաւանեցան միաբանիլ ընդ զօրս քրիստոնէից, որք էին յաւուրս յայսոսիկ. որ ոչ միայն ինքեանք կորեան եւ բարձան ի միջոյ այնպիսի գլխաւորք, այլ եւ բազումք ի քրիստոնէից։
       Յայնմ աւուր նոյն որդին Զանգէ՝ որոյ անուն նորա Սոին կոչէին ազգն իւրեանց, այս ինքն ըստ առասպելաց իւրեանց լոյս հաւատոյ, զորս սրախողխող արարին եւ զորս ի գերութիւն մատնեցին, զփափկասնունդ իշխանսն յարիւնաշէն քաղաքն Հալպայ։ Եւ ի սոյն ամի , յորում ոչ ոք փայլէր գլուխ քրիստոնէից, բայց միայն կոմսն Ճօսլին, յիշխանութեան նորա դարձեալ սաստկացաւ ահ դառնութեան անհաւատիցն ի վերայ սրբոյ եկեղեցւոյ, եւ եկն թագաւոր Իսմայէլացւոց, որում անուն էր Մասուտ, ի տօն սրբոյ Խաչին եւ ոչ յերկարեալ ի վերայ քաղաքին Մարաշայ՝ էառ զնա, քանզի ոչ գոյին զօրք ի բերդին. եւ ասպատակ արարեալ զերկիրն, որ կոչի Թիլ Աւետեաց, որ այժմ ասի Թլպաշար, եւ յամենայն սահմանս նորա սրոյ ճարակ արարեալ՝ զորս եգիտ յաշխարհին. եւ բազում այն էր, որ խաբէութեամբ երդնուին յանուն մեծին Աստուծոյ եւ իջուցանէին յամրոցացն զքրիստոնեայսն՝ եւ գերի վարելով զամենեսեան. որ եւ տէր երկրին՝ Ճօսլինն հանդիպեցաւ ի քաղաքին Թլպաշրայ, ոչ կարացեալ զդէմ ունիլ նորա, դարձոյց անդրէն յերկիր իւր տանելով զառեալ գերեալսն յաշխարհն իւր։ Դարձեալ կոմսին մնացելոյ յանհոգս եղեալ ի թշնամեաց, ոչ հոգս տարեալ հեծելոց եւ կամ թէ յաղթեաց ոք իւր, առաքէ զմնացեալ զօրս իւր հետ բարի եւ մեծահաւատ իշխանին Վասլին, որ էր եղբայր կաթողիկոսին եւ տէր Կառկռայ, հաց տանելով ընդ իւրեանս, զի ածցեն ի ներքս. եւ յառաջիմաց եղեալ ազգն Իսմայէլացւոց, որոյ անուն գլխաւորին Խարասան կոչիւր, որ էր տէր աշխարհին Յանձթայ եւ այլ բազում գաւառաց, ի վերայ անկեալ զօրացն քրիստոնէից, ձեռբակալ արարեալ զամնեսեան, ոգիս իբրեւ չորս հարիւր, ըմբռնեալ եւ զՎասիլն զեղբայր կաթուղիկոսին եւ տարեալ առաջի մեծի դղեկին Կառկռայ, քանզի անդ էին կին եւ որդիք Վասլին. երդումն հաւատարիմ առեալ յամիրայէն վասն կալեալ քրիստոնէից զօրուն , զորս ըմբռնեցին, զի խաղաղութեամբ տարցեն զնոսա յերկիրն իւրեանց առանց դաւ ինչ գործելոյ նոցա. զոր բռնաւորն յաղագս սիրոյ մեծի աւանին ոչինչ յապաղեաց յայնմանէ երդմամբ. զամենեսեան ի ձեռն հաւատարիմ զօրաց իւրոց առաքեաց մինչեւ ի Սամուսատ եւ զիշխանն Վասիլ ընդ իւր տարեալ յերկիր իւր մեծաւ փառաւորութեամբ, երկիր տուեալ որպէս սիրելի եղբօր իւր։ Յետ այսորիկ եկին ցրուեալ եւ վատնեալ զօրք ի Սամուսատացւոց քաղաքէն ի քաղաքն Քեսուն, եւ ահա եհաս ի լսելիս ամենեցուն։ Քանզի Ճօսլինն, որ էր յաւուրսն յայնոսիկ գլուխ քրիստոնէից, գնալով յԱնտիոք յաղագս խորհելոյ ինչ, թերեւս կարասցէ ուստեք օգնականութիւն գտանել, մատնեցաւ յաստուածասաստ բարկութեանն ինքն միայն ի զօրաց իւրոց՝ ի գերութիւն. որպէս ի հնումն որդին Դաւթի փախուցեալ ի հօրէն յաղագս չար կամաց իւրոց. զոր առեալ սաստ հրամանին Աստուծոյ զհերաց գլխոյ նորա վրէժխնդիր լինելով աստուածահաճոյ առնն Դաւթի. ճեղք ծառոյն կախեալ պահէր զիւրեաւ, մինչեւ զհետ մտեալ թշնամեացն հասեալ եւ սուսերաւ կտրեալ զգլուխն անհնազանդ որդւոյն։ Այսպէս դիպեցաւ առնս այսմիկ կոմսի՝ արտաքոյ գտեալ կամացն Աստուծոյ . գերեալ եղեւ յայլադէմ եւ ի գազանաբարու ատելեացն Քրիստոսի. եւ տարեալ ի քաղաքն Հալպ. եւ անպատմելի խնդութեամբ լցան ազգն Տաճկաց՝ հեռաւորքն եւ մերձաւորքն. եւ յոյժ յոգիս խոցեալ կործանեցան երկիրս քրիստոնէից, վասն զի ոչ ունէին գլուխ, որ յեցեալ ժողովէին զմնացեալ զօրքն նորին։
       Եւ յառաջ քան զայս ամի միոյ՝ յամսեանն Յունվարի, որ օր երեսուն էր ամսոյն, ի լուսանալ երկուշաբաթի՝ եղեւ յերկնուստ ահաւոր որոտմունք եւ հրաձգութիւնք, եւ փոխեալ տարերաց զբնական բնութիւնն իւրեանց. եղեւ Խաչն Աստուածընկալ հրացեալ իբրեւ զլոյս, զոր մեծ եւ անյաղթելի ախոյեանն Քրիստոսի Սեւաստիոսն Վասիլն կանգնեալ էր յիշխանութեան իւրում ի գումբէթ սրբոյ Յարութեանն ի Կարմիր վանքն. եւ այս նշան հինգերորդ եղեւ ի խաչս այս մեծափառ, զոր ոչ թուէր իմաստուն մտաց բարի, այլ յարհաւիրս եւ յաւերումն քրիստոնէից՝ որպէս եղեւ իսկ։
       Զայս դարձեալ ի սոյն ամի յաւուր մեծի Պենտէկոստէին. յորժամ ամենայն ոք ակն ունէր գալստեան Հոգւոյն Աստուծոյ, եկն յառաջասացեալ սուլտանն Մասուտ անուն անհնարին բազմութեամբ. եւ ի ձայնէ հնչման զանգակացն եւ ի հրաձգութենէ սուսերացն եւ ի ճօճել բազմախուռն նիզակացն զմեզ զամենեսեան զտեսողս, որք էաք ի քաղաքին Քեսնոյ՝ առհասարակ դողացոյց. զոր ահաբեկ եղեալ առժամայն՝ ետուն զքաղաքն Քեսուն՝ երդումն առեալ ի նմանէ եւ յորդւոյ նորա։ Եւ յետ ութ աւուր զանմատոյցն եւ զանառիկն զՊհեսնի եւ զկնի չորրորդումն աւուր զերեւելին զՌապան. եւ ապա գնաց յերկիրն Թլպաշարայ, զոր յանցեալ ամին քակեալ եւ աւերեալ էր. եւ անդ կացեալ զաւուրս բազումս՝ ոչինչ կարացեալ յաղթել նոցա. քանզի որդի կոմսին ի քաղաքին էր՝ պինդ ունելով զզօրս հօր իւրոյ. եւ բնակիչք տեղւոյն միաբանեալ ընդ նմա՝ սրտապնդեալ մեծապէս քաջացան ի վերայ հաւատոյն իւրեանց. թէպէտ եւ այլազգիքն պէսպէս հնարիւքն կռիւս մեքենայիւք յօրինէին։ Դարձեալ յետ այնորիկ տկարացեալ եւ տխրեալ դարձաւ յերկիր իւր վասն ոչ առնլոյ զքաղաքն եւ զառեալ երկիրս ի քրիստոնէից ետ որդւոյ իւրոյ, որ էր աթոռակալ սուլտանութեան իւրոյ, եւ անուն նորա Խլիճ-Ասլան։
       Իսկ ի Ո թուականիս Հայոց եկն յերկիրն Ջահնայ ձիւն կարմիր, յամսեանն Նաւասարդի, որ օր քսան երեք էր ամսոյն. ի նմին աւուր յորժամ անդ կարմիր ձիւն երեկ, յերկիրս քրիստոնէից երեկ ձիւն սպիտակ եւ մոխրախառն որպէս յանցեալ ամին։
       Դարձեալ յետ այսր ամի զօրքն եւ քաղաքացիքն, որ ի Թլպաշար էին, զտարի մի եւ կէս համբերութեամբ տարեալ նեղութեանցն, զոր կրէին։ Զայս իմացեալ որդւոյն Զանգէ, որ էր տէր Հալպայ, եկն զօրօք իւրովք ի վերայ նոցա. եւ վասն զի ոչ ունէին օգնականութիւն իւրեանց ուստեք, երդումն հաստատութեան առեալ ետուն կամօք իւրեանց զբերդն Թլպաշարայ եւ զքրիստոնեայսն , որ ի Փռանգաց կամ ի Հայոց անդ էին եւ կամեսցին գնալ յԱնտիոք կամ յայլ տեղիս, տարցեն անվնաս հրամանաւ Նօրատնին. զոր եւ արար իսկ նոյնպէս. եւ Մասուտ սուլտանն եւ Մելէք որդին իւր այսպէս արարին վասն սիրոյ աշխարհացս , որ դիւրաւ առաւ ի քրիստոնէիցս եւ ոչ եթէ ի հաւատոց իւրեանց կամ ի սիրոյ, զոր ունէին առ քրիստոնեայքս։
       Եւ եղեւ յաւուրս փոքր Ճօսլնին երեւեցաւ ոմն պատանի, Թէոդորոս անուն, օգնական եւ ոչ ուստեք ունելով, բայց զզօրութիւն բարեխնամ Արարչին, Որ ողորմութեամբ մատակարարէ ի դարս դարս յաղագս մարդկան ի ժամանակս կամաց ըստ իւրոց առաքելական ձայնին՝ «Ում կամիմ ողորմիմ, ում կամիմ խոստանամ ». որպէս եւ առ երանելին Պօղոս արար յերկնուստ ձգելով ի կամս եւ ի գործս սպասաւորութեան իւրոյ, նոյնպէս եւ առ այրս այս արար։ Ի յոյս եւ ի ջանս սորա նայեցեալ կամք աննախանձին, որ եւ ոչ ընդ մի ումեք զլանայ տալ զպարգեւս ողորմութեան իւրոյ, քանզի առ փոքր մի եւ ոչ յերկար ժամանակս տիրեաց հայրենեաց իւրոց. որդի էր սա Լեւոնի Սեւաստիոսի՝ մեծի եւ հանճարեղ որդւոյ Կոստանդեայ՝ որդւոյ Ռուբենի. սա կորովի եւ արիական գոլով ի պատերազմունս, ոչ միայն զհայրենիս իւր գրաւեաց յինքեան, այլ առաւել եւս տիրեաց բերդից եւ քաղաքաց քան զնախնիսն իւր . զայսոսիկ տեսեալ Անդրոնիկէ ոմն անուն, ազգաւ Հոռոմ, ի չար նախանձ մտեալ՝ ոչ կամելով անգամ լսել զանուն Հայ իշխանին. եւ էր սա առաքեալ ի թագաւորէն Յունաց Կիւռ-Մանիլին կողմնապահ մեծի քաղաքին Տարսոնի եւ Մսսայ՝ եւ այնուհետեւ ոչ դադարէր խեթալ եւ մաքառել ընդ Հայերոյն, որ յեցեալ ժողովեցան ի միասին առ առնս այս Թորոս ի նախախնամութենէն Աստուծոյ. որ եւ պատերազմաւ դիմեալ ի վերայ նոցա՝ նեղէր զնոսա. եւ նոքա առ սէր եւ ահի մեծի թագաւորին Յունաց ոչ համարձակէին տալ ընդ նմա պատերազմ, այլ հանապազ սիրոյ աղագաւ աղաչէին մնալ նմա ի հնազանդութիւն. եւ նա ոչ լսէր, այլ եկեալ ամբարտաւանութեամբ իջաւ ի վերայ քաղաքին Մսսայ։ Իսկ Թորոս բազում աղաչանօք աղաչէր զնա, թէ «Ճորտ եմ թագաւորին եւ քո, մի՛ բարկանար »։ Իսկ նոքա ձայնէին ի ներքս ի քաղաքն, թէ «Զերկաթն, որով զքո հայրն տարաք, ի հետ ունիմք, որով զքեզ կապեալ տարցուք »։ Իբրեւ ոչ կարաց տանել կորովի այրս այս ամբարտաւանութեան եւ խրոխտ կամաց նորա, ապա վստահացեալ ի զօրութիւն Քրիստոսի, Որ բարձրացոյց զնա եւ ի չգոյէ ի գոյ էած, պատառեաց զպարիսպ քաղաքին Մսսայ ի գիշերի. եւ ի ծագել արեգականն առեալ զզօրս իւր ել ընդդէմ նոցա ի պատերազմ եւ հարեալ զնոսա՝ յաղթեաց եւ արար փախստական զամենեսեան՝ արս երկոտասան հազար. վատնէր զնոսա եւ ի սուր սուսերի մաշէր, ի մի ական քթթել տապաստ արկանէր զամենեսեան. ընդ որս եւ ի մեծ պատերազմին ըմբռնեցին զՕշինն, որ էր տէր Լամբրոնին, եւ զՎասիլն, որ էր տէր Բարձրաբերդոյ եւ եղբայր Տիգրանայ, եւ այլ բազում զօրս կալեալ մերկացուցանէին եւ թողուին զթուլամորթ Հոռոմանին. աւա՜ղ ասեմ զորոց։ Եւ բազում արիւն հեղաւ ի պատերազմին. եւ տիրեաց անհոգութեամբ քաղաքին Մսսայ, առեալ բռնութեամբ ի նմանէ իբրեւ ի կանացոյ՝ խնդրելով զվրէժ հօրն իւրոյ, զոր հանեալ ի հայրենեաց իւրոց տարագիր արարեալ տամբք եւ որդւովք մինչեւ յարեւմուտս։ Արդ այրս այս նենգժոտ ոչ կարացեալ տանել վշտի նախատանացն, զոր կրեաց եւ զփորձ առ զկորուստ իշխանացն մեծաց եւ զայլ զօրացն, գնացեալ փախստական առ թագաւորն Յունաց բողոք մեծապէս ունելով յաղագս զօրացն Հայոց, զորս կրեաց յանմտութենէ իւրմէ։ Իսկ մեծն Թէոդորոս առեալ զկալեալ իշխանսն եւ զայլ կալանաւորսն եմուտ խաղաղութեամբ ի քաղաքն իւր անթիւ ոսկւով եւ արծաթով, բազում եւ այլ ազգի ազգի ստացուածով եւ սարօք պատերազմին, զոր էառ ի զօրացն Յունաց եւ բազում ձիս եւ ջորիս։
       Յետ այսր մեծի յաղթութեանս եւ հարստանալոյ՝ սկսանէր բանսարկուն սատանայ շարժել զմեծամեծս ի վերայ զօրացն Հայոց. քանզի Յոյնք ոչ պարապէին խնդրել զվրէժս անձին կեսառոսին իւրեանց, գանձս բազումս առաքեցին սուլտան Մասուտին, որ գլուխ էր ամենայն Մսիլմանաց. սորա պատրեալ ի բազում ընծայիցն Յունաց, գայ անհուն բազմութեամբ զօրօք զառաջինն ընդ երկիր իւր, ահ արկանելով նոցա. սակայն զօրացան շնորհիւն Քրիստոսի զօրքն Հայոց եւ եկին լեառն ընդ մէջ՝ նոքա յայնկոյս լերինն ընդ սահմանս իւրեանց, եւ սոքա յայսկոյս ընդ երկիրս իւրեանց՝ անհոգութեամբ ոչինչ համարելով զբազմութիւն այլազգեացն. իսկ նոցա տեսեալ զհամարձակութիւն քրիստոնէից գնդին, զարմացեալք եւ ապշեալք ասէին. «Զի՞նչ են նոքա զանձն ի մահ եդեալ, որ գան ընդդէմ մեր իբրեւ պատերազմել ընդ մեզ »։ Եւ մինչդեռ նոքա յայսր մտաց խորհրդի էին, յանկարծակի շարժեալ ի վերին խնամոցն սուլտանն Թուրքաց պատգամաւոր առաքէր առ զօրավարն Հայոց Թորոս եւ ասէր. «Ոչ թէ յաւերումն եկեալ եմք յերկիրս ձեր, այլ եկ մեզ ի հնազանդութիւն եւ զառեալ երկիրն, զոր առեր բռնութեամբ, դարձո անդրէն առ թագաւորն Յունաց եւ լեր որդի մեր եւ սիրելի »։ Զայսոսիկ լուեալ՝ մեծաւ ուրախութեամբ լցեալք փառս Ամենատեառն մատուցանէին, որ այսպէս զխստերախ եւ զամբարտաւան բարս նոցա կակղացոյց իբրեւ ընդ վեհագոյն ընկերի դաշինս սիրոյ խնդրելով ի զօրացն Հայոց. եւ արգելեալ նոցա զպատգամաբերսն աւուրս բազումս, ապա դեսպան զկնի նոցա առաքէին՝ ասելով այսպէս. «Կամօք մեր յանձն առնումք մեք հնազանդել ձեզ իբրեւ թագաւորի, քանզի ոչինչ նախանձեալ քո ընդ առաջանալս մեր եւ կամ աւեր ինչ առնել յերկրի մերում, այլ եկիր դարձուցանել զմեզ ի Հոռոմն. անհնար է »։ Զայս լուեալ սուլտանին՝ ոչ նեղեաց զնա, այլ դաշինս սիրոյ խաղաղութեան երդմամբ գրեալ ետ տանել առ զօրսն Հայոց ի ձեռն դեսպանի իւրոյ, ծաղր արարեալ զՅունաց թագաւորն եւ զգանձս նորա. եւ ինքն դարձաւ յերկիր իւր՝ ոչինչ վնասեալ ումեք։ Եւ այս եղեւ ի թուականին Հայոց ՈԲ։
       Յետ այսորիկ ի փոխել ամն յերեքն այլ բազմապատիկ ընծայս ոսկւոյ եւ արծաթոյ յղեալ առ թագաւորն սուլտանին առաւել քան զառաջինն՝ ասլով այսպէս. «Երթ հանգո զսրամտութիւն զայրացման սրտի իմոյ յազգն Հայոց եւ տապալելով զամուրս նոցա եւ զեկեղեցիս նոցա հրձիգք առնելով եւ հրոյ ճարակ զամենեսեան հրամայեա առնել, զի դադարեսցէ զայրացումն սրտի իմոյ »։ Եւ առեալ զգանձս բազմութեան՝ դարձեալ խաղայր գայր անհուն բազմութեամբ քան զառաջինն եւ դիմեալ եկն ի Մսիս եւ անտի յԱնաւարզա. եւ ոչ կարացեալ անդ առնել ըստ կամաց իւրոց, գայ ի Թիլն, զոր Համտնոյ կոչեն եւ կացեալ զաւուրս բազումս՝ ոչինչ կարացեալ վնասել նոցա՝ ապա զմի ոմն ի մեծամեծաց որդւոյն իւրոյ Մելեքին, որոյ անուն Աղուպ ասէին, այր ժանդ եւ չարասէր, բազմութեամբ զօրօք իբրեւ երեք հազար՝ ասպատակաւ յերկիրն Անտիոքու առաքէր։ Եւ իբրեւ անցին ընդ տեղին այն, զոր Դուռն կոչեն, յանկարծակի իբրեւ յերկնոստ առաքեալ ի քրիստոսասէր զօրաց ֆրերաց եւ եղբայրն ասպարապետին՝ Ստեփանէ յանկարծակի ի վերայ անկեալ՝ առհասարակ զամենեսն սատակեցին եւ զգլխաւորն իւրեանց աղուպ նիզակաւ ընդ լերդն անցուցեալ. եւ դառնակոռոչ ձայնիւ եհան զդառնացեալ ոգին։ Զայս լուեալ ի բանակն՝ զարհուրեցան յոյժ. եւ ի զօրութենէ վերնոյն եկն ցաւ ի վերայ երիվարաց նոցա, զոր ինքեանք տապախ ասէին, որոց յոլովք սատակեցան քան թէ որ մնացին. եւ զայս տեսեալ մեծամեծացն Թուրքաց՝ ամենեքեան առհասարակ ի փախուստ դարձան, ոչ ոք ուրեք մնացեալ ընկերի կամ եղբայր եղբօր. եւ բազումք ի նոցանէ զջիլս երիվարացն եւ զջորւոցն հատանէին՝ ընկենլով զզէնս իւրեանց ի փախստեանն, եւ ինքեանք ընդ մացառուտ ձորս եւ ընդ դժնեայ վայրս հատեալ անցեալ գնային մոլար ճանապարհաւ. մեծամեծ հեճուպք եւ բազում սալարան ի հետիոտս ընթանային ի յահէ Բարձրելոյն. քանզի ոչ գոյին նոցա երկիւղ ի մարդկանէ, զի զօրքն Հայոց ասպատակաւ երթեալ էին յերկիր այլազգեացն, եւ դարձան բազում աւարաւ յաշխարհն իւրեանց։ Եւ իբրեւ եկին՝ տեսին զանկարծելի բարին, զոր ահ հզօրին Աստուծոյ փախստական արարեալ ընդ կրունկն կոր ի կոր ամօթալից պարտեալ ամաչեցեալ իբրեւ զաղուէս տկար ի թագաւորական առիւծէ, այնպէս սարսեալ դողալով ընթանային՝ կարծելով թէ բազում զօրս հեծելոց զհետ մտեալ նոցա՝ բազում արեան ճապաղիս հանելով. այնպէս իմն թուէր փախուցելոցն։ Եւ զոր օրինակ առ Մծբին քաղաքաւն եղեւ, Կաւատ թոռն Յազկերտի Պարսից արքայի մոռացեալ զդաշինս սիրոյ նախնեացն իւրոց, զոր ունէր առ քրիստոնեայսն, եւ եկն սրտմտութեամբ զօրօքն Պարսից յաւարի առնուլ զերկիրն զայն եւ բազում աւարս արարեալ մեքենայեալ հնարիւք խորտակեաց զամուր պարսպին Մծբնայ՝ եւ իբրեւ կամեցան զօրքն մտանել ի ներքս եւ ահա յանկարծակի տեսին զսուրբ հայրապետն Յակոբ, զի շրջէր ի վերայ պարսպի քաղաքին իբրեւ զթագաւոր ոք ծիրանազգեստ շուրջ եւ մերձ ունելով զզօրս երկնայինս , դնելով ի վերայ գլխոյ իւրոյ զտախտակն նոյեան տապանին, զեր ետ նմա հրեշտակն յաղագս աշխատութեան իւրոյ, զոր կրեաց ի ճանապարհին ելանելով ի լեառն տեսանել զտապանն, որում ոչ ետ հրաման հրեշտակն, այլ դարձոյց խաղաղութեամբ զսուրբն աստուծոյ յերկիր իւր՝ տալով նմա նշան սիրոյ զտախտակն, զոր տեսեալ զօրքն Պարսից՝ ահաբեկ եղեալ ոչ եւս իշխեցին մերձենալ ի պարիսպ քաղաքին, զոր կործանեցին, այլ եւ պատուհաս եկն ի վերայ նոցա պիծակ, գոռեհ եւ ճանճ, եւ առհասարակ երիվարք նոցա վազս առեալ պախուցաթափ լինելով յիւրաքանչիւր յարգիլմանէ, ոչ ոք կարէր ի բազմութենէն ըմբռնել զերիվարս իւրեանց, եւ այնպէս շտապ տագնապի հասուցանէր նոցա դոյզն պատուհասի արկեալ ի վերուստ, որպէս ի հնումն առ Իսրայէլացօքն զԵգիպտոս հարկանէր աջ հզօրին Աստուծոյ, եւ այսպէս ամօթալից պարտեալ դառնայր թագաւորն Պարսից յազդմանէն Քրիստոսի եւ աղօթից սրբոյ հայրապետին Յակոբայ, քանզի զկամս երկիւղածաց իւրոց առնէ Տէր, եւ այս ոչ ընդհատ յայնմանէ, որ այժմ գործեցաւ, զոր տեսաք աչօք մերովք, երկիցս անգամ շարժեալ Թուրքաստան ամենայն ի վերայ Թորոսի եւ զօրաց իւրոց եւ ոչինչ կարացեալ առնել եկեղեցացն, զոր բազում պատուէր առեալ էին ի թագաւորէն Յունաց յաճիւն դարձուցանել եւ զխաչ եւ զեկեղեցի այպն կատականաց արարեալ, ասէին։ Եւ թէ ոչ էր յօգնութիւն հասեալ բազուկն այն, որ պարզեցաւ ի վերայ խաչին, ուրեմն կատարել կամէին զպատուիրան հերձուածողացն, տապալելով զեկեղեցի սուրբ եւ զերկիրն հիմն ի վեր առնելով։ Արդ սոցա մնալով ի խաղաղութեան, եւ նոքա գնացին փախստեամբ եւ մեծաւ ամօթով, որպէս յառաջն ասացաք։
       Յետ այսորիկ իբրեւ ոչ կատարեցաւ խորհուրդ չարութեան իւրեանց, ապա ի հնարս սիրոյ մտանէին Խլիճ-Ասլանայ, որ էր ի մեծ սուլտանէն ի հօրէն իւրմէ հաստատեալ յաթոռ մելիքութեան. եւ այսպէս առժամանակ մի կացեալ անհոգութեամբ եւ ուրախութեամբ, փառաւորէին զամենասուրբ զԵրրորդութիւնն հանդերձ ճգնաւորական մաքուր եպիսկոպոսօք եւ սուրբ քահանայիւք եւ միշտ բազկատարած միանձնացելոց դասիւք։ Եւ ի սկզբան գալոյ ատելեացն Քրիստոսի յերկիրն Թորոսի, ի հաւաքիլն իւրեանց ի վերայ Թլին, որ էր Տրէ ի վեշտասան, եղեւ հողմ ահաւոր սաստկութեամբ ձայնիւ. եւ բազում ծառք յարմատոյ հատան, եւ եկն կարկուտ ի տեղիս տեղիս եւ եհար զցորեան եւ զայգիս։ Եւ դարձեալ ի նոյն ամիս Տրէ, օր քսան եւ հինգ էր ամսոյն, այլ ծանր եւ սաստիկ արհաւիրք եղեն յամենայն երկիր զերիս գիշերս ըստ նմանութեան Նինուէացւոց, սկսեալ յառաջին պահու գիշերոյն մինչեւ ի լոյս առաւօտին. ըստ ոչ սովորակի բնութեանց տարւոյն եղեւ խաւար անճաճանչ ըստ օրինակի նսեմացեալ խաւարին, որ յԵգիպտոս. եւ յամպոցն բախմանէ ընդ իրեարս որոտալով որպէս լերինք կարծր եւ անդամանդեայք բախելով զմիմեանս, եւ հրաձգութիւն կայծականց ունէր զծիր երկնից, ոչ գոլով տեղի յերկինս՝ որ ոչ ունէր զփայլատակունս հողմախառն. եւ ո՞վ էր բաւական հայել ոչօք իւրովք յահաւոր դղրդմունքն, որ լինէին անդադար։ Եւ այնպէս ահաբեկ եղեն մարդիկք ի տեսլենէն այն զերիս գիշերս, եւ ամենեքեան՝ արք եւ կանայք, ծերք եւ տղայք ի տունս Աստուծոյ ընթացեալք լինէին, բազում ահիւ եւ դառն արտասուօք եւ մեծաւ հառաչանօք բարեխօս ունելով զՏիրամայրն եւ զամենայն զսուրբս նորա։ Ապա գթացեալ Ողորմածն Աստուած յարարածս իւր , դադարեցոյց զսպառնալիս կորստեան անդարձիցն ի մեղաց եւ նսեմացեալ անհաւատիցն։ Եւ յորժամ եղեւ արհաւիրքս, Հայոց թուականն էր ՈԳ։ Մինչեւ ցայս վայր խօսեցաք, զոր լուաք եւ տեսաք աչօք մերովք։
       Յետ այսորիկ իբրեւ դարձաւ ամօթով սուլտանն Թուրքաց յերկիր իւր, ապրեալ լինէր ամիսս տասն, քանզի բողոք անմեղ սպանելոցն եւ անդանձ գերեացն եհաս յականջս Տեառն զօրութեանց. եւ եղեւ նմա հիւանդանալ, կոչեաց զորդի իւր, զանուանեալն խլիճ-Ասլան, եւ յարուցեալ յաթոռոյ իւրմէ երկիր եպագ որդւոյ իւրոյ առաջի մեծամեծաց իւրոց . եւ եդ զթագն իւր ի գլուխ նորա եւ ինքն վճարեաց ի կենցաղոյս, թողեալ զամենայն մեծութիւնն որդւոյ իւրում. եւ էր թուականն Հայոց ՈԴ։ Էին եւ այլ որդիք նորա երկուք. մինն էր առատաձեռն առ ամենասեան եւ զուարթ դիմօք քան զեղբայրն իւր, որ եղեւ սուլտան, զոր կարծիս բերէր, թէ գուցէ ոչ հաւանի կամաց իմոց, երկնչէր ի նմանէ. եւ էր մարմնովն ամբողջ քան զնա. եւ ի սադրելոյ ոմանց ի ժամ գինարբութեանն եւ ի խրախութեանն իւրեանց՝ ի գիշերի խեղդամահ արարեալ սպանաւ յեղբօրէն. իսկ կրսեր եղբայրն առ անգամ մի հնազանդեալ նմա իբրեւ որդի սիրելի, բայց յերկիւղէ նորա փախստական եղեւ յամուր աւանոն իւր ի Գանգռն եւ յԱնկիւռիա եւ այլ ոչ եւս ետես զնա. զի ոչ միայն զեղբայրն եսպան, այլ եւ զայլ մեծամեծսն իւր եւ զամիրայս եւ զմեծ իշխան հօրն իւրում որ անուանէր Պաղտային, եւ զխատին իւրոյ հօրն։ Իբրեւ ետես զայս մեծ ամիրայն Աղուպ-Ասլան, որ էր որդի ամիր Խազէ եւ տէր Սեբաստիոյ եւ աշխարհին Գամրաց, ոչ հաւանեալ նմա՝ զօրաժողով արարեալ զբազմութիւն հեծելոց, եկն յերկիրն Լիկանդոնին եւ տարեալ զքրիստոնեայսն սիրով յերկիր իւր. եւ զամուրն Լառիս՝ եւզայն եւս էառ. զայսոսիկ գործեաց վասն եղբօրորդւոյ իւր՝ զոր ունէր թշնամութիւն ընդ նմա։ Իբրեւ ծանուցաւ Խլիճ-Ասլանայ՝ ժողովեալ զզօրս հօր իւրոյ եւ այլ բազմութիւն զօրաց հեծելոց եւ եկն ընդդէմ նորա. եւ ճակատեցան ընդդէմ իրերաց, բազում ժամանակս եւ միջնորդ մտեալ մոլար կուռայիցն իւրեանց, ոչ ետուն պատերազմել ընդ միմեանս. ի վերին երեսս խաղաղութիւն արարեալ առժամանակ մի՝ եւ դարձան յաշխահն իւրեանց. եւ այս եղեւ երկեամ մի, ոչ խաղաղութեամբ դաշնաւորեալ եւ ոչ պատերազմաւ վճարեալ։ Ապա յետ այսորիկ շարժեալ Աղուպ - Ասլանն, եկն գաղտագողի յերկիրն Ջահնայ ի մայրաքաղաքն Ապլասթայ, եւ որպէս միտք մարդոյ հաստատեալ են ի խնամս չարին ի մանկութենէ, մոռացեալ զգութ հայրենի տիրութեան սուլտանին. զայս լուեալ սուլտանին՝ յօժարութեամբ եւ խրոխտալով գայ ի խնդիր վրիժուց սննդեան երկիրն իւրոյ։ Եւ Աղուպ - Ասլանն իմացեալ զգալուստ նորա, առեալ զերկիրն ամենայն, ոգիս իբրեւ եօթանասուն հազար, տարեալ յերկիր ոչ գերութեամբ. եւ սուլտանն ոչ ժամանեալ նմա յերկիր իւր, քանզի ընդ մոլար ճանապարհ գնաց տանելով զքրիստոնեայսն. եւ սուլտանն մտեալ յերկիրն Լիկանդոնին. եւ նոքա ձանձրացեալք ահաւոր եւ ի մեծ դժերէ նորա, ելան յօժարութեամբ զհետ սուլտանին՝ երդմամբ ընկալեալ զնոսա ոչ տանելով ի յետս զոր գնացին զհետ նորա։ Եւ Աղուպ-Ասլանն ամրացուցեալ զտարեալս յերկիր իւր, եկն բանակեցաւ ընդդէմ սուլտանին ճակատ առ ճակատ. եւ առաջնորդք նոցա ընդ մէջ նոցա ոչ տային պատերազմել։ Ապա յետ աւուրց բազմաց սրտմտեալ սուլտանն՝ մեծաւ զօրութեամբ եկն ի վերայ նորա, եւ դարձեալ առաջնորդքն անկանէին յոտս սուլտանին՝ աղաչէին ասելով։ «Մի՛ անայր առներ զտուն Մսիրմանացն »։ Եւ խոնարհեալ ի պաղատանս նոցա՝ սէր առնելով գլուխ առ գլուխ եւ ոչ դարձուցանելով զտարեալ քրիստոնեայսն. այսու պատճառանաւ հաւանեալ սուլտանին. քանզի յարեաւ ոմն Ստեփանէ անուն, եղբայր Թորոսի Սեւաստիոսի, որ շարժեալ եղեւ յանհանճար եւ ի քսու մարդոց, եւ այսու ոչ կամաւ Տեառն յաղագս առնլոյ երկրիս քրիստոնէից յայլազգեաց եւ ոչ օգնելով եղբօր իւրոյ, վասն զի յոլով քրիստոնեայս սրախողխող առնելով եւ յընչից եւ ի ստացուածոց մերկ եւ կողոպուտ առնէին զազգս իւրեանց, ոչ նմանելով ի քրիստոնեայս, խնամ ունելով առ իրեարս որպէս վարժեալք ի գրոց. յաղագս այսորիկ հարկ եղեւ սուլտանին գալ յերկիրս Կիսոնի, զոր թափեալ էր հօր իւրոյ։ Եւ անօգնական քրիստոնէիցն լուեալ զգալ նորա, փախստական եղեալ՝ ուստի ոչ էին ժողովեալ. եւ նորա եկեալ դարձեալ նուաճեաց զերկիրս խաղաղութեամբ ի հնազանդութիւն հրամանի իւրոյ, սէր առնելով ընդ թագաւորն Երուսաղէմի եւ ընդ տէրն Անտիոքու եւ ընդ Թորոս յաղթողն եւ ինքն դարձաւ յաթոռ իւր խաղաղութեամբ։ Եղեւ այս ի թուականութեան Հայոց -ՈԶ յՕգոստոս ամսոյ ի մուտն, յորժամ եկն ի Բերդուսն, զոր էր առեալ Ստեփանի բռնութեամբ նենգեալ եղբօր իւրոյ Թորոսի եւ սիրոյ աղագաւ տուեալ ի սուլտանն առանց կամելոյ եղբօր իւրոյ. եւ զորս ի ներքս ի բերդին մարդիկ հեծեալ եւ հետեւակ՝ զամենայն ազատս արարեալ վասն Թորոսի հնազանդութեանն եւ տալոյ զբերդն։
       Եւ նախ քան զայս, մինչ թուականն -Ոե էր ի Հոկտեմբերի ամսոյ քսանեւվեց, սկսաւ շարժ լինել յամենայն երկիր. եւ բազում քաղաքք Տաճկաց ի սահմանս Արաբիայ, որ է Հալպ՝ կործանեցան ի հիմանց. եւ զազգս քրիստոնէից պահեաց Տէր մինչեւ ցայժմ. եւ անդադար լինէր շարժն մինչեւ ի փոխել թուականին, որ ոչ կայր համար կամ թիւ զամիսս չորեքտասան։
       Ապա ի թուականիս Հայոց -ՈԶ ի Հոկտեմբերի ամսոյ երկուսն եղեւ հողմ սաստիկ անձրեւախառն, եւ բազում վնաս արար յազգիս եւ ի տարծոց խաղողոյ ի տեղիս տեղիս, ուր եւ հանդիպեցաւ։ Իսկ զմեծի աւանին եւ զանառիկ Պհեսնոյ ասացից սուղ ինչ. քանզի ի գալն Ստեփանէի ի յերկիրն Քեսնոյ անօգուտ զօրօք եւ ոչ կամաւ եղբօրն իւրոյ, ետուն նմա արք ոմանք, զոր ինքեանք Քեարմուտ ասէին, եւ խրատ տուեալ Սեւաստիոսին՝ մի՛ տանել ի գլուխ զառումն բերդին, եւ զայս ոչ գիտացեալ մեր եթէ ի խնամոցն Աստուծո՞յ եղեւ՝ կամ թէ ի նախանձու եղբօրն։ Եւ վասն զի դժնեայն այն եւ ամբարտաւան բռնաւորն, որ էր տէր բերդին, զորոյ եւ զանունն չվարկայ ընդ գրով արկանել , ելեալ ի խրատուէ սուլտանին իւրեանց, որ վասն քաղցր կամօք նայելոյ ի քրիստոնեայսն, նա առաւել ի նեղ եւ ի պատուհաս արկանէր նախ զպատուական քահանայս եւ սարկաւագունս եւ զպիտանի տանուտեարս եւ զայլ հասարակաց քրիստոնեայս միապէս չարչարէր եւ ծանրացուցանէր զհարկ սակից բնակչաց անուանին Պհեսնոյ՝ արդ մի՛ ոք մեղադրեսցէ նոցա. քանզի յաղագս չար բռնաւորին զանձինս ի մահ եդեալ կոչեցին զՍտեփանէ՝ թերեւս կարասցեն դաւ գործել չարայուշ բռնաւորին. եւ ոչ կարացեալ զբարի խորհելն ի գլուխ տանել, զի մի ոմն նենգեալ ի քրիստոնէից ստեաց երդման ուխտին, զոր ունէին առ իրեարս, երթեալ զգուշացոյց զանիրաւն զայն մի՛ ելանել երթալով ի բաղանիսն՝ ուր մահն պատրաստէր. իսկ նորա հաւատացեալ խրատուն իւր, որ անբարեսէր կեանս ընձեռեաց նմա, ոչ ել արտաքս. եւ մռմռեալ իբրեւ զարբեալ արեամբ անմեղացն, որ մերձ հանդիպեցան, հրամայեաց կապել ոտիւք եւ ձեռօք եւ ի բարձր քարէն ի վայր տայր ձգել։ Զայս չար գործոյ իւրոյ զաջողումն տեսեալ քրիստոնեայքն, յիշելով զմեծ արհաւիրս Ուռհա քաղաքին, դիմեալ առ եկեալ օգնականն, որ էր ընդդէմ բերդին զօրօք, միտ եդեալ տեսանէր զկատարածն, զոր ոչ եկն ի վերայ։ Ապա առեալ զօրավարն զամենեսեան զարս եւ զկանայս, զծերս եւ զտղայս, թողլով իւրեանց զօժարութեամբ զինչս եւ զստացուածս եւ զհայրենի ժառանգութիւնս, զոր ի հին եւ ի նոր ժամանակաց ծնեալ եւ սնեալ էին եւ պահեալ էին ի բարեպաշտ իշխանաց իբրեւ զորդիս սիրելիս, տարեալ զհովասնունդ եւ զփափկասէր արս յանախորժ եւ անհանգիստ երկրի բնակեցուցանէր. մինչեւ զմտաւ ածեալ սուլտանին զաւերումն աստուածապահ բերդին Պհեսնոյ եւ զտառապանս քրիստոնէիցն, ըստ իմաստութեան իւրոյ հնարիւք փոխեաց զաւերիչ աւանին. եւ ապա սկսան մի ըստ միոջէ գալ բնակիչք տեղւոյն ի քաղցրութենէ սուլտանին, եւ լցաւ քաղաքն ամենայն՝ թափուր եւ ունայն ի գոյից իւրոց։
       Եւ զի՞նչ եւս ասացից յաղագս քաղաքին Կիսոնի, որ թարգմանի վայելուչ. քանզի տէր քաղաքիս կարգեալ յարքայէն տեսուչ եւ կողմնապահ՝ ոչ կարաց ելանել եւ հալածել զեկեալսն ի վերայ յինքեանց. զայսոսիկ խորհելով ինքն եւ իւրքն ամենայն չարին խորհրդով, հանեալ ի քաղաքէն զպատուական քահանայսն եւ զփառաւոր եւ զպիտանի տանուտէրսն եւ զամենայն մարդիկն առհասարակ, մինչեւ ոչ մի այր մնացեալ ի ներքս, բայց միայն զկանայս եւ զտղայս թողլով ի քաղաքին. եւ այս միայն բարի գտեալ առ իշխանն՝ սրբութեամբ եւ առանց կարծեաց ետ պահել զընտանիսն ելելոցն ի քաղաքէն. եւ զորս հանին յարտաքոյ՝ եղեւ բնակութիւն փոխանակ բարձրայարկ ապարանից եւ տանց իւրեանց՝ գեօղք եւ վանորայք. եւ որք ոչ էին կարողք հեռանալ, ի հովանի ծառոց եւ ի պատից նստեալ դեգերէին, անբան եւ անգործ՝ ակն ունելով սրոյ եւ գերութեան եւ յայսմ երկիւղէ մոռանային զպանդխտութիւն եւ զանհանգիստ կեանս իւրեանց։ Եւ եղեւ երկարումն այս մեծի տառապանացս սկսեալ ի Մարերի ամսոյ մինչեւ ի Յուլիս ամիս. եւ ի գալ մեծի սուլտանին մինչեւ ի Բերդուսն, ապա խաղաղացաւ երկիր բնակելով մարդկան ի տունս իւրեանց. եւ հրամանաւ մեծին Թորոսի տուեալ եղեւ Բերդուսն ի սուլտանն սիրոյ աղագաւ, առանց կամաց Ստեփանէին, զոր էր առեալ բռնութեամբ ի Թուրքէն՝ որ էր այր ժանդ եւ ատեցող քրիստոնէից, որ եւ սպանաւ ի Ստեփանէ։
       Յետ այսր ամենայնի գնաց սուլտան յաթոռ իւր՝ խորհելով ընդ մեծամեծս դրան իւրոյ յաղագս հաստատելոյ զսէրն, զոր արար ընդ Փռանգաց եւ ընդ Հայերն։ Եւ նոքա հաւանեալ սուլտանին՝ դարձեալ առաքեաց զհաւատարիմս իւր յԵրուսաղէմայ յԱնտիոք եւ առ Թորոս, անխաբան ունել զդաշինս սիրոյ, զոր կամեցան երկոքեան կողմունքն. եւ այս ոչ եթէ ի բնութենէ սրտի իւրոյ սուլտանին եղեւ, քանզի զի՞նչ հաղորդութիւն է Քրիստոսի եւ Բելիարայ, այլ այս էր պատճառ. որդին Զանգէ, որ էր տէր Հալպայ եւ փեսայ սուլտանին, Խլիճ-Ասլանի քոյր, յետ մահուան Մասուտ սուլտանին արհամարհեաց զորդի իւր, զոր եդ յաթոռ թագաւորութեան իւրոյ եւ բռնացաւ ի վերայ երկրին քրիստոնէից եւ էանց զսահման պատուիրանի Մասուտ սուլտանին. եւ էառ զոր կարաց զանառիկն Անթափ եւ զՓարզման եւ զգեղս ամենայն։ Եւ սուլտանն Խլիճ-Ասլան բազում անգամ գրեաց առ փեսայն՝ «Մի՛ առներ անիրաւութիւն, դարձո, ասէ, զերկիրն իմ՝ զոր հայրն իմ սահման եդ ընդ իս եւ ընդ քեզ »։ Եւ նորա ոչ կամեցեալ լսել եւ գոռայր խրոխտալով ընդ ազգն արիական առաւել քան ընդ արքայից Պարսից. եւ մինչդեռ յայս մեծի տարակուսի էին թագաւորն Երուսաղէմի եւ տէրն Անտիոքու Ըռնազան, այլ Այն, Որոյ կարողութիւն զօրութեան բարձր է քան զերկինս եւ ոչ իսպառ անտես առնելով թողու զգաւազան մեղաւորաց ի վիճակս արդարաց ըստ անյուսութեան մերոյ, ապա յանկարծակի յամենամաքուր արդար իրաւանցն Աստուծոյ ել հրաման պատուհասի եւ եհար զնա սաստիկ եւ դառն ցաւօք, ուստի եւ յամենայն ազգաց իմաստայեղց բժիշկ ժողովեալ ոչ կարացին հնարս գտանել պատուհասի նորա, այլ օր քան զօր առաւել սաստկանայր բարկութիւնն Աստուծոյ ի վերայ նորա. զի էր դաշամբք եւ մեծապէս երդմամբ ուխտեալ սրտի մտօք ընդ Ճօսլին կոմսին, թէ որպէս գործեաց առ նա անողորմ եւ անմարդի բարօք, զոր ոչ լուաւ ի մարդկանէ յազգս եւ ի դարս ժամանակաց, եթէ ոք կալեալ զսիրելի յայլոց դաւելոյ եւ ոչ առ ինքեանց պատերազմաւ, իննամեայ ժամանակաւ կապեալ ի շղթայս, եւ յետոյ խաւարեցոյց զաչս այնպիսւոյ առն մեծի եւ յաղթողի բազում պատերազմաց, որ էր տէր աշխարհաց. օրհնութիւն եւ գոհութիւն, բարեբանութիւն ամենասուրբ դատաստանացն Աստուծոյ յամենայն բերանոյ։
       Դառնամք յետ, զոր մոռացաք։ Ի թուականութեանն Հայոց -ՈԲ թագաւոր նստէր յԵրուսաղէմ ամաց ութեւտասանաց, որդի Կոնթանճօ թագաւորին Փռանգաց, զոր ի ձեռն առեալ զնա մեծին Աստուծոյ, ետ նմա յաղթութիւն մեծ՝ տիրել անառիկ, անմատոյց անքրիստոս աւանին Ասկաղոնի. զոր բազում աշխատութեանց համբերեալ արիական ազգն Փռանգաց հանդերձ բարի եւ սուրբ թագաւորաւն զտարի մի՝ եւ յոլովք ի նոցանէ արժանի եղեն մարտիրոսական պսակին եւ ի փրերացն ոչ սակաւ։ Ապա յետ այսց տառապանաց բարեխօս եւ յոյս քրիստոնէից Տիրամայրն աղաչելով զՏէրն մեր Յիսուս Քրիստոս՝ զի տարեալ լիցի յաղթութիւնն ի գլուխ յաղագս համբերելոյ նեղութեանն, եւ տուեալ եղեւ քաղաքն ի ձեռն թագաւորին եւ փրերացն յաւուր Փոխման տօնի սրբոյ Աստուածածնին նորին բարեխօսութեամբն։
       Յետ այսորիկ նենգութիւն գտեալ յանաստուած ազգացն Սկիւթացւոց, մինչեւ հարկեալ մարդասէր թագաւորն անհամարս ի նոցանէ սրոյ ճարակս արարեալ զլցեալսն արեամբ քրիստոնէիցն եւ զայլսն հանեալ արտաքոյ քաղաքին բնակեցուցանէր. եւ փոխանակ անքրիստոս ձայնիցն՝ ձայն կենսաբեր Աւետարանին լսելի լինէր յամենայն տեղիս. կանգնեցին զխաչն փրկչական յամենայն բարձր ապարանս ժանգացեալ, նսեմացեալ, եղեռնաթիւ ազգացն յամօթ եւ ի կորանս իւրեանց, իսկ մեզ հաւատացելոցս ի պարծանս եւ ի յուրախութիւն։ Ապա յետ այսր մեծի եւ սքանչելի յաղթութեան սակաւ մի դադարեալ հանգստեամբ, սկիզբն եւ հնար առնէին քաղաքին Դամասկոսի . քանզի ի փոխել թուականին -ՈԳ եկն որդին Զանգէ, որ էր տէր Հալպայ, եւ որպէս խաբէութեամբ տիրել կամեցաւ Դմշկայ՝ թէպէտ եւ քաղաքացիքն ոչ կամեցան յաղագս եղկելի որդւոց իւրեանց, զոր պատանդ եդեալ էին յԵրուսաղէմ յաղագս հաւանելոյ կամաց թագաւորին , եւ նա խաբէութեամբ մտեալ ի քաղաքն տիրեաց Դմշկայ։
       Եւ ի վերանալ թուականութեան -ՈԴ տուեալ գանձս բազումս թագաւորի Երուսաղէմի եւ տէրն Անտիոքայ, հաւանեալ չար կամաց նորա՝ սէր արարին, թոյլ տուեալ նմա գալով յերկինս քրիստոնէից, զոր յառաջն Փռանգ ունէին. եւ նորա եկեալ բազմութեամբ զօրօք յանուանին ի մեծն յԱնթափ, ոչ յամելով ի վերայ նորա. եւ բրելով փլուցին զպարիսպն եւ մտեալ ի ներքս՝ սրով սպանին զյոլովս յայլազգեացն եւ զբազումս ի քրիստոնէիցն, զորս գերեցին, զորս սպանին։ Յետ այսորիկ յղեալ պատգամս ի կողմնապահ երկրին Ռապնայ եւ Կիսոնի խնդրել սիրով ի նոցանէ զերկիրն, զոր նոցա ոչ հաւանեալ յաղագս երկիւղի սուլտանին. յետ այսորիկ համբաւ հասանէր առ նա, եթէ թագաւորն Երուսաղէմայ եւ տէրն Անտիոքայ զուխտ դաշանցն, զոր եդին ընդ քեզ սիրոյ աղագաւ, թողին եւ ասպատակելով աւերեցին զերկիրն. եւ նա փութանակի գնաց ի Հալպ եւ ի Դամասկոս. եւ այս երկար խռովութիւնս վասն այնորիկ երկարաձգէր, զի դէմ յանդիման ոչ զօրէր պատերազմել ընդ Փռանգն, եւ Փռանգն ասպատակելով ոչ կարէր տիրել քաղաքին Դմշկայ։
       Ապա խորհուրդ առեալ թագաւորն Երուսաղէմայ փեսայանալ թագաւորին Յունաց, որում անուն էր Մանիլ։ Եւ նորա յօժարութեամբ կամեցաւ եւ զդուստր հօր եղբօր իւրոյ առաքէ ի ձեռն հաւատարմաց իւրոց հեծելագունդ զօրօք՝ բազում ոսկւով եւ արծաթով ի քաղաքն Երուսաղէմ. եւ այլ եւս խոստանայ նմա իսկ թագաւորն Հոռոմոց գալ անձամբ օգնական լինել քաղաքին Երուսաղէմի եւ ամենայն քրիստոնէից. եւ ոչ յամենաց, այլ վաղվաղակի ի սոյն ամի, մինչ թուականն Հայոց -ՈԸ էր, եկն թագաւորն Յունաց աշխարհն Թորոսի, զոր բռնութեամբ առեալ էր ի կողմնապահէն Յունաց ի Մսիս, ունելով ընդ իւր բիւրս զօրաց յիսուն։ Եւ Թորոսի նախ իմացեալ զգալուստ արքային, փախստեամբ գայ ընդ երկիրն իւր՝ ունելով զկին իւր եւ զմեծութիւն գանձուց իւր եւ զիշխանս իւր եւ զկին եւ զստացուածս եւ զորդի. եւ եկեալ մտանէ ի քարն, զոր Տաճիկ կոչեն, որում ի հին ժամանակաց ոչ ոք յիշէր զտեղին մարդաբնակ կամ ամուր ապաստանի, մոռացեալ զխրատ իմաստակին, որ ասէ. «Ընդ վեհս քան զքեզ մի՛ հակառակիր ». եւ ինքն հեծելագունդ զօրօք իւրովք ոչ դադարէր ի տեղի ուրեք, այլ ի վայրս դժնեայս եւ մացառուտս շրջէր, ակն ունելով ողորմութեան Վերնոյն, եւ զթագաւորն Երուսաղէմի՝ թերեւս միջնորդելով առ թագաւորն Յունաց վասն նորա եւ վասն տեառն Անտիոքու, որ տեղապահ էր կարգեալ։ Առաւել եւս յայսմ մեծ պատճառէ երկնչէին եւ պատկառէին ի Յունաց, վասն զի նախ քան զայս երթեալ բրինձն ի սադրելոյ Թորոսէ զհետ երթալով զօրօք ի կղզին Կիպրոսի նաւօք, եւ գնացեալ գտին անհոգս եւ անպատրաստս եւ իբրեւ այլազգեաց տիրելով՝ այնպէս աւերեցին զքաղաքս, եւ զգեղս թափուր եւ ունայն առնելով ի տանց եւ ի ստացուածոց, խրատելով զյոլովս յեկեղեցականացն Յունաց, զունչս եւ զականջս կտրելով. որ իբրեւ լուաւ թագաւորն եւ մեծամեծք իւր, մեծապէս տրտմեալ յաղագս այսր գործելոց, առժամայն ոչինչ կարացեալ առնել։ Եւ ի գալ թագաւորին ի Մսիս եւ յերկիրն ամենայն, մուտ էր Նոյեմբեր ամսոյ, ոչինչ վնասել ումեք ի բնակչաց երկրին. մնայր եւ թագաւորին Երուսաղէմի գալոյ եւ ի միասին խորհելոյ զարժանն յաղագս յաղթելոյ անքրիստոս ազգացն եւ ազատելոյ զեկեղեցի, զոր չունէր բնաւ ի միտս իւր փրկել զգերեալս։
       Յետ այսորիկ եկն թագաւորն Երուսաղէմի եւ զօրականքն Քրիստոսի փրերքն, եւ տէրն Անտիոքայ յառաջագոյն էր եկեալ առ նա անմեղութեան աղագաւ վասն Կիպրոսի արշաւելոյն. ապա ժողովեալ ըստ նախասացելոյս դասք քրիստոնէից առ թագաւորն Յունաց, բազում թախանձեալ զնա մեծաւ աղաչանօք յաղագս Թորոսի քաղցրանալ նմա. եւ ըստ ատելութեան, զոր ունէին առ Հայք, յանմեղս ի վերին երեսս յանձն էառ միջնորդ եւ երաշխաւոր առնլով զթագաւորն Երուսաղէմի եւ զփրերքն։ Եւ իբր եկն Թորոս առ թագաւորն Յունաց դատարկ ի սեղանոյ զառաջինն, եւ ըստ նախախնամութեանն Աստուծոյ հեշտ եւ բաղձալի թուեցաւ տես նորա թագաւորին Յունաց, եւ յոլով մեղադրանս մատուցանէր չարախօսացն վասն նորա. եւ սակաւ աւուրս կացեալ առ նա, կամեցաւ գնալ ի տուն իւր, եւ թագաւորին հրաման տուեալ գնալ եւ փութանակի դառնալ ի բանակն։ Եւ նորա ըստ իմաստութեանն իւրոյ գիտացեալ զպէտս զօրաց՝ առեալ ընդ իւր ի դարձն բազում ոչխարս, արջառս եւ գոմէշս եւ ձիս տաճիկս, եւ եկն դարձեալ առ թագաւորն առաջի անցուցանելով զբերեալ ընծայսն ի դիպող ժամանակս։ Եւ նորա մեծապէս զարմացեալ ընդ բազմութիւն սեղանոյն, եւ գովէր զիմաստութիւն կորովի բանիցն առաջի մեծամեծացն Հոռոմոց եւ ատելեացն Թորոսի։ Տուեալ նմա գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ եւ զգեստս որպէս վայել է թագաւորի, թողութիւն արարեալ ի սրտէ ամենայն անհնազանդութեանն եւ հակառակելոյ թագաւորաց. խոստանայր եւ նա բազում համարձակութեամբ հլու եւ հպատակ կալ հրամանաց թագաւորին, որպէս եւ արար իսկ։
       Յետ այսորիկ խորհուրդ բարի ի մէջ առեալ թագաւորքն եւ անյաղթելի զօրք Փրերացն, տէր Անտիոքու եւ Թորոս, միահամուռն ամենայն ազգ քրիստոնէիցն հաւատովք եւ ջերմեռանդն սրտիւ միաբանեալ կա՛մ մեռանիլ կամ փրկել զանզերծանելի գերեալսն ի բազում ժամանակաց յարիւնաշէն քաղաքէն Հալպայ եւ Դմշկայ։ Եւ չուեալ ամենայն բազմութեամբն եկն յԱնտիոք, եւ մտեալ ի քաղաքն իբրեւ ի տուն իւր, զոր ոչ ունէր կարծիս թէ այսպէս փութանակի հաւանին Յունաց թագաւորին։ Խնդրեալ եւ թագաւորն ի քաղաքացեացն գրաւական զորդիս մեծամեծացն. եւ նոքա զամենայն ինչ եւ խնդրեաց՝ յօժարութեամբ տուեալ հնազանդեցան, թերեւս ոչ փոխեսցի ի ծառայութենէն զոր գերեզմանին Փրկագործողի եւ թագաւորին Երուսաղէմի խոստացեալ էին յաղագս փեսայանալոյ նմա։ Եւ ելեալ անհուն բազմութեամբ զօրացն մռմռեալք ի սիրտս իւրեանց իբրեւ զառիւծունս մի զմիմեամբք ելանելով եւ որպէս զարծուիս սլացեալք ի յերամս կաքաւաց, այնպէս քաջասիրտք փութանային ասպատակաւ արշաւել յաշխարհն Սկիւթացւոց. եւ եկեալ մինչեւ ի տեղին որ կոչի Պալանէ, մերձ ի սահմանս Հալպայ՝ աւուր միոյ ճանապարհ. եւ էր ամենայն ազգն քրիստոնէից ի մեծ խնդութիւն՝ մերձաւորք եւ հեռաւորք, որք լսեալ էին զմիաբանութիւն հաւատացելոցն յաղագս այլազգեացն կործանման, ազատելոյ ի չար եւ ի ծանր ծառայութենէ զեկեղեցի Քրիստոսի զոր գնեաց սուրբ եւ պատուական արեամբն իւրով։ Եւ լուեալ անօրինացն զհամբաւս զայս եւ զգալն մերձ ի սահմանս Տաճկաստանի, առհասարակ ամենեքեան ահաբեկ եղեալ եւ ի կոր կործանեալ յերկիւղէ թագաւորացն, յղեաց Նօրօտինն որ էր տէր Հալպայ եւ Դմշկայ՝ դեսպանս առ թագաւորն, եւ խոստացաւ տալ ծառայս ի գերելոց քրիստոնէից զոր անողորմ չարչարէին՝ տասն հազար. ընդ որ եւ յառաջ քան զայս զգեցուցեալ եւ լուացեալ յաղտոյ չարչարանացն զծառայսն ընդդէմ յղարկեալ թագաւորացն կամէր՝ աղաչել նուաճել ընդ ձեռամբ նոցա իբրեւ զմի ի ծառայից։ Եւ նոցա ոչ առեալ յանձն, ասէին պատասխանի պատգամաւորին՝ կա՛մ ելանել յաշխարհէն եւ գնալ կամաւ իւրեանց, եւ թէ յանդգնին՝ սրոյ ճարակ առնել զամենեսեան մինչեւ ի ստնդիայս։ Այսպիսի խրոխտալով եւ ուրախութեամբ էին զօրք հաւատացելոցն իբրեւ յաւուրս հարսանեաց։ Եւ մինչդեռ յայս մեծի խորհրդի էին, յանկարծակի յազդմանէ չարին հրովարտակ եհաս ի թագաւորական քաղաքէն շփոթ լինել աթոռոյն, եւ կամ յայլ կախարդասար դիպուածոց, զոր ստուգիւ ոչ կարացաք ի վերայ հասանել պատճառին ո՛րպէս եւ եղեւ գործ սատանայի. բայց ստուգիւ այս էր պատճառն՝ որ լուր զբրինձն հաւանեցոյց եւ զԹորոսի խլած երկիրն դարձոյց, եւ զայն բաւական համարեցաւ իւր յաղթութիւն։ Քանզի յառաջ ժամանակաց գիտեմք եւ ի ժամանակագիր պատմագրաց , որ Յունաց թագաւորքն ոչինչ փրկութիւն են գործեալ քրիստոնէից, այլ մանաւանդ խլումն եւ առումն քաղաքաց եւ գաւառաց. եւ նոցա շնորհիւն ելան Հայք յերկրէն իւրեանց, եւ այլազգիքն զօրացան եւ եկեալ տիրեցին ամենայնի, առին առաջին զԱրծն քաղաք, զՄելտենի եւ զՍեւաստ եւ զԱնի զթագաւորաբնակ քաղաքն, եւ մինչեւ ի սինօռ Կոստանդնուպօլիս քաղաքի, զամենայն անօրէն ազգն Թուրքաց բռնացեալ ունէին. եւ ազգն արիական որք են Փռանգքն, երրորդ անգամ ելին ի փրկութիւն քրիստոնէիցն, եւ դաւաճանութեամբ եւ նենգութեամբ թագաւորին Յունաց կործանեալ եւ յաղթեալ եղեն ի Թուրքաց, զոր մեք տեսաք աչօք մերովք. զի թէ վասն քրիստոնէից էր եկեալ, եօթնամսեան ժամանակաւ ոչ էր ի Մսիս յամեալ. նոյնպէս եւ հայրն իւր արար, լուր զպարոն Լեւոն տարաւ եւ զայլ Հայերն։ Եւ այս բաւական էր որ միտս ունին՝ առնելիք թագաւորացն Հոռոմոց, եւ այնչափ ատելութիւն զոր ունին առ ազգս Հայոց՝ այս էր զոր ասացաք։ Ապա ի խորհուրդ մտեալ թուլամորթ եւ կանացի ազգն Հոռոմոց ասելով ընդ թագաւորն իւրեանց. «Մի՛ լսեր Փռանգաց եւ Հայոց. փութացիր երթալ յաթոռն քո, եւ դարձեալ եկեսցես յորժամ կամեսցիս»։
       Զայս լուեալ ուղղափառացն, փոխանակ ուրախութեանն զոր կարծէին ի սուգ անմխիթար մտեալ յաղագս գնալոյ նոցա, զոր բազում անգամ աղաչեալ զթագաւորն ոչ կարացին դարձուցանել յերթալոյն, աղաչէին եւ զայս եւս երիս աւուրս միայն լինել ի վերայ Հալպայ։ Իսկ նա ոչ կամեցեալ լսել բարի խնդրոցն, եւ յղեալ դեսպանս առ տէրն Հալպայ որոյ յահէն լուեալ այրէին ի տապ բոցոյ յերկիւղէ նոցա, դաշինս սիրոյ խաղաղութեան առնել։ Զոր լուեալ՝ ի բազում խնդութենէն յապուշ կրթեցան, եւ ոչ կարէին զնմանն պատասխանի առնել, կարծէին լրտեսի աղագաւ եկեալ. ապա ստուգեալ յեկելոցն, խոստանային առնել զհրամանս թագաւորին, ըստ ստածին երդմանց իւրեանց յղեալ ծառայս յիսուն ի պատուական Փռանգացն զոր խնդրեաց անբարի թագաւորն վասն մարդահաճութեան, թողեալ զանհամարսն զոր տալոց էր Քրիստոս ի ձեռս նոցա, զոր ինքեանք թերի պաշտեն, եւ զմեզ զրպարտելով դատեն ըստ նախանձուտ եւ չար կամաց իւրեանց։ Ոչ Մսիլմանի նենգեալ մահուամբ, դարձան անհամար բազմութեամբն փոխանակ զօրեղ առիւծոյ՝ իբրեւ զաղուէս տկար, եւ որպէս զփախստական գային հասանէին յերկիրն Խլիճ-Ասլան սուլտանին, որ թէպէտ եւ ոչ ըստ Քրիստոսի վրէժխնդիր եղեալ սոցա, սակայն ըստ անիծից եւ հայհոյութեան Հոռոմոց զոր բարձին յուղղափառաց դասուց՝ ոչ օգնել եկեղեցւոյ եւ գերելոցն, ելեալ զկնի նոցա իբրեւ զփախստէից վատ եւ աներեւակ ազգն Թուրքիմանաց, եւ կոտորեցին ի Հոռոմոց արս երկոտասան հազար, սպանեալ եւ զաներ թագաւորին, առեալ ձիս եւ ջորիս քսան հազար. վասն որոյ յոլով խռովութիւն եղեւ ընդ թագաւորն Յունաց եւ ընդ սուլտանն Խլիճ-Ասլան։ Արդ այսպէս թուի տկար եւ անզօր մտաց իմոց, ոչ այլ ինչ կարծեալ զեկեալ հասեալ փրկութիւնս դարձուցանել, եւ եթէ ոչ ատելութիւն որ առ մեզ, եւ մարգարէութիւն սրբոյ առն Աստուծոյ մեծին Ներսէսի մերոյ լուսաւորչին, որոյ հոգւոյ ակամբ գրեաց ի մաքուր պատմագրութեանն իւրում յազդեցութենէ Վերնոյն յաղագս թագաւորացն Յունաց, սակաւակեաց լինելոյ՝ ոչ զպատերազմաց հոգալոյ, այլ զհարկաց եւ զհաւատոց քննութեանց։
       Արդ այսոցիկ այսպէս եղելոց գնաց սա յանվայելն իւր, մնացեալ Պան սեւաստիոսն Թորոս յերկիր հայրենի իւր՝ հրամանաւ եւ սիրով խաղաղութեամբ յանհոգս։ Իսկ տէրն Հալպայ, որ եղեւ լոյս ազգին իւր զերծեալ յերկիւղալիր խռովութեանցն ազդեցութեամբ չարին յեղբօրէ եւ ի հաւատակցէ իւրմէ յազգէն Յունաց, յղեաց առ թագաւորն Երուսաղէմի եւ խնդրեաց ի նմանէ դաշինս սիրոյ պայմանի ամսոյ չորից։ Տուեալ նմա գանձս բազումս եւ պատրեալ զնա որպէս զարծաթասէր եւ պարապեալ յամենայն կողմանց, եկն ի Խառան, զոր յառաջն տուեալ էր եղբօր իւրում Միրանայ։ Եւ յետոյ չարախօս եղեն զնմանէ՝ թէ ի հիւանդութեան քում կորուսանելոց էր զքեզ։ Եւ նորա հաւատացեալ դաւողացն՝ գնաց բազմութեամբ ի Խառան, կացեալ ամիսս երկուս, էառ զնա բռնութեամբ եւ զայլ սահմանս գրացեաց իւրոց զՌակա, եւ զՈւռհա եւ ընդ բռամբ էած զամենեսեան, որ յառաջագոյն ընդվզեալ էին ի նմանէ. եկն յերկիրս Ռապնայ որ այժմ սուլտանին էր, եւ էառ բռնութեամբ, գնաց եւ ի Մարաշ եւ զայն եւս առձեռնեաց։ Եւ գիտացեալ ամիրայն որ էր տէր Քեսնոյ՝ զյաղթութիւն բռնաւորին, երկուցեալ վասն առնլոյ քաղաքին իւրոյ, դարձոյց զերեսս ի սուլտանէն. եւ նուաճեալ նմա ի ծառայութիւն՝ եւ գնաց առ նա մինչդեռ յՌապանն էր, դարձեալ միաբան եկին ի Մարաշայ ի վերայ Պհեսնոյ. եւ նոքա ահաբեկեալ՝ ոչ ունելով օգնական, էառ եւ զայն խարխարելով պարսպին։ Այս եղեւ պատճառ աւերման գաւառացս այսոցիկ, որ սէր արար ընդ թագաւորին Երուսաղէմի, պատրեալ զնա իբրեւ զտղայ։ Եւ մինչդեռ ի Պհեսնի էր, ձայն գուժի եհաս առ նա ի Դմշկայ, գրելով՝ թէ ի վճարել սիրոյ պոմանին եհաս Փռանգ ի զօրացն Փրերաց՝ աւերել զերկիրս։ Եւ նորա գնացեալ ի Հալպ եւ ի Դմիշկ, զօրաժողով արարեալ բազմութեամբ յոյժ, կամէին պատերազմել ընդ թագաւորին Երուսաղէմի։
       Ապա ի վերանալ թուականութեանս Հայոց -ՈԹ ամին ժողովեցան ամենայն ազգն Թուրքաց առ որդին Զանգէ իԴմիշկ, եւ ազգն Փռանգաց առ թագաւորն Երուսաղէմի, դիպել միմեանց պատերազմաւ։ Եւ այսպէս կացեալ մինչեւ ի մուտն ձմերայնոյ առանց պատերազմի. ապա սէր արարեալ երկու տարւոյ, ցրուեցան եւ գնացին յիւրաքանչիւր տեղիս։ Նոյնպէս եւ Խլիճ-Ասլան եւ Աղուպ-Ասլան արարին սէր ընդ միմեանս, տալով ի ձեռս նորա զԱպլասթա քաղաք եւ զգաւառս նորա , զոր իւր էր եւ հօր նորա յառաջագոյն, զի զայն ուզէր ի շմորելն իւրեանց։ Իսկ ի նոյն թուականիս գերեցին զորդիս կոմսին եւ տարան ի Հալպ։

       Ի սոյն թուականիս յամսեանն Հոկտեմբերի, ամիրայ ոմն անուն ամիր Միրան որդի ամիր Աբրեհիմին, որդւոյ Սուքմանին, որ էր տէր բազում քաղաքաց եւ գաւառաց Խլաթայ, Արճիշոյ Մշոյ, Տօղատափայ եւ Մանծկերտու, առաքեաց զաներ իւր, որում անուն էբ Ատրատին, բազում զօրօք յերկիրն Վրաց։ Իսկ զօրք Վրաց թագաւորին Գորգէ՝ եւ նոքա իւրեանց կամէին գալ ասպատակ առնել զերկիրն Թուրքաց, եւ ընդդէմ դիպեցան իրերաց ի գաւառն որ կոչի Օխթիս։ Եւ եղեւ սաստիկ պատերազմ ի մէջ նոցա. եւ յաղթեցին Վրացիքն եւ արարին զնոսա փախստական, եւ կոտորեցին զբազումս եւ ձեռբակալ արարին արս երեք հարիւր ի Թուրքէն զգլխաւորս։ Իսկ նոքա հարին զհեծելաւագն Վրաց նետիւ ի ձեռսն, եւ իջեալ ի ձիոյն նստէր. եւ դեղ դնէին խոցոյն։ Եւ ի հետ էին մնացեալ ի զօրացն Թուրքին որդիք Մրուանայ որք էին ի Վրաց տանէն՝ եկեալ առ թուրքն զկնի Վասակայ Վրացւոց ուրացելոյ, որք էին առաջնորդեալ թուրք զօրաց։ Սոքա եկեալ յանկարծ գտին զնա իջեալ, կալան եւ տարան առ ամիրայն որ Շահի-Արմէնն կոչեն. զնա միայն կալան, որ անունն կայի ասէին, կալեալ զգլխաւորին Վրացեաց։
       Ի թուականութեանն Հայոց -Ոժ թագաւորն Վրաց Գորգի որդի Դեմետրի՝ որդւոյ Դաւթի, եկն ի վերայ թագաւորաբնակ մեծի քաղաքին Անւոյ յաւուրս ամարայնոյ, յաւուր երկուշաբաթի, եւ մի օթ արարեալ ի վերայ քաղաքին, ի վաղիւն առեալ զքաղաքն բռնութեամբ, եւ սպան մարդ հազար ընդ քրիստոնեայ եւ ընդ այլազգի։ Եւ եդեալ պահապանս քաղաքին արս ընտիրս երկու հազար, եւ ինքն դարձաւ մեծաւ յաղթութեամբ եւ գնաց թագաւորութիւնն իւր։ Իսկ Տէր Խլաթայ որ Շահի-Արմէնն կոչեն, ժողով արարեալ արս ութսուն հազար, եկն պաշարեաց զքաղաքն Անի. զայն լուեալ թագաւորն Վրաց, եկն ի վերայ նոցա եւ կոտորեաց զնոսա, եւ արար զնոսա փախստական եւ սպանաւ ի նոցանէ յայնմ աւուր արս եօթն հազար, եւ առին ծառայս երկու հազար եւ հինգ հարիւր , գլխաւորս՝ որք էին հարիւր յիսւոն ի նոցանէ. ամիրայք մեծամեծք. եւ ձիս եւ ջորիս եւ ուղտս անհամարս, եւ վրան եւ ջօշան, եւ այլ սլեհ որ ոչ գոյ թիւ, եւ ոչխար բազում. եւ լցաւ քաղաքն Անի ամենայն հարստութեամբ, զոր յառման Վրացւոյն էին կորուսեալ՝ կրկնապատիկ շահեցան, մինչեւ զընտիր ջօշանն երկու դանկ ծախէին։ Եւ զկնի բազում աւուրց գնային մարդիկք քաղաքին Անւոյ ի տեղի պատերազմին եւ գտանէին զրահս բազումս ի մէջ խոտին եւ բերէին։ Եւ թագաւորն զայս բարութիւնս արար քաղաքին Անւոյ. զի յորժամ էառ զնա՝ երետ քառասուն հազար դահեկան եւ գնեաց ի հեծելէն զգերեալ ծառայսն Անւոյ՝ քրիստոնեայ եւ զայլազգի։ Այս եղեւ ի պահն սուրբ Գրիգորի, որ ի միջինքն ամառան աղուհացիցն՝ յորժամ առաւ Անի, եւ յամսեանն օգոստոսի կոտորեցին զամիր Միրայն որ էր Շահի-Արմէն։ Եւ զկնի երից աւուրց եղեւ խաւարումն լուսնի, որ եւ յարիւն դարձաւ մինչեւ ի հասարակ գիշերին, սկսեալ յերեկորէն՝ որ օր չորեքտասան էր լուսնին։
       Յայսմ ամի տէրն Անտիոքու, որ եւ բրինձ կոչի եւ անուն նորա Սիր նաղտ, եկն յաւուրս աշնանային եւ յանհոգս եղեալ իջանէր յերկիրն Տլքոյ. եւ ի բերդն կաթողիկոսի որ կոչի Ծով, եւ ասպատակս սփռէր ի շրջակայ երկիրն, աւար առնելով եւ գերելով զԹուրքիմանսն զորս գտանէր ի սահմանսն՝ ունելով ընդ իւր մարդս հազար ընդ ձիաւոր, ընդ ծլուկ, ընդ խարուանդայ, ընդ հետեւակ։ Իսկ Մճմտին որ էր երկրորդ Նօր-օտին յառաջագոյն ժողովեալ էր արս տասն հազար, քմին դրեալ յառաջսն, եւ պատրաստութեամբ եկեալ ի վերայ նոցա՝ եւ գերեցին եւ սպանին զամենեսեան, եւ կալան զբրինձն տէրն Անտիոքու, եւ ձիաւորս երեսուն. եւ սպանաւ յայնմ աւուր արս չորեքհարիւր։ Եւ ինքն դարձաւ մեծաւ ուրախութեամբ եւ խնդութեամբ մտաւ ի Հալպ, տանելով ընդ իւր զկալանաւորսն, եւ զբրինձն էած ի Հալպ բազում նախատանօք եւ հայհոյութեամբ. եւ առաքեաց աւետաւորս առ Եօր-օտին, զի էր նա ի Դմիշկ յաւուրսն յայնոսիկ ժողովեալ բազում հեծելօք ընդ թագաւորին Երուսաղէմի. որ իբրեւ լուաւ՝ դարձաւ աւարեաց եւ գերի էառ զամենայն գաւառսն մինչեւ ի Տռապօլիս, եւ եբեր ի Հալպ։ Եւ դարձեալ գնաց ի վերայ Հերմին եւ ոչ կարաց կալ հաստատուն ի բազմութենէ անձրեւին, նաեւ յերկիւղէ թագաւորին Երուսաղէմի, զի յաւուրսն յայնոսիկ եկեալ էր յԱնտիոք ինքն եւ Թորոս որդին Ռուբենայ եւ այլ զօրք Հոռոմին։ Եւ իբրեւ գնաց թագաւորն յԵրուսաղէմ եւ ամենեքեան յիւրաքանչիւր տեղիս, գնաց Նօր-օտինն էառ զանառիկ բերդն Արծխան եւ երդմամբ քակեաց եւ աւերեաց, էառ գերի եւ զայլ մնացեալ քրիստոնեայսն եւ եբեր ի Հալպ։
       Յայսմ ամի գնաց սուլտանն Խլիճ-Ասլան առ թագաւորն Յունաց Կիւռ-Մանիլն, տանելով ընդ իւր զԱմիր Միրայն զեղբայր Նօր-օտին, եւ դարձաւ անտի բազում ընծայիւք, եդեալ առ իրեար դաշինս երդմամբ՝ կալ ի հնազանդութիւն թագաւորին մինչեւ յօր մահուան իւրոյ. առեալ ի նմանէ բազում գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ , եւ եկեալ ի քաղաքն իւր։
       Իսկ ի փոխել թուականիս մեր -ՈժԱ մեռաւ ամենագովելին Բարսեղ վարդապետն եւ թաղեցաւ ի վանքն ի Դրազարկ, ուր են գերեզմանք սուրբ վարդապետացն նմանեաց իւրոց։ Այս եղեւ աւարտումն բանիցս եւ սկիզբն թուականիս։
       Յայսմ ամի սպանաւ Ստեփանէ եղբայր Թորոսի Սեւաստիոսի մեծի՝ որդւոյ Լեւոնի նենգութեամբ եւ դաւով տուկին անօրինի խեղդամահ արար զայնպիսի քաջ եւ երեւելի զօրականն քրիստոնէից։ Իսկ եղբարցն իւրոց առեալ վրէժ արեան նորա հազարապատիկ յազգէն Յունաց, որոց պարտական եղիցի սպանողն տուկն այն առաջի Աստուծոյ։
       Յայսմ ամի առաւ մեծանուն քաղաքն Դուին ի թագաւորէն Վրաց Գորգէ. բռնութեամբ ի ներքս մտեալ զկնի փախստական զօրաց այլազգեացն որք ելեալ էին ի քաղաքէն ընդդէմ նորա պատերազմել, եւ նա ի փախուստ դարձուցեալ կոտորեաց զնոսա. եւ զմնացեալքն դէմս ի քաղաքն արարեալ, միաբան մտեալ ընդ դուռն քաղաքին կոտորեցին զամենեսին յանխնայ, գերեցին եւ այրեցին զբնակութիւնս նոցա, եւ ինքեանք դարձան մեծաւ աւարաւ եւ գերութեամբ յաշխարհն իւրեանց։

       Վ Ե Ր Ջ