Ատենաբանութիւն, Թուղթք եւ Ճառք

Հեղինակ
ՆԵՐՍԷՍ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Պատրաստ լերունք տալ պատասխանի հեզութեամբ ամենայնի՝ որ հարցանէ վասն յուսոյն որ է 'ի ձեզ, խրատ տայ մեզ գլխաւոր առաքելոցն Պետրոս. եւ մեք 'ի շնորհացն Աստուծոյ, որովք զօրացեալ եմք բանիւ՝ պատրաստ եմք պատասխանատուութեան նոցա, որք 'ի մեր բարիոք ընթացս գայթակղին 'ի տգիտութենէ, եւ 'ի սնոտի համբաւոց: Իսկ որք 'ի նախանձէ զայրացեալ՝ կամաւ կուրացուցանեն զաչս մտաց առ ճշմարտութեանն տեսութիւն, 'ի Քրիստոսէ խրատմիք՝ լռութեամբ կալ առ այնպիսին եւ աղօթել զլուսաւորութիւն, զի մի՛ տացուք զսրբութիւն շանց, կամ զմարգարիտն՝ խոզից յերգիծանումն եւ 'ի կոխումն: Այլ եւ Պաւղոս խրատէ, յառնէ հերետիկոսէ յետ միանգամ եւ երկիցս խրատելոյ՝ հրաժարել. գիտելով զի թիւրեալ է այնպիսին, եւ մեղանչէ, ոչ գիտելով զինչ խօսի, եւ ոչ վասն որոյ պնդեալն է: Յայսմանէ խրատեալ մեր չափաւորութիւնս, զաղմկեալ գրերն՝ որ 'ի Ձորոյգետոյ 'ի վերայ մեր կուտեալ զզրպարտութեան կոթողս, անտես արարաք, եւ ողորմեցաք նոցին անհանճարութեանն. որք ոչ թէ 'ի հոգեւոր եւ յանօսր գիտութենէ հեռի էին, եւ անկար համեմատել զհոգեւորս ընդ հոգեւորս, այլ եւ 'ի մարմնական իմաստութենէն բաժան ցուցնաէ զնոսին՝ նոցին գրերն. տխմարք եւ անկարգք, եւ յիմար բանից շաղակրատողք, որ եւ բուն տգէտքն կարող են յայս երկրաքարշութիւնս զնոսին ճանաչել. եւ մեք տարաք զշատախօսութիւնն նոցա իբրեւ զայր երկայնամիտ, եւ բազմապատիկ խորհրդովք. որք ոչ ունէաք ընդ նոսին հարց եւ փորձ, եւ ոչ ծանօթութիւն, եւ յանդուռն բերանոցն նախատէաք. զուարճացեալ յայն մասն երանութեան որ ասէ, «Երանի՛ է ձեզ, յորժամ նախատիցեն զձէնջ սուտ վասն իմ. ցնծացէք եւ ուրախ լերուք՝ զի վարձք ձեր բազում են յերկինս»:
       Իսկ յետ այսր չեմք եւ ոչ զձեր աստուածապաշտութիւնդ ձանձրացուցեալ, եւ ոչ մերոյ ճշմարտութեանս՝ որում տեղեակ էք եւս յայտարարութեամբ, վրէժխնդրութիւնպահանջեալ յաստուածազօր կարողութենէդ. նախ՝ զի բազմահոգս էք, եւ երկրորդ՝ զի մեք առ բամբասողսն ախորժեմք ըստ Քրիստոսի անյիշաչար լինել. երրորդ զի կարճամիտ էք գրոց բանի ունկնդրութենէ, որով մեր ճշմարտութիւնս փայլէ: Քանզի այլ անգամ եղեւ այս հարկս, եւ խնդրեցիք 'ի մէնջ բան՝ որ առ մեզ ուղղութեանս վկայ. տուաք գրոց սրբոց վկայութեամբ, որ զամենայն հակառակողս 'ի հաւանութիւն նուաճէր 'ի սիրելի զուղղութիւն. եւ ծանր եղեւ ձեզ ընթեռնուլն, կամ այլոց զնոյն ցուցանել. որպէս եւ ունիք հարկ յԱստուծոյ՝ ոչ վայրապար ածեալ սուսեր ընդ մէջ, այլ 'ի վրէժխնդրութիւն այնոցիկ, որ զչարն գործիցեն: Երբ տեսաք զձեզ առ այն քննութիւնն եւ վրէժխնդրութիւնն տարտամ, ունիմք զլուծ խոնարհութեան, եւ նստիմք լռութեամբ 'ի տան: Չեմք մուտ եւ ել 'ի ձեր արքունական ապարանս. եւ ոչ 'ի յոյզ եւ 'ի խնդիւր հոգեւոր ուղղութեանց, կամ մարմնական ձրից: Ոչ պարծիմք ձեր տոհմակցութեամբն, եւ ոչ մեր հայրենի պայազատութեամբն, ոչ գրով եւ ոչ բանիւ. եւ ոչ քան զչափ մեր պատուոյս ձգտեցաք, եւ ոչ 'ի վերայ ուրուք պատուոյ յարակցեցաք. ոչ ձիօք եւ ոչ ջորեօք յօրացաք, եւ ոչ զքահանայութիւն արարք. ոչ 'ի քաղաքս ձեր ձեռներէց եղաք, եւ ոչ զգործակալս ձեր հարստահարեցաք, զրկեցաք 'ի նոցանէ, եւ տարաք. զզուեցաք, եւ համբերեցաք. եւ ունկան ձեր ձանձրութիւն ոչ արարաք: Կատարեալ իմաստութեամբս զոր ունիմք յԱստուծոյ՝ առաջի ձեր իբրեւ զտխմար մանուկ եմք երեւեալ, թեթեւութեամբ ոգւոյ եւ բանի. եւ զտաղանդս զոր ունիմ առ իս՝ ծրարեալ ըայ եւ թագուցեալ, խրատեալ 'ի մարգարէէն որ ասէ. Ատեցին 'ի դրունս զյանդիմանիչս, եւ զբանս սուրբ պիղծս արարին: Վասն այսորիկ որ իմաստունն է՝ 'ի ժամանակին յայնմիկ լռեսցէ, զի ժամանակն չար է: Այս լռութեամբս կամ դադրեալ, եւ առ Աստուած խօսակցւոթեամբ պարապեալ. որոյ կամ առաջի մտաւոր հառաչմամբ, եւ անմռունչ հեզութեամբ, եւ միշտ արտասուաց հոսմամբ, ոչ գիտելով զերեւելիսս, այլ զաներեւոյթսն. եւ զվերինն խնդրեմ, ուր Քրիստոսն նստի ընդ աջմէ Աստուծոյ, եւ անդ լնուլ զաղօթս իւր առ իս մաղթեմ, որ ասաց. Հայր, կամիմ զի ուր եան իցեմ, եւ սոքա ընդ իս լինիցին. զի տեսանիցեն զփառս իմ զոր ետուրն զիս: Այն փառացն եւ տանն վայելչութեան տռփանօքն զբաղեալ իմ աղքատութիւնս, թեթեւ ունիմ զՁորոյգետոյ եղբարցն եւ վարժապետացն անարգանքն, եւ զձեզ փառքն: Եւ եւս լուսաւորեալ 'ի վայելչութիւնն՝ հեղում զարտասուս առաջի Աստուծոյ Հօր՝ միջնորդաւն Յիսուսիւ Քրիստոսիւ, եւ զձեզ 'ի նոյն տեսութիւնս լուսաւորել, եւ յսու գիտութեամբս՝ երեւելեացս արհամարհողս առնել:
       Եւ մինչ ես յայս ընթացս եւ 'ի զբաղմունս կամ դեգերեալ, զելանելն եւ ընդ Քրիստոսի լինելն լաւ համարելով, եւ զկեալն 'ի մարմնի ոչ կարեւոր, որովհետեւ ոչ եմ յօգուտ ձեր, եկն իշխողդ մեր Հեթում, եւ եբեր առ իս 'ի ձէնջ պատուէր հրամանի՝ որպէս առ տհաս մանուկ. եւ յայս համառօտեցան բանքն, թէ անկարգ է իմ ընթացքս եւ անօգուտ. եւ չէ ընդ շաւիղս երանեալ հարց մերոց Գրիգորիսի Վկայասիրի, եւ նորին համանուանն՝ որ յԵգիպտոս, եւ որ զկնի նոցին աստ հայրապետ Գրիգորիոս, եւ նորին եղբայրն Ներսէս. եւ ես ստերիւրեալ գնամ 'ի նոցա շաւղաց, եւ դուք եւ այլ Հայք՝ նոցին ընթացակիցք: Եթէ ոչ էի յայս, արժանի էի հայրապետութեան եւ պատուոյ. սակայն այս վերջացուցանէ զիս 'ի պատահմանէն պատուոյ. եւ ոչ միայն զիս, այլ եւ ձեզ լինիմ պատճառ նախատանաց 'ի Ձորոյգետացեացն. որք եւ անէծս վայրապար խօսին 'ի գլուխս իւրեանց, եւ դուք աղաչեցէք զմեզ վասն զնոցա գայթակղութիւնն շինելոյ դառնալ 'ի մոլորմանէս. ապա թէ ոչ՝ զրկիմք 'ի պատուոյն, զոր մինչեւ ցայժմ 'ի ձէնջ եմք ընկալեալ:
       Եւ ես 'ի վերայ այսպիսի հրամանի ձեր՝ գոհանամ զԱստուծոյ անխռով կամօք, որ արժանի առնէ զիս վասն իւր ճշմարտութեանն վկայութեան յանարգութիւն կոչիլ : Թէ լինիմ արժանի եւ գործով 'ի նոյն վայելել, շնորհ ունիմ պարգեւողին, որ տայ ինձ ոչ միայն զ'ի նա հաւատալն, այլ եւ վասն նորին նախատիլ եւ չարչարիլ. եւ պատրաս եմ զանարգութիւնս՝ յայսմ հետէ ընդունել 'ի ձէնջ , քան զոր մինչեւ յայս՝ զպատիւ: Եթէ իրաւացուցանէ քո արքունական ատեանդ առանց քննելոյ եւ դատելոյ ձգել զիս յանապտուութիւն, ընդգրկեմ զնոյն որպէս զՔրիստոս աթոռակցութիւն. իսկ ապա եթէ զքննելն իրաւացի համարիք, եւ ոչ յայդմանէ հրաժարեմ. այլ պատրաստ եմ 'ի պատասխանատուութիւն եւ Ձորոյգետոյ բնակչացն, եւ մերոյ աշխարհիս, եւ ամենայն հակառակորդի, որ չեմ մոլորեալ եւ ոչ ստերիւրեալ 'ի սուրբ եկեղեցւոյ ուղիղ շաւղացն, ոչ ըստ հաւատոյ, եւ ոչ ըստ բարեկարգութեան: Ի վերայ այսր եւ ուղղութեամբս՝ չեմ իւրեանց մոլար ընթացիցն լեալ դատախազ, որպէս զարդարեւ զճշմարտութեան ուսուցիչ. այլ ընդունեալ եմ զինքեանս իւրեանց անկարգութեամբն 'ի բարեկարգութեանս հաղորդս իբրեւ զեղբարս. եւ աղօթեալ միշտ 'ի վերայ նոցին, որպէս ունկնդիրն աղօթից Աստուած վկայէ:
       Իսկ այժմ զի կոչէք զիս առաջի դատել, պատրաս եմ 'ի պատասխանել: Ո՞յք են ոսոխքն, եկեսցծեն յանդիման լիցին. ասասցեն եւ լուիցեն: Ապա թէ առանց քննելոյ փոքրկացուցանէք զիմ բարեկարգութիւնս, եւ իբր զանօգուտ իրս տայք արհամարհել զուղիղն, եւ զճշմարիտն իբրեւ զանպիտան, եւ զմեծն որպէս զփոքր, եւ զճշմարիտն որպէս զսուտ, ոչ հաւանիմ. եւ 'ի վերայ սորին ճշմարտութեան նախատիս եւ մեռանիմ. քանզի կայ Քրիստոս եւ ասէ առ իւր ծառայս. Որ ոք լուցծէ մի ինչ 'ի պատուիրանացս յայսցանէ 'ի փոքունց, եւ ուսուսցէ այնպէս զմարդիկ, փոքր կոչեսցի յարքայութեանն երկնից. եւ անդ մեծ լինել ցանկամ՝ եւ ոչ փոքր: Եւ նոցին առաքեալքն պատասխանել ուսուցին այժմու խուժանիս, որպէս նոքին Հրէիցն՝ թէ Հնազանդել պարտ է Աստուծոյ առաւել քան մարդկան: Եւ Պաւղոս ասէ համարձակ. Եթէ մարդկան հաճոյ լինէի, ապա Քրիստոսի ծառայ ոչ էի:
       Եւ արդ եկ, բարեպաշտ իշխող, եւ զմեծութիւն եւ զփոքրկութիւն իրիս քննեսցուք, զրո ասես արհամարհել 'ի պէտս հաճոյից մարդկան. թէ մե՞րս փոքր է, թէ այն՝ վասն որոյ Քրիստոսն մեռաւ, եւ Յովհաննէս գլխատեցաւ, եւ միւս Յոհաննէս աքսորեցաւ, եւ Յուսիկ բրածեծ ջարդեցաւ, եւ Ներսէս դեղատուութեամբ նահատակեցաւ: Օրէնք եդ Աստուած շաբաթանալ ոչ յամենայնի իրէ , այլ 'ի ծանր գործոցն շաբաթանալ եւ հանգչել: Հրեայքն առաւել սիրէին զդատարկութիւնն, եւ զՔրիստոս վասն բժշկելոյն 'ի շաբաթն՝ օրինազանց ասէին. եւ նա զի գիտէր թէ ոչ է աստուածադիր օրէնքս այս, բժշկէր 'ի շաբաթս. եւ ոչ շահեցաւ զկամս նոցին, եւ յայլ օր փոխեաց. այլ զճշմարտութիւնն պահուեաց, եւ այս պատճառաւս 'ի նոցանէ խաչեցաւ՝ թէ զշաբաթս ոչ պահեաց: Արդ ընդէ՞ր ոչ զերծոյց զնոսա յաստուածասպանութենէն, եւ փոխեաց զբժշկութիւնն յայլ օր. բայց զի չէր օրէնք՝ զօրէնքն յիւր չափն պահեաց. եւ զառաւելն խափանեաց. Իսկ ես ունելով զՔրիստոս վասն իմ օրըստ օրէ առաջի Աստուծոյ Հօր պատարագ, խափանե՞մ զնորա սպասաւորելն քահանայական սուրբ զգեստք, եւ բացաւ գլխով, եւ պաշտօնէից սպասաւորութեամբ, զոր հրամայեաց Աստուած Մովսէսիւն զզգեստուցն կարգ, եւ Պաւղոս զպաշտօնէիցն դաս. եւ հագնի՞մ գիշտ որպէս Հաղբատայ եպիսկոպոսն, եւ երկու թիզ կնկուղ վրացի սաքուլայով, եւ պատարագե՞մ հաղբատեցի սեւ փիլոնով, եւ փակեմ զդուռն 'ի վերայս. եւ ձգե՞մ զվարագոյրն, եւ անհաղո՞րդ առնեմ զժողովուրդն յիւրեանց Աստուծոյն քաւիչ մահուանէն. զինչ կու առնեն ամենայն վանորայքդ 'ի վերն եւ 'ի վայրս, եւ չեն պատկառեր 'ի նոյն ինքն 'ի պատարագի խորհրդոյն, որ երբեմն ասէ՝ թէ ընդ սերոբէսն համաձայնեսջիք. երբեմն թէ Տուր մեզ համարձակաձայն բարբառով կարդալ զքեզ հայր: Երբեմն, թէ Դպիրք սաղմոս ասացէք ձայնիւ քաղցրութեամբ, եւ զՏէր յերկինս օրհնեցէք: Հրամայէ՛ եւ տես զքո վանորայքդ, թէ կատարի՞ այս օրէնքս 'ի մէջ իւրեանց: Արդ ինձ հրամայես, յօրինացս՝ որպէս յանօրէնութենէ հրաժարել, եւ զնոսա առանց դատելոյ թողուս յանօրէնութեանն անշարժ մնալ, որ լեզուագարք են, եւ անդուռն բերանք. եւ քան զո՞վ ճարտարք: Նոքա ստութեամբն կարեն զքո պարզամտութիւնդ երկեցուցանել. եւ ես ճշմարտութեամբս ոչ թէ կամէի այս իմ գլխաւորիս քարշանքն, որ զՔրիստոսի պատարագն բարեզգեստութեամբս հրապարակատես առնեմ, որ է ամենեցուն փրկանք, եւ զիւր պատարագին խրատատուութիւնսն 'ի տեղի լնում. եւ զայս եւ որպէս զչնչին իրս չարհամարհեմ, եւ ոչ յայս շաւղացս խոտորիմ. այլ յօժարութեամբ առնում վասն Քրիստոսի պտարագին բարեվայելչութեան զմահն, որպէս նա վասն 'ի շաբաթս բժշկութեանն:
       Երկրորդ անկարգութիւն իմ այն է, որ ընդ ամենայն քրիստոնեայս հաղորդիմ: Գիտելի է իմաստուն քննողաց՝ որ քրիստոնէից ազգք բացատրին 'ի միմեանց իւիք իւիք. իսկ շնորհն Աստուծոյ զօրացոյց զիս՝ զայս սնոտի աւանդութիւնս նոցա՝ իտութեամբ արհամարհել, եւ զսէրն նախապատուել. եւ է ինձ Հայն որպէս զԼատինացին, եւ Լատինացին որպէս զՀելլենացին, եւ Հելլենացին որպէս զԵգիպտացին, եւ Եգիպտացին որպէս զԱսորին: Արդ եթէ ես միոյ ազգի ջատագով էի, ընդ այլսն ե՞րբ էր կար հաղորդիլ. բայց ընդ իւրաքանչիւրսն րո միմեանց թշնամիք են՝ խառնիմ, եւ զբաւսն շահիմ ըստ Քրիստոսի առաքելոյն. եւ ունիմ բան՝ որ ամենայն հարցողի կարող եմ պատասխանել թէ ուղիղ ընթանամ, եւ սիրովն Քրիստոսի զամենայն կրճիմն քակեմ. որով բարեհռչակիմ եւ 'ի Լատինացւոց եկեղեցիսն, եւ 'ի Հելլենացւոց, եւ յԱսորւոց, եւ կամ 'ի Հայաստանս. եւ ընդ սոսա անշարժ, եւ 'ի նոցին աւանդութիւնն անփոփոխ:
       Արդ եթէ չարակնէին , եւ զնախանձ իւրեանց առ մերձաւորս զայրացուցանէին, ընդէ՞ր ոչ մխիթարէին որ իմ հանճարս զՀայաստանս՝ այս ազգացս հաճոյացոյց, եւ զնոսին միշտ առ մեզ 'ի սէր ձգէ. որպէս տեսանէք դուք եւ լսէք, որ աննախանձ ունիք զկամս: Բայց նախանձն 'ի Քրիստոսի լուսոյն նսեմացաւ, յիմոյս չէ զարմանք թէ խաւարի: Եւ յայս ոչ եմք օտար 'ի հարցն մերոց շաւղաց, այլ անստերիւր ընթացակից. զի ոչ եթէ 'ի Ձորոգետ, այլ առ մեզ են սուրբ հարցն բանք Գրիգորիսի Վկայասիրի, եւ որ յԵգիպտոս նորին համանունն, եւ մերոց տերանցսս. ունիմք գրով զնոցին հաւատոյ զդաշն, եւ ունիմք 'ի լրոյ տեսողացն զնոցին վարուցն եւ զկարգացն ցոյցս. եւ երբ գամք յատենի՝ կարող եմք ցուցանել, որ մեք 'ի նոցին շաւղացն վերայ գնամք, եւ 'ի հաւատոց եւ 'ի կարդաց, եւ ո՛չ որք զմեզ նախատեն: Եւ ոչ եթէ զնոսա միայն ունիմք առաջնորդս, այլ եւ զորս նախ քան զնոսա զսուրբսն, որովք թէ դատին զմեզ՝ ոչ լինիմք պապանձեալս. այլ մեծաւ պանծանօք զնոսին պապանձեցուցանեմք. զի ունիմք զնոցին հաւատոյ դաշն. զսուրբ պատարագին զարդն, զաղօթից կարգ, զքահանայագործութեան փոյթ, զաստիճանաց բացատրութիւն, զկրօնաւորութեան օրհնութիւն, զնոցին միաբանութիւն, զմիշտ դատելովն ուղղելն, զաշխարհի երիցանց զխրատ , զքաղաքի եկեղեցւոյ պայծառութիւն, զտօնից վայելչութիւն, զանձին խիղճմտութեան դատ, զօր ըստ օրէ սխալմանց խոստովանութիւն, զերկնային լուսոյն հայեցողութիւնն, զառ 'ի նոյն տռփմամբն երեւելեացս արհամարհութիւն, զայսու ըղձմամբ արտասուացս առուք. յորմէ սոքա որ զմեզ դատեն 'ի յոլովիցս կամ 'ի բնաւիցս թերի գտանին: Եւ չեմ ես յիմարեալ որ լռեմս, այլ նոքա որ շաղակրատեն զոր ոչն գիտեն. զի Քրիստոս հրամայեաց թէ ծառն 'ի պտղոյն ճանաչի. մեր պտուղն այս է 'ի մեծատոհմութիւնս, եւ 'ի ձեր պատիւն եւ 'ի հայրենի ժառանգութիւնս. եւ զԱնեցւոյն պտուղն դուք էք լսեր, եւ զՁորոյգետոյն, եւ անդ Տուտէորդին եւ Քոբարեցին, եւ այլքն իւրեանց տեսնողք: Զի Տուտէորդին յանարգութենէ յառաջ եկեալ լեզուագարելովն՝ փառս որսայ առ 'ի մարդկանէ, եւ զփառս Աստուծոյ ոչ գիտէ. ուտելով եւ ըմպելով ընդ աշխարհականաց զպարարէ, եւ զեկեղեցեւոյ դուռն թէ ընդ ո՛ր է՝ բնաւ չգիտէ: Որ առ մեզ ձգտի յուսուցանել, եւ զթուրք եղբայրն իւր ոչ կամի եւ կամ թէ ոչ զօրէ՝ աշակերտել, եւ ոչ իւրում տանն բարւոք վերակացու գիտէ լինել. որ յեկեղեցւոյ սրբոյ աստիճան անձամբ զանձն ընծայէ, եւ յառաջին բարձին ինքնահաճութեամբ բազմի: Իսկ Հաղբատացիք վարժքն՝ այնքան կուրացեալք 'ի միմեանց նախանձուէ, մինչ զի 'ի բան խօսելն միոյն եւ 'ի բան խօսելն միոյն եւ միւսոյն ունչ առնելն՝ ամենայն վանականացն կատականք են եւ ծաղր: Զսեամս տաճարին Տեռան ոչ կոխեն իբրեւ զանարժանս, եւ զմեր սպասաւորելս՝ առանց ճանաչելոյ երգիծանեն: Սոցա ոչ կամեցաք ոչ խօսակից լինել գրով, եւ ոչ ընդունելութիւն ունել բանիւ. եւ ոչ նոցին կայր առ մեզ լեզուագարութիւն, եւ ոչ տուրեւառութիւն 'ի տեառն մերոյ Գրիգորի աւուրսն, յորում նովին կարգաւս երեւելի էաք բնաւիցն. եւ առաւելապէս մինչեւ ձեր աստուածապաշտութիւնդ կոչեաց զմեզ 'ի մանուկ կաթուղիկոսին ձեռնադրելն . յետ այնր արտքս հանիք յաթոռոյն, եւ կոչեցիք 'ի քննել: Հրաժարեցաք, մի եւ երկիցս եւ երիցս եւ չորիցս եւ հնգիցս գիր հրամանի ձեր զմեզ բռնադատեաց: Եկաք, եւ զոր ինչ արարիք յայն ժողովն՝ համաձայնեցաք. գիտէաք եւ մեք մարդիկ էին մեռեալ 'ի Կլայն, եւ արծաթ էին առեալ անտի եւ ոսկի. եւ չէաք տկար լեզուաւ քան զնոսա, եւ ոչ ձեզ 'ի նոյն խորհրդակից՝ որպէս զոմանս. ունէաքեւ մարմնական ժառանգակցութիւն 'ի նոյնն. բայց իբրեւ Աստուծոյ հրամանին՝ իշխանութեանդ հնազանդեցաք, եւ հաւատացաք Աստուծոյ՝ տալ քեզ իմաստ առ 'ի նոյն, գիտել զթերութիւն անձին. զոր եւ աղօթեցաք, եւ առաք զպտուղ աղօթիցն, ըստ որում եւ եսդ բարեսէր: Իսկ եթէ այնր աւուր խաժամուժն 'ի քո իշխանութենէդ զանգիտեցին, եւ զմեզ նպատակ նախատանացփոխանակ քո րարին, եւ զամբոխեալ ոգիսն եւ զսնափառսն ընդ ինքեանս շարժեցին, դու զնախատինս նախատչաց քոց յանձն առողս ընդ նոսի՞ն նախատես, եւ ճշմարտութիւնս մեր, զոր դու աչօք ես տեսեալ եւ վայելեալ, վասն նոցին զրպարտելոյն երգիծանե՞ս: Հեռի արասցէ Աստուած 'ի քէն զՊիղատոսի դատողութեանն ճանապարհ. զի այսպէս էր նորայն՝ ոչ ունելով զդառնութիւն նախանձու, Հրէիցն սնոտի աղաղակաւ խարխալեցաւ, եւ մեծ չարեացն հաղորդեցաւ: Այլ զքո ատեանդ արասցէ Քրիստոս արդարակշիռ՝ որպէս զբարեպաշտիցն Կոստանդիանոսի եւ Թէոդոսեանցն. զի ճշմարտութեանն լիցիս ջատագով, եւ մի՛ շատախօսութեանն: Առ որ աղաղակեմ, թէ Նախանձեցայ զնախանձ Տեառն ամենակալի, եւ զմարգարրէսն Բահաղու յանդիմանեցի, սակս որոյ եւ խնդրնե զանձն իմ. եւ անէծք իւրեանց, զոր կարծես առ քեզ ձկտեալ՝ 'ի գլուխս իւրեանց դարձցի, եւ 'ի գլուխս իւրեանց դարձցի, եւ 'ի տունս ամբարշտելոցն. եւ չէ այն քեզ եւ ոչ մեզ՝ որ քեզ հաղորդիմք՝ անէծք. այլ զնոսին միշտ ածէ յայն պատիժն, զոր ասաց Քրիստոս, թէ Որ զՀոգին սուրբ հայհոյէ՝ մի՛ թողցի նմա, մի՛ յայսմ աշխրհի, եւ մի՛ 'ի հանդերձելումն: Զի որպէս Հրեայքն զՔրիստոս պայծառացեալ բժշկութեամբն բէեղզեբուղաւ զրպարտեցին դիւաց հալածիչ, եւ զայս լուան դատավճիռ, զնոյն եւ թանձրապորտ Տուտէորդին, եւ ժողովք չարեաց Հաղբատացիքն ոչ քննեցին եւ ոչ հաւատացիք մեր արդար իրաւամբք զմանուկն նահանջելոյ, եւ չարակնելոյ իշխանութեանն, որում առընթեր էաք եւ տեղեակ: Այլ 'ի բացեայ գոլով եւ 'ի նոցին ծանօթութենէն, եւ 'ի մեր ճշմարտութենէն, կամեցան ունել մանուկ հայրապետ եւ կալ 'ի ներքոյ վային, որ ասէ գիրն. Վա՜յ քեզ քաղաք որոյ թագաւոր քո մանուկ է. եւ իշխանք քո ընդ առաւօտս ուտեն, եւ զհետ լինին ցքոյն: Յայս խոկացին՝ նովաւ անվրդով կալ 'ի գինըմպութիւնն եւ յորովայնապարարութիւնն, եւ յայլ չարիսն, յորոց միջի ճախրեն եւ ընդ կարճօտելն մաղկատեալ, անտես արարին զաստուածահաստատ իշխողիդ գիր, եւ զսուրբ ժողովոյ եպիսկոպոսացն՝ որ ընդ քեզ, եւ զարժանաւոր եպիսկոպոսին հրեշտակութիւնն. եւ զմանկանն անհանճարի գիր այնպիսի մանկանց պատգամաւորութեամբ պատուեցին, որք 'ի նորա քահանայապետութիւնն իբրեւ զորդիսն Հեղեայ ձեռներէց էին 'ի վերայ Քրիստոսի հօտին, եւ ասէին. Տուր միս խորովելոյ, ապա թէ ոչ՝ առնում բռնի. Տիգրանաւ՝ որ վասն իւր 'ի ծառայութենէն զերծանելոյ՝ Հայոց ձայնակից գտան. եւ զքեզ աստուածասէր եւ աստուածահաստատ, եւ զմեզ ընդ քեզ՝ յանդուգն բերանովք զրպարտեցին հրեշտակութեամբ միոյ մոնոզոնի, որոյ եւ անունն Աստուծոյ էր անգիտելի: Դու իրաւացի առնես որ զնոցա բանն 'ի գիր ածես , կամ զմեզ զզուես. արք՝ որոց բերանքն անիծիւք եւ դառնութեամբ լի են, որ զթոյնս իժից ունին 'ի ներքոյ շրթանց, որոց երանգ ոտք հեղուլ զարիւն, որք զճանապարհ խաղաղութեան ոչ ծանեան եւ ոչ գոյ երկիւղքառաջի աչաց նոցա: Զի առանց ստութեան է այս վկայութիւն նոցին, իւրեանց գրերն ցուցանեն, որք զքեզ յայն դատեցին՝ որ չէիր. եւ զմեզ նոյնպէս. ոչ թէ ոչ գիտելով, այլ կամաւ զհուր զրպարտութեանն զգայռելով:
       Արդ թէ քո աստուածապաշտութիւնդ արժանացոյց զնոսա պատասխանւոյ , մեր իմաստութիւնս ո՛չ բնաւ. զի խրատիմք ոչ տալ անզգամին պատասխանի. եւ զի յետին են նոքա որ յայս յանդգնին՝ բոլոր հարց, որք մերում ճշմարտութեանս ջատագովք են, նոյն ինքն մեր աշխարհս եւ սուրբ լեառնս, եւ որ 'ի սմա հովիւք սուրբք, եւ բոլոր գաւառն Վասպուրականի, եւ որ անդ հռչակաւոր ուխտն Վարագ, եւ երեւելի արքն Ստեփանոս Տիրացուն ուսուցիչն մեր, եւ Գէորգ ճգնաւորն, եւ Ստեփանոս՝ մեր ուսումնակից, եւ Քրիստոսատուր եւ Տիմոթէոս ճգնաւորք, որք ականատես լեալ են մեզ, եւ որ առ մեզ ճշմարտութեանս հաւանեալ, եւ երանեն թէ կարող էին ձայնակցել: Բոլոր գաւառն Տարօնոյ, եւ որ 'ի նմա իմաստուն եպիսկոպոսն Եբայի, եւ վարժապետ Թէոդորոս, որ զմերս բարեհռչակեն բարեկարութիւն , եւ երանեն զհաղորդեալսն: Գաւառն Եկեղեաց, եւ լեառն սրբոյն Գրիգորի, եւ որ 'ի նմա հարքն եւ եպիսկոպոսքն՝ որք գրովն իւրեանց բարեհամբաւեն զմեր ճշմարտութիւնս, եւ աւաղեն վասն աղքատութեամբ եւ անօրինաց բռնութեամբ 'ի սմանէ վերջանալոյ: Իշխանքն Խաչենոյ , եւ որ անդ վանորայք, որք զաշակերտն մեր զՅովսէփ, եւ զկարգաց մեր վարժապետ՝ որպէս զհրեշտակ պատուեն, եւ կաթողիկոսութեանն Աղուանից ընծայեն: Եկեղեցիքն Լատինացւոց, որ աստ յարեւելս, եւ որք յարեւմուտս, որոց հաճոյացաւ մեր իմաստութիւնս՝ 'ի գնալն ինքնակալին Հռովմայ ժողովով եպիսկոպոսացն, որք տեսեալ զմեզ հմուտ կարգաց իւրեանց եւ մերոյս լուսաւորիչ, 'ի վերայ բարեգործութեանն՝ փառաւորեցին զՀայր որ յերկինս: Եկեղեցիքն Անտիոքու, Լատինացւոցն եւ Հելլենացւոցն, որք Պաւղոսի անուամբն զմեր նուաստութիւնս բարեհամբաւեն, եւ նորին աթոռոյն արժանապատիւ լինել յաջորդ վկայեն, որոց դրունքն մեզ բաց են, եւ ժառանգաւորքն աշակերտեալք: Պատրիարգն Ասորւոց՝ որոյ գրերն առ մեզ, եւ բարի վկայութիւնն մեր աղքատութեանս մեծահռչակ: Ընծայեալն թագաւորութեանն Կիպրոսի Գունդստապլն, որ 'ի գալն 'ի կարիս ձեր օգնականութեանն առ մեզ, հաճութեամբ եւ գովութեամբ ընկալաւ զմեր բարեկարգութիւնն: Գունդ Հեռի, որ Պաղեստինացւոցն ընծայեալ է արքայութեանն, զոր յայս ամ բերեալ ձեր 'ի Տարսոն, սկիզբն զայս արար առ մեզ խօսելոյ, թէ ոչ զոք գտայ այսօր բարի անուամբ հռչակեալ առ բազումս, որպէս զքո երկիւղածութիւնդ: Առաջին կաթուղիկոսն տէրն իմ Գրիգոր որ առ Քրիստոս փոխեցաւ, 'ի ժամ վախճանին զայս ասաց, թէ հարստահարեալ եմ զքո ճշմարտասիրութիւնդ մարդահաճոյ կամօք, ներողութեամբ թող ինձ: Այժմու հայրապետս որ 'ի բնաւորութենէ եւ յիմաստութենէ ընթացակից լեալ մեր ճշմարտութեանն, եւ նախատինս վասնայսր ընդունի յօժարութեամբ: Ի վերայ այսր արտաքին վկայիցս ունիմք եւ զմտաց իմոց խիղճ, յոր հաստատեալ եմ թէ բարիոք միտս ունիմ, եւ յամենայնի կամիմ բարւոք գնացս ցուցանել:
       Արդ զայս ամենայն որ 'ի Հայոց եւ յայլոց ազգաց՝ եւ 'ի մտաց խղճէ բարի վկայութիւն անտե՞ս առնեմ, եւ 'ի Ձորոյգետ զերկուց արանց, որք իբրեւ զշունս հաջեն՝ զկա՞մս հաճեմ. որք վասն զԱնեցի արբեալն 'ի գուսնաց եւ յորովայնամոլութենէ յարբեցութենէ 'ի կաթուղիկոսութիւն քարշելոյ՝ զմեզ նախատեն, եւ նմա վկայութիւն տան, եւ մեզ այպանումն. մեք 'ի մերոյն մոլորի՞մք, թէպէտ եւ նոցա ոչ հաճոյ գտանիմք. զի նոցա կամացն լրումն Բարսղի կաթողիկոսութիւնն է, եւ ոչ իմ 'ի ճշմարտութենէ մոլորումն : Վասն որոյ աղաչեմ զքո բարեպաշտութիւնդ, զիս իբրեւ զտգէտ ոք եւ զանուս յայս հարկ չկոչել: Ես Աստուծոյ կամօք 'ի ճշմարիտ ճանապարհի եմ եւ մեծամեծ ուղղութեանց՝ որք նսեմացեալ էին՝ նորոգիչ 'ի Հայս. թէ ընդունիք՝ զոր գիտեմ, եւ ձեզ վարդապետեմ, եւ առաջնորդեմ ձեզ ընդ ճանապարհն՝ որ առ Աստուած ածէ. իսկ եթէ անտես առնէք, եւ ոչ այնպէս լռեմ, եւ ասեմ առ Աստուած. Տէր դու ոչ ծածկեցի 'ի սրտի իմում. ասացի եւ ոչ թագուցի զնոյն 'ի ժողովրդենէ մեծ է՝ եւ նոքա շուրջ պատեն զինեւ չարեօք, որոց ոչ գոյ թիւ: Եւ ամենայնին յօժարութեամբ տանեմ, զի զՔրիստոս շահեցայց, եւ գտայց 'ի նմա. եւ ըստ այսմ յուսոյ գնամ խնդալով յերեսաց ատենի քո վասն Քրիստոսի անարգեալ: Իսկ եթէ ոչ հետեւիս նոցա շատախօսութեանն եւ նախանձուն, այլ պատուես զմեր որ յԱստուծոյ պատգամաւորութիւնս, լնուս զՔրիստոսի հրամանն՝ որ ասէ. Որ ձեզ լսէ, ինձ լսէ, եւ որ զձեզ ընդունի՝ զիս ընդունի. եւ որ զիս ընդունի՝ յառաքիչն իմ ընդունի. եւ ինքն Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս զօրացուսցէ զքեզ 'ի նոյնս, զի 'ի ձեռն մեր լուիցես նմա. եւ առ չարախօսսն ասասցես. Ի բաց կացէք յինէն ամենեքեան, ոյք գործէք զանօրէնութիւն. զի ինձ քաղցր Տեռան քան զմեղու խորիսխ, եւ ցանկալի քան զականս պատուականս. զի պահելով զնոյն՝ հատուցումն առից ընդ երկրաւորմեծութեանս եւ զմեծն կոչիլ յարքայութեանն երկնից. որում ժառանգաւոր արասցէ զքեզ Քրիստոս 'ի փառս անուան իւրոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս . Ամէն:
       Դարձեալ եւ զայս աւելորդ ոչ համարիմ յայտ առնել քում աստուածպաշտութեանդ, զի սէրն գլուխ է ամենայն պատուիրանաց, ասաց սուրբ առաքեալն Պաւղոս: Եւ Տէրն նոր պատուիրան ետ մեզ, զի սիրեսցուք զմիմեանս. եւ ոչ 'ի նշանաց , եւ ոչ 'ի բժշկութեան սքանչելեաց ետ տարացոյց իւրոցն, այլ թէ Յայսմ ծանիցեն ամենեքեան զձեզ իմ գոլ աշակերտ, եթէ սիրիցէք զմիմեանս: Այսմ օրինացս դրժօղք ոչ կարեմք լինել. եւ ընդ քրիստոնէից ժողովս մախանօք կալ, եւ զՁորոյգետացեացն զմիտսն հաճել: Այլ թէ եւ ատիմք 'ի նոցանէ, ոչ ատեամք զնոսա, այլ փարիմք սիրով եւ զՀայաստանեօքս եւ զԼատինացւովքն, զՀելենացւովքն, եւ զամենեսեան մի գիտեմք 'ի Քրիստոս՝ Աբրահամու հաւատոցն զաւակ ըստ առաելոյ. եւ կարող եմք շնորհիւ գիտութեանս՝ զոր ունիմ 'ի սուրբ գիրս՝ ափիբերան առնել զՀելլենացին, թէ զՀայն խորշեալ կարծիցէ յուղղափառութենէ, եւ զՀայն՝ թէ զայլ ազգ. եւ զի աղբիւր եւ հիմն հաւատոցս Քրիստոսի նոքա եղեն, եւ մեք նոցա ծնունդք որպէս ասի յերգ մի՝ որ առ մեզ եղանակի. Կեցո զորդի ծառայի քոյ, զոր 'ի Հռովմայ գահիցն վերապատուեցեր, ուր եդին զվէմն հաւատոյ հիման սուրբ եկեղեցւոյ: Արդ Հայոց վարդապետիս բանքն՝ հիմն զնոսա ասէ, եւ զմեզ 'ի վերայ նոցին շինեալ. եւ 'ի նոցին բարբառն ունիմք բազում բանս 'ի գիրս սուրբս՝ որք չեն շրջեալ 'ի հայ լեզուս. այլ 'ի պատիւ նոցին հելլենարէն թողեալ են, որպէս Քրիստոսն՝ որ թարգմանի 'ի հայս օծեալ. եկեղեցին՝ որ թարգմանի ժողովարան. կաթուղիկոսն՝ որ թարգմանի ընդհանրական . եպիսկոպոսն՝ որ թարգմանի այցելու. Ստեփանոսն. Լէոնն, Գրիգորն, պռոսխումէն, որթին, եւ այլք բիւր: Եւ զի այս այսպէս է, կաթուղիկէ եկեղեցւոյ սովորութիւն է որ 'ի մեծամեծ տօնսն՝ 'ի Կոստանդինուպօլսի եկեղեցին՝ զաւետարանն նախ 'ի լատին լեզու կարդան, եւ ապա յիւրեանց. եւ 'ի Հռովմայ եկեղեցին, եւ յԱնտիոքուն եւ յԵրուսաղէմին՝ նախ 'ի հելլենացի կարդան, եւ ապա 'ի լատինացին. եւ այսպէս զմիմեանս սիրով պատուեն: Տարսոնի կաթուղիկէ եկեղեցին՝ եկեղեցի է իբրեւ զմի 'ի նորանէ. եւ դու թագաւոր մեր՝ որպէս նոցայն իւրեանց. եւ ժողովոյն մեծ բաժինն Հելլենացիք էին, եւ քահանայքն որ յողոգոմեան օրն՝ մեզ աղօթակցէին. եւ ցուցաւ 'ի վերոյ որ չէ առ մեզ հելլենացի լեզուն խոտեալ, այլ պատուեալ: Թէ ես հարցի թէ ընթեռնու՞ն 'ի նոցա բարբառն աւետարան, եւ ապա մեք՝ չանօրինեցայ. այլ զկաթուղիկէ եկեղեցւոյն օրէնքն պատուեցի. եւ այն ոչ քո պատուոյդ փոքրկութիւն էր, այլ բարձրութիւն, որպէս այդ թագաւորացդ, որ 'ի նախայիշատակեալ եկեղեցիսդ պատահեն. եւ ձեզ պարտ էր զեկեղեցւոյ օրէնքն յիս՝ որ իշխանս էի եկեղեցւոյն՝ թողուլ, եւ հնազանդութեամբ լսել. եւ ապա բարեմիտ կամօք զպատճառն քննել: Նահանջեցիք զիմն, եւ ես հաւանութեամբ պատուեցի զձեր հրամանն, ոչ իբրեւ զտգէտ, այլ, իբրեւ զիշխանութեան հնազանդ: Արդ այս Հելլենացւոց ազգս ոչ թէ առ մեզ միայն ունին մուտ եւ ել 'ի սուրբ եկեղեցի, այլ եւ 'ի ձեր արքունական ապարանսն: Դուք ընդէ՞ր ոչ վարէք զնոսին 'ի ձեր գաւթացն՝ իբրեւ զանսուրբ ազգ եւ զօտարահաւատ, ըստ Ձորոյգետացեացն կամաց. այլ ունին 'ի ձէնջ իշխանութիւն եւ պատիւ եւ ռոճիկս եւ սէր եւ անընտրողաբար հաւասար Հայոց ընդունելութիւն: Արդ եթէ դուքզսիրոյն օրէնս պատուէք, զմեզ յատելութիւն ընդէ՞ր ստիպէք: Զորս 'ի մտանելն 'ի մեր եկեղեցիս՝ տեսանեմք հաւատով երկրպագող, եւ զձեռն լի ընծայիւք, եւ լապտերովք եւ խնկովք եւ ձիթովք, եւ Աստուծով ասեմ, 'ի նոցին ընծայաբերութենէն՝ զոր տան եւ նուիրեն սրբուհւոյ Աստուածածնին պատկերին, առլնու Տարսոնի եկեղեցւոյն եւ վանիցս մեր օր ըստ օրէ պէտքն 'ի մոմեղինէ եւ 'ի խնկէ. եւ ունին այսմ ընթացակից եւ հաւատս եւ ջերմեռանդն գութ առ Աստուած, եւ յեկեղեցւոյ պայծառութիւն, զորս ոչ կարեմ ատել 'ի տեսանելն այսպէս. եւ 'ի գրոց գիտեմք՝ զի ոչ եւ հաւատոյ ունին թերութիւն:
       Դարձեալ եւ 'ի Լատինացւոց ազգէն՝ ոչ թէ զմեզ միայն խորշեցուցանեն Ձորոյգետացիքն, այլ եւ զձեզ. եւ չկամին նոցա սովորութեամբն զվարելն, այլ Պարսիցն՝ յորոց միջի իւրեանք են, եւ ընտելութեամբն նոցա կրթին: Արդ հաւատովք մի եմք՝ եւ իշխանք եւ Հայոց ազգս, դուք մարմնոյ եւ մեք հոգւոյ: Որպէս հրամայեցէք դուք մեզ՝ մեր առաջին հարցն շաւղաց ընթացակիցս լինել, լի՛ք եւ դուք ձերոյն: Մի՛ կայք բացագլուխ ըստ Լատինացւոց իշխանացն եւ թագաւորացն, զոր Հայք մաղասկաթացն ասեն ձեւ. այլ դի՛ք շարփուշ՝ որպէս ձեր նախնիքն. աճեցուցէք զհերս եւ զմորուս, որպէս ձեր հարքն. եւ զգեցիք դուռայ լայն եւ թաւ, եւ մի՛ փիլոն եւ զսպեալ պատմուճանս. հեծէք 'ի սախտեալ երիվարս ճուշանով, եւ ոչ յանսախտս լատին լեհլով՛ տուք պատիւ անուանց՝ ամիրայ եւ հեճուպ եւ մարզպան եւ սպայասալար, եւ այսպիսիս. եւ մի՛ սիր եւ պրօքսիմոս, գունդուստապլ եւ մարաջախտ եւ ձիաւոր եւ լեճ, որ Լատինացւոց է օրէն: Արդ փոխեցէք դուք զայս լատինացի ձեւս, եւ զանուանսն 'ի Պարսիցն եւ 'ի Հայոցն ձեւն եւ անուանս, ըստ ձեր հարցն. եւ բարեզարդեցէք զձեր արքունիսդ՝ առաջնոցն սովորութեամբն. եւ մեք հաւանիմք Ձորոյգետեացն, եւ փոխեմք զմերս, եւ կատարեմք զպատարագն սաքուլայով, եւ երկու կանուն վեղարով. ծրարեմք զմետաքսեայ զգեստն, եւ մտանեմք առաջի Աստուծոյ գշտով եւ կրօնաւրութեան սքեմով. լինիմք խարազանազգեստ 'ի պատարագին՝ որպէս նոքա կամին, եւ ոչ քթանազգեստ՝ որպէս Աստուած հրամայեաց առնել Ահարոնի եւ որդւոց նորա պատմուճանս կտաւեայս պճղնաւորս, զոր նոքա տգիտութեամբ յաչաղեն: Լինիմք հրապարակաւ մսակեր եւ Թուրքացն կթղայընկեր, զինչ իւրեանց են եւ իւրեանց ընտրեալն Անեցին. խմեմք զանկակեայ տօզտօքանով, եւ հաճոյանամք հանգանակցացն՝ որպէս նայն առնէ:
       Իսկ ապա թէ իշխանութեանդ ձեր ծանր է այսօր՝ զլատին ազգին , որ են Ֆռանկք, տնօսր եւ բարակ սովորութիւնն թողուլ, եւ 'ի հնոց Հայաստանեայց թանձրութիւնն դառնալ. եւ ոչ հերս ժողովէք, եւ ոչ մորուս երկայնացուցանէք, եւ ոչ զգեստս լայնացուցանէք, եւ մեզ եւս ծանրագոյն զկատարեալ բարեկարգութիւնն՝ որ 'ի նոցանէ օգտեցաք 'ի փառս սուրբ եկեղեցւոյ, արահամարհել վասն Ձորոյգետոյ երկու աղուէսուցն հաճութեան: Զի գտաք զՀայոց եկեղեցիս առանց քահանայական զգեստուց, եւ 'ի նոցանէ օգնեալ՝ զհինն՝ սովորութիւն նորոգեցաք. գտաք՝ զի զերրորդ եւ զվեցերորդ եւ զիններորդ ժամն 'ի միասին կատարէին. եւ 'ի նոցանէ զօրացեալ՝ զիւրաքանչիւրսն յիւր ժամն կատարեմք, եւ եօթն անգամ յաւուրն զԱստուած օրհնեմք: Գտաք՝ զի պակասեալ էր 'ի վանորէիցս խաղաղական աղօթքն, եւ առ նոսա տեսեալ հաստատեցաք, նախ ժողովել յեկեղեցին յաղօթս, եւ ապա 'ի մահիճս հանգչել: Գտաք՝զի չունէին օրհնութիւն կրօնաւորաց. այլ քահանայացուցեալ՝ միայն զձեւն տային. զոր տեսեալ առ նոսա՝ նախ օրհնեմք կրօնաւոր, եւ ապա սարկաւագ, եւ քահանայ կատարեմք ըստ նոցա: Գտաք՝ զի սահմանով ունէին ողորմութիւն առ աղքատս, եւ ոչ ըստ պատահման միայն. զնոյն բարւոք նախանձն բերեալ 'ի մեզ յողորմութենէ ձերմէ՝ որ 'ի Տարսոնի եկեղեցին, սահմանեալ եմք յուրբաթի եւ 'ի չորեքշաբթի երկերիւր եւ երեք հարիւր աղքատաց հաց եւ բակլայ բաշխել. եւ թէ եւս տայ Աստուած եւ ձեր բարի կամքն՝ եւս աճեցուցանեմք: Գտաք՝ որ զկէս ամին միանգամ յաւուրն ուտեն կրօնաւորքն, զնոյն եւ մեք օրինադրեցաք:
       Արդ զայս բարի սովորութիւնս՝ վասն Տուտէորդւոյն հաճութեան, արհամարհե՞մք, եւ լինիմք պի՞ղծ որպէս զինքն, որ ինքն հանգչի, կամ տգէ՞տ՝որպէս նայն է, որոյ իմաստն 'ի գրոյն եւ 'ի բանէն իւրմէ ճանաչի. որ իբր զբւոն յետնոյն յիմ ձեռասուն աշակերտացս չէ:
       Իսկ եթէ յետ այսր վասն տօնի աստուածայայտնութեանն դատել զմեզ ժպրհին բերելով 'ի Հայոց գրոց վկայս, Վչեմք եւ ոչ այսոցիկ պատասխանատուութեանն անվարժ, այլ կարի տեղեակ. բայց զձեզ ոչ կամիմ յաճախութեամբ գրոյս ձանձրացուցանել: Այլ զոսոխն՝ 'ի յառնելն առարկու՝ աստուածային ճշմարտութեամբն ենթադրեմ 'ի նոյն գրեանցն, եւ 'ի հարցն բանից որք 'ի Հայս պատուին: Նոյն եւ զերրորդ ամուսնութեան հրաման՝ որով զիջաք առ ժամանակիս ծննդոց տկարութւին, հաւանեցուցանեմք կանոնական գրովք, եւ ճողոպրիմք 'ի լեզուագարաց թունից: Նոյնպէս եւ զամենայն որ առ մեզ գայթակղութիւն նախանձաբեկաց եւ տգիտաց՝ ցուցանել կարող եմք, թէ գրոց սրբոց է ուղեկցութիւն , եւ ոչ ինքնահաճոյ ճանապարհի իգւտ. եւ զիրս ոչ կարեմք թողուլ, եւ աւանդութեանց սնոտեաց հետեւել. զի մի՛ լուիցուք զկշտամբանս 'ի Քրիստոսէ՝ որ ասէ. Թողէք զպատուիրանն Աստուծոյ վասն ձերոյ աւանդութեանն, կեղծաւորք: Այլ զսուրբ գրոց օրէնք՝ աւանդութեանց տապալիչ առնեմք, եւ գայթակղելոցն թոյլ տամք զՔրիստոսին երկրորդելով 'ի վերայ նորին, թէ կոյրք են կուրաց առաջնորդք՝ որք սխալեն, եւ 'ի վիհ մոլորութեան մատնին. եւ մեք վասն Ձորոյգետաց մախացողացն լեզուագրութեան՝ յայն վիհն ոչ ընկղմիմք. այլ զլոյս իմաստիցն մեր յաշտանակ իշխանութեան ձերոյ բարձրացուցեալ՝ լոյս տամք կուրացելոյն, եւ կոչեմք 'ի մեր ճանապարհն եւ 'ի Քրիստոսին. եւ 'ի պէտս նոցին լուսաւորութեան, կամօք ձեր՝ յօժարութեամբ եւ աներկիւղ գնամք 'ի մէջ նոցին. եւ զոր յունկն ձեր խօսիմք՝ քարոզեմք առաջի նոցա 'ի երայ տանեաց, ոչ երկուցեալ յայնցանէ, որ սպանանեն զմարմին, եւ զոգի ոչ կարեն. հաւատացեալ Աստուծոյ՝ թէ կարող է 'ի քարանց յարուցանել որդիս Աբրահամու. եւ ահա պատրաստ եմ զայս ձեր հրաման կատարել:
       Ապա թէ այսմ խափան լիցի ազգականացս գութ, եւ աշխարհին հեռաւորութիւն, իշխանութեան ձեր հրամանաւ՝ եկեսցեն առաջի ձեր ընդ մեզ 'ի մրցումն. զի ոչ է այս արիութիւն զինուորի՝ յիւր ապարանսն թուր շողացուցանել եւ զօդս հարկանել, այլ որ 'ի հանդսիս տեղն իջանէ, եւ ընդդէմ ախոյանին կայ: Նոյնպէս իմա զի չէ ուղիղ մարտ հոգեւոր՝ որ 'ի Ձորոյգետ նստի եւ զիս 'ի Կիլիկիա յաչաղէ. թող գան 'ի հանդիսի տեղիս, տան վէր եւ առնուն. եւ որ յաղթող լինի Քրիստոսի ճշմարտութեամբն՝ զգովութիւնն ընկալցի: Նոքա ինձ երկու երեք թուղթ են գրեալ նախատինք. ես գիրք մի բովանդակ եմ գրեալ զՀայոց ազգիս անկարգութիւնս՝ որ յետոյ մտեալ են. համեմատեմք իրերաց, թէ ո՞ զօրանայ առ ճշմարտութիւնն եւ 'ի գրոց ձայնակցութիւնն , ի՞մն՝ թէ նոցայն: Ապաթէ անդ չառաքէք, եւ 'ի հանդիսի տեղս զնոսա չկոչէք, թո՛յլ տուք եւ մեզ՝ մեր բարեկարգութեամբս մնել առաջի Աստուծոյ, եւ տանիմք զնոցա բամբասանսն եւ զշատախօսութիւնսն՝ որպէս զմանկանց շաղակրատութիւն. 'ի վերայ որոց աղօթեմք՝ Աստուծոյ շնորհօքն գալ յուղղութիւն: Եւ թէ դուք խորհիք զՆիկոդիմոսին՝ զգիշերային աստուածապաշտին, կամ զայն իշխանացն՝ որ 'ի Քրիստոս հաւատացին եւ ո՛չ յայտնեցին, զի մի՛ 'ի ժողովրդենէն ելանիցեն, սիրելով զփառս մարդկան քան զԱստուծոյն, աղօթեմք Աստուծոյ ներողութեամբ ընդունել եւ տալ ձեզ ժամանակ յառաջանելոյ շնորհի, զի եւ առ ձեզ լուսաւորեսցի ճշմարտութիւնն, եւ ձեօք յամենայն եկեղեցիս սրբոց. զորս յուղղութեանն եւ 'ի ճշմարտութեանն դաստիարակելով՝ վարձս ընկալջիք ընդ բարեպաշտ թագաւորացն Դաւթի եւ Յովսեայ, Կոստանդիանոսի եւ Տրդատայ, որ յիւրաքանչիւր ժամանակս ուղղիչք եղեն աստուածպաշտութեանն, եւ ժողովրդեանն՝ որք ընդ նոքօք՝ ուսուսիչք. զորոց գործսն որ 'ի գիրս սուրբս ժողովեալ են, պարապումն առեալ քո բարեպաշտութեանդ՝ ընթերցողացն ունկնդրութեամբ նախանձիս զբարի նախանձ. եւ հանելով զպատուականն յանարգէն՝ բերան Աստուծոյ կոչեսցիս: Զսոցա լսելով զգործսն՝ իմանաս, զի ո՛չ եղեն աւանդապահք այլ օրինապահք՝ որպէս Յովսիա, որ զօրէնս եգիտ թագուցեալ եւ զաւանդութիւնն զօրացեալ. եւ ա՛ռ զօրէնսն, պատառեաց զպատմուճանն վասն անարգութեանն եւ հաստատեաց զնոյն 'ի մէջ Իսրայելի, եւ ընդ երանելիսն յիշատակի : Յայս զօրացուսցէ Աստուած զձեզ՝ կանգնել զօրէնսն Աստուծոյ 'ի մէջ պանդուխտ եւ նժդեհ ժողովոյ ձերոյ եւ ազգիս, եւ Աստուծոյ փութալ հաճոյ լինել, եւ մի՛ մարդկան. որ եւ ընկալցի զձեզ հաղորդ փառաց իւրոց ընդ ամենայն սուրբսն 'ի յաւիտենական կեանսն. եւ նմա փառք յաւիտեանս . Ամէն: