Հրաւիրակ Արարատեան յօրինեալ ի չափս հայկականս

ՀՐԱՒԻՐԱԿ ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ. ՆՈՒԱԳ ԵՐԿՐՈՐԴ
       ՆԱԽԱԴՐՈՒԹԻՒՆ ԵՐԿՐՈՐԴ ԴՐՈՒԱԳԻՆ
      
       ՅԵՐԿՐՈՐԴ մասինս այս՝ հրաւիրէ ՚ի քաղաքն Վաղարշապատ. ուր եւ բանք ինչ հրաւիրակին առ մանկտիսն թէ վասն է՞ր անշքացաւ այն մայրաքաղաքն Այրարատայ. եւ հանեալ անտի ածէ յԱնի քաղաքն. Անդ ողբերգակն տայ քաղաքին պատմել ոճով զիւր առաջին բարեվայելչութիւն եւ զվերջին անշքութիւն երկար ողբովք. յուսադրական քաջալերութիւնք մանկտւոյն առ քաղաքն. պատասխանիք քաղաքին առ նոցին բանս եւ վերջ։
      
       ՆՈՒԱԳ ԵՐԿՐՈՐԴ
      
       ՄԻՆՉԵՒ ցարդ ՚ի տեսարանս դաշտաց լերանց եւ աղբերաց
       Շուրջ եկեալ զուարճացեայք թէպէտ եւ մերթ տըրտմեցարուք։
       Բայց արդ եւս ածեմ ըզձեզ ՚ի տեսարանս ամենատխուր,
       Ուր յաւէտ տըրտմեսջիք եւ ճըմլեսցին սիրտք ձեր քընքուշ,
       Եւ զաչըս ձեր գրաւեսցեն դառն արտասուք աղիողորմ։
      
       Ցայժըմ ճեմլեալ դուք այսչափ զվայրօք չեղէք շըրջահայեաց,
       Ոչ հարցէք յինէն, մանկունք, թէ ո՛ւր են արդ մեր պերճ քաղաքք
       Արտաշատ, Վաղարշապատ, Անի քաղաք բազմաժողով։
       Եւ ո՛ւր, որ ըզնորօք ազատազգեաց այն մեծ գաւառք
       Գաբեղեանք եւ Աբեղեանք, Արշարունիք եւ Հաւնունիք,
       Գառնի եւ Բագրեւանդ, Ծաղկոտն, Ոստան, Շիրակ, Վանանդ.
       Եւ ՚ի մէջ նոցին անթիւ գեղանք աւանք եւ դաստակերտք
       Հուպ առ միմեանըս շինեալք ՚ի ծոց երկրիս մեծատարած.
       Ոյք լըցեալ էին բոլոր ազատանեօք, սոսկականօք։
       Գուշակն անդուստ տայր պատուէր Արարատեան արքայութեանց
       Եւ գընդին Ասքանազեան ՚ի խումբ կազմիլ դրօշու դրօշու
       Ելանել ՚ի Բաբիլօն եւ նետակալս կանգնել զնովաւ
       Սըրտմըտելոյն եւ ըզվրէժ խընդրել նետիւք առ ՚ի նմանէ։
       Ո՞ւր, է հրաւիրակ, ո՛ւր են այս փառք Արարատեան։
      
       Այդոքիկ այո՛, մանկունք, երեւէին երբեմն ՚ի սմա,
       Այլ յայնժամ մինչ Պարթեւաց ՚ի գլուխ փայլէր պանծալի թագն.
       Որ իբրեւ զակն արեւ ու զլոյս իւր սըփռէր զԱյրարատու
       Առ այս լուսով երեւէր այդ ճոխութիւն շիջեալ փառաց։
       Իսկ յորժամ ՚ի մայրըն մուտ ճառագայթեալ թագին արեւն
       Ընդ նըմին եւ այդոքիկ նըսեմացան տակաւ տակաւ։
      
       Աւասիկ տանիմ ըզձեզ անդր ուր էր այն քաջարի թագն
       Ի վեհ արքունաշէն ՚ի պանծալին Վաղարշապատ
       Արքայից Արշակունեան ՚ի գահըն պերճ կայսերափառ։
       Այլ, աւա՜ղ, ոչ տեսանէք ըստ առաջնոյն նորին ըզկերպ
       Հոյակապ եւ փառաւոր կանգնեալ հանդէպ լերին Մասեաց.
       Հապա գեղջիկ իմն անշուք, յոր չերեւին ինչ նըշմարանք,
       Թէ երբեմն իցէ լեալ այս մայրաքաղաք Հայաստանեայց.
       Ուր ՚ի գահոյս Գերակայ փայլէր Տըրդատ կայսերակերպն
       Զիւրեւ շուրջ աւագանիս ըզնախարարս եւ զոստանիկս
       Զչորեքհարիւր պետս աշխարհաց եւ կուսակալս պար ունելով
       Ինքն ՚ի մէջ ըզվեհային գլուխն ամբարձեալ հանգոյն Մասեաց
       Առ ոտիւք հազարաւոր լերինք եւ բլուրք խոնարհագոյն.
       Կամ զերդ լուսին լըրացեալ ՚ի կամարին աստեղազարդ,
       Որ զիւրեւ բակ բոլորէ զբոյլս աստեղաց ճաճանչաւոր։
       Յայնժամ էր տեսանել աստ մեծ ատեան հիապատում.
       Նախարարքն արքայաշուք երբ զարդարեալ կարգ ըստ կարգի`
       Կապելով ըզպատուաւորսն եւ զոսկեղէն խոյրն ՚ի վերայ
       Եւ ածեալ ընդ մէջ կամար ոսկիակուռ ականակապ
       Ըզթիկամք արկեալ սամոյրս եւ գումարտակս ՚ի պարանոցս
       Այնպէս փառօք եւ շըքով մըտանէին ՚ի յայս քաղաք
       Ի սպասու կալ հրամանին պերճացելոյն իշխանանիստ։
      
       Հարցանէ՞ք, որ ՚ի զընին կայք աստանօր, ուշեղ մանկունք,
       Թէ առ ի՞նչ երբեմըն սա էր պանծալի բոլոր մասամբք,
       Աւասիկ մերկացեալ կայ ՚ի համայն վայելչութեանցն։
       Սիրով տամ ձեզ պատասխան, որ զայդ յինէն հարցանէք այժմ,
       Անաչառ եւ ճըշմարիտ եւ ոչ բանիւ սուտակասպաս։
       Յորժամ Վէս վաղարշապատ զոճիր ահեղ մըտաբերեաց,
       Տիրանենգ եւ դաւաճան գըտաւ յարքայն իւր Տըրդատէս,
       Զջահըն շիջոյց գերալոյս մահու ըզդեղ մատըռուակեալ.
       Յայնժամ եւ զիւրեւ այս օրինակ պատեաց խաւար։
       Ոչ գիտաց ուշակորոյսն թէ իւր փառաց շուք համօրէն
       Ընդ լուսով նորին փայլէր իբրու զաշխարհ առ արեւով.
       Եւ թեւոյն պարթեւական, որ պարփակեալ պաշտպանէր զինքն,
       Լարեալ զաղեղ նենգութեան` նետ դիպեցոյց եւ խոցոտեաց.
       Զհովանին գըլխոյն իւրում արհամարհեաց ողորմելին
       Այսպէս խարշեալ ՚ի տապոյ թօթափեցան փառաց ծաղիկզ,
       Այլ ընդ այս ես շատ լացից երբ ըզշիրիմ սըրբոյն գըրկեմ։
      
       Ոչ առ սա եւ եթ գըտաւ ապախտաւոր Վաղարշապատ,
       Նա եւ ՚ի սուրբն Աստուծոյ դոյն օրինակ յանդըգնեցաւ։
       Արդարոյն անիրաւեաց յոյր օրհնութիւն բարձրանայր ինքն,
       Արժանի օրհնից նորուն չեղեւ գործովք իւր անարժան.
       Այլ անիծից որ այսպէս խոնարհեցաւ ՚ի բարձրութեանցն։
       Եւ զի տէրն առ այս ոճիր արագ զարթեաւ յերկնուստ ՚ի վրէժ,
       ԶԱյրարատ իւր քաղաքօք մատնեաց ՚ի ձեռըս թըշնամեաց.
       Որ բիւրովք հրոսակօք ելին դիմել ՚ի Հայաստան.
       Ձայն ետուն, այլ ոչ զարթեաւ քաջ մարդադիրն եւ ախոյեանն,
       Ոչ մըռընչեաց ահեղ ձայնիւ առիւծազօր Արշակունին.
       Ո՞հ, ՚ի Թորդան ընդ շիրմաւ նա զքուն մահու նընջէր յայնժամ,
       Ոչ ՚ի գլուխ Նըպատ լերին թեւատարած կայր եւ Ներսէսն,
       Հայոց գընդին զօրավիգ կալ աղօթիւքըն սըրտագոչ։
       Յոյժ տըրտում եւ տըխուր ոգիք սոցուն ելին յերկինս,
       Ոչ եւ անդուստ կամեցան քաղցըր հայել ընդ հայոց աշխարհ,
       Կամ միջնորդ ու աղերսարկու եղեն անդէն առ վրէժխընդիրն
       Լինել վերակացու ըստ քաղաքին Երուսաղէմ,
       Եւ այգւոյն Այրարատայ չքանդել զցանկըն նորաշէն
       Ի կոխումն անցաւորաց ու անտառասուն խոզերամիցն։
       Իբրեւ յերկնուստ եւ յերկրէ թողաւ լըքաւ անօգնական
       Գունդագունդ գումարտակեալ զօրք թըշնամեաց զօրէն ամպոց
       Ելին յայնժամ եւ խաղացին ահագնագոչ որոտալով
       Զպայծառ եւ պարզ օդ սորին լըցին հողմով մըրըրկալից.
       Եւ շանթիս թօթափելով ՚ի ծառատունկըս Թորգոմեան
       Լեխեցին վերուստ ՚ի վայր ըզգեղուղէշ ոստըս նոցին.
       Եւ ըզկարկուտ ազգի ազգի վրիժառութեան թափեալ սաստիկ
       Տապալեալ աւերեցին զամուր աշխարհըս մեր համայն։
       Ոչ միայն արտաքին սուր թըշնամեաց եւ արհաւիրք
       Եկին յայնժամ եւ այսպէս հասին վերայ Հայոց երկրիս.
       Այլ եւ մարտք ՚ի ներքուստ գըրգըռեցան ՚ի նախարարսն,
       Կատաղաբար մոլեգնեալ տոհմ ընդ տոհմի հարան ՚ի մարտ,
       Եւ իսպառ ջընջեալ զիրեարս թափուր կացին ՚ի սերընդոց։
       Այսպէս ՚ի ներքուստ ընտանի սուր մըխեալ ոխով
       Անդրագոյն քան զարտաքինն գտաւ սատակիչ տանս Արամեան։
       Անդ ոչ էր ՚ի միջի վեհ իմաստունըն Տըրդատէս,
       Որ ՚ի հրաման ահացուցիչ եւ կամ բանիւն ամենիմաստ
       Դաշնադիր սիրոյն առնէր ըզգըժտութիւն նախարարեանն։
       Չիմացան ոգիք պանդոյր ըզյարգ յօդին շաղկապողի
       Որ ըզնոսին զամս վաթսուն կապեաց ՚ի սէր անխըզելի։
       Ո՛հ, ՚ի բաց ջանացին կըտրել զայն կապ միացուցիչ,
       Որով անդէն ՚ի միմեանց քակտեալ յինքեանք բաժանեցան,
       Եւ փոխան սիրոյն քաղցրիկ սուր ՚ի միմեանց կողմս մըխեցին։
       Զայս ըզփոխարէնս առ ընկալան վաղվաղակի
       Ընդ մահարբոյց բաժակացն որ արդարոցըն մատուցին։
       Եղկելիք ոչ իմացան եթէ կենաց իւրեանց առիթ
       Իբրեւ հոգիք էին նոքա բնակեալ սիրով յանձինս իւրեանց.
       Կարծեցին եթէ կարեն շարժիլ գընալ առանց հոգւոյ,
       Ըզնոսին ՚ի յանձանց վասն այն ՚ի բաց վըտարեցին։
       Իսկ յորժամ ըզփորձ առին ծանեան անդէն նոցին ըզյարգ,
       Եւ ընտրել յօժարեցան զպատիւ որդւոցն անաբատից.
       Բայց, աւա՛ղ, այլ ոչ դարձան, որ ՚ի նոցունց ելին ցաւով։
       Այս ոգիք կենդանատու Տըրդատ, Ներսէս էին նոցա,
       Զորս արտալած արարին գաղտնածածուկ խարդաւանօք.
       Թողում զԱրիստակէս, Յուսիկ եւ զծերըն Դանիէլ,
       Զոյս յայտնի սրոյն ոխութեան զոհ արարին յանդիմանեալքն։
      
       Ցուցի ահեղ ձեզ, մանկունք, եւ քաջ հասու եղէք ուշով,
       Եթէ յի՞նչ այս մեծ քաղաք փոքըրկացեալ գեղջիկ դարձաւ։
       Այլ մի դուք այնպէս կարծէք թէ արդ իսպառ Վաղարշապատ
       Թափեալ յիւր փառաց եւ է բնաւին անփառունակ.
       Աւադիկ առ ինքն ունի զանկողոպուտ շուքն եւ պարծանք
       Զվեհագոյն երկնանըման Կաթուղիկէ Եկեղեցին,
       Ոյր անխախտ եդին հիմունս ձեռք Տըրդատայ եւ Գրիգորին
       Յաւիտեան անդըրդուելի կալ ՚ի հողմոցըն սաստկաշունչ
       Յոր ըզկնի եկեսցուք ճեմել եւ անդր ՚ի հոգեւորսն։
      
       Արդ ըզլար իմ քնարիս եւըս պընդեալ ՚ի ձայն ողբոց
       Վերառեալ ըզձեզ աստի տարեալ դընեմ յԱնի քաղաք.
       Ու նըստիմ ես ՚ի վերայ աւերակացըն հողաբլուր,
       Անդէն զինեւ ողբանուէր ձեռն ՚ի ծնօտի եդեալ եւ դուք.
       Անձանձրոյթ իբր աղաւնի ըզկիզբն առնում հանել մըրմունջ
       Զլալ հարկանիմ դառնապէս եւ դուք ընդիս շարժեալ ՚ի լաց
       Թափեսցուք արտասուս ՚ի նըշխարեալ յԱնի քաղաքն։
      
       Ինձ սակայն դըժուար է այս քոյդ առաջին ըզպերճ փառացդ
       Եւ զվերջին դըժբաղդութեանցդ երգել յինէն ճահողապէս.
       Քեզ, քաղաքդ անշուք, թողում պատմել ըզքէն կարգաւ,
       Դու` որ նախ արբեր զքաղցըր բաժակըն բերկրալից,
       Ի վերջնում այդպէս ապա զդառըն մըրուր այդ կործանման,
       Գիտես ինքնըդ լաւագոյն զհամ կըրնակի քոյդ բաժակաց.
       Ասա մեզ արդ լալագին մեք լուռ կացեալ լուիցուք աստ,
       Եւ լացցուք ըզքեզ յաւէտ զքեզ որ այդչափ անշըքացար։
      
       Ո՞վ յոգի հայրենասէր վառեաց ըզքեզ, ա՛յ ողբերգու,
       Զի այդպէս ՚ի վաղուստ մեկնեալ զմանկտիսդ իմ սիրասուն
       Ածեր այսրէն ՚ի հեռուստ յայցելութիւն տառապեալ մօրս,
       Եւ լալ զիս ՚ի մեծ լալիւն զլացեալըս միշտ ՚ի բիւր աչաց.
       Ահա քեզ եւ մանկտւոյդ զիմ առաջին չնաշխարհիկ շուք
       Եւ զվերջին անշըքութեանցս ողբով պատմեմ մեծահառաչ։
      
       Ես քաղաք հրաշակերտ ՚ի Շիրակայ ճոխ գաւառիս
       Առ Ախուրեան գետոյդ եզերբք եւ հուպ ձորոյդ ծաղկոցաց
       Յարգաւանդ եւ բարեբուղխ դաշտի շինեալ վայելչապէս։
       Լայնանիստ յարմարադիր զարմանալի յօրինուածովք,
       Դրամբք աշխարհամուտ եւ մեծամեծ ապարանօք,
       Պարըսպօք ընտիր ընտիր աշտարակօք բարձրադիտակ,
       Ես ՚ի մէջ աներկեղուտ ոչ սարսէի յիմ թըշնամեաց.
       Եւ քանի՛ բիւրաւոր եւ բնաշխարհիկ ժողովըրդօք
       Լըցեալ հարըստացեալ քան զհամօրէն հայոց քաղաքս։
       Արքունիք արքայաճեմ շինեալ էին յիս փառաւոր,
       Ի նոսին Բագրատունեան գահըն կազմեալ շըքեղաճոխ,
       Յոր բազմէին ծիրանեօք Աշոտ, Սըմբատ եւ Շահընշահ։
       Նախարարք, աւագանիք եւ իմ իշխանք ազատատոհմ
       Ի հրապարակս այդ խըցեալ նըստեալք ՚ի կառըս քառաձի
       Ելումուտ առնէին միշտ յիմ արքունիս փառազարդեալ։
       Պըսակաւորն իմ ընդ այգւոյն մինչ ելանէր դրանէս ՚ի դուրս
       Պաղպաջուն ըզգեստուք պճնեալ եւ թագ ՚ի գլուխ մարգարտախուռն
       Զօրէն նոր փեսայի որ ելանէ յառագաստէն.
       Առաջի ընթանային կարգ ըստ կարգի ազատագունդք,
       Եւ նըժոյք ոսկեսարեան թեթեւ թաթուլ ճոխճեմելով.
       Խուռըն ժողով քաղաքիս խըռնէր յայնժամ ՚ի հրապարակս
       Տեսանել ըզհանդէս Բագրատունի թագաւորացն.
       Հանգոյն արեգական յառաւօտուն ճաճանչելոյ,
       Որ ծիրանի լուսոյն ՚ի գեղ գրաւէ հանուր ըզտիեզերս,
       Զաչըս ողջոյն եւ նոքին ՚ի տես պայծառ դիմաց իւրեանց։
       Զի՛նչ ասացից եւ զարկ զօրականացըս բիւրախումբ
       Զըսպայից ահեղազօր զքաջամարտիկ նահատակացս.
       Ոյք ՚ի զէն վառեալ ՚ի կուռ գունդ գունդ մէն մի ընդ իւր դրօշու
       Ի դրանէս ելանէին փողով մարտի խրախուսելով.
       Ոյք չեւ մըտեալ յասպարէզ ահն ընթանայր ընդ առաջոյ.
       Զանարի գունդ թըշնամեաց ահաբեկեալ լըքուցանէր.
       Եւ զահանդեալ զէնընկէց ըշտապէին առ ՚ի փախուստ
       Յերեսաց անդիմահար իմոյս քաջաց շահատակող։
       Որ ՚ի հոգի միասիրտ յօժար ՚ի մարտ ընթանային,
       Սիրելի գոլով միասիրտ զմահ գեղեցիկ առ հայրենւոյս
       Մեռանել, զի գէթ յաւէրժ ես մընայի փառօք անմահ.
      
       Իսկ ըզբոլոր ժողովըրդոցս որո՞վ ողբով պատմեցից արդ,
       Որ կենօք երկրաւորին փարթամ էին եւ ընչաւէտ,
       Կալուածովք եւ անդովք, այգեստանեօք, բուրաստանօք,
       Ցորենոյ եւ գինւոյ լըցեալ պըտղովք լիապատար,
       Եւ հօտիւք խաշանց անթիւ եւ պաճարաց երամակօք։
       Որովք ըզկեանս անկարօտ քան զամենայն հայաստանեայս
       Վարէին բնակիչք իմ գերաբաստիկ եւ երջանիկ
       Գըրգեալք ամենեքին ճոխ վայելիւք մարմնապարար։
       Եւ մանկունք իմ նորատիք եւ կուսագեղ գիրգ օրիորդք
       Զգեստուք պըճնեալ ըզհասակս նոճիանման գեղաշիտակ
       Առ ՚ի զբօս ելանէին առ Ախուրեան Գետոյդ ափամբք.
       Ուր շատ այգիք եւ պարտէզք տընկեալ էին դրախտանման,
       Որոց բեր բաւ էր բիւրուց մանրիկ մանկտւոյս մըրգասէր։
       Զի՛ եւ ընդէ՞ր մոռանամ ասել զանթիւ գեղօրէից,
       Որ զինեւ շուրջ մօտ ՚ի մօտ ՚ի ջրաւէտ վայրս շինեալ էին
       Շինականք շահաւոր զարդք վայելուչ դաշտաց լերանց,
       Այց վաստակ արդիւնաբեր լընոյր զամբարըս Շիրակայ
       Բաւ եւ առատ առ ՚ի պէտս իմ քաղաքիս բազմամարդիկ։
       Այսչափ եւ այսպիսի զեղուն բարեօք առաւելեալ
       Ուտէին եւ ըմպէին յառատութեանցըն յափրացեալ։
       Յիս հընչէր անդադար ձայն գուսանաց եւ երգեցին,
       Ձայն հարսին եւ փեսային եւ կաքաւող պարաւորաց,
       Եւ սեղանոյն խրախճանաց ՚ի զուարթ խընճոյս պարապելոց։
      
       Թողեալ անցից զայսոքիւք որ ըստ մարմնոյն էին բարիք
       Յաննախանձ պարգեւատուէն շնորհեալ նոցին առատապէս.
       Արդ հեծելով յոգւոց հանից եւ ըզփառաց իմ հոգեւոր
       Հազար եւ մի զեկեղեցեաց, որ յիս երբեմըն վայելուչ
       Կառուցան կամարաշէն յիմ իշխանաց բարեբարիշտ
       Ի նոցունց, որ ըզփոյթ զաստուածայնոցըն տանէին։
       Ոյք լըցեալ էին բազում քահանայիւք վարդապետօք,
       Զարդարեալք վայելչօրէն իբրեւ զտաճարն այն որ իր հնումն.
       Ջահիւք, աշտանակօք եւ կանթեղօք արծաթակուռ,
       Եւ այլովք զարմանազան հանդերձանօք սըրբանըւէր։
       Սպասաւորք եւ պաշտօնեայք եկեղեցեացըս համրօրէն
       Մինչ ըզգեստուք սըրբափայլ զարդարէին կարգ ըստ կարգի,
       Եւ մանկունք քաղցրանըւագ զերգս օրհնութեան եղանակեալ
       Զտէրունեան հանդէս տօնից պայծառապէս զարդարէին.
       Որ ՚ի զընին` հիանայր հանդիսականըն տօնասէր։
       Զիս այսպէս երբեմըն տէր որպէս ըզհարսն ՚ի յառագաստ
       Զարդարեաց քօղազարդ պըսակազգեաց վայելչութեամբ։
       Որով եղէ ցանկալի գեղով երկնից սուրբ փեսային,
       Որ սիրով հաճեցաւ բնակիլ ընդիս ՚ի յաւիտեան։
       Այլ ինձ վա՛յ, զի վաղ յինէն զատեաւ փեսայն սըրբասէր
       Յորժամ ոչ ըզպատմուճան ես կարացի պահել մաքուր։
       Լըռեցին ձայնք ցընծութեան յառագաստէ հարսնարանիս
       Զի՚նդ փեսային հեռանալն ու երգող մանկունքս ելեալ գնացին.
       Ես մենացեալ մնացի, ո՛հ, լըքեալ թողեալ զերդ զայրի կին,
       Դառնացեալ անձամբ այսպէս լամ եւ ողբամ ըզմենացեալս։
       Այլ թէ հի՞մ զատեաւ այսպէս փեսայն եւ է՞ր դիպաց ինձ այս աղէտ,
       Ազնիւ մանկտւոյդ իմոյ զայս արդ խօսեցայց իրաւապէս։
      
       Քանզի ես ըստ Եսայեայ այգի եղէ սիրելեցւոյն
       Այրարատու յերկրիս մեծ տընկեալ տեղւոջ պարարտութեան.
       Ցանգով ամրափակեալ եւ զարդարեալ հողաբարձ,
       Աշտարակ, գուբ եւ հընձան շինեալ փորեալ յիս գեղեցիկ,
       Եւ բոլոր պիտոյիւք առ ՚ի տեառնէ խնամակալեալ։
       Իսկ յորժամ որթքըն սորեկ ընդ խաղողոյն բերին ըշփուշ
       Դըժուարացաւ տէրն ընդ այս, որ խաղողոյն մընայր յուսով,
       Խրամատեաց ըզցանկ այգւոյս ես անխընամ եղէ իսպառ
       Եւ յիս մըտեալ թշնամեաց, ո՛հ, արարարին զիս ճըռաքաղ։
       Ձեզ, ո՛վ իմ մանկունք, ասեմ բանիւ ըստուգութեան,
       Թէ այգւոյս որթ ժողովուրդ խաղող բերէր մըշակողին,
       Դարմանէր ապաքէն դեռ ՚ի նմանէ ցանկապատեալ,
       Ի հօրէն ուռքըն սըրբեալ եւս առաւել տայր ըզպըտուղ.
       Եւ ոչ այսպէս անխընայ կոխան եղեալ անցաւորաց
       Դաշտանայր տեղի այգւոյս, յիս արածէր երէվայրի։
       Աբե՛կ աստ, Երեմիաս, եւ ողբակից լեր դու մանկտւոյս,
       Լաց եւ զիս որպէս յայնժամ զայրիացեալն Երուսաղէմ.
       Զի եւ ես արբի զբաժակըն դառնութեան եւ կործանման,
       Եւ այսպէս նըման նըմին զատեալ նըստայ միայնացեալ,
       Ես քաղաք բազմորդի այրիացայ լի տըրտմութեամբ։
       Ձեզ ասեմ ձեզ ասեմ, ո՛վ անցաւորք ճանապարհաց.
       Յիս դարձեալ նայեցարուք տեսէք զանբաւ ցաւս աղէտից
       Ոյք հասին խուճապաւ ՚ի վերայ իմ պերճացելոյս։
       Վասն այն եւ ես աւասիկ յողբ եւ ՚ի լաց մատուցեալ եմ.
       Ոչ ըզտիւ եւ գիշեր դադար եւ դուլ տամ արտասուացս.
       Եւ որ, ո՛հ, երբեմն էի մինչեւ յերկինըս բարձրացեալ
       Արդ խոնարհեալ մինչ յերկիր եղէ գետնոյն հարթ հաւասար.
       Եւ ընդ հողով իմ ամենայն փառք թաղեցան որպէս մեռեալ։
       Այս եղեւ, զի տէրն խեթիւ յիս հայեցաւ տիգօք աչաց,
       Եւ դարձոյց յինէն զերեսս այլ ոչ հայել քաղցր իւր ակամբ։
       Տեսին զայս թըշնամիք թեթեւացան իբրեւ զարծուիս,
       Ի լերանց բարձանց ճախրեալ շոյտ եկին զիս պաշարեցին։
       9
       Յայնժամ մեռեալ էր վանողն եւ մարտադիր քաջըն Վահրամ,
       10
       Եւ Գագիկ հըզօր առիւծն ՚ի գառագիղն ՚ի Յունաստան
       Մըռընչէր վասն իմ ցաւօք, ա՛հ, տիրադրուժքն արարին զայն։
       Եւ պարիսպք ահաւոր չեղեն պաշտպան պաշարելոյս,
       Ոչ եւ դրունք մայրագերան երկաթապատ բեւեռապինդ
       Կարացին ընդդէմ ունել գոռ եւ խըրոխտ բըռնաւորաց։
       Զի զաջն ամրածուծուկ, որ պահպանէր զիս ՚ի նոցունց
       Տէրն ՚ի վերուստ ամփոփեաց եւ մընացի անպատըսպար.
       Զի՞ յայնժամ դրունք եւ պարիսպք մարդոյ հընարք խորտակելիք
       Կարէին պաշտպանել զիս ՚ի ձեռաց պաշարողաց։
       Եւ ՚ի նանիր տըքնեցան իմ պահապանքն եւ ընդունայն
       Յորժամ ինձ պահպանիչ չեկաց յերկնից արթուն պահապան։
       Հեռի եղեն եւ յինէն իմ արդարոց սուրբ օրհնութիւնք,
       Փոխանակ զի ես քըրքիջ միշտ ածէի զնոցին խրատովք
       Որով զիս յուղիղ շաւիղ յորդորէին գընալ սիրով։
       Եւ մինչ այսպէս յամենուստ լըքայ թողայ անզօրավիգ,
       Զի՛նչ այնուհետեւ արձակ արձակ յիս թըշնամիք
       Մըտին գազանաբար` գինէզինեալ իբրեւ ըզփիղս
       Եւ առաթուր ճըմլեցին ըզմեծ այգիս ողկուզալի.
       Յորմէ գետ յորդեալ արեան լըցեալ գընայր ՚ի հրապարակս
       Մինչ ըզմանկունս դիեցիկ, որ մարցն ՚ի գիրկըս խողխողեալ,
       Թաւալգլոր առեալ տանէր թափէր ի վտակն Ախուրեանին։
       Ո՜վ անագորոյն գազանացեալ որդւոյն անգութ,
       Այսչափ արիւն մարդոյ առ որ սոսկայ սիրտ մարդկային
       Ոչ կարաց նորա սըրտին շիջուցանել ըզբոց վրիժուն.
       Մինչեւ եւըս դըժընդակ զայլ իմն ըզվրէժ մըտաբերեաց,
       Զոր թէ պատմեմ` սարսըռեալ քըսմնին ոսկերք ձեր, ո՛վ մանկունք,
       Այլ պատմեմ, զի գիտեցէք եւ զիս լայցէք դուք առաւել։
       Յիս այն մարդախանձին եւ ծարաւին մարդոյ արեան
       Աւազան, այլ ոչ թէ ջրոյ անդէն գործել ետ ծառայիցն
       Զենուլ անդ գիրգ եւ գեղեցիկ զերիտասարդս իմ ջերմարիւն
       Եւ լընել զայն ապաժոյժ կարմիր ջըրով ցըմարդաչափ
       Առ ի՞նչ այս... մըտանել անդր իբրեւ ՚ի մէջ լոգարանի
       11
       Լըւանիլ, զի գէթ սըրտին սաստիկ զայրոյթ զովանայցէ։
       Զայս լըւեալ, ո՛ մանկունք, լացէք կանանալիր,
       Թէ քանի՛ այսպիսում արիւնախանձ լափլէզ ընձուց
       Մանկտւոյս իմոյ արիւն անոյշ թուեցաւ լափեալ այսպէս։
       Եւ քանի՞ցս իմ յանդաստան ազգ Նետողաց գերանդազէն
       Մըտեալ այսպէս հընձեցին զհասկահասուն Հայոց մանկտիս.
       Բարդ ՚ի բարդ ՚ի մէջ արտոյս տապաստ արկին իբրու զորայս։
       Գեղեցիկ էին եւ իմ ցուրտ դիակունք արիւնազանց
       Ի փողոցս անկեալ ՚ի սրոյ մի ըզմիով մածեալ արեամբ.
       Որոց չէր ոք դիաթաղ, թըռչնոյ երկնիյ կուր եղեն, ա՜հ։
       Այս դըժնեայ գաւազանօք ըզվրէժ լուծի սըրտմըտելոյն
       Զորս առ ՚ի ձեռն արտաքուստ նորօք տանջեաց զապերասանս,
       Սակայն ոչ եւ այսու զիջաւ նորին սըրտմըտութիւն։
       Եւ զի ոչ ժողովուրդք իմ խրատեալ այսչափ սրով թըշնամոյն
       Տակաւին դարձան սըրտիւք հեղլով զանձինս իբրեւ ըզջուր
       Առաջի տեառն Աստուծոյ զոր ՚ի ցասումըն շարժեցին
       Անհաճոյ վարուք իւրեանց զորոց ասել չկարեմ մի մի։
       Վասն որոյ նոր պատուհաս ինձ պատրաստեաց արդարավրէժն
       Ի ներքուստ հողմով շարժման տատանելով զիս խոր հիմամբքս
       12
       Դըղըրդեալ վըրդովեցոյց ամուր շինուածըս վեր ՚ի վայր։
       Անկեալ կործանեցան յայնժամ պարիսպք ու աշտարակեայք,
       Յամօթ եղեն յուսացեալքն, որ ոչ զանձինս պարըսպեցին
       Գործովք առաքինի, զոր կործանել չկարեն հողմունք։
       Տապալեալ աւերեցան եւ ապարանք արքայաբնակ,
       Մերկացան ՚ի ծիրանեաց պայծառ գահոյք Բագրատունեան։
       Իջին յատակեցան այն պաղպաջուն բարձր շինուագղ։
       Փոխանակ զի ոչ երկնից ըզշինուածոյն անձեռագործ
       Առնէին ինչ ուշ երբեք շինել գործովք արդարութեան
       Բընակիչք իմ երկրապիշք անխորհեցողք միշտ ըզվերնոյն։
       Խըցեալ կուրացան լայնափողոցք եւ հրապարակք,
       Յորս նըստէին ծերքն ալեւոյթ գոլ զանցելոց միշտ հնապատում
       Ընդ առաջ նոցին ՚ի զբօս խաղուց` մանկտիք զուարճանային.
      
       Այլ ոչ ողբամ ես այնչափ զկորուստ փառացըս մարմնաւոր,
       Այլ ողբամ զհոգեւորաց հազար եւ մի զեկեղեցեաց,
       Այլ ողբամ զերկնանման խորանաշէն վեց տաճարացն.
       Զորս եւ նոյն շարժն ահագին փլուզեալ ՚ի վայր խոնարհեցոյց։
       Սիրոյն մանկունք մօտ եկայք ձեզ ցուցանեմ ես արդ մատամբ,
       Ահա որ անդ երեւի յաւերակս իմ դեռ ՚ի կանգուն,
       Այն է մայր Կաթուղիկէ եկեղեցին զարմանակերտ.
       Զոր հիմնեեաց արքայն Սըմբատ մինչ թագ ՚ի գլուխ փայլէր ՚ի գահ,
       Եւ լրումն հան կատարեաց Կատրամիդէ մեծ թագուհին։
       Ել այտի, ողբերգակ, ելէք մանկունք եւ մօտ գնացէք,
       Եւ քաջիկ դիտեցէք զհիացուցիչ կերտուած նորին
       Յոր տեսանի դեռ ճշգրիտ հրաշարուեստին ճարտարութիւն
       13
       Տըրդատայ առն անուանի, որ էր դորին ճարտարապետ.
       Որ այնչափ ըսքանչելի եւ գեղազան հրեշակերտաց։
       Մինչ մինակ փայլէր ՚ի մէջ հազարաւոր եկեղեցեաց։
       Եւ զարդիւնք վայելչութեան գեր անցանէր զամենեքումք.
       Ըզգեստովք անկուածոյ ծաղկէնըկար եւ ոսկեհուռն,
       Անօթիւք արծաթեղէն եւ կանթեղօք մեծապայծառ։
       Թողում ըզբիւրեղէն ջահն եւ ըզմեծ խաչն արծաթի.
       Գործ անգիւտ եւ չնաշխարհիկ գըտեալ միայն յԱնի քաղաք։
       Այսոքիւք նըման երկնից լայն կամարին արփաճաճանչ
       Ջահանայր այդ վեհ տաճար հիանալին տեսանողաց։
       Ի դա զաչըս դարձուցեալ հայեցարուք մանկտիք եւ այժմ
       Տեսէք զի՞ այլակերպեալ տեսիլ դորին աղարտեցաւ։
       Այդ խորանք կամարակապ փլուզեալ ՚ի վայր խոնարհեցան,
       Եւ կըճեայ սիւնքդ ՚ի կանգուն կացին այդպէս անվերնայարկ։
       Այդ սեղան սըրբութեան եւ զենարան անմահ գառինն
       Քանդեալ եւ թանձրախուռն հողով ծածկեալ անյայտացաւ։
       Այդ գաւիթ մակաղատեղ, ուր փարախէր բանաւոր հօտն,
       Փոշւովք լըցեալ կուրացաւ, կազազ եղեւ արդ գազանաց։
       Զի հովիւըն երկնաւոր անփոյթ արար զհօտէն իւրոյ,
       Երբ հօտ նորուն քաղցըր ձայնին ոչ լսելով թափառեցաւ։
       Դոյնպէս եւ միւս հազար եկեղեցիք յաւեր դարձան.
       Լըռեցին երգոց մըրմունջք որ ՚ի նոսին լըսէր անոյշ,
       Լըռեցին փողք բարձրագոչ գուշակողացն ըզՔրիստոսէն,
       Լըռեցին նորոյ կտակին եւ աւետեաց հեշտալուր ձայնք։
       Սուգ առին ճանահարհք Եկեղեցեաց, վանորէից,
       Ո՛հ, ոչ գոյր երթ եւ եկ բնաւ հանդէս տօնից տարեկանաց,
       Եւ ոչ իսկ ՚ի նոսին տօնակատար ըսպասաւոր։
       Մանկտիքս օրհներգու զենեալ եղեն սեղանովք,
       Յարեանց նոցին հեղմանէ լըցան հիմունք սուրբ տաճարաց։
       Քահանայք եւ պաշտօնեայք գերի գնացին կտակարանօք,
       Եւ տարեալ` առ գետեզերբ ՚ի յայլ ուռեացըն կախեցին։
       Եւ ոչ որպէս Իսրայէլ դարձան առ իս այցելութեամբ,
       Այլ անդէն դարեալ մնացին մոռանալով զիս եղկելիս.
       Եւ զնուագ օրհնութեան հընչեն այժմիկ յերկիր օտար,
       Զոր հընչել ոչ կամէր մինչ ըստիպէր անդ Իսրայէլ։
       Մինչեւ յե՛րբ մոռանաս տէր զիս իսպառ ՚ի յաւիտեան,
       Մինչեւ յե՛րբ ըսպասեցից այսպէս քոյոյ այցելութեան.
       Աւասիկ ոչ եթէ եօթանասուն ամք ՚ի վերայ,
       Այլ ամաց հարիւրաւոր զինեւ անցին արդ շըրջանակք,
       Այսպէս տակաւին ես մընացի անայցելու։
       Տէր ինձ ե՞րբ դու առաքես Զօրաբաբէլ նորոգիչ,
       Եւ ե՛րբ ժողովուրդք իմ դառնան առիս գան ցընծալից.
       Որ յինէն զատեալ յայնժամ լալով գնացին ՚ի տարաշխարհս
       Յերեսաց սըրտմըտելոյն ահիւ սաստիկ խուճապելով.
       Գէթ այնու անցանիցէ օր բարկութեան արագահաս,
       Որ զյետին բաժակ պատժոյն արբոյց շարժմամբն ահագնադըղորդ.
      
       Ըստիպիմ աստ ՚ի ցաւոյս ձեզ, ո՛վ մանկունք ողբանըւէր,
       Ցաւալի բանիւ պատմել զգաղթականաց գերաշխարհումն.
       Զոր առնէին աստանօր մինչ հայրենի զերկիր թողեալ
       Ողորմիկ լալոտ աչօք ելեալ յինէն բաժանեցան։
       Յայնժամ էր այսր տեսանել զնոցին լալիւն աշխարհահեծ,
       Եւ ըզկերպ անձընիւր թըշուառագոյն ուղեւորացն։
       Ծերքն ՚ի ձեռըս գաւազան առեալ ելին դողդոջաքայլ,
       Որ բազմէին ՚ի յաթոռս գօտէպաշտեալ ՚ի ծառայից։
       Իշխանքըն փառաւոր, որ յերիվարս պալարակապ
       Նըստէին շըքեղապէս եւ շըրջէին ՚ի հրապարակս,
       Այնպէս գնային հետիոտս քղանցք ըզգեստուցըն փոշոտեալ։
       Տընաշէն կանայքն ըզտունս եւ ըզմառանս թողեալ ՚ի լի
       Ելին ըզդիասունս ՚ի գիրկս առեալ միով ձեռամբ
       Եւ միւսովն ըզձեռանէ մանկանց կալեալ յուշիկաքայլ
       Բոկանի գնացին լալով ընդ ճանապարհս տաժանալից.
       Ո՛հ, քընքուշ զոտըս մանկանց պատառոտէր դըժուար գետին։
       Ելին յառագաստից հարսունքն անքօղ փեսայազուրկ
       Զի փեսայքըն նոցին զենան ՚ի սուր գերչացն անգութ։
       Ելին եւ նորապսակ փեսայք գըրկեալ ՚ի նոր հարսանցն.
       Զի հարսունք պըսակասէր գերի գնացին ՚ի խուժաստան։
       Ելին այն պատկառոտ կոյս օրիորդք չըքնաղագեղ
       Հերարձակ հոլանի գնացին ՚ի մէջ կարաւանին։
       Ելին հովիւքն ՚ի դաշտացն Շիրակայ մնացեալ հօտիւք,
       Նորածին գառինք ըզկնի մարց երթային բառաչելով։
       Ընդ հովիւսն եւ հողագործքն յակօս հերկին թողեալ զարօր
       Եւ զեղինս առեալ ելին ոյց ոչ գոյր արտ յօտար երկիր։
       Այսդունակ դառըն կոծով ելին յինէն իմ ժողովուրդք.
       Թողին զամենապտուղ պարտէզս ու այգիսըն գինէբուխ.
       Թողին ըզդաշտորայս եւ զանդաստանս ցորենաբեր,
       Եւ բազմատար մեծ ամբարս լի ցորենով ատոքաճեմ։
       Ընդ սոսին զինքս եւ ըզգանձըս մեծութեան թողեալ ՚ի յիս
       Անինչ եւ հացազուրկ ՚ի վայր օտար պանդըխտեցան.
       Ուր կարօտ բերեալ հացի տառապէին թըշուառապէս։
       Ոչ գոյր նոցա բնաւին անդ ափ մի հողիկ սերմանելոյ,
       Ոյց արտոց չէր սահման ՚ի Շիրակայ դաշտ լայնատարր.
       Ոչ այգի եւ գինէբեր, ոչ դարաստան եւ մըրգաւէտ,
       Ոչ բիւրաւոր խաշանց հօտ կամ պաճարաց խուռն երամակք.
       Որով անդ եւ անոքիւք փափկանային ՚ի ճոխ վայելս։
       Վասն այն յուշ բերեալ նոցա զլի բարութիւն երկրիս իմոյ
       Դառնապէս հառաչէին զօր ամենայն արտասուելով։
       Բա՞րէ զի՛նչ ձայն ողորմուկ ածեալ մանկան կարօտելոյ
       Առ ծընողսն աղքատիկ, լայր եւ ասէր հեկեկալով.
       Ո՛ւր են մեր ոչխարք եւ իմ սիրուն քընքուշ գառինք,
       Որոց անոյշ կաթամբ դուք բուծանէիք զիս անդանօր։
       Ո՛ւր կովուց իւղ զուարթարար որ զիս առնէր փափուկ կայտառ։
       Ո՛ւր այն Շիրակայ գարնանագեղ մարգագետինք
       Ուր ՚ի վերայ գալարեաց ես խայտայի ընդ գառնուկիս։
       Ո՛ւր հովիտք եւ խաղացք յորդասահ ջուրցըն խոխոջիւն,
       Առ որովք յամարան կեանս վարէաք մեք հովասուն։
       Ո՛ւր է ձորն այն ծաղկոցաց ուր ընդ ընկերս իմ գընայի,
       Ժողովեալ յազնիւ ծաղկանց եւ փունջ կապեալ բերէի ձեզ։
       Ո՛ւր, աւա՜ղ, պարտիզիկն իմ, որ Ախուրեան գետոյն յեզերս,
       Զոր հայրիկդ իմ տընկեաց ձեռօք, ես ջուր ետու մատաղ տընկոցն։
       Եւ ո՛ւր այգեաց բարունակք յորոց ողկոյզքըն կախէին.
       Եւ կրթեալ ես ուտէի, ա՜հ, մեծապտուղ սեւ սեւ ողկոյզք։
       Ո՛վ հայր իմ եւ դու մայրիկ ես մեռանիմ ՚ի կարօտոյ
       Հայրենւոյն, թէ ոչ աստի զիս տարջիք դուք ՚ի հայրենին։
      
       Այսպէս կարօտէին եւ ընդ մանկան ծնողքն անճարակ,
       Որպիսեօք Ադամ, Եւայ յորժամ ելին յԵդեմ դրախտէն
       Միշտ ՚ի մըտի անմոռաց ըզփափկութեան վայրն ունելով։
       Քանզի դրախտ էի եւ ես ամենագիւտ եւ շահեկան,
       Ըզնոսին յիս որ տէրն եդ պարարէի առատ բարեօք։
       Բայց յորժամ ստուգանեցին նոքա բանիցն աստուածայնոյ
       Ոչ կացեալ յուխտի նորա եւ ոչ գնացեալ ըստ իրաւանցն,
       Տէրն եհան ՚ի փափկութեանցս եւ վըտարեաց յօտարութիւն,
       Եւ զնոսա յինէն իսպառ եւ ՚ի նոցունց զիս բաժանեաց,
       Չետ անգամ նոցա տեղի գոն է բնակիլ դրախտիս ՚ի մօտ.
       Որով ոչ ես ՚ի նոսա եւ նոքա յիս մնայաք կարօտ։
      
       Այլ ես արդ ձայն արկանեմ առ ձեզ որդիք իմ անջատեալ
       Ի գըրկաց տածողիս ըզձեզ երբեմըն մայրաբար,
       Մի մոռանայք դուք իսպառ զողորմելի Անի քաղաքս։
       Փութացէք փութացէք յայց նըշխարաց այդ մնացելոց.
       Որ ահա տակաւ տակաւ վայր իջանեն բարձրակամարքդ,
       Եւ ընդ երկրաւ զերդ մեռեալ ծածկին բնաւին անյայտանան.
       Ո՛հ, եկեալ յայնժամ առիս ոչ գըտանէք նըշխարիկ մի։
       Ո՛վ երկին, անձրեւահար եւ ձիւնածեծ զիս մի առներ,
       Եւ հողմունք սասանիչ յիս մի բախէք ՚ի հիւսիսոյ.
       Մի նոր նոր այլ զիս քանդէք եւ դուք, ո՛վ ձեռք աւերածող.
       Թող մնասցեն անկորուստ իմ այս նըշխարք առ ՚ի նըշան
       Առաջին իմոյս փառաց, որ յինէն խոյս ետ եւ փախեաւ։
       Եւ ոգին աշխարհագէտ որ շուրջ յածի զտիեզերօք,
       Յիս եկեալ ինեւ զՀայոց պարծանս նա քաջ նըշմարեսցէ.
       Եւ դոյզն ինչ մնացուածովքս ի միտ առցէ զանցելոց շուքն։
       Նա յաւէտ, որ այժմ եկեալ էք դուք մանկունք իմ հարազատ,
       Նայեցա՞յք աւագ աչօք յիմ այս տեսիլ աշխարելի,
       Իցէ՛ թէ գութ շարժիցի մանկտւոյդ ՚ի սիրտ դիւրագորով
       Մնացելոյս այս խնայել եւ նորոգել զիս վերըստին.
       Եւ ՚ի ծոց այրւոյս կըրկին ձեզ բընակիլ ուրախազուարճ,
       Վա՛շ յայնժամ տառապեալս լինի ոգւով ուրախամիտ
       Ուստերովք եւ դըստերովք բերկրեալ իբրու զմայր եօթնածին.
       Եւ փառօք ըստ առաջնոյն բարգաւաճեալ ամենայնիւ։
      
       Այդպէս եղիցի քեզ, դու ո՛վ քաղաք անզաւակեալ.
       Տուր այժմիկ դուլ եւ դադար ողբոյդ այդմիկ դառնահառաչ,
       Ժամ է արդէն եւ որդւոցս առ քեզ ըզձայն յուսադրական
       Արձակել ուրախալիր ծանրաթախիծդ լինել սփոփիչ.
       Եւ նոր ՚ի քեզ աւետիս հընչել ձայնիւ գուշակաւոր։
       Զի ահա եկեալ եհաս դար ոսկեղէն բարենըշան,
       Որ ըզքեզ ըստ առաջին նոր նորոգէ դարձեալ ՚ի փառս։
       Հաշտութեան նըշան ուխտին արդ երեւի զքեւ ՚ի կամար,
       Քաղցրութեան յամպոյն անձրեւ ցօղի մանրիկ ՚ի քո վերայ։
       Եւ ընդ քեզ, ո՛վ տառապեալ, սըրտմըտելոյն հաշտեցաւ սիրտ,
       Եւ երդնու նա յաւիտեան այլ ոչ ըզքեզ մերժել այդպէս։
       Որ ըզքեզ այրութեամբ տառապեցոյց այդչափ երկար,
       Նոյն եւ արդէն ողորմել հանդերձեալ է սիրովն անչափ
       Ոչ մերժեալ յաւիտեան, թէպէտ եհար այլ բըժըշկէ.
       Յետ այդքան երկար ձմերանդ նա քեզ բերէ նորեկ գարուն։
       Որ այժմիկ հողաբըլուր թանձըր ձիւնովք թաղեալ հեծես,
       Դու զօրէն գարնայնոյ զգեղ վայելուչ զարդարիցիս։
       Հընչեսցի հարաւն ՚ի քեզ եւ հալեսցին ձիւնքըդ դիզեաւ,
       Եւ ՚ի հողոյդ քաջաբոյս ծըլին ծաղկունք նորափըթիթ.
       Բուրեսցին անոյշ հոտով եւ զմայլիցիս դու ՚ի նոսին։
       Առաւօտ նոր արեւով ծագեսցի քեզ լուսանորոգ,
       Մերժեսցէ զգիշերդ ՚ի քէն եւ զուարճասցիս դու առ լուսով.
       Ի խաւար երկրէդ ելեալ »նդ երկնից արփւով երեւեսցիս,
       Եւ յայդչափ խոնարհելոյդ ՚ի վեր կըրկին բարձրանայցես։
       Շինեսցին քո աւերակք եւ կանգնեսցին վայելչապանծ,
       Ընդարձակ ըստ առաջնոյն յօրինեսցին եւ հրապարակքդ,
       Հարկեւոր եւ պատուական ծերք ՚ի յաթոռս բազմեսցին անդ,
       Խուռներամ գնասցեն մարդիկ եւ խաղայցեն ՚ի նմա մանկունք.
       Զարմասցին որ զայս տեսցեն ըզնորոգումըն լըքելոյդ։
       Մահարձանքըդ կիսաթաղ յոտըս կացցեն հըսկայաբարձ,
       Որ ՚ի նմա հողածածուկ քաջաց անուանքըն կարդասցին։
       Համբարուք յուշակապարիկք մերժեալ ՚ի քէն հեռանայցեն,
       Ոզնիք աղուէսք մի այլ եւս եկեալ ՚ի քեզ դընիցեն բոյն։
       Եւ զգայլոց վոհմակն ՚ի քէն հալածեսցէ հովիւըն քաջ.
       Եւ ըզհօտ իւր սիրեցեալ անդրէն ՚ի քեզ արածեսցէ։
       Այդ փըլեալ եկեղեցիքդ կանգնին դարձեալ վայելչագոյն,
       Եւ խորանքըդ խոնարհեալ վեր բարձրասցին կամարազարդ.
       Ընդ հողով ծածկեալ սեղանքդ անդրէն սըրբեալ յարդարեսցին.
       15
       Եւ ՚ի հրոյն թաքուցելոյ, զոր եւ ՚ի քեզ ցարդ պահէ տէրն,
       Լուցցին նոր վառ ՚ի վառ ճրագունքդ եւ ջահքըդ խաւարեալ.
       Յայնժամ երկին արփաւոր ՚ի մէջ երկրի երեւեսցիս։
       Դու յորժամ այսգունակ զարդարիցիս հարսին ՚ի գեղ,
       Դարձ առնու փեսայն անդրէն, որ ելն ՚ի քէն մեկուսացաւ,
       Յառագաստ քոյին առ հարսնըդ քօղազարդ նորապըճնեալ.
       Որ խանդակաթ եւ ՚ի սէր քո անձկալւոյդ հեռացելոյ։
       Եւ ապա զհարսնարանին երգ ցընծալից նործին մանկունքդ
       Հընչեսցեն եւ դու հարսն ընդ փեսայիդ քո հըրճուեսցիս։
       Այսպէս ուրախամիտ որպէս ըզմայր որդւովք բերկրեալ
       Լինիցիս, դու` որ այժմիկ յայրւոյդ վերայ սուգ ըզգենուս։
      
       Այլ եւ քո յանդս անմըշակ ելցեն յայնժամ հոգաս ղավաստակք,
       Հասկաթուռ ցորենով խարտիշցին ողջ արտորայքդ.
       Եւ այգիք քո դաշտախիլ սորեկ որթով նոր տընկեսցին,
       Եւ նոցին տոհմականօք լընանիցիս դու պատարուն.
       Սիրելիքն ՚ի խընճոյից սեղան ակումբ առցեն զըւարճ,
       Լըսիցին եւ նոր ՚ի քեզ ձայն գուսանաց եւ երգեցկին։
       Քո լերինք եւ դաշտորայք լըցեալ հօտիւք եւ երամակօք,
       Այն անոյշ նոցին բըչիւն անդ ՚ի նոսա հընչեսցի քաղցր.
       Եւ զըստինս ուռուցիկ բարձեալ բերցեն ՚ի տուն կաթամբ,
       Մանկունքըդ քո նորածին վայելեսցեն ուրախ ուրախ։
       Օ՛շ քեզ յայնժամ ասասցեն, զի այդ բաժակ լի դառնութեան
       Փոխարկեալ ՚ի քաղցրութիւն անուշանայ քո բերանոյդ.
       Եւ արբցես ախորժօրէն եւ հեշտասցիս յաւէտ ՚ի նոյն,
       Զօրէն զաւակածին կընոջն որ ճիչ բառնայ յերկունս,
       Եո յորժամ ծնանի ողջամբ շոյտ մոռանայ զերկանցն ըզցաւ։
       Եւ որ ա՛յդքան վըշտօք ՚ի քեզ կրեցեր զերկունս ցաւոց,
       Գայ ժամ եւ հասեալ է զի մոռասցիս զայն ամենայն,
       16
       Հերիք ապա լաս այդպէս, այլ ցընծասջիր յուսապատար։
       Որպէ՛ս զի քաղցր են այդ բանք դառնացելոյ անձինս դիւրիչ.
       Ո՞վ զձեզ աւետատու տըրտմեցելոյս յըղեաց, մանկունք,
       Զի այդչափ յուսալից բանիւ եղէք ինձ մըխիթար
       Եւ սփոփիչ վըշտագին մօրըս ձերոյ երկար երկանցս։
       Երանի՜ թ՚այդոցիկ լրումըն բանից գայր հասանէր,
       Զայցելու ձեռն ՚ի վերուստ յիս կարկառեալ տեսանէի,
       Որ ՚ի գեղն առաջին զիս նորոգէր վայելչօրէն.
       Վա՛շ, յայնժամ ըզձայն ողբոյս փոխարկէի յուրախութեանն,
       Եւ խըցեալ զակն աղբեր աչացս այլ ոչ տայի բըխել ջուր դառն։
       Եւ զորդեակսըդ մայրասէր դըգուեալ ՚ի գիրկըս փափկասուն
       Տածէի որպէս յայնժամ ՚ի կաթնաբուխ ստեանց Շիրակայ.
       Սիրով անձուկ եւ ըղձեօք խանդաղատեալ փայփայէի։
      
       Այլ խիթամ, զի մի գուցէ ըստ առաջնոյն նոր ժողովուրդքս
       Ապաշնորհ օրինազանց առ այցելուն գըտանիցին.
       Նըման Իսրայիլի սիրեալ ազգին ուխտադըրուժ.
       Որ զայնչափ բարութիւնս ՚ի ձեռանէ տեառն ընկալան
       Ի յերկիր բարի բնակեալ ՚ի կաթն եւ մեղըր պարարեալ
       Մոռացան տակաւին զպարգեւատուն եւ բարերարն։
       Որով նա զուխտին պայման ՚ի գլուխ ածեալ վաղվաղակի
       Ըզնոսին սրով ըսպառէր, եւ ՚ի բարի յերկրէն հանեալ
       Զերուսաղէմ եւ ըզտաճար մատնէր ՚ի ձեռըս թըշնամեաց.
       Ոյք ասէին քակեցէք զդա մինչ ՚ի հիմըն հասուցեալ։
       Մի՛ եւ զայս ընդիս արասցէ տէրն իրաւադատ,
       Կըրկնակի տացէ ըմպել սըրտմըտութեան իւրոյ զբաժակ,
       Մինչ ՚ի նոյն խոտոր շաւիղ ընթանայցեն իմ ժողովուրդք.
       Եղո՛ւկ ինձ եւ վայ յայնժամ, զի դառնագոյն եւս է վերջինն։
       Գնացէք ապա օ՛ն առ այժմ, մանկունք, ինձ մօրըս մըխիթարք.
       Արասցէ թող եւ որպէս տէրըն կամի նախատեսող։
       Դու եւս արդ, ողբերկու, փոխես ըզձայն քնարիդ ողբոց,
       Շատ եղեւ մանկտւոյդ իմոյ կալ տըրտմառիթ յայս տեսարան.
       Ու ՚ի սեւաթոյր քօղ պատեալ մօրս ըզգըլխով անկանելով
       Ի սիրուն յաչաց այդչափ աղի վըտակըս կայլակել
       Յայդ նըշխարաց ՚ի վերայ եւ թաւալեալ մահարձանացդ։
       Ոչ կարեմ այլ հանդուրժել եւ չունիմ յիս տեղ արտասուաց.
       Զի լըցաւ ծոցըս ողջոյն ՚ի գերարտօսր աչաց գետոց.
       Ո՞հ, ո՛վ տէր, զիս արտասուաց ամա՞ն եդեր Հայոց մանկտւոյն։
       Առ յինէն, ողբերգակ, զի դիւրեցայց գէթ ՚ի ցաւոցս
       Եւ դոքին ՚ի հոսմանէ դառնավիժան լալեաց աղբեր.
       Առ եւ տար այժմ ըզդոսին ՚ի տեսարան ինչ հոգեզուարճ,
       Որ սփոփէ ըզսուգ սըրտի եւ սըրբէ զաչս արտասուեցեալ։