ՀՐԱՒԻՐԱԿ
ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ.
ՆՈՒԱԳ
ՉՈՐՐՈՐԴ
ՆԱԽԱԴՐՈՒԹԻՒՆ
ՉՈՐՐՈՐԴ
ՆՈՒԱԳԻՆ
Ի
չորրորդ
մասինս
այս`
հրաւիրէ
նախ
՚ի
քաղաքն
Վան,
եւ
շուրջ
ածեալ
՚ի
հրապարակս
առ
ուռենովք`
ածէ
ապա
յայգեստանս.
եւ
երգեալ
զպէսպէս
պտուղս
նոցին
նա
եւ
զորթատունկս`
հանէ
՚ի
լեառն
Վարագ
եւ
ճեմեցուցեալ
՚ի
մենաստանս
որ
զնովաւ`
դարձուցանէ
՚ի
հարաւ
կոյս
՚ի
Խաչին
եւ
Կռընկավանս,
անտի
յԱրտամետ
՚ի
Հայոց
ձոր
եւ
յՈստան.
ուստի
հանեալ
տանի
՚ի
Հոգւոց
վանք
՚ի
տապան
սրբոյն
Տըրդատայ.
ողբք
հրաւիրակին
եւ
աղաչանք
առ
սուրբն.
պատասխանիք
նորին
նախ
առ
նա
եւ
ապա
առ
մանկտիսն
խրատովք
հանդերձ,
դարձուցեալ
անտի
բերէ
՚ի
Նարեկայ
վանս
եւ
անդուստ
յԱղթամար.
ուր
պատմագիրն
Թովմայ
Արծրունին
ցուցանէ
զդրօշուածս
մեծագոյն
տաճարին.
հուսկ
յետոյ
ածէ
՚ի
Լիմ
եւ
՚ի
Կտուց
անապատս.
Ներբող
՚ի
Գէորգ
ճգնաւորն.
եւ
հանեալ
՚ի
նոցունց
յեզր
ծովոյն
Քաջբերունեաց`
աղերս
ածէ
յինքն
դարձուցեալ
զդէմս
բանիցն`
կնքէ։
ՆՈՒԱԳ
ՉՈՐՐՈՐԴ
ԵԿԵԱԼ
հասի
այժմ
առ
քեզ,
ո՛վ
դու
տեղի
ծնընդեան
իմոյ,
Գաւառ
Վասպուրական
եւ
հըռչակեալ
քաղաքըդ
Վան։
Ըզքեզ
արդ
առնում
՚ի
յերգ
եւ
գեղգեղեմ
երկար
նուագօք,
Գամ
այսպէս,
ոտիւք
ոգւոյս
ճեմիմ
՚ի
վայրդ
գեղեցիկ.
Գոնէ
սակաւ
ինչ
այսու
առից
՚ի
քէն
գանձուկ
սըրտիս։
Յոտից
լերինդ,
ո՛վ
մանկունք,
շուրջ
հայեցէք
ըզքաղաքաւ,
Բա՞բէ,
զի՛նչ
տեսարան
ձեզ
երեւի
գեղազուարճ
Լացելոյ
՚ի
յԱյրարատ
աչացըդ
ձեր
զուարթացուցիչ։
Ի
կուսէ
արեւմըտեան
ծով
ծածանի
զեփիւռ
հողմով։
Յարեւելից`
կան
այգեստանք
ւուռիք,
բարտիք
դիտակաբարձ,
Հարաւոյ`
Շամիրամայ
ու
Արտամիտու
ճոխ
բուրաստանք,
26
Ի
հիւսիսոյ`
Աւանուց
խիտ
ծառատունկք
ծովեզերեայ։
Այսպէս
ըզբոլորիւք
պար
են
առեալ
այս
տեսարանք,
Ի
միջի
յարմարապէս
հրաշակերտեալ
Վան
վաղաշէն։
Այս
է
տեղին
վայելուչ,
ուր
անուշակ
շընչեն
սըղոխք,
Զոր
ծըծեալ
հեշտացաւ
մեծ
թագուհին
այն
Շամիրամ.
Եւ
անդէն
բիւրաւոր
արուեստագէտ
գործաւորաց
Հրամայէր
առ
ծովակիս
կառուցանել
զայս`
փառաւոր։
Եւ
երագ
ընդ
հրամանին
գործն
ահաւոր
փութայր
՚ի
գլուխ.
Առ
որ
բազում
արքայից
անկարանայր
ոյժ
միաբերան
Զօրեցին
ձեռք
մեծագործ
եւ
առնասիրտ
կընոջն
այնմիկ։
Ի
ճահ
էր
ըզձեզ,
մանկտիք,
նախ
մուծանել
՚նդ
մէջ
քաղաքիս,
Եւ
հանել
անտի
ապա
լեռնասարաս
յանառիկ
բերդն,
Անդ
մի
առ
մի
ցուցանել
զարմանալիս
մեծագործին.
Սակայն
ոձ
՚ի
նոսա
գոն
առաջին
շուք
շինուածոց
Գոլ
երգոց
արժանաւոր
եւ
զըննողացդ
առ
՚ի
զարմանս։
27
Թողեալ
վասն
այն
ըզնոսին`
հանեմ
ըզձեզ
՚ի
յայգես[տանս,
Ուր
յաւէտ
քաղցր
է
ճեմել
քան
՚ի
քաղաքն
անծառատունկ։
Մըտէք
արդ
լայնափողոց
՚ի
հրապարակըս
հովանուտ,
Յորըս
շատ
յըստակաջուր
գնան
վըտակունք
դըդըչալով,
Առուակ
առուակ
բաժանեալ
ոռոգանեն
զողջ
այգեստանս։
Ի
զուարթ
ափունս
առուաց
ուռենի
ծառք
ուղիշասփիւռ
Շար՚իշար
տընկեալ
են
խիտ
եւ
ամբարձեալ
սաղարթափոխ,
Եւ
աստի
ու
անտի
շինեալ
տանց
եւ
շինից
ածեն
ըզշուք։
28
Նըստարուք
այսըր,
մանկտիք,
առ
Հին
եւ
Նոր
աղբերակամբս,
Վայրիկ
մի
զով
առցուք
մեք
ընդ
հովանեօքս
այս
ուռենեաց։
Վա՜շ,
իբրեւ
զի՞
զբօսուցիկ
է
եւ
զուարթարար
գլուխ
այս
աղ[բեր,
29
Որպէ՞ս
ջուրք
՚ի
յականէն
գըլգըլալով
բըղխին
՚ի
դուրս.
Եւ
ընդ
այդ
առուաց
ափունս
պըճնեալ
մանրիկ
կանաչ
բուսովք,
Ուռճազուարճ
մըշտափըթիթ
ընդ
ջըրասէր
ջըրոյ
կարոսս,
Եւ
՚ի
գնացըս
պարզ
վտակիդ,
յոր
խաղ
առնուն
մանր
աւազունք,
Նայեցեալ
զմայլեցարուք,
զի՞
հեշտալի
են
հայելեաց։
Այսըր,
ո՛հ,
նըստեալ
երբեմն
աշակերտիս
աշխատութեան,
Քաղցրախօս
քնարին
Հայկեան
ըզհարկանելն
ուսանէի.
Եւ
հարեալ
զայն
լի
յուսով
եւ
անձանձիր
զտիւ
եւ
գիշեր
Ուսայ
ես
իւրովի
մատամբ
հոգւոյն
ամենարուեստ,
Ում
զիս
անդուստ
միայնում
ընծայեցի
սըրտիւ
բոլոր։
Աւա՛ղ
որ,
անդ
յոր
ուսայ
չեղեւ
ինձ
ժամ
զայս
աւաչել,
Գէթ
ըմպեալ
զայն
անոյշ
ջուր
եւ
շունչ
առեալ
՚ի
ջինջ
օդոյն
Երգողիս
իմ
ձայն
պարզէր
եւ
քաղցրանայր
Հայոց
մանկտւոյն։
Մի
յինէն
զայսու
բերեալ`
՚ի
բաց
թողցի
բանիցըս
կարգ.
Երգեցից
արդ
զուռենիսդ,
որ
՚ի
վերայ
ոստոց
իւրեանց
Զերգեցիկ
եւ
դաշնաւոր
թըռչունս
երկնից
հանգուցանեն
Լեալ
նոցին
ասպընջական
եւ
օթանոց
խնամօք
վերնոյն։
Ո՜վ,
ո՞րքան
զմայլի
սիրտ
որ
ցընծայ
զարարածովք,
Մինչ
նոքին
՚ի
դաշտաց
երամ
երամ
գան
յերեկուն,
Ի
ճօճան
ճիւղոց
վերայ
թառին
հանգչին
՚ի
գիշերի։
Եւ
մերձ
յայգն
երբ
արուսեակ
բարձըր
սարէն
՚ի
Վարագայ
Ելանէ,
եւ
աւետիս
տայ
զծագմանէ
մեծ
արփենւոյն.
Երագեն
քան
զայլսն
անդէն,
որ
ենն
արթունք
եւ
երգասէր,
Ճընճըղուկք
ճըռուողականք,
սարեկ,
ծիծռունք
շատախօսիկք,
Ճըռուըռան
ձայն
տան
միմեանց
եւ
յառաջեն
քան
զբանաւորս.
Յարարչէն
ուսեալ
երգովք
տան
օրհնութիւնս
հօրըն
վերին
Թըռչնոց
անհոգացող
կուտ,
կերակուր
պարգեւողին։
30
՚Նդ
երգ
նոցուն
խառնի
յայն
պահ
եւ
կոչնակին
ձայն
փողոյն
տիպ
Սահմանեալ
իսկըզբանէ
՚ի
ջերմեռանդ
սիրոյ
սուրբ
հարցն.
Եւ
զարթնու
զուարթուն
ոգին,
որ
յառաջէ
նա
քան
զարեւ,
Երգակից
լինի
թըռչնոյ,
օրհնէ
ըզտէրըն
սաղմոսիւք,
Եւ
երթայ
յեկեղեցին
կալ
՚ի
պաշտօն
գիշերաժամ։
Շատ
այսչափ
՚ի
հրապարակս
ընդ
ուռենովք
եւ
առ
աղբերս.
Մըտէք
արդ
՚ի
մէջ
այգեաց
եւ
պարտիզացըս
պըտղաբեր,
Ես
՚ի
նուագ
առից
անդէն
ազգի
ազգի
զնոցին
պարգեւս.
Զոր
կըրկին
յեղանակի
շնորհեն
նոքին
առատ
՚ի
պէտս։
Յամարան
շոյտ
գայ
՚ի
բեր
ազնիւ
ծիրան
վաղահասիկ,
Զարմացայ,
որ
զաչըս
իւր
ծառոյն
՚ի
գեղ
յառեալ
դիտէ,
Որ
ծիրանի
եւ
դեղնաթոյր
գունով
պըճնին
ճիւղքըն
բոլոր։
Մինչ
մեղմով
շընչէ
հողմ
ինչ
եւ
կամ
ելեալ
շարժեն
մանկտիք
Խուռնօրէն
՚ի
վայր
թափին
անդէն
բոլոր
հասունացեալքն.
Ժողովեն
հանեն
պարզեն
՚ի
տանեստանս
դէմ
արեւուն.
Ոյր
ըզչիրն
՚ի
կերակուրս
արկեալ`
լինի
յոյժ
համեմիչ։
31
Յետ
սըմին
հասունանայ
շատապըտուղ
եւ
ալուչայն,
Դիւրաբեկ
յոստոց
ծառոյն
կախին
՚ի
վայր
ողկուզօրէն։
Զի՞նչ
պէս
պէս
եւ
ընդ
սոսա
զամարայինսըն
ոգեցից,
32
Զշուտահասն
եւ
ըզմեղրուկն
ըզդեղին
տանձըն
քաղցրագոյն.
33
Ըզթըթուն,
որ
շատ
ուտի
եւ
ըտըղտըղեկըն
դիւրագիւտ,
34
Ըզխընծորըն
շիկագոյն
ծաղկաբերան
հեշտատեսիլ.
Եւ
զյոլով
տեսակս
այլոցն,
ոյց
ոչ
կարեմ
թըւել
զանուանս։
Իսկ
յաշուն,
մինչ
մերկանան
ամարային
ծառքն
՚ի
պըտղոց,
35
Ճոխանայ
յոյժ
մեծացեալ
մալաղի
տանձըն
բըռնալիր։
Գան
՚ի
վերջն
աշնան
՚ի
բեր
եւ
ձմեռնային
միրգն
ողջոյն
36
Մալաչին
պընդագոյն
եւ
նըռնենին
նարընջաձեւ,
37
Եւ
խընծորն
երկարատոկ
զոր
տան
առ
ատ
պատուաստեալ
տունկք։
Ոչ
գան
յուշ
իմ
աստէն,
ո՛հ,
եւ
զայն
պըտղոցըս
նըւագել,
Զորս
անբաւ
առ
աշնայնով
շնորհեն
պարտէզք
Վասպուրական.
Զի
տարաւ
յուշոյս
իմոյ
թըշուառաբեր
պանդըխտութիւն։
38
Այլ
յինէն
ոչ
մոռանին
այն
գինաւէտ
նորեկ
այգիք.
Բե՛ր
եւ
՚ի
կարգ
մըրգաբերացս
առից
՚ի
յերգ
եւ
ըզնոսին։
Որ
՚ի
դիւր
եւ
վայր
պարարտ
կարգաւ
տընկեալ
են
մօտ
առ
մօտ,
Եւ
որ
ոչ
ընդ
ամուսնեաւ
նըշդարենեօքըն
պատատին,
Այլ
՚ի
թումբս
ակօսաձեւ
ուռք
տարածին
գեղեցկաշար.
Եւ
զողկոյզս
՚ի
մայրենի
հողոյն
՚ի
ծոց
տան
՚ի
սընունդ։
Յամարան
տօթաժամու
մինչ
հարկանի
շողն
ըզնորօք
Ջեռանի
մայրն
՚ի
ներքոյ
ջեռուցանէ
զիւր
ըզմանկունս.
Եւ
սպիտակ
նոցին
մարմինք
դառնան
բնաւին
՚ի
թոյրաթուխ։
Տէր
այգւոյն
հրաւէր
կարդայ
բարեկամացն
՚ի
յայգեկութ,
Ինձ
վաղ
դուք
արդ
յօգնութիւն,
եկայք
ասէ,
ո՛վ
սիրելիք.
Զի
ահա
փափկիկ
մանկունք
այն
սեւացեալ
հասուն
ողկոյզք
Պատառին
անօսրացեալ
ծորի
քաղցուն
հողոյն
՚ի
ծոց։
Արագէ
մըշակն
անդէն
կողովն
՚ի
յուս
երթայ
յայգին,
Կըթեն
լընուն
այգեկութք
տանի
թափէ
նա
՚ի
հընձան.
Եւ
ողկոյզք
միմեանց
վերայ
դիզեալք
ճըմլին
ծանրանալով,
Նայիս
անդէն
՚ի
ներքուստ
՚ի
դուրս
բըղխեն
իբրեւ
զաղբիւրս
Շատ
սիրուն
կարմիր
վըտակս
որ
վազս
առնուն
բարակ
բարակ.
Եւ
անցեալ
ընդ
խողովակ
փոյթ
փոյթ
կաթեն
՚ի
յաւազան։
Այլ
ոչ
ըզգուբ
հընձանին
կարեն
լընուլ
կաթուածք
ըռիշտ,
Մինչեւ
ոչ
մերկէ
ըզսրունս
հընձանահարն
եւ
մըտանէ
Բոկանի
մէջ
խաղողոյն
կոխէ
ճըմլէ
զփըխրեալ
ողկոյզս.
Տես
յայնժամ
որպէ՛ս
խաղան
գինւոյն
աղբիւրք
՚ի
հընձանին,
Եւ
զօրէն
ջուրց
խոխոջիւն
ընդ
ջըրորդան
թափին
՚ի
գուռն.
Բարձրանան
փըրփըրադէզ
մինչեւ
՚ի
վեր
բերան
դըբոյն։
Անդ
ածեալ
փութով
նոր
տիկ
առեալ
ըզնոր
գինին
՚ի
մէջ,
Տարեալ
՚ի
զով
ներքնատուն
լընուն
ըզկարասըս
լայնափոր,
Յամարան
եղանակի
խորեն
՚նգ
հողով
ցըրտապահիկ.
Այնուհետեւ
՚ի
խրախճանս
յար
զուարճանան
Վասպուրականքն։
Հերիք
է
այսքան,
մանկունք,
ըզմըրգաբերս
եւ
զորթատունկս
Արդ
՚ի
միջոյ
այգեստանեայց
ելէք
՚ի
վեր
ընդ
առապարդ,
Ինձ
երգել,
ձեզ
՚ի
նոսին
ճեմել
այդպէս
զըւարճացած։
Աւասիկ
հանեմ
աստէն
ըզձեզ
՚ի
լեառըն
Վարագայ,
39
Ուր
՚ի
վերին
Վարագ
նըստեալ
՚ի
գլուխ
աղբերըն
սառնային
Ա՜հ,
սըրտիւ
կարօտալից
երգեմ
զայն
լեառն
ըսքանչելի։
Որ
ընդ
այգւոյն
այգւոյն
զըւարթ
շընչէր
կենաց
իմ
աճման
օդ,
Որ
եւ
արդ
եւս
՚ի
հեռուստ
շընչէ
եւ
տայ
շընչել
երգով,
Եւ
մանկտոյն
հեռացելոյ
զօդ
հաղորդել
հայրենասէր։
Մինչ
երթայ
ձըմեռն,
եւ
գայ
գարուն
բնութեանցըն
զարդարիչ,
Եւ
շընչեն
քաղցրաշունչ
հողմք
եւ
մերձենան
ջերոտ
աւուրք,
Ձիւնքըն
հալին
թանրախուռն
ու
արգանդ
փակեալ
բանի
հողոյն.
Ո՞վ,
քանի՛
գեղ
ըզգենու
յայնժամ
այս
լեառն
ամենաբոյս։
Աղբերաց
ակունք
բանին
ջուրքըն
ելեալ
շըրջին
ընդ
մարգս,
Ճեմ
առնուն
կարկաջահոս
եւ
տան
համբոյր
նոր
ծիլ
բուսոց։
Առ
եղեր
ձեանց
նախ
ծաղկի
վաղաթառամ
ձիւնածաղիկ
Լեալ
այլոցըն
կարապետ
որ
ըզկնի
նոր
բանին
զըւարթ։
40
Եւ
ծաղիկն
անուշահոտ
ըզքենէրփիւկն
ասեմ
սիրուն,
Որ
սիրէ
կալ
յարազուարճ
վարձէ
զվըտակ
զուարթացուցիչ.
Խիտօրէն
՚ի
ճախճախուտ
տեղիս
ծաղկի
կապուտափայլ,
41
Ուր
առ
արմովք
իւր
յաւէժ
ջուրք
ծաւալին
զըղզըղալով։
Իսկ
շուշանըն
երփնափայլ
ոչ
սիրելով
զլեռնային
վայրս
Իջանէ
եւ
՚ի
ցածուն
ձորոց
հովտաց
՚ի
մէջ
փըթթի։
Մանիշակ
մանրաթերթիկ
տիպարն
անձին
խոնարհասէր
Զիւր
կարճիկ
հասակն
՚ի
մէջ
բարձըր
բուսոց
թաքուցանէ.
Սակայն
ըզհոտ
իւր
անոյշ
բուրէ
անդուստ
՚ի
վեր
նոցին։
Եւ
յառապարս
անջըրդի
ծաղկի
կանաչ
կարմըրաթոյր,
Գեղեցիկ
տեսլեամբ
եւ
եթ
եւ
՚ի
հոտոյն
անմասն
եւ
զուրկ.
Բանաւոր
մարդոյն
՚ի
տիպ,
որ
զարդարեալ
է
արտաքուստ,
Եւ
չունի
զհոտ
գիտութեան
առ
՚ի
ներքուստ
բուրեալ
յոգւոյն։
Առ
նովաւ
իբըր
դրացի
բանի
ծաղիկն
եւ
անթառամ,
Զոր
ոչ
հողմըն
տապարախառն
եւ
ոչ
արեւ
թօշնեալ
խամրէ.
Օրինակ
հաստատուն
եւ
ժուժկալող
ոգւոյն
՚ի
վիշտս։
Այլ
մի
թէ
հնար
է
աստէն
ըզբիւրազան
եւ
զայլ
ծաղկունս
Երգել
այսպէս
մի
առ
մի,
որ
գարնայնի
գունակ
գունակ
Ոմն
ըսպիտակ
ոմըն
կարմիր
ոմըն
կապոյտ
ոմըն
դեղին
Գունովք
իւրեանց
գեղաղէշ
զարդարեն
զայս
լեառն
Վարագ։
Երջանիկ
հովիւն
հօտիւք
խայտայ
՚ի
մէջ
հովտաց
լերինս,
Ըզճակատն
արեւակէզ
պըճնէ
յաւէժ
ծաղկապըսակ։
Պարք
մեղուացն
երկասէր
դիմեն
յայս
լեառն
երամովին,
Ընդ
աչալոյս
երբ
ծաղկունք
շաղով
շողին
մարգարտափայլ
Ի
վերայ
նըստեալ
նոցին
զնիւթ
ժողովեն
քաղցըր
մեղեր։
Իսկ
զմանկտեայց
հայրենւոյս
ես
որպիսեօ՞ք
նըւագեցից.
Որ
այն
ինչ
գայ
Համբարձումն
եւ
նոր
գեղով
զարդարի
լեառնս,
Եւ
ճանապարհ
ձիւնախից
արձակ
բանի
Գալիլեային,
Սիրով
ընկերացեալ
յուխտ
ելանեն
նըմա
յայնժամ.
Եւ
՚ի
վայրըս
ծաղկաբեր
եւ
աւազուտ
՚ի
յառապարս
Մի
զմիով
վազեալ
քաղեն
ըզխաւարծիլ
եւ
ըզծաղկունս.
Երախան
երախան
աղբերակաց
՚ի
գլուխ
նըստեալ
Գոյն
առ
գոյն
յարմարելով
փընջեալ
շարեն
ջրոյն
՚ի
յեզերս։
Եւ
ապա
սեղան
կազմեալ
ակումբ
առնուն
գեղաբոլոր,
Ըզբաժակ
լընուն
գինեաւ
սառուցելոյ
՚ի
ցուրտ
աղբեր,
Եւ
սըրտիւ
զուրաթառատ
յօժար
միմեանց
մատըռուակեալ
42
Զայս
լեառըն
ցանկալի
երգեն
տաղիւ
գեղգեղաձայն։
Ո՞վ
աստէն
զիս,
ո՛վ
մանկունք,
առեալ
տարցի
յակումբ
նոցին,
Այն
սիրալիր
սեղանոյն
զիս
արասցէ
ուրախակից։
43
Ըզքեզ,
ո՛
քաջըդ
Վիրգիլ
սէր
անուշակ
ընդ
Պառնասեանն.
Այլ
զիս
ու՛ր
թէ
ոչ
՚ի
լեառըն
Վարագայ
յափըշտակէ.
Որ
չէ
տեղի
դից
Մուսայիցն
այլ
երկնաւոր
սուրբ
հրեշտակացն։
Զայսոսիկ
թողում
ես
արդ
զաղբիւրս
ծաղկունս
երկրաւոր
ձիրս
Որ
չեն
իսկ
պարծանք
յաւէժ
բնութեամբ
իւրեանց
դիւրաթառամ.
Զայն
առնում
երգել
այժմիկ,
որ
սմա
փառք
են
յաւէրժական,
44
ԶԳալիլեայն,
յորմէ
փայտին
կենաց
նըշան
պարգեւեցաւ։
Արիք
հապա,
ո՛վ
մանկունք,
ելցուք
՚ի
գլուխ
նորին
սիրով,
Տենչանօք
տացուք
համբոյր
այն
խաչակիր
սըրբոյ
վիմին,
Եւ
տեղւոյն
ասպընջական
խաչին
բեռամբ
աշխատելոցն
Թագազարմից
կուսանացն,
որ
՚ի
թագէն
թարշամելի
Փախուցեալ
եկին
այսրէն
ղողեալ
՚ի
գլուխ
Գալիլեայիս։
Եւ
կենսատուր
փայտին
մասն,
որ
ձօն
տըւեալ
էր
Հռիփսիմեայ,
Աստ
վերին
ակնարկութեամբըն
պահեցաւ
իբրեւ
յաւանդ.
Այս
պարգեւ
՚ի
տեառնէ
գոլ
պահապան
երկրիս
Հայոց.
Այսու
իսկ
հանգունատիպ
լեառն
այս
գըտաւ
Գողգոթային
Զօրհնեալ
փայտըն
տէրունեան
կըրեալ
՚ի
գլուխ
պսակօրէն։
45
Իջեալ
աստի
մըտցուք
արդ
եւ
յանձուկ
այր
Թոդիկ
սուրբ
հօրն,
Ոյր
անհատ
աղօթիւք
յայտնեցաւ
փայտըն
փըրկական
Երեւեալ
՚ի
գլուխ
լերինս
խաչանըշան
լուսով
պայծառ.
Ուստ
՚ի
վայր
ցոլանալով
անմահ
զօրացըն
նուրբ
թեւօք
Եկեալ
եմուտ
՚ի
տաճարն,
յոր
աղօթէր
հայրըն
հըսկող։
Բա՞բէ,
քանի՛
բազմահոյզ
հանդէս
լինէր
այսըր
յայնժամ.
Իշխանք
եւ
ժողովուրդք
՚ի
քաղաքէն
խուռն
ընթացեալ
Ի
տես
հրաշից
զարմացեալ
սքանչանային
ամենեքեան.
Եւ
զուարճախառն
երկիւղիւ
յերկիր
անկեալ
համբուրէին
Ըզմայլեալք
փըրկչին
հոտովն,
որ
՚ի
նմանէ
բուրէր
անոյշ.
Եւ
լընոյր
զլեառըն
ողջոյն
որպէս
երբեմն
Գողգոթա,
Ընդ
յայտնիլ
փայտին
բոլոր
պատանեկին
նոր
յարութեամբն։
Առ
այս
պարգեւ
գերագոյն
խընդաց
ողջոյն
Հայոց
աշխարհ,
Ցընծացին
յաւէտ
նոքա
որ
զայս
տեսին
աչօք
իւրեանց.
Եւ
անդէն
՚ի
տեղիս
այս,
յոր
հանգեալ
խաչն
աստուածաբարձ
Նոր
տաճար
կառուցին
խորանազարդ
կամարաբերձ,
Եւ
ըզնովաւ
մենաստան,
որ
կոչեցաւ
վերին
Վարագ։
Դուք
սակայն
արդ,
ու՛ր
տաճարն,
ու՛ր
մենաստան,
հարցէք,
մանկունք։
Կան
ահա,
ո՞չ
տեսանէք,
միթէ
չժուժա՞յք
հայել
՚ի
կերպն,
Կան
ահա,
ոչ
՚ի
կամարն,
այլ
՚ի
յերկրի
քարինք
սըփռեալ
Ինձ
՚ի
յողբ
եւ
ձեզ
վերայ
կոտորելոցըդ
հառաչել։
Զայս
գիտէ՞ք
թէ
ո՛
արար,
յաջորդող
դարն
աշխարհասէր,
Յորում
ողջ
լերինք
Հայոց,
ո՛հ,
մերկացան
՚ի
միանձանցն.
46
Յայնժամ
եւ
ոմն
անըզգամ
տեսեալ
բնաւին
ամայացեալ
Առ
՚ի
պէտս
իւր
շինուածոյն
քակեաց
ըզսա
ոչ
երկուցեալ
Ի
խաչէն,
որ
շոյտ
նըմա
ետ
ըզպատիժն
արժանահաս։
Ընդ
երկայն
եւ
զառ
՚ի
վայր
ճեմեալ
՚ի
ձորըդ
ծաղկաբոյս
47
Իջեալ
գնասցուք,
ո՛վ
մանկտիք,
եւ
՚ի
ստորին
Վարագըն
մեծ,
Որ
փառաւորն
է
եւ
պայծառ
՚ի
մէջ
բոլոր
մենաստանաց.
Եւ
պարծի
գոլ
հաւասար
իջման
տեղւոյն
Այրարատայ
Լուսով
աստուածեղէն
պատուեալ
յերկնուստ
որպէս
ըզնա։
Քանզի
այս
է
տէրունի
տեղին
յորում
երկոտասան
Լուսոյ
սիւնքըն
շողաձեւ
երեւեցան
յայտնատեսիլ.
Իսկ
եւ
իսկ
այսըր
հասեալ
պաշտօնասէր
իշխանաց
խումբ
Հիմնեցին
եւ
նոր
աստէն
տաճարըս
եօթն
հրաշանորոգ
Ի
յաւէժ
յիշատակ
մեծամեծացն
աստուածայնոյ
Անդուստ
իսկըզբանէ
միշտ
երեւեալ
՚ի
Հայաստան։
Ի
մէջ
միում
այս
խորանաց
շինեալ
յանուն
սուրբ
Գէորգեայ,
Հանգուցեալ
կան
գետադարձ
Հայրապետին
մերոյ
նըշխարք.
Որ
նըշանաւըն
հրաշաւոր
արգել
ըզգետըն
յորդադէմ։
48
Հուպ
նըմին
հանգչին
ոսկերք
եւ
արքային
Սենեքերիմ
Նորուն,
որ
զայս
մենաստան
նոր
նորոգեաց
վայելչապէս.
Եւ
ելից
բազմերամ
պայծառ
դասուք
կրօնաւորաց։
Որ
աւա՜ղ,
զիա՛րդ
զարդիս
նուազունք
մնացին
՚ի
հարիւրոցն,
Այդպէս,
ո՛հ,
սուգ
ըզգենուն
սենեակք
նոցին
փակեալ
դըրօք.
Եւ
՚ի
ներքուստ
աղօթից
այլ
ոչ
լըսին
քաղցըր
մըրմունջք։
Խնայիչ
եւ
կարի
ժլատ
եղեր
այդչափ,
ո՛վ
Հայաստան,
Յանձնասէր
դարոյս
յետին
թողեր
թափուր
ըզմենաստանս։
Այդպէս
չէիր
դու
երբեմն.
այլ
յոյժ
առատ
եւ
զուարթամիտ,
Որոշեալ
զընտիրսն
՚ի
քէն
պարգեւէիր
նոցին
յօժար.
Թողում
այժմ
ըզպարգեւեալդ
եւ
՚ի
նոցունց
քարշեալ
հանես
Եւ
զսիրտ
նոցին
առ
՚ի
քեզ
յանգուցանես
հակեալ
յաշխարհ։
Ելէք
արդ
՚ի
Վարագայ,
զըստորոտով
լերինս
քերեալ
49
Առ
Շուշանիւ
Կարմըրորաւ
անցեալ
գնասցուք
՚ի
Ձորովանք
Հիմնարկեալ
՚ի
Գրիգորէն
՚ի
մէջ
հովտին
շուշանաբեր,
Մինչ
շըրջեալ
ինքնին
անձամբ
կանգնէր
տաճարս
ամենուրեք։
Եւ
սըրբոյն`
սիրելի
երեւելով
ցանկալի
վայրս
Ոչ
սակաւ
եւ
ինքն
այսրէն
մընայր
վարուք
ճըգնողական.
Որ
եւ
կայ
աւասիկ
իւր
մենարան
՚ի
վեր
վանիցս.
Մերձ
նըմին
նորուն
շնորհիւն
աղբիւր
բըխեալ
յոյժ
բարեհամ։
Տեսէք
թէ
զի՞
վայելուչ
է
վայր
փոքրիկ
մենաստանիս,
Ի
յերկուց
կողմանց
լերինք
հովանանան
բարձրագագաթ,
Իսկ
ընդ
հարաւ
եւ
ընդ
հիւսիս
ծործոր
է
յոյժ
երկայնաձիգ.
Եւ
աստի
անտի
ջրաբուխ
լերանց
կողից
վիժեալ
վըտակք
Ի
խոխոմըս
միացեալ
խուռն
ընթանան
կարկաջասահ,
Եւ
շըփեալ
թափ
ընդ
քարինս
պարզեալ
զըտին
թեթեւանան։
Տեսէ՜ք
եւ
զընկիւզիս
եւ
զայլ
բազում
վարսաւոր
տունկս,
Ինքնաբոյս
անտառապէս
ըզբոլորիւք
վանից
բուսեալք,
Եւ
ընդ
լերանց
բարձրագոյն
եւ
հովանիք
լեալ
են
նոքին։
Նա
քանի՛
զուարթաբեր
է
այդ
ճախրահոս
վըտակ
ձորոյդ,
Սառնասոյր
եւ
սառնորակ
՚ի
ձիւնեղէն
լերանց
իջեալ.
Ընդ
ձայնից
սահանաց
ջուրց
եւ
սօսափիւն
ծառոց
խառնեալ
Զի՞
հեշտանս
բերեն
ունկան
եւ
զուարճութիւն
սըրտի,
մանկունք,
Երանի՜
ուխտաւորացն
որ
՚ի
տօնի
սուրբ
Գրիգորին
Ի
քաղաքէն
եւ
գիւղից
ջերմըն
սիրով
դիմեալ
գան
յուխտ.
Եւ
բազմին
դաս
առ
դաս
առ
հովանեօքըս
հեշտալի։
Ըզպատիւ
սըրբոյն
եւ
զուխտս
ոչ
մոռանան
համեստագոյնքն,
Անհամեստքըն
մոռացեալ
մարմնով
եւ
եթ
հեշտանան
աստ։
Ահա
՚ի
լեառըն
Վարագայ
եւ
՚ի
նորին
՚ի
մենաստանս
Շըրջեցայք,
ո՛վ
մանկունք,
եւ
զուարճալից
եղէք
սըտիւ։
Ժամ
է
դառնալ
այժմ
աստէն
՚ի
հարաւոյ
կոյս
քաղաքիս
50
Ի
խաչին
վանս,
ուր
անդ
եւս
դադարեցան
սուրբ
Հռիփսիմեանքն,
Ոյց
շնորհիւ
բըժըշկութեան
աղբիւր
բըղխեալ
կայ
անտանօր.
Եւ
՚ի
ջուր
նորին`
ջերմոտ
թէ
լըւասցի
ջերմ
հաւատով`
Իսկ
եւ
իսկ
թողու
զնա
ջերմն
եւ
դիւր
լինի
տագնապելոյն։
51
Գեղեցիկ
եւ
Կռընկավանքն
է
որ
հանդէպ
Ձըւըստանայ
Բարձրագահ
բըլրոյն
՚ի
գլուխ
՚ի
կրօնասէր
հարցըն
շինեալ.
Թէ
գինւոյն
սուրբ
հրաշալուր
պատմեն
զթըռչնոյ
ընկերասէր,
Թէ
գինւոյն
սուրբ
խորհըրդեանն
՚ի
պակասիլ
յաւուր
միում`
Շըւարեալ
մընայր
անդէն
նըւիրական
պատարագիչն։
Այլ
որ
՚ի
ձեռն
ագռաւոյն
հաց
առաքէր
Եղիային,
Չգիտեմ
նոյն
խորդոյն
՚ի
կտուց
ուստի՞
տըւեալ
զողկոյզ
մի
սուրբ`
Շոյտ
յըղէր
շըւարելոյն
սպասաւորել
իւր
խորհըրդեանն։
Չեւ
ըզձեզ
յայլ
վանորայս
տարեալ
աստուստ`
ինձ
կամ
է
նախ
52
Տանել
՚ի
յԱրտամետ
յԱրտաշիսէն
շինեալ
աւան.
Որ
ահա
մօտ
է
մեզ
եւ
երեւին
ծովուն
յեղեր
Բուրաստանք
իւր
բերունակ
պէս
պէս
տընկովք
ուռճազարդեալ,
Եւ
մըրգովք
մեղրահամ
դրախտին
բերէ
զնմանութիւն.
Ոյք
ոռոգին
յաղբերէն
ակնավըճիտ
եւ
յորդաբուխ,
53
Զոր
բերան
սըրբոյն
երբեմն
անպատկառիցն
առ
՚ի
պատիժ
Անիծեալ
ցամաքեցոյց,
թէպէտ
յետոյ
ցոյց
եւ
ըզգութն։
Ի
մէջ
պըտղոց
սորին
բոլոր
է
պատուական
եւ
զբօսուցիկ
Ճոխաձիր
առատութեամբն
եւ
սեպհական
ազնիւ
ձըրիւքն
Բոլորչի
բուրազըւարթ
ու
անուշահամ
կարմիր
խընծորն։
Որ
յորժամ
գայ
Վարդավառն
եւ
արեւուն
սաստկանայ
շողն`
Շիկնին
հասունացեալ
դառնան
բնաւին
յարիւրներանգ,
Եւ
ճղալից
լեալ
ըզծառոյն
կարմիր
կարմիր
կախին
՚ի
վայր.
Ձանձրանայ
պարտիզպան
՚ի
թօթափել
եւ
ժողովել,
Գան
խըռնին
նաւքն
՚ի
ծովու
եւ
կարաւանքն
՚ի
ցամաքի,
Պատարուն
բեռնաւորեալ
ածեն
վաճառ
հեռաւորացն։
Ահա
բերք
զՀայոց
երկրին
արդար
ազատ
՚ի
դըժրանաց,
Այսպէս
ամի
ամի
երկրագործին
շնորհեալ
՚ի
պէտս։
Ելէք,
մանկտիք,
յԱրտամիտու
ելէք
հասաք
՚ի
Հայոց
ձոր
Յասպարէզ
յաղթողական
մեծ
դիւցազին
մերում
Հայկայ
Գոռ
ոգւոյն
ամբարտաւան
լեալ
արգելիչ
արշաւանացն։
Եւ
տեղին
յոր
վառեալ
սիրտ
կորովոյն
քաջագանգուր`
Խաղացոյց
ընդ
երակունս
արիւն
ջերմիկ
՚ի
քաջ
բազուկն.
Որ
զլայնալիճըն
լի
քարշեալ
զնետըն
սլացոյց
՚ի
սիրտըն
սէգ.
՚Նդ
ամբարտակին
կործանեալ
կործանեցոյց
եւ
ըզգըտիչն.
Եւ
յաղթական
իւր
բազկին
յաւերժանալ
փառաց
պարծանք
Գերդաստան
նոր
գեղեցիկ
աստէն
կանգնէր
յաղթողըն
Հայկ։
Դուք
նորին
սիրուն
սերունդք
նախնոյն
ըզտիպ
բերէք
յանձինս,
Ոչ
նոյնպէս
յաղթել
Բէլայ
այլ
գործակցին
Բելիարայ.
Եւ
անժոյժ
կրից
եւ
կամաց,
որ
բըռնագոյն
են
քան
ըզԲէլ։
Թէ
յաղթող
լիջիք
սոցին
ոչ
՚ի
յերկրի
ձեզ
գերդաստանք,
Այլ
՚ի
յերկինս
կանգնին
անեղծ
յաղթականաց
՚հանդիսադրէն։
Տեսանէ՜ք
թէ
որպիսի՛
ջրաւէտ
տեղի
է
Հայոց
ձոր,
54
Անկըղայ
գետ
քաղցրաջուր
եւ
մեծ
առուն
Շամիրամայ
Լըցեալ
գան
դարիւ
դարիւ
յարբումն
իւրոց
դաշտորէից։
Գարնայնի
մինչ
գայ
Մայիս
եւ
ջուր
գետոյս
առատանայ
55
Ի
ծովէն
ձըկունքն
՚ի
մէջ
խուռըն
խաղան
երամօրէն,
Իբրեւ
՚ի
զբօս
ինչ
ելեալ
կայտիռ
ածեն
յանուշակ
ջուր։
Եւ
՚ի
կողովս,
որ
՚ի
կակուղ
ուռեաց
հիւսեն
ուռկանաւորքն,
Անկանին
ըսպըրդելով
եւ
լի
ձըկամբք
հանեն
՚ի
դուրս.
Պարգեւ
առատ
Մայիսին
բաւեալ
մինչեւ
՚ի
գլուխ
տարւոյն։
Առ
գետովս
յայսկոյս
յայնկոյս
՚ի
դաշտավայրս
պարարտահող
Երբեմըն
շատ
մօտ
՚ի
մօտ
շինեալ
էին
գեղաստանեայք.
Ոյք
համակ
փարթամ
էին
եզնամոլօք
եւ
մըշակօք.
Դուք
յայնժամ
տեսանէիք
զայս
ջըրարբի
արտոց
բուսակս
Հասկագեղ
եւ
բարձրաոճ
մինչեւ
՚ի
չափ
մարդահասակ։
Վա՛շ
կարդայր
մըշակն
անձին,
քաղցր
էր
վիժանք
դառըն
քըրտանց,
Քաջաձիգ
մերկաբազուկ
ըզգերանդին
յաջ
եւ
յահեակ
Հարկանէր,
եւ
բարդ
՚ի
բարդ
միմեանց
վերայ
դիզէր
զորայս։
Զի՞
եղան,
ո՛հ,
՚ի
հազարաց
հազիւ
կան
արդ
քանի
մի
գիւղք,
Եւ
այն
յոյժ
աղքատին
տարակուսեալ
անպիտոյիւք.
Կարօտ
են
զոյգ
մի
եզանց
հերկել
զիւրեանց
կորդ
արտորայս,
Կարօտ
են
նա
եւ
սերման
թէ
եւ
բահիւ
բրիցեն
դոյզն
ինչ։
Զովային
ծիծաղածաւալ
առ
ծովափամբըդ
ճեմելով
Երթիցուք
յազատ
Ոստան
մայրաքաղաքն
Ըռըշտունեաց.
Յարքայէն
Արծրունեան
շինեալ
՚ի
վայր
բարձրադիտակ.
Ընդ
որ
քաղցր
օդոց
փըչմունք
շընչեն
յաւէժ
յամէն
կողմանց։
Լեառն
Արտոս
ձիւնապաճոյճ
կայ
՚ի
կուսէ
հարաւայնոյ,
Որ
զդալարիս
եւ
զծաղկունս
՚ի
գարնայնէ
մինչեւ
յաշուն
Նոր
՚ի
նորոյ
բուսացեալ
շնորհէր
մերում
թագաւորաց։
Ի
կողից
իւր
առ
ձիւնովք
՚ի
դուրս
բըղխին
առուակք
հազար,
Իջանեն
սահանահոս
՚ի
հրապարակըս
Ոստանայ.
Յոռոգումն
անդոց
այգեաց
նորին
երբեմն
ոչ
բաւէին,
Ի
զուր,
ափսո՜ս,
այժմ
այդ
ջուրք
անցեալ
գընան
թափին
՚ի
ծովն։
Զաչս
՚ի
յՈստան
դարձուցեալ`
քաջիկ
ըզդա
նըշմարեցէք,
Մի
թէ
ա՜յդ
իցէ,
մանկունք,
այն
մեծ
քաղաք
արքայաճոխ.
Ոստան,
որ
շա՛տ
զոստանիկս
ծընեալ
՚ի
ծոց
իւր
սնուցանէր,
Ոստան,
որ
է՛ր
բնակաւոր
տեղի
սպայից
ազատագունդ,
Ոստան,
որ
գունդըս
խըմբեալ
յազատ
տանէ
յըղէր
՚ի
մարտ.
Արդ
՚ի
սոցունց
մերկացեալ
եղեւ
տեղի
սոսկականաց,
Ապաշուք
դարձան
բոլոր
եւ
հոյակապ
շինուածքըն
իւր։
Ո՛ւր
են
այժմ
այն
մեծաշէն
բարձր
ապարանք
ճոխապաճոյճ,
Ո՛ւր
որ
անդ
՚ի
գագաթան
իւր
ամրոցին
ծովահայեաց
Այն
տաճար
եւ
ճեմարան
ոյր
հրաշազան
էր
յօրինուածն.
Որմունք
համայն
ոսկեզարդ
եւ
պաճուճեալ
պերճ
նըկարովք,
Դրունքն
էին
բարձրակամար
հրաւէր
տային
օդոց
՚ի
ներքս
Զով
շընչել
արքային,
որ
անդ
ճեմէր
նախարարօքն։
Լուսանցոյց
շողախաղաց
յարմար
բացեալք
՚ի
ծովըն
կոյս,
Ընդ
այգւոյն
եւ
ընդ
երեկ
յելս
եւ
՚ի
մուտ
արեգական
Ծիրանի
նըշոյլք
լուսոյն
ծովուն
վերայ
մինչ
ծագէին,
Եւ
անդուստ
՚ի
լուսամտից
շող
տաճարին
՚ի
սիրտ
շողեալ
Զի՞,
մանկունք,
այն
գեղերփնեալ
նըկարք
որմոց
գունակ
գունակ
Փայլ
՚ի
փայլ
շողշողելով
շըրջշըրջէին
ակնախըտիղ։
Այլ
ու՛ր
են
այժմ
այսոքիկ,
ու՛ր
են
քո
շուք,
Ոստան
քաղաք,
Անցին
գնացին.
ողբերգու,
զի՞
դու
յինէն
հարցանես
զայդ։
Ես
որպէս
ծաղիկ
ծաղկեալ
՚ի
գարնայնի
վայրիկ
մի
ժամ,
Ի
գաւառիս
Ըռըշտունեաց
երեւեցայ
պայծառաշէն.
Եկըն
աշուն,
զի
այսպէս
թառամելով
թօթափեցայ։
Անթարշամ
էին
փառօք
երբ
թեւ
արծուոյն
հովանանայր
Ի
վերայ
իմ,
եւ
պահէր
զիս
՚ի
հողմոցըն
տապախարշ։
Իսկ
յորժամ
յերկնից
արեւն
եւ
՚ի
յերկրէ
թըշնամեաց
նետք
Զթեւս
արծուոյն
բարձրապարու,
որ
մինչ
ճախրէր
հոլաթեւեալ,
Հարին
եւ
թեւաթափ
վայր
ընկեցին
՚ի
բարձրութեանցն.
Եղո՛ւկ
զիս,
յայնժամ
եւ
ես
մնացի
բնաւին
անպատըսպար,
Շընչեցին
հողմունք
հինից
բախեալ
սաստիկ
բունոյ
արծուոյն
Անդուստ
արկին
՚ի
վայր
զեդեալս
յաւէտ
՚ի
բարձրութիւնս.
Զի
չկարէ
կալ
հաստատուն,
որ
բարձրանայ
յանիրաւի։
Այսպէս
ահա,
ողբերգակ,
ծաղիկ
փառացն
իմ
թափեցաւ,
Փոխանակ
ապարանիցն
եւ
գեղաշուք
տաճարին
այն
56
Այդ
ցածուն
խըրթին
խըրճիթք
յիս
մընացին
շինականաց։
Արի՜ք
մի
յամէք
յՈստան,
օ՛ն
ըշտապով
ելէք,
մանկունք,
Զի
մի
եւ
սա
ընդ
երկար
հեծեալ
զթառանչ
հանցէ
ցաւոց,
Կըրկըին
աստ
ողբանըւէր
նըստջիք
՚ի
լաց
իբրու
յԱնին։
Վասն
որոյ
ելէք
մի
մնայք
եւ
՚նդ
Առնոսայ
անցեալ
ընդ
սարն
Իջցուք
՚ի
Հոգւոց
Վանք
վաղակառոյց
հին
մենաստան
Հիմնեցեալ
՚ի
նախուստ
յառաքելոյն
Բարթողիմէ
Խորագոյն
՚ի
ծործորին
եւ
առ
Տիգրիս
դրախտին
գետովն։
Եւ
ի
նմա
հանգուցաւ
կուսին
պատկեր
կենդանագիր
Կուսանացն
առաքինի
լեալ
կուսաստան
այնուհետեւ։
Մըտէք
նախ,
մանկունք,
՚ի
մէջ
սուրբ
տաճարիս
մօրն
Յիսուսի,
Պատկերին
աստուածահուպ
տենչիւ
համբոյր
նըւիրեցէք։
Ելեալ
ապա
երթիցուք
՚ի
ցած
մատուռն,
որ
երեւի,
57
Մեկուսի
եւ
՚ի
բացէ
շինեալ
յայնկոյս
առ
գիտակաւն.
Ինքըն
փոքր,
այլ
զոմըն
մեծ
առ
ընդ
իւրեւ
հանգուցանէ,
Ինքն
անշուք,
սակայն
գըլխոյն
ամենաշուք`
հովանանայ։
Այսըր
յայդ
իսկ
եկեալ
եմք
թողլով
անդէն
ըզմերձակայսն,
Այլ
ո՞ւր,
ո՛
մանկունք,
զայդ
իւրովի
դուք
իմասջիք։
Խոնարհեալ
ըզգլուխըս
ձեր
մըտէք
՚ի
ներքըս
սուրբ
մատրանդ,
Ո՞յր
է
հարցէք
աւասիկ,
ո՛յր
է
շիրիմդ
հըսկայաշուք,
Եւ
ո՞վ
՚ի
դմա
եդեալն
՚ի
դիւցազանցն
Այրարատայ։
Մեռեալ
է,
դեռ
հասակին
շուքն
՚ի
վերայ
շիրիմին
փայլի,
Գլուխն
եդեալ
՚ի
մատրան
սրունքըն
ձըգեալ
դրանէն
՚ի
դուրս,
Զի
մարմնոյն
տիք
սօսատիպ
ոչ
պարագրի
յանձուկ
տեղւոջ,
58
Գոգցես
հասակն
է
պերճ
վեհ
արքային
մեր
Տըրդատայ։
Հա՛,
մանկունք,
նորին
է
իսկ,
շուրջ
ըզդովաւ
նըստարուք
յողբ,
Սըրտիւ
ես
աղէկոտոր
կոչեմ
լալով
ըզլըռեցեալդ,
Մինչեւ
դըմա
տաց
խօսել
եւ
զարթուցից
՚ի
քնարանէդ
Ձայն
տալ
ինձ
ողբերգակիս
թէ
լըռեցո
զքնարիդ
քո
ձայն։
Իսկ
դուք
՚ի
հող
տապանիդ
պինդ
մածուցէք
զերեսըս
ձեր,
Ցօղեցէք
կաթիլս
յաչաց
վեհին
յոսկերսդ
աճիւնացեալ,
Գէթ
սիրով
այսու
զնոցին
մեք
հատուսցուք
այժմ
ըզպարտիս
Գոլ
որդիք
այնոցիկ,
որ
գտան
առ
դա
ապախտաւոր։
Մահ
որո՞ւմ,
բարերարին,
ո՛հ,
նիւթեցին
տիրադրուժքն,
Ո՞ւմ
դարան,
սիրելոյն,
բա՞բէ,
թագոյց
տուն
Սիսակեան,
Եւ
ուստի՞
դառըն
բաժակ,
ա՛հ,
յընտանի
դաւաճանաց։
Զոյժ
մարմնոյս
այս
վիմեղէն,
զոր
լուծանել
չկարաց
Պարսիկ,
Հայն`
իւր
համազգին
դիւրաւ
ելոյծ
այսպէս
՚ի
հող։
Այն
բազուկն
անպարտելի
գոռ
թըշնամեացն
ահացուցիչ
Ի
դրուժան
տոհմից
իւրոց,
աւա՛ղ,
փութով
դարձաւ
նըկուն։
Մոռացաւ
Այրարատ
ըզբացեալ
գիրկ
սիրոյ
սորին.
Որով
զինքն
եւ
զիւր
մանկտիս
գըգուէր
գըթով
հայրանըման.
Եւ
զերդ
զմայր
որ
՚ի
գիրկ
զորդեակ
տածէ
գորովապէս,
Նոյնպիսեօք
եւ
յանձանձէր
ըզտուն
Հայկեան
մեծ
Տըրդատէս։
Որսացան
դարանակալքն
առիւծ
հըզօր
զԱրշակունիս,
Որ
ըզորջն
առ
Մասիսիւ
եդեալ
մռընչէր
ահեղագոչ,
Ի
ձայնէն
գազանք
երկրի
խուճապէին
առ
՚ի
փախուստ
Յայրարատայ
սահմանէն
ցորչափ
լըսէր
ձայն
առիւծոյս։
Ի
ձեռն
առին
դաւողք
հատու
զտապարըն
նենգութեան
Հարին
եւ
հատին
զծառըս
բարձրացեալ
՚ի
Հայաստան,
Ոյր
՚ի
ստեղունս
ամրոստեան,
ո՛հ,
թառէին
Հայոց
մանկտիք։
Վասն
այս
դուք
լացէք
լացէք
աստ,
ո՛վ
մանկունք,
մեծամըռունչ
Զայն
ոգիսն
ապաշնորհ,
որ
այսպիսում
բարերարի
Զայս
փոխարէն
հատուցին,
ո՞վ
հատուցմանս
անօրինակ։
Ո՞
սարսափելի
դառն
յիշատակ
միշտ
անմոռաց,
Մինչեւ
յե՞րբ
դարուց
՚ի
դարըս
հոլովեալ
զհետ
մեր
գայցես,
Մինչեւ
յե՞րբ
Հայոց
ունկան
բողոք
ածես
քստըմնելի.
Կաց
անդէն,
մի
գար
յառաջ
ծածկեալ
՚ի
ծոց
ժամանակաց,
Կաց,
ժըտեմ,
մի
յաւելուր
բասրանս
բերել
մեզ
յաւիտեան։
Այլ
ինձ
դու
ձայն
տուր
այժմիկ
ինձ
որ
վերայ
շիրմիդ
անկեալ
Թալկանամ
ուշագնաց
մինչ
յուշ
ածեմ
զվախճան
վեհիդ.
Ձայն
տուր
ինձ
արեւդ
Հայոց,
որ
սըրտառուչ
մըտեր
՚ի
մայր,
Զշառաւիղըս
քո
բոլոր
ամփոփեցեր
յԱյրարատայ,
Ճրագի
մի
չափ
եւ
նըշոյլ
չթողեր
՚ի
լոյս
տան
Թորգոմեան։
Զարթիր
որ
ծանըր
քընով
դու
նինջ
առնուս
՚ի
քնարանիս,
Ըզհասակդ
հըսկայակերպ
՚ի
նեղ
մատրանս
կըծկեալ
այդպէս.
Ա՞յդչափ
՚ի
քէն
սիրեալ
քո
Այրարատ
սիրեաց
ըզքեզ,
Զայս
խոնարհ
եւ
նըւաստիկ
մատու՞ռ
չափեաց
շիրմիդ
բաժին,
Չափողիդ
նըմա
զանբաւ
տեղիս
տիգաւըդ
քաջութեան
Բիւրաւոր
ժողովրդոց
նորին
լինել
՚ի
բնակութիւն։
Վայելէ՛ր
նըմա
յաւէտ
՚ի
լայնածիր
ծոցին
իւրում
Արժանւոյդ`
հոյակապ
եւ
փառաւոր
կանգնել
տաճար
Քանդակեալ
՚ի
ճակատին
զանմահ
անունըդ
Մասիսին։
Այլ
թէ
հարքըն
մեր
մեղան
ըզսիրելիդ
անկուչելով
Յագեալ
եւ
պարարեալ
՚ի
ձեռըն
մեծ
բարերարիդ.
Մեք`
որդիք
նոցին
այսօր
առ
քո
տապան
դիմեալ
Ի
դիմաց
հարցըն
մերոց
ըզթողութիւն
ժըտեմք
լալով.
Լեր
ներող
նոցին
եւ
մեզ
քոյին
ոգւովըդ
վեհանման։
Եւ
դու,
ո՛վ
քրիստոսասէր
հոգի
մարմնոյս
խաչազգեստեալ,
Տուն
թէպէտ
եղբօր
մարմնոյդ
անձուկ
է
յոյժ
ու
անփառունակ,
Քոյդ
սակայն
որ
յերկինս
անեղաշէն
է
եւ
պայծառ.
Հաշտ
այտի
հայեաց
առ
մեզ
լեր
բարեխօս
առ
այցելուն,
Մի
մոռանար
մի
մոռանար
ըզսիրելիդ
քո
զԱյրարատ։
Դարձիր
որ
յերկնից
լեառն
ոչ
՚ի
Սեպուհ
փախեար
՚ի
մէնջ,
Յայդըր
մի
եւ
այժմիկ
դու
գանգատիր
Գրիգորին
յունկն.
Փոխեցաք
մեք
յանբարի
բնութեանց
մերոց
միշտ
բարձրայօն
Յանուշակ
բնութիւն
սիրոյ
որ
տայ
սիրել
զտէրըդ
սըրտիւ։
Ոչ
այսուհետեւ
խառնեմք
ըզթոյն
քեզ
մահառիթ.
Գիտացաք,
մահուամբ
գըլխոյդ
մահ
սըփռեցաւ
ընդ
ողջ
մարմինն,
Գիտացաք,
զի
՚նդ
քոյդ
կենաց
կարճել
եւ
կեանք
մեր
կարճեցաւ։
Ձայն
ուրեմն
այտի
յերկնուստ
արդ
լըսեցո
զներողութեանդ,
Եւ
զլըռութիւնդ
թախծալից
լոյծ
աւասիկ
հարուստ
ամաց,
ՅԱյրարատ
դարձո
զերեսդ,
յօրմէ
ծածկեալ
ելեր
յայնժամ։
Զի՞
ձայնիւըդ
յորդորիւն
գոչես
յերկրէ,
ա՛յ
ողբերգակ,
Զի՞
չթողուս
եղբօրդ
իմոյ
նընջել
հանգսիտ
՚ի
տապանիդ,
Եւ
զի՞
զիմ,
որ
յերկնից
գահն
ընդ
Քրիստոսի
թագաւորեմ,
Ըզվախճան
յուշ
ածեալ
դու
թալկանաս
ուշամոռաց։
Ես
յոյժ
ուրախ
եմ
ընդ
այն,
որ
զիս
հանիք
յԱյրարատայ,
Տէրն
ետ
ինձ
փոխան
նորին
զգաւառն
երկնից
ամենատենչ,
Ուրանօր
անտըրտում
թագաւորեմ
յաւէրժաբար։
Անդ
ոչ
գոյ
դաւաճան
ոչ
տիրադրուժ
երախտամոռ,
Ոչ
եւ
բաժակ
մահագոյժ
եւ
կամ
աթոռ
ժանտ
եւ
դըժրող.
Այլ
զըւարճ
անվիշտ
վիճակ
յաւէրժակից
ընդ
հրեշտակացն,
Այլ
անմահ
երանալից
փառք
անպատում
տիրապատրաստ։
Զի՞
եւ
քեզ
կըսկիծ
է
յոյժ
առ
ապաշուք
շիրմիդ
եղբօրս,
Շատ
է
այդ
բաժին
յերկրի
մարմնոյդ
իմոյ
հողապատեան,
Թող
առայժմ
հանգիցէ
դա
՚ի
մայրենի
հողոյն
՚ի
ծոց։
Գայ
գարուն
գամ
ես
յայնժամ
եւ
զեղբայրիկդ
իմ
բողբոջեալ
Առնում
յանձուկ
՚ի
տանէդ
հանեմ
յերկինս
լայնատարած
Ի
տուն
հօրըն
Քրիստոսի
ուր
օթեւանք
բազում
են
յոյժ.
Արձակ
արձակ
՚ի
նոսին
թող
ճեմ
առցեն
սրունքըդ
կըծեալ։
Ոչ
պիտին
տաճար
դըմա
որ
երկնայնոյս
է
ցանկացող,
Այդ
եւ
եթ
այնոցիկ,
որ
՚ի
սմանէ
վրիպեալ
են
յոյժ,
Եւ
ըզյոյս
իւրեանց
միայն
լընուլ
կամին
երկրաւորօքդ։
Իսկ
որ
արդ
վասն
իմ
հոգւոյս
ուրախ
լինել`
ես
ասացի
Ընդ
հանել
նոցին
փութով
՚ի
հայրենիս
այս
անտըրտում,
Այլ
երբ
հայիմ
եւ
յերկնուստ
յիմդ
Այրարատ`
շարժիմ
՚ի
լաց,
Տեսանեմ
իսպառ
թափուր
՚ի
բիւրաւոր
ժողովըրդոց,
Տեսանեմ
իսպառ
մերկեալ
յիւր
ճոխ
փառաց
նախանձարկու։
Հեծեծեմ
՚ի
վերայ
վանորէից,
աւերակաց,
Զորս
լուսատուին
Հօր
ճըգունք
եւ
իմ
կանգնեալ
զարդարեցին,
Հառաչեալ
յոգւոց
հանեմ
եւ
՚ի
վերայ
ճոխ
գաւառացն,
Ոյց
կառավար
էին
իշխանք
չորեքհարիւր
արքայաշուք։
Լամ
եւ
հոգիս
մորմոքի
զմէն
մի
զարմից
նախարարացն,
Առաւել
եւ
յոյժ
կարի
զտոհմին
իմոյ
Արշակունեան
Որոց
ճետք
եւ
շառաւիղք
համայնաջինջ
ըսպառեցան,
Եւ
զանուանս
աշխարհալուր,
ո՛հ,
մոռացաւ
մանկտին
անգամ։
Ես
վասն
այն
սուգ
ըզգենում
եւ
յողբ
նըստիմ`
թէպէտ
յերկինս,
Ինձ
այս
տեղիք
ուրախաբեր
դառնան
տըխուր
տեսարանք.
Եւ
ցօղեմ
յամպոց
սիրոյս
շաղ
՚ի
վերայ
երկրիդ
Հայոց`
Հեղեալ
արտոսր
՚ի
յերկինս
առ
աթոռով
պետականին.
Նոր
գուցէ
զուարթացուցին
ըզթառամեալդ
իմ
Հայաստան։
Բըղխեսցին
եւ
յիւր
լերանցդ
՚ի
վեր
աղբիւրք
հայրենասէր,
Վըտակունքն
եկեալ
՚ի
մի
յորդոր
գնասցեն
գետահետեալ,
Ընթասցին
իբրեւ
զԵփրատ,
Երասխ
՚ի
մէջ
խոնարհ
դաշտացդ,
Եւ
երկրիդ
ծարաւելոյ
տացեն
ըզջուր
առատ
առատ,
Ծըծեալ
փըխրին
եւ
բերուն
հողոյդ
՚ի
դուրս
բողբոջեսցէ
Ի
ծորոյն
իւրոյ
զցորեան
սովեցելոյ
մանկտւոյդ
՚ի
հաց.
Կերիցեն
կըշտապինդ
եւ
յաւիտեան
մի
քաղցիցին։
Ընդ
ձեզ
արդ
ժամ
է
խօսիլ,
Հայկան
բողբոջք
՚ի
հող
օտար,
Որ
ըզճրագ
լուսոյն
մըտաց
լուցեալ
ելեալ
էք
՚ի
խընդիր
Գանձուն
կորուսելոյ
յԱրամեան
տուն
գիշերացեալ։
Մի
կասիք
մի
կասիք
՚ի
ստէպ
յորոնելոյդ
Կարծելով
թէ
ոչ
՚ի
տան
կայ
թաքուցեալ
գանձ
հայրենեաց։
Ո՛չ,
՚ի
դմա
խորեալ
է
այժմ
հողով
խաւար
տըգիտութեան.
Թէ
միայն
գիւղ
՚ի
ճրագիդ
յաւելուցուք
ըզսէրն
ասեմ,
Շոյտ
ըզնա
հարուստ
լուսով
դորին
կտրէք
դուք
գըտանել։
Այլ
միթէ
ընդ
այս
գանձուն
եւ
զի՞ս
խընդրէք
լեառն
՚ի
Սեպուհ
Ողոքեալ
նոր
այդ
սիրով
ընդ
փոխիլ
ձեր
բնութիւն
յանոյշ.
Բայց
ոչ
այլ
իմ
լուսատուն
թողու
զիս`
պինդ
գըրկեալ
՚ի
գիրկն,
Ինձ
՚ի
դէմըս
բերելով
զհարուած
նետին
եւ
ըզբաժակն։
Չէ
պիտոյ
եւ
ձեզ
այլ
զօրեղ
բազուկս
դէմ
թըշնամեաց,
Բարձան
այժմ
՚ի
յերկրէ
Շապուհ
պրսիկ
եւ
Գեթռեհոն.
Ընդ
հողմոցըն
բըռնաշունչ
արդ
շընչեն
օդք
խաղաղասիք.
Յորում
տէրըն
երեւի
Մասեաց
՚ի
գլուխ
գըթով
իւրով
Ի
Սեպուհ
լեռնէն
երկնից
իջեալ
կըրկին
յայցելութիւն։
Եւ
ոչ
եւս
պիտոյանան
զէն
եւ
զըրեհ,
վահան
եւ
տէգ,
Այլ
հանճար,
իմաստութիւն,
որ
տան
ըզփառըս
ժառանգել։
Եւ
ընդ
իմ
ձեզ
կառավար
տէրն
է
երկնից
զԻսրայէլ։
Որ
առանց
Սաւուղայ
հովուէր
երբեմըն
զԻսրայէլ։
Այս`
Այրարատայ
արժան
ետես
Նախատեսուչն,
Որ
թիւրէր
զընթացըս
իւր
մինչ
վեր
առնոյր
՚ի
բարձրութիւն.
Ուսցի
գէթ
խոնարհելւոյդ
յանըստերիւր
գընալ
շաւիղ։
Տուր
արդ
լըռել,
ողբերգու,
քնարիդ
լեզուի
աշխարանուագ,
Ել
եւ
առ
ըզլալական
մանկտիսըդ
քո
հրաւիրեալ
այդր,
Առ
՚ի
բաց
գնա
՚ի
շիրմէդ
մի
տար
ինձ
շատ
խօսել
յերկնուստ,
Եւ
ոսկերցդ
իս
՚ի
ներքոյ
մահարձանիդ
հեծել
ողորմ
Ծըծեալ
ըմպեալ
դառնապէս
զիջեալ
կայլակս
արտասուելոցդ։
Մայրամած
զերեսըդ
ձե
՚ի
վեր
առէք
արդ,
ո՛վ
մանկունք,
Եւ
յետին
համբոյր
տըւեալ
սուրբ
տապանիդ
ելէք
յուղի.
Դարձուցեալ
անդրէն
ըզձեզ
տանիմ
կըրկին
յԸռըտունիս
59
Նարեկեան
՚ի
մենաստան
շինեալ
հանդէպ
Առտէր
կըղզոյն
Երկոքումք
խորանայարկ
սուրբ
տաճարօք
վայելչօրէն.
Մին
յանուն
Աստուածածնի
եւ
միւս
նախկին
վըկայուհւոյն
Սանդըխտոյ
պարկեշտ
կուսին
հետեւելոյն
Թադէոսի,
Ուր
եւ
իսկ
յիւր
տաճարին
կան
հանգուցեալ
մաքուր
նըշխարքն։
Իսկ
յետուստ
խորանին
՚ի
սուրբ
մատրանըն
նուաստակերտ
Աւանդեալ
են
այն
մատունք,
որ
զհրաշահիւս
գրեցին
մատեանն
Ձօնեալ
ողջոյն
միանձանցն
աշակերտեալ
՚ի
կրօնաստանս։
Այլ
շնորհաց
հոգւոյն,
մանկունք,
որ
եմք
նիագ
եւ
փափագող,
Ի
տապան
դիմեալ
սըրբոյն
առ
այս
կալցուց
ըզնա
օճան.
Եւ
պատմեցից
անդանօր
զմին
՚ի
հրաշից
երանելոյն
Առ
՚ի
փառս
ներգործողին
որ
ըզծառայնպատուէ
այնպէս։
Դըժնեայ
ոմըն
բարբարոս
բնակեալ
երբեմն
՚ի
գիւղս
Նարեկ
Ետ
ըզհաւ
մի
դընել
թուխս
կուսան
կընոջն
որ
էր
տընտես.
60
Եւ
այն
ինչ
հաւըն
նորեկ
ճետովք
ճեմէր
՚ի
բակ
վանից
Խուճապեալ
՚ի
մըրըրկանէ
պատըսպարէր
զձագս
ընդ
թեւօք
Ապաւէն
խընդրեալ
ինքեան
զերկանաքարն
յեցելոյ
յորմ։
Ե՛ւ,
չգիտեմ,
չարի՞ն
հնարիւք
թէ
իսկ
վերին
ակնարկութեամբն
Անկանէր
քարն
ապաւէն
զհաւըն
ճըմլէր
ճետովք
հանդերձ։
Զայս
տեսեալ
տընտեսին
տարակուսէր
մեծ
երկիւղիւ,
Այլ
յուշ
ածեալ
ըզԳրիգորն,
ում
ծառայէր
սըրտի
մըտօք,
Եւ
ըզնա,
որ
զաղաւնիսըն
տապակեալ
թըռոյց
հրաշիւք.
Շոյտ
անդէն
լընոյր
՚ի
մաղ
զնոսին
տանէր
՚ի
գիր
սըրբոյն։
Բա՞բէ,
յետ
պահու
միոյ
կենդանանայր
հաւըն
մեռեալ
Ելանէր
եւ
գըրգալով
գայր
առ
տընտեսն
առեալ
ըզձագսն։
Կամի՞ք
զի
զձեզ,
ո՛վ
մանկունք,
հանից
՚ի
լեառն
եւ
քարանձաւն,
Անդ
ուր
իբրեւ
յառագաստ
հարսըն
հըսկէր
աղօթանուէր
Փեսային
իւր
անձկութեամբ
մաշեալ
ոգւովըն
խանդակաթ,
Եւ
՚ի
սեղան
սիրոյ
սըրտին
յիշատակաւըն
ճենճերեալ.
Տես
մինչեւ
ըզտենչալին
առ
՚ի
սէր
իւր
իջեալ
յերկնից։
Քանզի
մինչ
երանելին
»նգ
այգւոյն
բանիլ
նոր
զուարթաբեր
Նըւիրէր
իւր
փեսային
զխորոց
սըրտին
սիրոյն
նըւէր,
Այն
ինչ
զաչս
՚ի
ծովըն
կոյս
դարձուցանէր
յԱռ
տէր
կըղզին,
Տեսանէր
ըզնա
ողջոյն
լըցեալ
լուսով
ծիրանափայլ,
Եւ
՚ի
մէջլուսոյն
երկու
արեգակունք
հրաշաճաճանչ.
Ուստի
ձայն
քաղցրիկ
լըսէր,
ե՛կ
Գրիգորէ,
էջ
՚ի
լեռնէդ,
Մատիր
եւ
առ
ըզքո
տէր
ըզտենչալին
ում
ցանկայիր։
Ո՞վ,
զի՛նչ
տարփաւոր
հարսին
յակճիռս
կացեալ
ընդ
այս,
Աչքն
անքըթիթ
՚ի
կըղզին
սիրոյն
՚ի
սէր
յափըշտակեալ
Զաչքըն
ծով
ծիծաղախիտ
գեղգեղելով
իջանէր
վայր
Եւ
ծովուն
վերայ
ճեմեալ
իբրու
զՊետրոսն
առ
սիրելին
Մօտենայր
եւ
անկանէր
»նգ
կուսին
զըւարճախառն.
Զմանկիկ
Յիսուս
մօրն
՚ի
գըրկէն
առնոյր
ըղձիւ
եւ
համբուրէր,
Տայր
անդրէն
եւ
դու,
ասէր.
առ
ըզքո
տէրըդ
կուսածին.
Վա՛շ,
լըցաւ
սըրտիս
փափագ,
գոհ
եմ
ըզքէն,
մայր
անարատ։
Այսպէս
երանելին
տեսոյն
եւ
եթ
չեղեւ
արժան։
Այլ
եւ
շըրթամբք
համբուրեաց
զտիպ
լուսագեղ
Աստուածորդւոյն.
Այսպէս
այրին
եւս
հովուաց
զուգակիր
փոքրիկ
կըղղեակդ
Երեւեալ
՚ի
դմա
հրաշիւք
կուսին
որդւովըն
մանկացեալ։
Են
եւ
այլ
շատ
վանորայք
՚ի
գաւառիս
Ըռըշտունեաց,
Այլ
գեղով
զարմանալին
զիս
գրաւելով
քարշեալ
տանի
Մենաստան
Աղթամարայ
հրաշազընին
՚ի
Հայաստան։
Այն
է
որ
նդ
՚ի
ծովուն
զգլուխն
ամբարձեալ
վըսեմաբերձ
Ձեռն
՚ի
նըշմար
հրաւիրէ,
ո՛ն
երթիցուք
անդըր,
մանկտիք։
Բայց,
եղու՛կ
ինձ,
եւ
աստէն
զիս
ըմբըռնեն
ցաւք
՚ի
ներքուստ,
Կըրկնակի
տան
՚ի
սըրատէս
՚ի
վեր
հանել
ըզհառաչումն։
Արե՛կ
այժմ
որ
իսկ
աչօք
հիաչըքնաղ
զշինուած
սորին
Նըկատեր
եւ
քոյդ
՚ի
վէպ
նըկարեցեր
ճըշգըրտապէս.
Թէ
զբազում
շէնըս
նախնեաց`
շըրջեալ
տեսի
յաշխարհս[Հայոց,
Սակայն
զիս
ապշեցոյց
յոյժ
սըխրասարասըն
Աղթամար։
Եկ
եւ
շըրջեաց
դու
այժմիկ
տես
զի՛նչ
կան
արդ
յայնցն
շին[ուածոց,
Եւ
զի՛նչ
անցեալ
գնացին
ընդ
շինողին
փառացըն
ճոխ։
Ո՛ւ
պարիսպն
ահեղակերպ
հիմունքն
՚ի
խորս
ծովուն
եղեալ
Զարդարեալ
աշտարակօք
եւ
գեղեցիկ
բոլոր
բըրգօք,
Ոյց
՚ի
գլուխ
գահոյք
էին
խորանանման
եւ
տախտաձեւ.
Անդ
՚ի
զբօս
նըստէր
Գագիկ
ազատակոյտ
զօրքն
ըզնովաւ,
Եւ
կապուտակ
ծովուն
դաշտ
շուրջանակի
կայր
տեսարան,
Մեղմաշարժ
ալիքն
ընդդէմ
ծիծաղէին
ծաւալ
ծաւալ։
Ո՛ւր
քաղաքն
ապաստանի
պարըսպաւոր
ամրակառոյց,
Եւ
՚ի
նմա
փարթամագոյն
ազատ
իշխանք
Ըռըշտունեաց.
Կամ
պալատն,
ոյր
ըզտեղին
նոյն
ինքն
արքայն
չափեաց
լարիւ
Որոշեալ
՚ի
նմա
փողոցս
եւ
բուրաստանըս
ծաղկոցաց.
Զոյս
անթառամ
պահէր
միշտ
վըտակ
աղբերն
անհատաոս։
Եւ
ո՛ւր
տաճարըն
վեհ
շինեալ
՚ի
պէտս
ըզբօսանաց,
Նըկարովք
գեղապաճոյճ
գերազանցեալ
քան
զՈստանին.
Յորս
երեւէր
բազմեալ
՚ի
գահ
արքայն
կերպիւ
նազելագոյն,
Զիւրեւ
պար
իբը
՚ի
սպասու
դասք
պատանեաց
լուսատեսիկ,
Յանդիման
՚ի
մարտ
ելեալք
հոյլք
ըմբշեաց
սուսերամերկ.
Անդ
եւ
ահեղ
առիւծունք
եւ
այլ
պէս
պէս
գազանաց
խումբք,
Սոսկալի
տեսարան
մարտից
նոցուն
երեւէին։
Հապա
զի՞նչ
եւ
զերամոց
հաւուցն
ասեմ
գունակ
գունակ`
Գեղով
իւրեանց
բնակաւոր
ընդ
երկնագոյն
յորմ
նըկարեաք.
Գիտես
թէ
»նդ
օդ
ճախրէին
թեւապարեալ
կենդանապէս։
Ո՛ւր
սոքին,
աստ,
պատմիչ,
էրո՞ւմ
եւ
մի
ոչ
երեւին,
Մի
միայն
նոցին
տեղիք
արդ
նըշմարին
աւերակեալ։
Այդոքիկ,
ողբերգու,
երկրաւորին
էին
վայելք,
Եւ
մարմնոյ
ունայնասէր
բաժինք
տըւեալ
անտեւական.
Եւ
դիւրեղծ
աւազափուլ
խախուտ
շինուածք
հիմունք
՚ի
հող,
Շոյտ
վասն
այն
՚ի
շընչմանէ
հողմոց
փլուզեալ
տապալեցան։
Ի
դոցունց
միայնակ
զարմանագործ
Կաթուղիկէն,
Որ
բաժին
գոլով
հոգւոյն,
հիմունք
յերկինըս
կանդաղեալ,
Մինչեւ
ցայսօր
հաստատուն
եկաց
անշարժ
միշտ
՚ի
հողմոց։
Այլ
մի
դու
չերեւելեօք
մեծագործին
յաւելուր
փառս,
Շատ
է
այն
պարծանք
նըմին
եւ
յիշատակ
յաւէրժական։
Ոռ
ուրեմն
այտի
զմանկունս
տար
տաճարին
այն
յանդիման,
Ես
ցուցից
անդանօր
զհանճար
ոգւոյն
մեծագործին,
61
Եւ
մատին
Մանուէլի
զճարտարութիւն
ամենարուեստ։
Տեսէք
ահա
զարտաքուստ
յորմոց
վերայ
նորին
դրօշուածս
Զվէպ
հընոյն
եւ
ըզնորոյս
ճըշգրիտ
՚ի
վէմըս
քանդակեալ.
Գոգջիր
թէ
նոր
յանդիման
բերեն
աչաց
զանցելոց
գործ։
Նախաստեղծք
տերեւապատ
առ
թըզենեաւ
պատըսպարին,
Արարիչն
՚ի
վերոյ
ծառոյն
կացեալ
ձայնէ
զուրեսն.
Ի
վերայ
ելեալ
Կայէն
ըսպանանէ
զԱբէլն
անմեղ.
Մասեաց
՚ի
գլուխ
կայ
՚ի
նիստ
նաւըն
Նոյեան
անառագաստ,
Աղաւնին
շըղաբեր
ընդ
պատուհան
մըտանէ
ներքս.
Աբրահամ
սուր
՚ի
ձեռին
զենու
զորդեակն
իւր
սիրելի,
Առ
նովաւ
խոյն
յեղջերաց
՚ի
Սարեկայ
ծառոյն
կախեալ.
Իսահակ
օրհնէ
զՅակոբ
զաջն
՚ի
վերայ
գըլխոյն
եդեալ.
Փախուցեալն
՚ի
յեղբօրէն
զքարն
՚ի
սընարս
եդեալ
նընջէ,
Եւ
սանդուխքն
առընթեր,
որով
մարդիկ
յերկրէ
յերկինս.
Յովսէփ`
արեւ,
լուսին
եւ
մետասան
աստեղք
՚ի
յոտսն.
Մովսէս`
եւ
առ
անթովք
տախտակ
քարանցն
աստուածադրոշմ.
Ահարօն
թագն
՚ի
գլուխ
եւ
՚ի
ձեռին
բուրվառ
խընկոցո,
Քահանայքն
ըզտապանակն
՚ի
յուս
բարձեա
ընդ
Յորդանան.
Դաւիթ
պարսաքարիւ
Գողիացուն
կայ
՚ի
ճակատ.
Ապըստամբն
Աբիսողոմ
զվարսիցն
՚ի
կախ
որով
պարծէր.
Սողոմ
առիւծադրօշ
՚ի
գահ
բազմեալ
շըքեղակերպ,
Առաջի
նորին
՚ի
դատ
երկու
կանայք
եւ
նոր
մանկիկն.
Եղիա
կառօքն
յերկինս
եւ
Եղիսէ
հայի
ընդ
ելն.
Եսայի,
ոյր
՚ի
շըրթունս
մատուցանի
հուրն
ունելեօք.
Դանիէլ,
եւ
հին
աւուր
ծերն
՚ի
յաթոռ
նըստեալ
փառաց.
Հիազարհուրն
Ամբակում
իբր
՚ի
վիմին
կացեալ
պահօք,
Ընդ
նոր
գործ
խաչեցելոյն
անդուստ
հայի
զարմանալեօք.
Ի
կիտէն
կըլեալ
Յօնան
առ
Դըդմենւոյն
շըքով
նըստի։
Այսպէս
եւ
այլ
մարգարէք
եւ
նահապետք
Իսրայէլեան
Ի
մի
շար
շուրջանակի
կան
պարաւոր
զեկեղեցեաւ։
Թողեալ
արդ
զայդոսիկ
տեսէք
եւ
նոր
կտակին
ըզվէպս.
Աւետիս
տայ
Գաբրիէլ
հաւան
կուսին
խօսեցելոյ.
Սքանչելի
ծնունդն
՚ի
յայրին,
հրեշտակք,
հովիւք,
խօսնայր[Յովսէփ,
Անդ
եւ
մոգք
աստղահրաւէր
զընծայս
ձօնեն
արքայ
ծնելոյն.
Ընծայումն
՚ի
տաճարին
Յիսուս
՚ի
գիրկըն
ծերունւոյն.
Յովհաննէս
ջուր
ածէ
զխոնարհ
գըլխով
մըկըրտելոյն.
Տէրն
իշով
յԵրուսաղէմ,
մանկտիք
՚ի
ձեռս
արմաւենիս.
Փրկիչն
՚ի
վերնատունն
յընթրիքս
բազմեալ
ընտրեալ
դասուքն.
Ի
ներքոյ
իբր
՚ի
պարտէզն
՚ի
ծունըր
կայ
խաչապատրասան.
Հրեշտակն
վերուստ
կարկառէ
զմահուն
բաժակ
յօժար
ոգւոյն.
Մատնիչըն
նենգաւոր
հըպեալ
՚ի
հեզըն
համբուրիւ.
Ձեռակապ
առեալ
տանին
զինուորքըն
չար
զտէրն
՚ի
յատեան.
Զփայտ
մահուն
անպարտակիրն
առեալ
դիմէ
՚ի
Գողգոթա.
Զխաչիւ
որդւոյն
փարեալ
Մայրն,
անդ
սիրելին
եւ
Յովհաննէս.
Թաղումըն
կենդանւոյն,
պատէ
Յովսէփ
զանպարագիրն.
Յարուցեալն
՚ի
կոյս
վիմէն
եւ
յաղթական
դրօշն
՚ի
ձեռին.
Համբառնալն
՚ի
վեր
բանին
ու
աշակերտացըն
կալ
յակճիռս։
Առաքեալք
եւ
ընտրեալ
սուրբ
հայրապետք
եկեղեցւոյ
Մէն
մի
իւրեանց
նըշանիւք,
որ
առ
նոսա
յայտնեն
ըզշնորհսն.
Մատթէոս,
Մարկոս,
Ղուկաս,
եւ
Յովհաննէս
արծուաթըռիչն
Խորհըրդեամբքըն
կենդանեաց
՚ի
չորս
կողմունըս
քանդակեալ։
Տեսանէ՜ք
եւ
արքայից
Արշակունի
եւ
Արծրունեան
Զկերպարանս
ահեղատես
եւ
ըզհասակս
հըսկայաձեւ։
Նա
յաւէտ
ընդ
փառացի
պատկեր
Գագկայ
նայեցարուք.
Զբոլորակ
տիպ
տաճարին
՚ի
ձեւ
փոքրիկ
ճըշգըրտահան
Ընծայէ
ձեռօք
փըրկչին
որ
յանդիման
իւր
յօրինեալ։
Ի
թիկունս
եկեղեցւոյդ
անցեալ
այտի
տեսէք
եւ
անդ
Զորթ
եւ
զուռս
ողկուզազարդ
այգեգործովք
ի»
միասին,
Ձիթենիս
մանրապըտուղ
եւ
այլ
պէս
պէս
ծառըս
մըրգաց,
62
Զի՞
մանրամասին
կերպացեալ
են
ճիւղովք
պըտղովք։
Զարտաքին
գեղեցկութիւն
տեսիք
ահա
եւ
սքանչացալք.
Արդ
եւ
»
ներքըս
մըտեալ
սըրբասահման
վեհ
տաճարիդ`
Դիտեցէք
եւ
ըզներքին
շըքեղութիւն
փառաց
դորա.
Թէ
ողջիկ
կան
տակաւին
ոչ
կողոպտեալ
՚ի
թըշնամեացն։
Եղո՛ւկ
եւ
զիս,
ողբերգու,
եւ
եւս
ընդ
քեզ
ըզլալ
առնում.
Քանզի
ոչ
որպէս
յայնժամ
այդ
տեսանեմ
ըզշուք
ներքին։
Դրունքըն
իւր
մայրատախտակ
քերեալ
գերփեալ
են
համայնիւ,
Որ
պատեալ
էին
համբուն
զուտ
արծաթեայ
փայլուն
թիթ[ղամբք։
Չերեւին
՚ի
յորմունս
այն
ծաղկաձեւ
ոսկեքանդակք.
Ի
պատկերս
տնօրէնութեանց
եւ
ոչ
ոսկւով
յեռեալ
ակունքն։
Հայիմ,
ո՛հ,
եւ
՚ի
սեղան
եւ
տեսանեմ
մերկ
՚ի
զարդուցն,
Ոչ
աշտանակ
ոսկեձոյլ
շուշանագործ
բազմաճիւղեան,
Կամ
սրահակ
մետաքսահիւս
գունեան
թելօք
նարօտ
նարօտ,
Կամ
Ծածկոյթ
բազմոցին
մարգարտաշար
համատակեալ։
Զայսոսիկ,
աւա՛ղ,
ողջոյն
յաւար
տարան
հինից
հրոսակք
Այդպէս
մերկ
թողին
ըզդա
յիւր`
իներքին
հանդերձանաց.
Զգեցուցանել
վերըստին
ձեզ
ըսպասէ,
Հայկեան
մանկունք։
Քաջ
ահա
դիտեալ
տեսիք
՚ի
հոյակապ
աս
մենաստան
Զհրաշարուեստ
ճարտարութիւն
եւ
ըզհանճար
մատին
Հայոց.
Ոյր
յորժամ
ոյժ
զօրավիգ
տային
բազուկքըն
քաջազօր,
Եւ
արիւն
յամէն
սըրտէ
խաղայր
ցամաք
մատին
՚ի
ջիլս
Զայսպիսի
զարմանալիս
մատըն
ողջիկ
այն
քանդակէր։
Իցէ՞,
զի
եւ
դարձեալ
խաղաղ
առցէ
յամէն
սըրտից,
Եւ
մատանց
մեռելութեան
տացէ
շարժումըն
կենդանի,
Յարիցեն
եւ
այսպիսեան
զհանճար
Հայոց
հանցեն
՚ի
լոյս։
Ի
նուագ
վերջին,
ո՛վ
մանկունք,
տանիմ
ըզձեզ
՚ի
միւս
կըղզիս
Ի
Լիմ
եւ
Կըտուց
սուրբ
կրօնաստանըս
միանձանց։
Թըռիք
հապաթեւածեալ
զծովուն
հատեալ
լայն
ասպարէզ
Շոյտ
հասցուք
անդ
ուր
կամիմ
դիւր
տալ
ոտից
իմ
վատակեալ
Եւ
քնարիս
թուլադաշնակ`
հանգիստ
վայրիկ
մի
լըռութեամբ։
Եկաք,
վա՛շ,
յիմ
սիրեալ
տեղ
եւ
խաղաղիկ
նաւահանգիստն,
Ուր
փութան
նաւքըն
խռովեալ`
զերծեալք
յալեաց
կենցաղոյս
այս
Զխաչին
բացեալ
զառագաստ
հողմով
սիրոյ
փըրկչին
վարեալք
Եւ
՚ի
տապան
իմն
մըտաք
անձեռագործ
եւ
հողանիւթ
Ի
փոքրիկ
ծովակիս
կազմեալ
վերին
ճարտարութեամբ
Ուր
պահին
մաքուր
երամ
սուրբ
աղաւնեաց
մըշտամընչիւն,
Որ
փախուցեալք
՚ի
բազէից
՚ի
ծոց
սորին
թաքչին
անքոյթ։
Ասպարէզ
է
աստանոր
խըմբից
այլ
իմըն
մենամարտ
Դրօշու
խաչին
խրախուսեալք
ընդդէմ
չարին
աներեւոյթ,
Եւ
ոչ
՚ի
զէն
այլ
յաղօթս
վառեալ
մարմնովքըն
մերկանդամ
Մարտուցեալ
ընդ
բելիար
զգետնեն
ըզնա
շնորհիւ
խաչին։
Աղքատին
յանձուկ
խըցկունս
մըտեալ,
մանկունք,
արդ
շըջեսցուք,
Որ
՚ի
սոսին
շինեալք
են
անձուկ
հետոց
հետեւողացն։
Զի՞,
տեսէք,
մութ
եւ
անշուք
գեղատըխուր
են
բընաւին,
Պատեալ
որմովք
դուզնաքեայ,
ցած
եւ
խոնարհ
են
առաստաղքն,
Մի
եւ
կամ
երկու
լուսանցս
ունին
միայն
՚ի
յարեգդէմ,
Յոյց
շողիկ
կաթեն
եւ
լոյս
առնեն
անձանցն
արգելական։
Իսկ
յատակք
են
անպաճոյճ
լոկ
խըսրիկ
մի
արկեալ
եւ
եթ,
Զարմանամ,
ի՞բր
՚ի
խոնաւ
գետնոյն
մարմինք
ոչ
խօթանան,
Այլ
միշտ
առողջ
մնան
եւ
ժիր
թէ
եւ
լինին
հարիւրամեայ։
Սակայն
ոչ
ընդ
այս
յաւէտ
այլ
ընդ
նոցին
վարս
հիանամ,
Որ
այնչափ
տաժանութեանց
տանին
ոգւով
ժուժկալասէր.
Մարմնով
մեկնահանդերձ
կըռուին
սաստիկ
ցըրտոյն
ընդ
դէմ,
Բազմօրեայ
պահօք
յաղթեն
անոյժ
մարմնոյն
ախորժակաց.
Եւ
արթուն
հըսկողութեամբ
աչաց
քընոյն
ծանրացուցիչ։
Են
ոմանք
որ
երկնաւոր
վարդապետին
բերեն
ըզտիպ
Անձանձրոյթ
անյագ
ձայնիւ
զգիշերն
՚ի
գլուխ
հանեալ
յաղօթս։
Կէսք
թէպէտ
կըծկեալ
մարմնով
զաղաբողոն
առեալ
վերայ
Նընջեն
այնպէս
անմահիճ
գօտին
առանց
լուծանելոյ.
Բայց
անդէն
վաղայարոյց
լինին
յերկրորդ
պահ
գիշերոյն
Մինչ
ըստուեր
պատէ
զերկրաւ
բնութիւնք
լըռեն
տիեզերաց,
Եւ
մարդիկ
աշխարհի
նիրհեն
փափուկ
՚ի
յանկողնոջ.
Նոյն
արթունք
եւ
զըւարթունք
՚ի
սուրբ
աղօթըս
կանխելով
Պաշտեն
ըզտէր
անդադար
զուարթնոց
երկնից
նըմանելով։
Այլ
յորժամ
ձայն
զանգակին
կոչէ
գոգիսըն
տըքնասէր,
Եւ
զնոսին,
որ
գոգ
թէ
նոր
զաչըս
տըւեալ
են
քնոյ
անօր.
Որպէ՞ս
արագ
եւ
նոքին
զքուն
թօթափեն
յարտեւանաց,
Ելանեն
լուրջ
եւ
զըւարթ
փոյթ
ժողովեն
յեկեղեցին։
Անդ
ըսկիզբն
առնուն
հընչել
զԴաւթեան
քընար
սաղմոսերգուքն,
Ոմանք
լուռ
կացեալ
նոցա
նըւիրեն
ունկըն
մըտադիւր.
Այլք
յօտից
վերայ
անշարժ
»նգ
երկիր
հային
միշտ
ակընկոր
Քաղցր
՚ի
ձայն
երգոյն
զմայլեալք
հրեշտակային
սուրբ
օրհթեանցն,
Կէսք
ըստէպ
ծունըր
կըրկնեալ
եւ
մածուցեալ
զգետնով
զերեսս
Ի
հանդէս
ժուժկալութեան
ջերմ
արտասուօք
հայցեն
ըզշնորհ.
Եւ
ըզձեռս,
որ
չէ
լըցեալ
արեամբ
մեղաց
աշխարհիս
այս,
Տարածեալ
միշտ
պաղատին
վասն
աշխարհի
խաղաղութեան։
Իիսկ
յորժամ
աւարտեն
զերկար
պաշտօն
ճաշոյ
ժամուն
Ելեալ
՚ի
տանէն
աղօթից
երթան
յառաջ
՚ի
ճաշատուն.
Ոմն
անդէն
՚ի
ամբիոն
ելեալ
կարդայ
զՎարըս
հարանց,
Լուռ
մընջիկ
այլքն
՚ի
սեղան
ընդ
ճաշակելն
՚ի
միտ
առնուն,
Զի՛նչ
է
սակայն
զոր
ճաշեն,
այսըր
տեսէք
զօրէն
պահոց,
Լոկ
հացիկ
ընդ
բանջարոյ
զոր
համեմեն
աղին
համով,
Կամ
ապուր
ընդեղէն
ծերոցն
՚ի
պէտս
եփեալ
ջերմիկ։
Այսր
ոչ
գոն
խոհակեր
եւ
ամճաբեր
կամ
ծաղարար,
Ոչ
գառինք
խորովեալ
կամ
համադամ
պէս
պէս
խորտիկք,
Ոչ
գինի
եւ
կամ
այլ
քաղցր
ինչ
ըմպելիք
օշարակաց,
Քանզի
ազատ
են
սեղանք
նոցին
փափուկ
յայս
վայելից։
Յանպաճոյճ
սեղանոյն
ելեալ
ապա
զուարթ
անտըրտունջ
Գոհանան
զպարգեւողէն,
դառնայ
մէն
մի
յիւր
մենանոց.
Վերծանեն
այնուհետեւ
անյագ
ոգւով
զհոգեմատեանս,
Որ
քաղցեալ
ոգւոց
նոցին
ճաշ
է
քաղցրիկ
հոգեպարար։
Սիրեմ
ես,
բազմահամբեր
ճըգնաւորին
վախճանելոյ
Ձեզ,
մանկտիք,
դոյզն
ինչ
տողիւք
զհանդէս
վարուցն
երգել
աստէն,
63
Որ
ըզվարս
Խոստովանող
աշակերտին
բերէր
ճըշգրիտ,
Զողջ
գիշեր
իբրու
զկանթեղ
նա
կայր
անշէջ
արթուն
աչօք
Աղօթիւք
անհատական
ընդ
Աստուծոյ
խօսեալ
՚ի
սիրտ։
Բացօթեայ
ճըգնէր
յաւէտ
՚ի
մէջ
կըղզւոյն
ուր
եւ
կամէր,
Եւ
ղօղեալ
յոլով
անգամ
՚ի
դարափորն
իւր
խորագոյն
Անճաշակ
անկերակուր
պահէր
անդէն
զեօթնեակ
աւուրս։
Արդար,
այլ
արտասուէր
իբրեւ
ըզյոյժ
մեղուցեալ
ոք,
Եւ
կըրկնէր
շըրթամբք
անլուռ
զխոնարհ
մեղայն
մաքսաւորին,
Յամենայն
՚ի
շաբաթօջ
խոստովանէր
գոչ
գործեցեալսն,
Եւ
ըզհացն
իջեալ
յերկնից
միշտ
ճաշակէր,
ոչ
յագենայր։
Ոչ
միայն
էր
ընչատենչ,
այլ
եւ
չխնդրէր
ըզկարեւորսն,
Զըրկէր
զանձն
՚ի
պիտոյից
տայր
ընկերին
կարօտելոյ,
Կենդանւոյն
առ
աշխարհ
մեռեալ
էր
նա
բոլորովին,
Սոսկացեալ
՚ի
յերկրէս
եւ
ըզգեցեալ
զերկինս
հոգւոյն
Ըզմարմինն
՚ի
խաշ
հանեալ
անտար
վըշտօք
ժուժկալութեան
Կարօտեալ
կամովին
նեղեալ
մարմնով
եւ
չարչարեալ։
Այսպէս
երանելին
իբրեւ
զարեւ
՚ի
բոյլս
աստեղց
Փայլեցաւ
՚ի
մէջ
եղբարց
պայծառ
լուսով
ճըգնողական.
Եղաւ
անհամելոց
աղ
համեմիչ
վարուքըն
խիստ,
64
Եւ
խըթան
խաչակրօնից
հեզգացելոց
՚ի
նոյն
հանդէս։
Հաս
ժամ
ահա,
զի
ելցուք
եւ
առ
ծովուս
Քաջբերունեաց
Ըզվերջին
քնար
ողջունի,
ո՛հ,
ես
հարից
սըրտաճըմլեալ
Յուղարկաւոր
լեալ
ձեզ
անդ
մէն
մի
անդրէն
յօտար
աշխարհս։
Դուք`
մանկունք,
որ
իսկըզբան
մըտանելով
դրախտին
ընդ
դուռն
Ճեմեցայք
՚ի
Հայաստան,
աստէն
եկեալ
ելիք
արտաքս։
Այլ
աստ
վարիկ
մի
դուլ
տուէք
ձերում
ոտից
մի
գնայք
յառաջ,
Լըւարուք
թէ
զի՛նչ
լալով
ժըտէ
՚ի
ձէնջ
ողբալի
մայրն։
Ո՛վ
իմ
որդեակք
մայրասէր,
զձեզ
որ
առ
սէր
իմ
հայրենւոյս
Ողբերգուդ
հրաւիրեալ`
եբեր
՚ի
յիս
եւ
ճեմեցոյց։
Արդ
երթայք,
այլ
քա՛ւ
թէ
զիս
դուք
մոռանայք
մինչեւ
իսպառ։
Յուշ
լիցի
ձեզ
Այրարատ
եւ
Մայրըն
ձեր
ամենածին.
Աւազանըն
Եփրատայ
ծնողին
արգանդ
յորդիս
լուսոյ.
Խոր
Վիրապ
եւ
սիրեցեալ
տուն
Գրիգորին
լեառն
Սեպուհ.
Եւ
շիրիմք
երանելի
հարցըն
տածիչ
հոգեւորաւն։
Յուշ
լիցի
ձեզ
եւ
Մասիս,
ալեւոր
ծերն
եւ
Արագած.
Տենչալի
տուն
Թորգոմայ,
յորմէ
ելեալ
տարագրեցայք.
Թեկն
առ
թեկըն
չարեցեալ
այն
ապագոյն
թօնուտ
լերինք.
Ճոխաբոյս
հովիտք
եւ
ձորք
հովային
մարմանդավայրքն.
Քաղցրահոս
աղբերակունքն,
այն
խոխոջիւն
յորդոր
առուաց.
Այն
սիրուն
բազմաբուրեան
ծաղկունք,
որոց
առից
ըզհոտ.
Դիւր
լայն
պարարտ
դաշտորայքն
եւ
այն
կանաչ
մարգագետինքն.
Բերրի
եւ
կորդ
արտորայքն,
որ
ըսպասեն
արօրադրաց։
Յուշ,
նա
իմ
աւերակաց
տեսիլ
եւ
կերպն
աշխարելի.
Այն
հիմանց
խախտեալ
խքարինք
եւ
այն
նըշխարք
մանրակոտոր.
Մարմարեայ
սիւնք
մամռապատ
եւ
թաւալեալ
այն
մահարձանք.
Այն
փըլեալ
եկեղեցիք
եւ
տաճարաց
մնացեալ
կամարքն.
Այն
ամայի
վանորայքն
եւ
մոռացեալ
ուխտատեղիքն։
Դուք
մի՛
թէ
զայսոսիկ
մոռանայցէ՞ք
՚ի
յաւիտեան,
Կամ
իսպառ
ո՞չ
յիշիցէք
զքաղցր
այն
տեղիս
բնակասնունդ.
Կամ
թողուցու՞ք
զիս
այրի
եւ
զիմ
երկիրդ
անմարդաձայն։
Յի՜ս,
ո՛վ
իմ
մանկունք,
յիս
դարձ
առէք
նախնոյն
նըման.
Ոչ
ասեմ
տամբք
եւ
զարմօք,
շատ
է
միայն
սըրտիւ
սիրով.
Զհամասեռ
Հայկեան
սերունդս,
յոր
վայր
իցեն
թէ
սիրեսջիք,
Անդ
եմ
ես
հայրենիս
եւ
զայն
անշուշտ
ինձ
վարկանիմ։
Չէ
այն
ոք
հայրենասէր,
որ
կայ
առիս,
այլ
ոչ
սիրէ,
Հուպ
կացեալ,
բայց
ոչ
հայի
յողորմ
տեսիլ
մերձաւորիս
Զաչըս
յինէն
ամփոփեալ
զիւրեւ
միայն
դարձուցանէ։
Հեռացելոյ
սիրողին
լերինք
բարձունք
չեն
խոչընդակն,
Քաջ
կարէ
նա
եւ
անդուստ
ըզհեռացեալըս
նըշմարել.
Եւ
զերդ
արեւն
՚ի
բացուստ
շող
արձակել
մըթագնելոյս։
Գնասջիք
բարեաւ
արդ,
մանկունք,
եւ
զիս
այնպէս
դուք
սիրեցէք։
Խոնարհեալ
զհող
հայրենւոյն
համբուրեցէք
փըղձկեալ
սըրտիւ,
Ասացէք
եւ
դուք
նըմա
մնասջիր
ողջամբ,
ո՛վ
Հայաստան,
Ա՜հ,
մեկնեալ
այժմ
՚ի
նմանէ
երթայք
տըրտում
ըզճանապարհ,
Ոմն
՚ի
հիւսիս
ոմն
՚ի
հարաւ
ոմն
յարեւմուտս
՚ի
տարաշխարհս։
Զքաղցր
արեւըն
հայրենեաց
եւ
զպարզութիւն
թողեալ,
աւա՛ղ,
՚Նդ
այլ
արեւով
ջերմային
եւ
խառն
օդով
երթեալ
սնանիք.
Եւ
՚ի
ձեր
ծածկի
աչաց
Մասիս
եւ
լեառըն
Վարագայ,
Եւ
ոչ
եւս
այլ
զօդ
նոցին
ծըծէք
որ
իմ
երգով
շընչէր։
Այլ
որ
՚ի
քէն
ելեալ
դու
սըրտիւ
գնացեր
՚ի
հայրենիդ.
Անդ
ճեմեր,
աւա՛ղ,
աստէն
՚Բիւզանդիոն
հարեր
ըզքնարս,
Անդ
ամպեալ
ցօղեր
արտօսր
կաթիլքըն
իջին
յերկիր
պանդուխտ.
Անդ
լացեր
կականալի
ձայնիկըդ
ել
յարեւմըտից.
Սակայն
ու՛ր
ես
դու,
գիտե՞ս,
հէք
ողբերգակ
Արարատեան,
Քեզ
թկւն
թէ
հայրենւոյդ
յանուշակ
ծոց
հանգուցանիս,
Զի
այդպէս
քոյդ
հրաւիրեալ
մանկանց
լինիս
յուղարկաւոր
Չաչսըդ
քո
բաց,
եկ
՚ի
միտս,
ո՛հ,
եւ
դու
կաս
յօտար
աշխարհ։
ՎԱԽՃԱՆ
