Պատմութիւն արարեալ Մատթէոսի մեծի քահանայի Ուռհայեցւոյ վասն Բագրատունեաց թագաւորացն եւ այլոց բազմաց ի ԴՃ թուականէն սկսեալ մինչեւ ի ՈԺԱ թիւն աւարտեալ

Իսկ ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ եւ ի -ՆԱ թուականին Հայոց եղեւ սով սաստիկ ի բազում տեղիս. բայց յաշխարհն հարաւոյ յերկրին Տաճկաց եղեւ նեղութիւն մեծ եւ առաւել քան զամենայն ի Միջագետս. եւ ի խստութենէ սովոյն տագնապ եւ տատանումն լինէր ի բազում տեղիս եւ եւս ի հռչակաւոր մայրաքաղաքն յՈւռհա, զոր կանգնեաց Տիգրան արքայ Հայոց։ Եւ կացեալ սովն յայնմ աշխարհին զամս եւթն, եւ անթիւ լինէր կոտորածն յերեսաց սովոյն այն. եւ յաշխարհին Տաճկաց լինէր անցումն մեծ եւ ի քրիստոնէից անթիւք մեռան յերեսաց բարկութեան սովոյն։ Եւ զկնի երկու ամի եկեալ մարախ յայնմ գաւառի որպէս զաւազ ծովու եւ ապականեաց զերկիրն։ Եւ սաստկանայր սովն առաւել. եւ զայրացեալ բազմաց եւ անողորմ գազանաբար յարձակեալ՝ զմիմեանս ուտէին, եւ իշխանքն եւ մեծամեծքն ընդօք եւ մրգօք կերակրէին. եւ եղեւ անցումն անասնոց. բազում գեւղք եւ գաւառք անմարդաբնակ լինէին եւ այլ ոչ շինեցան մինչեւ ցայսօր ժամանակի։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց -ՆԷ ամին զօրաժողով լինէին ազգն Արաբկաց յՈւռհա եւ յամենայն Եդեսացւոց աշխարհն եւ ահագին բազմութեամբ անցեալ ընդ մեծ գետն Եփրատ եւ եկեալ ի վերայ ամուր քաղաքին, որ կոչի Սամուսատ։ Եւ ելանէր ի պատերազմ զօրապետն Հոռոմոց, որում անուն ասէին Պառակամանոս, այր զօրաւոր եւ քաջ. եւ ի դուռն քաղաքին բախէին զմիմեանս, եւ յաւուր յայնմիկ հարին Տաճկունք զզօրսն Հոռոմոց եւ արարին կոտորած մեծ առ դրան քաղաքին. եւ յետ աւուրց ինչ առաւ քաղաքն Սամուսատ, մերձ ի քաղաքն յՈւռհա։
       Իսկ ի թուականութեանս ազգիս Հայոց ի -ՆԸ ամին զօրաժողով արարեալ թագաւորն Հոռոմոց Ռամանոս եւ գայ ի վերայ Տաճկաց. եւ անցեալ ընդ համատարած ծովն Ովկիանոս, եւ նաւովք անցանէր ի մեծ կղզին, որ ասի Կրիտ. եւ սաստիկ պատերազմաւ առեալ զնա ի զօրացն Եգիպտոսի, վասն զի զամենայն կղզիքն եւ զամենայն ծովեզերեայց աշխարհն Արաբկաց ազգն ունէին զամս չորս հարիւր։ Յայսմ ամի կոտորեցին զօրք Հայոց զՀամտուն զօրապետն Տաճկաց։
       Յամի թուականութեանս Հայոց ի -Նժ զԱնաւարզա եւ զՀալապ էառ Արապիկն ի թագաւորէն Մսրայ եւ անթիւ արար զկոտորածն, առաւել քրիստոնէից քան իւրեանց ազգին։
       Յայսմ ամի ժողով արար զօրապետն Հայոց զմարզպետական գունդն քառասուն եւ հինգ հազար արանց քաջաց, զատ ի յարքունական գնդէն. եւ ժողովեցան ամենայն իշխանքն աշխարհաց տանն Հայոց առ սուրբ հայրապետն Անանիա, վասն զի տացեն զօծումն թագաւորութեան որդւոյն Աշոտի Գագկայ ըստ առաջին օծման հարցն իւրոց, վասն զի չեւ եւս էր նստեալ յաթոռ թագաւորութեան տանն Հայոց եւ ոչ էր եդեալ թագ ի վերայ գլխոյ իւրոյ։
       Հարկաւորեալ կոչեցին զամենագովելին զՏէր Յովհաննէս կաթուղիկոսն Աղուանից աշխարհին, եւ քառասուն եպիսկոպոսունք ընդ նմա. եւ մեծաշուք իշխանութեամբ կոչեցին զՓիլիպպոս զթագաւորն Աղուանից՝ զայր աստուածային եւ զսուրբ, զորդին Գողազգակայ որդւոյ Վաչագանայ, որք էին թագաւորք Աղուանից աշխարհաց։ Եւ յայնմ աւուր եղեւ ժողով ահագին եւ մեծ ի քաղաքն յԱնի, որ եղեւ այժմիկ թագաւորանիստ քաղաք Հայոց։ Եւ յայսմ ամի օծաւ որդի Աշոտի Գագիկ արքայ յօծումն հարց իւրոց եւ նստաւ ի գահոյս առաջին թագաւորացն Հայոց ազգիս, եւ լինէր ուրախութիւն մեծ ամենայն տանն Հայոց, վասն զի տեսին նորոգեալ զաթոռ թագաւորութեան աշխարհիս Հայոց՝ ըստ առաջին հարցն։ Եւս առաւել լինէին ուրախ յաղագս քաջութեանն Գագկայ, վասն զի էր կորովի եւ այր պատերազմող։ Եւ յայնմ աւուր լինէր հանդէս զօրաց նորա հարիւր հազարաց վառելոց ընտիր արանց ի մարտ պատերազմաց անուանեաց եւ քաջ կորովեաց. վասն զի որպէս զկորիւնս առիւծուց կամ որպէս զձագս արծուեաց յուզէին զօր պատերազմին։ Եւ լուեալ զայս ամենայն շուրջակայք եւ ամենայն թագաւորք ազգաց՝ Ափխազաց եւ Յունաց, Բաբելացւոց եւ Պարսից, տուրս եւ սէրս հանդերձ պատուական ընծայիւք յուղարկէին ի փառաւորութիւն Հայոց թագաւորութեանն։ Եւ յայնժամ զթագաւորն Աղուանից զՓիլիպպէ եւ զկաթուղիկոսն զՏէր Յովհաննէսն, զեպիսկոպոսունսն եւ զզօրսն, որ եկին զհետ թագաւորին եւ հայրապետին, եւ յուղարկեցին մեծամեծ տրօք եւ սիրով յաշխարհն Աղուանից, որ էր աթոռ սուրբ առաքելոցն Թադէոսի եւ Բարդուղիմէոսի, որք են նահապետք առաջինք Հայոց Մեծաց։
       Իսկ զկնի անցանելոյ երկուց ամաց մեռաւ թագաւորն Հոռոմոց Ռոմանոսն, եւ մնացեալ լինէր երկու որդիք, Վասիլն եւ Կոստանդին՝ որդիք Ռոմանոսի ծերոյն։ Եւ եղեւ յամի -ՆժԲ թագաւորեաց Նիկիփօռ ի վերայ տանն Յունաց. եւ էր այր բարի, սուրբ եւ աստուածասէր, լցեալ ամենայն առաքինութեամբ եւ արդարութեամբ, յաղթող եւ քաջ ի վերայ ամենայն պատերազմաց, ողորմած ի վերայ ամենայն հաւատացելոց Քրիստոսի, այցելու այրեաց եւ գերեաց, դարմանիչ որբոց եւ տնանկաց։ Սա ժողով արարեալ ահագին բազմութեամբ եւ անցեալ ընդ համատարած ծովն Ովկիանոս՝ գայ ի վերայ Տաճկաց, մռմռեալ որպէս զառիւծ սաստիկ պատերազմաւ, եւ խաղայր նախ յաշխարհն Կիլիկեցւոց եւ մեծաւ յաղթութեամբ առնոյր զհռչակաւորն զՏարսոն քաղաք։ Եւ անցեալ էառ զԱտանա եւ զՄսիս եւ զականաւորն զԱնաւարզա եւ ահագին եւ սաստիկ կոտորած էած ի վերայ ազգին Տաճկաց մինչեւ ի դուռն Անտիոքայ քաղաքին։ Եւ դարձաւ թագաւորն Նիկիփօռ մեծաւ յաղթութեամբ եւ անթիւ գերեօք եւ բազմաւ աւարաւ գայ մտանէ ի թագաւորաբնակ քաղաքն ի Կոստանդնուպօլիս. եւ զորդիսն Ռոմանոսի զՎասիլն եւ զԿոստանդինն առ իւր պահէր ի պաղատանն մեծաւ պատուով եւ փառաւորութեամբ։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց -ՆժԸ ոմն մահապարտ, որ եւ յարգելական կղզւոջն կայր, որում անունն կոչէին Չմշկիկ, գաղտ յուղարկեալ առ նա անօրէն եւ պիղծ թագուհին, որպէս թէ հրամանաւ թագաւորին, եհան զնա ի կղզւոյն եւ եբեր ի Կոստանդնուպօլիս առանց գիտելոյ թագաւորին, եւ ի ծածուկ արար ընդ նմա դաշինս սպանանել զՆիկիփօռ թագաւորն, եւ խոստացաւ լինել նմա կին, եւ նստուցանել զնա յաթոռ թագաւորութեանն։ Եւ հաւանեցաւ առնել զհրամանս անօրէն թագուհւոյն։ Եւ սուրբ թագաւորն Նիկիփօռ նստեալ կայր ի գահոյսն իւր ի ժամ երեկոյին եւ վառեալ մոմեղինօք ընթեռնոյր զաստուածային կտակագիրսն։ Եւ եկեալ թագուհին շաղապատէր զթագաւորաւն եւ զթուրն, որ կայր մօտ առ նա, փոկակապս արարեալ պնդագոյն եւ ելեալ գնաց առ չարախորհուրդն իւր. եւ ձեռօքն իւրովք տայր զթուրն մահաբեր ի նա՝ առ ի հեղուլ զարիւն արդարոյն։ Եւ եկեալ Չմշկիկն եւ ծածկաբար ի ներքս վազեաց ի սենեակ թագաւորին։ Եւ տեսեալ զնա թագաւորն՝ ասէ ցնա. «Շո՛ւն կատաղեալ, աստ զի՞նչ ուզես »։ Եւ քաջապէս յարուցեալ թագաւորն յուզէր զթուրն, եւ տեսեալ զի սաստկապէս պնդեալ էր, յայնժամ Չմշկիկն յարձակեցաւ ի վերայ թագաւորին եւ անխնայ գազանաբար խողխողէր զամենաբարի արքայն եւ հերձեալ զնա յերիս մասունս. եւ սպանեալն սուրբ թագաւորն ծածկեալ լինէր ի մէջ արեանն իւրոյ եւ աւանդէր զհոգին ի Քրիստոս դառն մահուամբ։ Եւ տեսանէին զի այծեայս զգեցեալ էր թագաւորն մերկուց ի վերայ մարմնոյն ծածկեալ ծիրանեօք եւ արիւնն սփռեալ ցայտէր զերեսօք սպանողաց զայրն Աստուծոյ. եւ զմարմին նորա թաղեցին մօտ առ սուրբ թագաւորացն յարժանաւոր գերեզմանի։ Եւ նստաւ յաթոռ թագաւորութեանն Յունաց անօրէն Չմշկիկն եւ տիրեալ էառ զԿոստանդնուպօլիս եւ զամենայն սահմանս աշխարհին Հոռոմոց արար ընդ իշխանութեամբ իւրով. եւ զորդիս Ռոմանոսի թագաւորին փախոյց ի յանօրէն թագուհւոյն ի Վասակաւան ի Յանձիթ գաւառին. տարան զՎասիլն եւ զԿոստանդինն առ Սպրամիկն՝ մեծ Մխիթարայ մայրն, զի մի՛ դեղ մահու տացէ նոցա թագուհին եւ սպանանիցէ զնոսա։ Եւ յաղագս անիրաւ մահուանս այս կայր ի մեծի տրտմութեան թագաւորն Չմշկիկ անհանգիստ վիրաւորեալ ոգւով։
       Իսկ ի վերանալ թուականութեանս Հայոց ի -ԴՃԻ մեռանէր Գագիկ արքայն խաղաղական մահուամբ։ Եւ եղեւ հակառակութիւն եւ աղմուկ մեծ ի մէջ երկու որդւոց թագաւորին Գագկայ՝ ընդ Յովհաննէս եւ ընդ Աշոտ։ Յովհաննէս աւագ էր քան զԱշոտ եւ իմաստուն եւ հանճարեղ յոյժ, բայց մարմնովն տարտամ եւ հեղգ եւ թուլամորթ ի պատերազմունս եւ անկիրթ. իսկ Աշոտ կրտսեր էր, այլ էր արի եւ քաջ եւ զօրաւոր, անպարտելի եւ յաղթող ի պատերազմունս։ Բայց բռնակալեաց Յովհաննէս զաթոռ թագաւորութեանն Հայոց. եւ Աշոտ շրջէր զօրօքն եւ աւար հարկանէր զբազում տեղիս եւ նեղէր զքաղաքն Անի. եւ գնացեալ առ Սենեքարիմ թագաւորն Վասպուրականի, առ որդին Ապուսահլի՝ որդւոյ Աշոտոյ, որդւոյ Դերենկանն, որդւոյ Գագկայ՝ Արծրունի ազգաւ, որդիք Ադրամելեքայ արքային Ասորեստանեայց։
       Եւ առեալ Աշոտ զօրս ի նմանէ եւ անցանէր առ Գուրգէն թագաւորն Անձեւացեաց եւ խաղայր զօրօքն եւ գայր հասանէր ի լեառն Վարագ եւ մտանէր ի վանք սրբոյ Նշանին Քրիստոսի. եւ երկրպագեալ առաջի աստուածընկալ Խաչին Աստուծոյ եւ պատկերի սրբուհւոյ Աստուածածնին եւ տուեալ յոսկւոյն Արաբացւոց ընծայ սրբոյ Նշանին երեսուն հազար դահեկանս՝ զոր եհան ի Բաղդատ քաղաքէն, զոր էր պարգեւեալ նմա խալիփայն, եւ արար զայն Աշոտ պահարան սրբոյ Նշանին եւ զարդարեաց զնա ակամբք եւ մարգարտօք. եւ ինքն զօրօք բազմօք հասանէր ի թագաւորանիստ քաղաքն յԱնի։ Եւ իբրեւ լուաւ Յովհաննէս զգալն Աշոտոյ եղբօրն իւրոյ, հրամայեաց փող պատերազմի հարկանել, եւ ինքն ի գահոյսն անշարժ նստեալ կայր, վասն զի անհմուտ էր պատերազմի. եւ դղրդեալ քաղաքն Անի՝ ելանել ի պատերազմ ընդ Աշոտոյ քառասուն հազար հետեւակաց եւ քսան հազար ձիաւորաց։ Եւ յանժամ մի ոմն իշխան ի զօրաց թագաւորին Վրաց՝ ի դեսպանութիւն եկեալ առ Յովհաննէս արքայ . վասն զի մայրն Յովհաննիսի եւ Աշոտոյ դուստր էր Վրաց թագաւորին Գէորգէ՝ Կատրամիդէս թագուհին. եւ ասէր իշխանն Վրաց ընդ թագաւորն Յովհաննէս. «Ո՛վ արքայ Յովհաննէս, հրամայեա զի ցուցանիցեն ինձ միայն զԱշոտ, եւ ես ձերբակալ արարից զնա եւ կապանօք բերից զնա առաջի քո »։ Վասն զի այրն այն էր այր քաջ եւ անպարտելի ի պատերազմ. եւ ասէր Յովհաննէս թագաւորն ցայրն այն. «Ահա այր հզօր է Աշոտ, դու զիա՞րդ կարես ածել զնա առաջի իմ »։ Եւ ասէր իշխանն Վրաց. «Ի ձիոյն առից զնա կենդանի»։ Ասէ ցնա Յովհաննէս, եթէ «Զկորիւն առիւծու մի՛ արհամարհիցես՝ մինչեւ տեսանիցես »։ Եւ յորժամ ճակատեցան ընդ միմեանս, իշխանն որ յԱփխազաց, որպէս զարծուի ընթացեալ ի ձայն բարձր յուզէր զԱշոտ եւ ասէր. «Ո՛վ է Աշոտ, յառաջ եկեսցէ»։ Եւ լուեալ Աշոտ եղեւ զայրացեալ իբրեւ զինծ. եւ յուզեալ զմիմեանս ընթանային առ իրեարս. եւ իշխանն Վրաց զնիզակն եդեալ ի վերայ Աշոտոյ, իսկ Աշոտ իբրեւ զկայծակն ի ներքոյ անցանէր եւ հարկանէր զնա պողովատովն ի վերայ սաղաւարտին եւ զերկաթապատ մարմինն պատառեաց մինչեւ ցստինսն եւ հանդերձ միջօքն յերկիր ընկենոյր։ Եւ եղեւ յաւուր յայնմիկ սաստիկ պատերազմ. եւ դարձուցին զքաղաքն ի փախուստ, մինչ զի փախուցեալքն ոչ ժամանէին մտանել ի քաղաքն, այլ յԱխուրան գետն անկանէին. եւ դարձաւ Աշոտ մեծաւ յաղթութեամբ։ Եւ յետ աւուրց ինչ խորհեցան Բագրատունիքն եւ Պալհաւունիքն եւ այլ ամենայն ազատագունդ զօրքն հայկազանց առնել խաղաղութիւն ի մէջ Յովհաննիսի եւ Աշոտոյ։ Եւ յայնժամ սուրբ հայրապետն Պետրոս եւ իշխանքն ամենայն ելին առ Աշոտ եւ մեծաւ երդմամբ նստուցին զԱշոտ դրուց աշխարհին՝ թագաւոր ամենայն տանն Հայոց, եւ Յովհաննէս նստցի թագաւոր ի քաղաքն յԱնի. եւ եթէ մեռցի Յովհաննէս, Աշոտ լիցի թագաւոր ամենայն տանն Հայոց։ Եւ յայնժամ եղեւ խաղաղութիւն ամենայն աշխարհին Հայոց։
       Յայնմ ժամանակի նստաւ Աբաս ի Կարս թագաւորական իշխանութեամբ՝ հրամանաւ ազգապետին իւրոյ Գագկայ Հայոց արքային, եւ Գուրգէն՝ յԱղուանից աշխարհն, վասն զի յազգէ Հայոց թագաւորացն էին եւ կային ի հնազանդութիւն տանն Շիրակայ։ Իսկ թագաւորն Աշոտ ոչ ժամանեաց բնաւ մտանել ի քաղաքն յԱնի մինչեւ ցօր մահուան իւրոյ։
       Իսկ յայսմ աւուրս Ապիրատ ոմն, որ էր մեծ իշխան Հայոց, որդի Հասանայ, սա վասն Աշոտոյ միաբանութեանն, զոր ունէր յառաջագոյն, երկուցեալ ի թագաւորէն Յովհաննիսէ, ապստամբեալ փախեաւ ի նմանէ եւ գնաց ի Դուին քաղաք առ Ապուսուար զօրավարն Պարսից, եւ երկոտասան հազար ձիաւորք ընդ նմա. եւ Ապուսուար մեծարեալ զնա բազում աւուրս։ Յայնժամ մատեան առ Ապուսուար չարախօսք ոմանք եւ ասեն, եթէ «Այսպիսի այր յաղթող եւ զօրաւոր եւ զօրօք բազմօք եկեալ է առ քեզ, կորուստ գործէ քեզ եւ ամենայն տանս Տաճկաց »։ Յայնժամ ոխս առեալ ամիրային ի սիրտ իւր, եւ գաղտ յայլ զօրացն ի զրոյց սիրոյ կոչեաց զԱպիրատն եւ ի ծածուկ կորոյս զայնպիսի այր քաջ, հզօր եւ անուանի ի մէջ ամենայն աշխարհին Հայոց։
       Իսկ իշխան ոմն Սարի անուն, որ էր զօրավար մեծ իշխանին Ապիրատին, առեալ զկին եւ զորդիս նոցա եւ զհեծելագունդ զօրսն եւ գնաց ի քաղաքն յԱնի. եւ թագաւորն Յովհաննէս կարի յոյժ ապաշաւէր զանիրաւ մահն Ապիրատին Հայոց իշխանին։ Եւ որդեաց նորա Ապլջահապայ եւ Վասակայ եւ Սարէ եւ ամենայն զօրացն տայր թագաւորն Հայոց գաւառս եւ զիշխանութիւնս։
       Յայսմ ժամանակի զօրաժողով արարեալ թագաւորն Դելումաց եւ յանկարծիս գայր հասանէր ի Նիգ գաւառն Հայոց՝ մերձ ի յամուրն Բջնի։ Եւ Վասակ ասպարապետն Հայոց սիրեցեալ որդւովն իւրով Գրիգորիւ եւ այլ փառաւոր ազատօքն նստեալ կայր մեծաւ ուրախութեամբ. եւ հայեցաւ Վասակ ի յառապարս ճանապարհին, եւ ահա գայր այր մի ի շտապս ընդ հետեւակագնացս ճանապարհին. եւ տեսեալ Վասակայ՝ ասէր. «Գուժաբեր է այրն»։ Եւ հասանէր այրն ի դուռն բերդին Բջնոյ, ձայն աղաղակի բարձեալ՝ ասէր. «Գերեցաւ ամենայն գաւառն Նգաց»։ Յայնժամ գոչեաց որպէս զառիւծ քաջ զօրավարն Վասակ, եւ յարուցեալ զգենոյր զգեստ երկաթապատ, եւ զկնի նորա եւթն այր ազատ, եւ ըստ պատահելոյ ժամուն այլ հեծելազօրք զկնի նոցա։ Եւ կազմեցան ազատքն զկնի Վասակայ. եւ սլանայր քաջ եւ աղէկ անունն Փիլիպպէ, ընդ նմին եւ Գորգ եւ Չորտուանէլ եւ այլք ոմանք. եւ այսոքիկ արք քաջք եւ յաղթողք ի պատերազմունս. եւ ոչ կարաց Վասակ համբերել սրտին, մինչեւ զօրքն ժողովէին, վասն զի կային ընդ ձեռամբ նորա արք իբրեւ հինգ հազար. եւ առ հպարտութիւն զօրութեան իւրոյ հինգ հարիւր արամբ յառաջեալ որպէս զառիւծ ի Նգաց գաւառին, եւ յանձն արարեալ զտուն իւր եւ զամուրն Բջնի որդւոյ իւրում Գրիգորի։ Եւ հասանէր Վասակ ի վանք մի. հաղորդեցան ինքն եւ ամենայն զօրքն եւ խոստովանեցան զմեղս իւրեանց բարի խոստովանութեամբ, որ ի Քրիստոս Յիսուս։ Եւ ի ճանապարհին հանդիպեալ ի գեւղ մի եւ տեսին, զի այլազգիքն կոտորեալ էին զամենայն գեւղն առ հասարակ, եւ զօրք այլազգեացն պատեալ էին շուրջ զեկեղեցեաւն եւ զհաւատացեալսն որք ի ներքս կային կոտորէին զնոսա յանխնայ սրով։ Եւ տեսեալ զայն քաջին Վասակայ, ձայնիւ գոչեաց որպէս զառիւծ, եւ յարձակեցաւ ի վերայ զօրաց այլազգեացն. եւ կոտորեցին զնոսա արս երեք հարիւր, եւ մնացեալքն փախստականք լեալք անկանէին ի զօրսն այլազգեաց։ Եւ ապա շարժեալ գային բազմութիւն բանակին Հայոց ի վերայ զօրացն այլազգեաց եւ իբրեւ անչափ անթիւ տեսանէին զբազմութիւն զօրացն այլազգեաց, յայնժամ միաբան զմահ առաջի եդեալ սկսան արիանալ ի պատերազմին եւ որպէս զգայլս ի մէջ այծեաց եւ կամ որպէս զարծուիս յերամս ձագուց, այնպէս արիաբար գնացին ի մէջ պատերազմին եւ զբազումս խոցեալ դիաթաւալ յերկիր ձգէին։ Յայնժամ ախոյեան մի ելեալ ի զօրացն այլազգեաց սեաւ խափշիկ եւ այր քաջ, որ եւ Եւթն գայլ կոչէին զնա, վասն զինչ որ եօթն գայլքն ի յոչխարսն եւ ի ջոկս նոցա գործէին, սա եւս առաւել ի մէջ զօրաց պատերազմին։ Եւ ահա գայր խափշիկն իբրեւ զսեաւ ամպ որոտալով , որ բոց հատանէին ի վերայ զրահից նորա, եւ ձայն տուեալ եւ յանուանէ յուզէր Վասակ։ Հայեցաւ քաջն Եմրան, եւ ետես զնա, զի ահա գայր որպէս զլեառն մրրկեալ, դարձաւ առ Վասակ եւ ասէր. «Ահա այր անպարտելի եւ քաջ, որ այլ չէ ծնեալ ի վերայ երկրի »։ Եւ ասաց Վասակ. «Ո՛վ առիւծդ եւ քաջդ Եմրան, վասն է՞ր զարհուրեցար ընդ տեսիլ նորա. ահա ես ելից ընդդէմ նորա եւ տաց նմա զպարգեւքն, զոր ետ Դաւիթ Գողիաթու՝ հայհոյչին Աստուծոյ »։ Յայնժամ հասանէր գազան այրն այն, ռումբ եդեալ քաջին Վասակայ, որպէս զի առցէ զնա ի ծայր գեղարդեանն իւրոյ. եւ ի շտապս լեալ Վասակ ի ներքս դիմեաց եւ պողովատ թրովն ի վերայ սաղաւարտին քահեաց եւ յերկուս հերձեաց զխափշիկ քաջն, որ եւ մասունք մարմնոյն յերկիր անկանէին. եւ հաստատեցան ի պատերազմն եւ յանհնարին գործոյն։ Եւ ի սաստկանալ մարտին եւ ի բազմանալ խոցուածոց սուսերացն՝ պակասեաց քաջն Եմրան, վասն զի յանհուն եւ յանհնար պատերազմէն ի միմեանց մոլորեալ եղեն դասք ազատացն, որ եւ զիրերաց մահ ոչ կարացին տեսանել։
       Յայնժամ դարձաւ քաջն Վասակ միայնացեալ եւ գնայր իբրեւ զառիւծ զայրացեալ ընդ մէջ զօրաց այլազգեացն անցանէր եւ էր ձանձրացեալ ի մեծի պատերազմին եւ դիմեալ ելանէր ի լեառն, որ կոչէր Սերկեւելոյ, եւ ի բազում հալածանաց պատերազմին նստեալ ընդ հովանեաւ քարանցն, եւ տեսեալ զնա շինականացն որ փախուցեալ էին։ Յայնժամ մի ոմն նմանեալ Կայենի սպանողին, եկեալ գտանէր զնա, զի ննջէր ի վշտացն. ուժգին բախեաց զնա եւ ընկէց ընդ բարձրութիւն քարին. եւ այսպէս կատարեցաւ քաջն Վասակ Պալհաւունին։
       Դարձեալ այս ինչ գործեցաւ ի Հայոց թուականութեանն՝ յամին -ՆԻԱ, վասն զի զօրապետն Հոռոմոց Դեմեսլիկոսն, որում անուն Մլեհ ասէին, ելեալ բազում զօրօք գայր ի վերայ Տաճկաց եւ ի տեղիս տեղիս յաղթեաց նոցա օգնականութեամբն Քրիստոսի. եւ գայր հասանէր ի քաղաքն Մելտենու եւ բազում չարչարանօք նեղեալ զքաղաքն արգելեալ ի հացէ եւ ի ջրոյ եւ այնու հաւանեցուցանէր զքաղաքն Մելտենի եւ յարուցեալ գնայր մեծաւ ուրախութեամբ իջանէր ի վերայ Տիգրանակերտ քաղաքին , որ անուանեալ կոչի Ամիթ, ի վերայ Տգլատ գետոյ։ Եւ զօրքն Տաճկաց ելեալ ի պատերազմ ընդ զօրսն Հոռոմոց եւ արարին սաստիկ պատերազմ մերձ առ դուրս քաղաքին Ամթայ եւ զօրքն Տաճկաց դարձան ի փախուստ առաջի զօրացն Հոռոմոց եւ բազում կոտորածս եղեալ ի նոցանէ մտին ի քաղաքն. եւ զօրքն Հոռոմոց բնակեցան առ ափն գետոյն, ի տեղին, որ կոչի Աւսալ, մերձ ի քաղաքն երկու նետընկէցս։ Եւ յետ սակաւ աւուրց աստուածասաստ բարկութիւնն շարժեցաւ յերկնից, եւ ահա ելանէր հողմն ուժգնակի, մինչեւ ի սաստկութենէ գոչմանն շարժէր երկիրն եւ ի բռնութենէ հողմոյն հող երկրին ի վեր հոսեալ տարածէր ի վերայ զօրացն քրիստոնէից. եւ թանձրացեալ փոշին ծածկէր զմարդն եւ զանասուն եւ զամենայն կարասի նոցա ի գետ անդր լնոյր, եւ ի փոշւոյն խաւարեալ կուրանային մարդ եւ անասուն, եւ յաստուածասաստ բարկութենէ փոշւոյն փակեալ մթացան ամենայն աչք ի լուսոյ. եւ եղեն պաշարեալ ամենայն զօրքն Հոռոմոց եւ զելս իրացն ոչ կարէին գտանել։ Եւ յայնժամ զօրք այլազգեացն տեսին զբարկութեան կատարածն ի վերայ քրիստոնէիցն եւ գիտացեալ զի Աստուած պատերազմի ընդ նոսա եւ առ հասարակ բախեցան զօրքն այլազգեաց ի վերայ քրիստոնէից զօրացն եւ յանխնայ սրախողխող կոտորեցին զնոսա անողորմ, եւ էին արք իբրեւ յիսուն հազար, եւ սակաւք էին որ կարացան փախչել յերեսաց սրոյն . եւ մեծ մասն զօրացն կոտորեցան։ Եւ զզօրավարն զԴեմեսլիկոսն եւ զայլ մեծամեծ իշխանսն Հոռոմոց ձերբակալ արարին եւ ածին ի քաղաքն Ամիթ, քառասուն իշխանք մեծամեծք եւ անուանիք ընդ նմա։ Եւ յորժամ տեսին իշխանք այլազգեացն զկորուստ զօրացն Հոռոմոց, զարհուրեալ երկեան յոյժ եւ ասացին՝ եթէ «Զայս ամենայն արիւնս, զոր հեղաք ի տանէն Հոռոմոց, մեզ ոչ մնայ. գան Հոռոմայեցիքն եւ անցուցանեն զտունս Տաճկաց։ Եկայք արասցուք սէրս եւ միաբանութիւնս ընդ զօրապետս եւ ընդ իշխանս Հոռոմոց եւ առցուք երդումն ի նոցանէ եւ արձակեսցուք զնոսա խաղաղութեամբ յաշխարհն իւրեանց»։ Եւ ի խորհելն նոցա զայս՝ եհաս համբաւ սպանմանն Նիկիփօռայ թագաւորին Հոռոմոց։ Եւ յայնժամ իշխանք այլազգեացն յուղարկեցին զիշխանս քրիստոնէից զքառասունսն առ խալիփայն ի Բաղդատ քաղաք, եւ ամենեքեան անդ մեռան։ Եւ գրեաց Դեմեսլիկոսն ի Կոստանդնուպօլիս թուղթ, եւ գրեաց ի նմա անէծս ցաւագինս եւ ասէր այսպէս, զի թէ «Մեք ոչ էաք արժանի ըստ օրինի քրիստոնէից մտանել ի յօրհնեալ հող գերեզմանի, այլ եղաք ժառանգորդս անիծեալ հողոյ եւ չարագործաց գերեզմանի. եւ ահա մեք զձեզ ոչ գիտեմք, որ նստաւ յաթոռ սուրբ թագաւորութեանն Հոռոմոց. եւ զմահս մեր եւ զարիւն, զոր հեղաւ ի դուռն Ամիթ քաղաքին, եւ զօտար մահս մեր ի գլխոյ խնդրեսցէ Քրիստոս Աստուած մեր ի յաւուր դատաստանին, եթէ ոչ արասցես վրէժխնդրութիւն ի քաղաքէն Ամթայ»։ Եւ իբրեւ հասանէր թուղթս այս առ թագաւոր Չմշկիկ ի Կոստանդնուպօլիս, եւ եղեւ յորժամ լուաւ զայս թագաւորն, շարժեալ լինէր մեծաւ բարկութեամբ եւ լի իսկ եղեալ ամենայն սրտմտութեամբ. եւ ի նոյն ամին զօրաժողով արար առ հասարակ զամենայն աշխարհն արեւմտից, գայր զօրացեալ, որպէս հուր բորբոքեալ լինէր, եւ յարձակեցաւ ի պատերազմ ի վերայ Տաճկաց եւ կամեցաւ զմուտն յաշխարհն Հայոց առնել։
       Յայնժամ ամենայն թագաւորազունքն Հայոց՝ ազատքն եւ իշխանքն եւ ամենայն մեծամեծքն աշխարհաց տանն արեւելից ժողով արարին առ թագաւորն Հայոց Աշոտ Բագրատունի. թագաւորն Կապանին Փիլիպպէ եւ թագաւորն Աղուանից Գուրգէն, Աբաս Կարուց տէրն եւ Սենեքերիմ Վասպուրականիս տէրն եւ Գուրգէն Անձեւացեաց տէրն եւ բովանդակ ամենայն տունն Սասանու. եւ բանակ հարեալ ի Հարքայ գաւառին արք իբրեւ ութսուն հազար։ Եւ եկեալ հրեշտակ թագաւորին Հոռոմոց առ նոսա եւ տեսին պատրաստական զամենայն տունն Հայոց ժողովեալ ի մի վայր եւ երթեալ պատմեցին թագաւորին Չմշկանն. գնացին եւ յիշխանացն Հայոց զկնի հրեշտակացն Հոռոմոց՝ իմաստասէրն Լեւոն եւ Ստատ իշխանն Թոռնեցին եւ այլ եպիսկոպոսք եւ վարդապետք եւ արարին սէր եւ խաղաղութիւն ընդ թագաւորին Հոռոմոց եւ ընդ Աշոտայ արքային Հայոց։ Եւ գայր խաղայր թագաւորն Չմշկիկ ահագին բազմութեամբ եւ հասանէր ի Տարօն գաւառ Հայոց եւ իջեալ ի Մուշ առաջի Այծեաց բերդին. եւ յառաջին գիշերն բազում նեղութիւն կրեաց զօրքն Հոռոմոց ի հետեւակ զօրացն Սասանու եւ եկին իշխանքն եւ վարդապետքն Հայոց առ թագաւորն Հոռոմոց եւ մատուցանէին առաջի նորա զթուղթն Վահանայ Հայոց կաթուղիկոսին։ Եւ թագաւորն առեալ ընկալաւ զնա եւ յոյժ մեծարեաց զթուղթն եւ զբերողն. եւ հաստատեաց ուխտ սիրոյ ընդ Հայք եւ խնդրեաց զօրս յԱշոտոյ գալ նմա յօգնականութիւն. եւ տուեալ Աշոտ զօրս ի տանէ Հայոց վառելոց եւ այր պատերազմողս իբրեւ տասն հազար, խնդրեաց կերակուրս, ռոճիկս. եւ զամենայնն տուեալ նմա Աշոտ։ Եւ զվարդապետն Հայոց զՂեւոնդ, զեպիսկոպոսսն եւ զիշխանսն մեծաւ պարգեւօք յուղարկեաց առ Աշոտ թագաւորն Հայոց։
       Յայնժամ Չմշկիկ՝ որ ասէին Կիւռժան, դարձաւ ի պատերազմ ի վերայ Տաճկաց եւ մեծաւ յաղթութեամբ եւ սրտմտութեամբ, կոտորածով եւ արեամբ ելից զամենայն երկիրն. եւ զբազում քաղաքս եւ զամուր բերդս ի հիմանց քարայատակս արար՝ երեք հարիւր մինչեւ ի սահմանս Բաղդատ քաղաքին։ Բայց զՈւռհա ոչ արար աւեր յաղագս կրօնաւորացն, որ բնակեալ էին ի լերինն եւ ամենայն սահմանս նորա՝ իբրեւ երկոտասան հազար. եւ գայր հասանէր ի վերայ Ամթայ քաղաքին բազում սրտմտութեամբ։ Իսկ տէրն Ամթայ քաղաքին կին էր, որ էր քոյր Համտնոյ ամիրային Տաճկաց։ Եւ յառաջ ժամանակաց թագաւորն խառնակեալ էր ընդ նմա մեղօք եւ վասն այնորիկ չարաչար հնարս առնելոյ զքաղաքն Ամիթ։ Եւ ելեալ կնոջն ի վերայ պարսպի քաղաքին, ասէ ցթագաւորն. «Ի վերայ կնոջ գաս ի պատերազմ եւ չհամարի՞ս զայս քեզ նախատինք »։ Եւ ասէր թագաւորն. «Երդում ունիմ առ իս քակել զպարիսպ քաղաքիդ, եւ ազատեսցին մարդիկդ »։ Ասէր տիկինն քաղաքին. «Էջ քակեա զկանդարայն՝ որ կայ ի վերայ Տգլաթ գետոյ, եւ այնու կատարեսցես զերդումն քո »։ Եւ արար թագաւորն այսպէս. եւ առեալ բազում գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ, եւ թողեալ զԱմիթ վասն կնոջն իւրոյ եւ վասն զի Չմշկիկն էր ի գաւառէն Խոզնայ, ի տեղւոյն, որ այժմ կոչի Չմշկածակք, եւ կինն ի նմին սահմանացն էր. զի յայնմ ժամանակին Տաճկունքն էին տիրեալ բազում տեղեաց։ Եւ ահա թագաւորն Յունաց խաղայր գնայր ընդ աշխարհն Տաճկաց արեանհեղութեամբ մինչեւ ի սահմանս Բաղդատ քաղաքին. եւ շրջան առեալ զներքին կողմն աշխարհին՝ գնայր յԵրուսաղէմ քաղաքն. եւ գրեաց թագաւորն Չմշկիկ թուղթ առ Աշոտ թագաւորն Հայոց այսպէս.
       «Աշոտ շահնշահ Հայոց մեծաց, եւ իմ հոգեկան զաւակ, լուր եւ իմացիր թէ ո՛րչափ ինչ սքանչելիս արար Աստուած առ մեզ եւ զարմանալի յաղթութիւնս, որ եւ իմանալն անկարելի է զԱստուծոյ քաղցրութիւնն եւ զահաւոր մարդասիրութիւնն՝ զոր արար տէր ընդ ժառանգութիւնս իւր։ Ի յայսմ տարւոջս ի ձեռն թագաւորութեանս մերում կամեցաք եւ քո փառաւորութեանդ ծանուցանել, ո՞վ Աշոտ Բագրատունի եւ զաւակ իմ. իմացուցանեմ քեզ, որ եւ դու, որպէս եւ քրիստոնեայդ ես եւ հաւատարիմ սիրելի թագաւորութեանս մերում, ուրախանաս եւ փառաւորես զահաւոր զմեծութիւնն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ եւ գիտասցես թէ ո՛րչափ օգնեսցէ Աստուած քրիստոնէից յամենայն ժամանակի քանզի յետ հարկատու առնելոյ թագաւորութեանս մերոյ զամենայն արեւելս Պարսից. եւ կամ թէ ո՛րպէս հանաք զնշխարս սրբոյ հայրապետին Յակոբայ՝ Մծբնայ ի քաղաքէն Տաճկաց եւ առաք ի Տաճկաց զհարկն մեր, եւ զգերութիւնն հանաք ի նոցանէն եւ ելեալ գնացաք։ Եւ վասն ամբարտաւանութեան եւ հպարտութեան Ամիր-ըլ-մումնոյ իշխանին Ափրիկեցւոց , զորս Մախըր Արապիկ կոչեն, որ եւ բազում զօրօք եկեալ ի վերայ մեր եւ առ ժամ մի ի վտանգի արկին զօրսն մեր, եւ ապա յաղթեցաք նոցա մեծաւ զօրութեամբ եւ օգնականութեամբն Աստուծոյ, եւ ամօթալից դարձան որպէս զայլ թշնամիսն։ Եւ յայնժամ առաք զներքին կողմն աշխարհին նոցա եւ ի սուր սուսերի մաշեցաք զգաւառս բազումս եւ փութապէս դարձաք ի դուրս եւ արարաք ձմերոց եւ զամենայն հեծելազօրսն մեր հռոգեցաք. յապրիլի ամսեանն ի մուտն դիմեալ խաղացաք ի յաշխարհն Փիւնիկեցւոց եւ Պաղեստինացւոց եւ քննայոյզ առնէաք զպիղծ Ափրիկեցիսն, որք եկեալ էին ի գաւառն Շամայ։ Եւ ելեալ ամենայն զօրօք մերովք դիմեալ խաղալով գնացաք ի յԱնտիոքայ եւ անցաք ընդ ամենայն գաւառսն մերոյ թագաւորութեանս եւ ի հնազանդութիւն արարաք մեծաւ հարկատրութեամբ եւ անհամար գերութեամբ եւ հասաք մինչեւ ի Հէմս քաղաք. եւ ելեալ ընդունեցին զմեզ բարւոք՝ որք մեր հարկատուքն էին գաւառականքն. եւ հասանէաք մինչեւ ի Վատոլվէքն, որ անուանեալ կոչի Իլուպօլիս, որ է Արեգ քաղաք, երեւելի եւ ահաւոր պարսպեալ մեծ յոյժ եւ հարուստ։ Եւ ելին պատերազմաւ ընդ առաջ մեր, եւ բազմութիւնք զօրաց մերոց հալածական արարին զնոսա եւ ի բերան սրոյ կոտորեցին։ Եւ յետ սակաւ աւուրց պաշարեցաք զԱրեգ քաղաք. բազում գերութիւնս, մանկունս եւ աղջկունս առին զօրքն մեր եւ զգանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ անասունս բազումս առին. եւ ահա անտի ելեալ յառաջացաք ի մեծ քաղաքն Դամասկոս, կամեցաք եւ զայն պաշարել։ Իսկ քաղաքապետն ալեւոր էր եւ այր իմաստուն, առաքեաց առ թագաւորութիւնս մեր եւ բազում ընծայիւք աղաչեաց զմեզ չանկանիլ ի գերութիւն եւ ոչ գնալ ի ծառայութիւն, որպէս զՎատոլվէքայ զբնակիչսն, եւ ոչ զգաւառսն աւերել որպէս զնոցայն։ Եւ բերին բազում տուրս պատուականս եւ յոլով ձիս եւ ջորիս երեւելիս եւ գեղեցիկ սարք յոսկւոյ եւ արծաթոյ եւ հարկս յԱրաբացեաց ոսկւոյն քառասուն հազար դահեկանս. առին եւ ի մէնջ զօրավարս եւ տուին մեզ գիրս, զի յաւիտեան ծառայք կայցեն թագաւորութեանս մերում՝ ազգ զհետ ազգի եւ ցեղ զհետ ցեղի։ Եւ կարգեցաք անդ զօրավար զայր ոմն, որ կոչէր Թուրք, այր փառաւոր Բաղդատեցի, որ եկն առ մեզ ի ծառայութիւն հինգ հարիւր ձիաւորով եւ հաւատաց ի Քրիստոս. որ եւ յառաջն ծառայեալ էր թագաւորութեանս մերում։ Եւ Դամասկացիքն արարին դաշինս երդման, զի տացեն անխափան զհարկն, եւ ասացին գով թագաւորութեանս մերում, եւ ընդ մեր թշնամիսն մարտնչել . եւ յաղագս այսորիկ անպաշարելի թողաք զնոսա։ Եւ անտի յարուցեալ գնացաք ի Տիբերական ծովն, ուր Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս հարիւր յիսուն եւ երեք ձկամբն զսքանչելիս արար. կամեցաք եւ զայն քաղաքն պաշարել, իսկ նոքա եկին ի հնազանդութիւն մերոյ թագաւորութեանս եւ բերին մեզ ընծայս բազումս, որպէս Դամասկացիքն, եւ հարկս երեսւոն հազար դահեկանս առանց այլ տրոց եւ խնդրեցին զօրավարս ի մէնջ եւ գիր ծառայութեան տուեալ մեզ հաստատուն որպէս զԴամասկացիքն՝ հնազանդ լինել մեզ յաւիտեան եւ տալ անխափան զհարկն մեր։ Յայնժամ թողաք զնոսա ազատ ի գերութենէ եւ ոչ աւերեցաք զքաղաքն եւ ոչ զգաւառսն՝ եւ ոչ արարաք զնոսա յաւարս, վասն զի հայրենի տուն էր սրբոց առաքելոցն։ Նա աւանիկ եւ զՆազարէթ, ուր զաւետիսն իսկ ի հրեշտակէն լուաւ Աստուածածին սուրբ կոյսն Մարիամ. նոյնպէս գնացաք եւ ի Թափօրական լեառն եւ ելաք յայն տեղւոջն, ուր այլակերպեցաւ Քրիստոս Աստուած մեր։ Եւ մինչդեռ յայն տեղւոջն կայաք, եկին առ մեզ ի Ռամլէէ եւ յԵրուսաղեմէ աղաչել զթագաւորութիւնս մեր՝ ողորմութիւն գտանել ի մէնջ. խնդրեցին զօրավար եւ եղեն հարկատուք եւ ուխտեցին լինել մեզ ի ծառայութիւն, զոր արարաք իսկ։ Կամեցաք եւ զսուրբ գերեզմանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ ազատել ի գերութենէն Տաճկաց։ Կարգեցաք զօրավարս յամենայն թէմս, որք հնազանդեցան եւ եղեն հարկատուք թագաւորութեանս մերում, որ է Պենիադա, որ կոչի Դեկապօլիս, եւ Գենեսարէթ եւ յԱրկեա, որ կոչի Պտողմիա եւ գրով յանձին կալան ամ յամէ անխափան տալ զհարկն եւ լինել ընդ ծառայութեամբ մեր։ Գնացաք մինչեւ ի Կեսարիա, որ է եզր մեծի ծովուն Ովկիանոսի, հնազանդեցան եւ եկին ընդ մերով իշխանութեամբս։ Եւ եթէ ոչ էին փախուցեալ ծովերաց բերդերն, որք էին բնակեալ պիղծ Ափրիկեցիքն, զարհուրեալք ի մէնջ, օգնականութեամբն Աստուծոյ ի սուրբ քաղաքն յԵրուսաղէմ էաք գնացեալ եւ ի սուրբ տեղիսն Աստուծոյ էաք յաղօթս կացեալ։ Եւ իբրեւ լուաք եթէ փախեան ծովեզերաց բնակիչքն, յայնժամ զվերին կողմն աշխարհին հնազանդեցուցաք եւ ընդ Հոռոմոց իշխանութեամբ արարաք եւ կարգեցաք անդ զօրավար եւ ի մեր կոյս արարաք եւ գոչ հնազանդեալսն պատերազմաւ պաշարեցաք եւ առեալ գնացաք ընդ ծովեզերին պողոտայն, որ դէմ յանդիման երթայր ի Վռիտոն քաղաքն յերեւելին եւ յանուանին պարսպեալ յոյժ, որ այժմ ասի Պէրութ, պատերազմեալ եւ սաստիկ կռուով առեալ զնա եւ հազար Ափրիկեցի ձերբակալս արարաք, նոյնպէս եւ զՆուսերի զԱմիր - ըլ-մումնոյ եւ զայլ լաւագոյն իշխանսն. եւ յայն քաղաքն զօրավար եդաք եւ անտի կամեցաք ի Սիդովն անցանել։ Իսկ յորժամ լուան Սիդովնացիքն, առաքեցին առ մեզ զծերսն քաղաքին իւրեանց. եկին եւ աղաչեցին զթագաւորութիւնս մեր եւ խնդրեցին, զի հարկատուք լինիցին մեզ մեծաւ ահիւ եւ կալ մնալ մեզ ի ծառայութիւն. զոր լուաք իսկ աղաչանաց նոցա եւ կատարեցաք զկամս նոցա եւ առաք ի նոցանէ զհարկն եւ տուաք նոցա զօրավարս։ Եւ անտի յարուցեալ գնացաք ի Բիբղոն հին եւ ամուր բերդն եւ զայն եւս պատերազմեալ առաք եւ զբնակիչս նորա ի գերութիւն մատնեցաք. եւ մեծաւ աւարաւ եւ գերութեամբ անցաք ընդ ամենայն ծովեզերաց քաղաքանին ընդ դժուար եւ ընդ նեղ ճանապարհին ընդ որ այլք զօրք հեծելոց ոչ երբէք էր անցեալ նեղ եւ նուրբ եւ չար ճանապարհ. եւ անդ գտանէաք շէն եւ վայելուչ քաղաքանի եւ ամուր բերդեր, յորում կային Տաճիկ պահապանք, զամենայն պաշարեցաք եւ քարայատակ կործանեցաք, եւ զբնակիչսն ի գերութիւն վարեցաք։ Եւ յառաջ քան զհասանիլն մեր ի Տրապօլիս հեծելազօրս առաքեցաք զԹիմացիսն եւ զՏաշխամատացիսն ի կապանն, որ կոչի Քարերես , վասն զի լուեալ էր մեր, եթէ պիղծ Ափրիկեցիքն անդ նստէին ի կապանին. եւ հրամայեցաք քմինս դնել եւ դարանս մահու գործեցաք նոցա. եւ որպէս պատուիրեցաքն՝ նոյնպէս եւ արարին. եւ երկու հազարք յայտնի ելեալ ի նոցանէ ի վերայ զօրաց մերոց՝ զորս զբազումս ի նոցանէ սպանին եւ յոլովս ի նոցանէ արարին կալանականս, եւ ածին առաջի մերոյ թագաւորութեանս. նոյնպէս եւ ուր հանդիպէին՝ փախստականս առնէին զնոսա։ Եւ իսպառ ջնջեցաք զամենայն աշխարհն Տրապօլսոյ, զայգիսն եւ զձիթենիսն եւ զբուրաստանս նոցա առհասարակ կոտորեցաք եւ յաւեր դարձուցաք եւ արմատախիլ արարաք զամենայն գաւառսն. եւ Ափրիկեցիքն, որ էին անդ՝ համարձակեցան եւ ելին ի պատերազմ ընդդէմ մեր։ Յայնժամ յարձակեցաք ի վերայ նոցա եւ կոտորեցաք զամենեսեան առ հասարակ. եւ ապա առաք զմեծ քաղաքն զՃուէլն, որ Գաբաւոնն կոչէին, եւ զՎաղանեացն եւ զՍիհունն, եւ զինքն իսկ զհռչակաւորն Զուրզաւ, եւ ոչ մնաց մինչեւ զՌամլէ եւ զԿեսարիա՝ ոչ ծով եւ ոչ ցամաք, որք ոչ հնազանդեցան թագաւորութեանս մերում, զօրութեամբն Անեղին Աստուծոյ , զի մինչեւ զԲաբելոն հնազանդ արարաք թագաւորութեանս մերում եւ արարաք ծառայս զնոսա մեզ։ Վասն զի ամիսս եւթն շրջեցաւ թագաւորութիւնս մեր յայնմ աշխարհին հանդերձ զօրօք բազմօք. եւ սպառեցաք զքաղաքս եւ զգաւառս եւ ոչ իշխեաց ելանել Ամիր-ըլ - մումնի ի Բաբելոնէ ընդդէմ մեր եւ կամ հեծեալս արձակել յիւր զօրացն յօգնութիւն։ Եւ եթէ չէր լեալ խստագոյն խորշակ եւ անջրդի ճանապարհ ի յայն տեղիսն, որ մերձ է ի Բաբելոն, որպէս եւ քո փառաւորութիւնդ իսկ գիտենալ ունի, թագաւորութիւնս մեր մինչեւ ի Բաբելոն երթեալ էր. որ եւ զինքն իսկ յերկիրն Եգիպտացւոց հալածեցաք եւ իսպառ յաղթահարեալ շնորհօքն Աստուծոյ, որ թագաւորեցոյցն զիս։
       «Ազատեցան այժմ ամենայն Փիւնիկէ եւ Պաղեստին եւ Ասորիք ի ծառայութենէ Տաճկաց եւ Հաւանեցան ընդ Հոռոմոց իշխանութեամբ։ Այլ եւ Լիբանանու մեծ լեառն հնազանդեցաւ ընդ մերով իշխանութեամբս. եւ զամենայն Տաճկունք, որ անդ կային, ահագին բազմութեամբ, գերութեամբ առաք եւ բաշխեցաք հեծելոց մերոց. եւ զԱսորեստան քաղցրապէս եւ մարդասիրապէս հովուեցաք. հոգիք իբրեւ քսան հազար հանաք, եւ ի Գաբաւօն բնակեցուցաք։ Ահա գիտասցես, զի այսպիսի յաղթութիւնս ետ Աստուած քրիստոնէից, որ ոչ եղեւ երբէք։ Եւ գտաք յայնմ քաղաքին ի Գաբաւօնն զսուրբ հողաթափն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որով եւ շրջեցաւ իսկ ի վերայ աշխարհի. նոյնպէս եւ զպատկերն Փրկչին մերոյ , զորս Հրէայքն յետ ժամանակի խոցեալ էին, ուստի վաղվաղակի ել արիւն եւ ջուր, եւ զխոց տիգին. գտաք եւ յայնմ քաղաքին զպատուական հերս գլխոյ Կարապետին եւ Մկրտչին Յովհաննու եւ առեալ տանիմք ի պահպանութիւն աստուածապահ քաղաքին մերոյ։ Եւ արդ ի սեպտեմբեր ամսոյն հաճութեամբն Աստուծոյ զմեր աստուածակեցոյց զօրքս ի յԱնտիոք հանաք եւ վասն այսորիկ քո փառաւորութեանդ գիտացուցաք, վասն զի ի ձեռն մեր հրամանացս զարմանաս եւ դու ինքն իսկ փառաւորես զԱստուծոյ մեծ մարդասիրութիւնն եւ գիտասցես թէ ո՛րչափ բարի գործեցան այժմիկ եւ կամ քանի՛ յաւելան եւ լայն եւ ընդարձակ եղեւ իշխանութիւն սրբոյ Խաչին Քրիստոսի եւ մինչեւ ցայս տեղիք անունն Աստուծոյ գովի եւ փառաւորի. եւ ճոխանայ թագաւորութիւնս մեր անուամբ մեծութեամբ եւ զօրութիւնն Աստուծոյ բարեբանեալ գովի ի բերանոյ մերմէ. զորս ընդ ձեռամբ մերով հնազանդեցոյց Աստուած, ընդ որում հանապազօր օրհնեալ տէր Աստուած Իսրայէլի։
       «Եւ յանափոռտէն պռտօսպաթրին Դերջնայ, Լեւոնի եւ Տարօնոյ զօրավարին ողջոյն եւ ի տէր խնդալ։
       «Արդ գրեցաք որ զԱյծեաց բերդն որպէս յանձին կալար՝ չես տուեալ. եւ այժմ գրեցաք առ զօրավարդ մեր, որ ոչ բերդն առնու եւ ոչ զցորեանն զոր պոմանեցեր, զի այժմ չեղեւ առ մեզ պէտք. բայց զքառասուն հազար սովօլօնն, զոր յուղարկեցաք, տուր տանել առ զօրավարն մեր, որ առաքէ առ թագաւորութիւնս մեր. եւ զվաստակոցդ քոց եւ զարմտեացդ գտանես զփոխարէնն ըստ սերմանեացն զամենայն բարի մի ըստ միոջէ»։
       Դարձեալ գրեաց եւ առ վարդապետն Հայոց ի Ղեւոնդն այսպէս. «Մեր հաճելի եւ սուրբ թագաւորութեանս սիրեցեալ մեծ իմաստասէր Պանդալեւոն, ողջոյն։ Ահա հրամայեցաք մեք որ ի դարձին մեր ի Տաճկաց՝ գտանեմք զձեզ ի սուրբ քաղաքս եւ կամ ի Սլեսինն, յորժամ եկիր առ մեզ ի յԱշոտոյ շահնշահէ եւ հոգիական զաւակէ մերմէ եւ դարձուցեր զամենայն սրտմտութիւնս ի նմանէ եւ տարար զԲագրատ ի Պապն Յանձաւացին. դու եւ ես Սատ Թոռնեցին պռտօսպաթարն։ Եւ արդ ջանացիր, որ գտանեմ զքեզ յաստուածապահ քաղաքին մեր եւ անդ արասցուք տօն մեծ հողաթափացն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ եւ սուրբ հերացն Մկրտչին Յովհաննու։ Եւ արդ ահա հաճեալ ունիմ եւ զայս ինչ ի քէն, վասն զի խօսեսցիս ընդ մեր իմաստասէրսն եւ ընդ փիլիսոփայիցն մերոց, եւ ուրախասցուք մեք ի ձեզ. եւ Աստուած ի մեզ եւ ի ձեզ. եւ տէր Յիսուս եղիցի ընդ իւրում ծառայիցդ»։ Իսկ յորժամ լուաւ զայս վարդապետն Հայոց Ղեւոնդ, յարուցեալ գնաց ի Կոստանդնուպօլիս, եւ արարին տօնս հրաշափառս հողաթափացն Աստուծոյ եւ հերաց սրբոյ Կարապետին։ Եւ եղեւ յայնմ աւուր մեծ ուրախութիւն ի Կոստանդնուպօլիս, եւ խօսեցաւ վարդապետն Հայոց առաջի թագաւորին ընդ ամենայն իմաստասիրացն Հոռոմոց եւ անպարտելի երեւեցաւ ի մէջ վարդապետացն տանն Յունաց. վասն զի յամենայն հարցմունսն հաճելի երեւեցաւ։ Եւ բազում գովութեամբ բարեբանեցին զնա եւ զուսուցիչն նորա, եւ մեծաւ պարգեւօք ի թագաւորէն երեւելիք եւ պատուականք շնորհեցաւ նմա. եւ գնաց մեծաւ ուրախութեամբ յաշխարհն Հայոց ի մեծ տունն Շիրակայ։
       Արդ ի յետ բազում պատերազմացն եւ յաղթութեանցն, զոր վանեաց կայսրն Չմշկիկ, անկանէր ի վերայ նորա մահու երկիւղն եւ ահն սոսկալի դատաստանին Աստուծոյ եւ զմտաւ ածեալ յիշեալ զանիրաւ մահն արդարոյն Նիկիփօռայ եւ զանպարտ արիւն նորա, կոծ առեալ լայր եւ յոգւոց հանէր։ Եւ յայնժամ խորհեցաւ վարս առաքինութեան ստանալ, զի թերեւս ապաշխարութեամբ մաքրել զարիւնն, զոր հեղաւ ի տարապարտուց. եւ հինգ ամ միայն կալեալ զաթոռ թագաւորութեանն Յունաց։ Եւ մինչդեռ զայս ամենայն զմտաւ ածէր, խորհեցաւ բարի խորհուրդս, որ ըստ կամացն Աստուծոյ էր, եւ յուղարկեալ ի Վասակաւանն ի գաւառն Յանձթայ եւ բերել տայր զՎասիլ եւ զԿոստանդին զորդիսն Ռոմանոսի թագաւորին, զորս փախոյց առ Սպրամիկն ի յահէ անօրէն թագուհւոյն, վասն զի չարաբարոյ էր յոյժ։ Իսկ յորժամ եբեր զՎասիլն ի Կոստանդնուպօլիս, ժողով արարեալ զամենայն իշխանս մեծամեծս տանն Յունաց. եւ եղեւ ահաւոր հանդես ի պաղատ թագաւորին։ Եւ յայնժամ թագաւորն Չմշկիկ առեալ զթագն ձեռօք իւրովք ի գլխոյ իւրմէ եւ եդեալ ի գլուխն Վասլի եւ նստեցուցանէր զնա յաթոռ թագաւորութեանն իւրոյ եւ երկիրպագանէր ի վերայ երեսաց իւրոց Վասլին. եւ զամենայն թագաւորութիւն տանն Յունաց նմա յանձն արարեալ։ Եւ տուեալ ի Վասիլն զիւր հայրենական աթոռ, եւ ինքն դիմեալ յանապատ, եւ յանձն իւր առեալ զկարգս կրօնաւորութեան՝ ի վանս ընթացեալ բնակէր։ Ահա որ յերեկեան աւուրն թագաւոր եւ այսօր ընդ աղքատս նստեալ դադարէր կամաւոր աղքատութեամբ, վասն զի ժառանգեսցէ զերանութիւն սուրբ Աւետարանին եւ վճարեսցէ զպարտ անմեղ անձինն Նիկիփօռայ։
       Դարձեալ ի բարձրանալ թուականութեանս Հայոց ազգիս յամի -ՆԻԴ թագաւորեաց Վասիլ հայրն ամենեցուն՝ որդին Ռոմանոսի ծերոյ, որդւոյ Կոստանդեայ կայսերն Հոռոմոց բարի ազգաւ ի մէջ Յունաց։ Եւ կարի յոյժ երեւելի երեւեալ այրս այս Վասիլ եղբայրն Կոստանդէ։ Սա տիրեաց թագաւորական աթոռոյն Յունաց եւ զբազում ապստամբսն արար հնազանդս եւ անուն բարի ստացաւ ի վերայ արարածոցս՝ ողորմած ի վերայ այրեաց եւ գերեաց եւ իրաւարար զրկելոց։
       Յայսմ աւուրքս եղեւ կոտորած զօրացն Հայոց յԱնձաւացեաց գաւառին, ի բանակն կոչեցեալ անուն նենգութեամբ առն քաջին Ապլղարիպայ։ Վասն զի թագաւորն Անձաւացեաց, որում անուն Դերենիկն ասէին, եհան զԱպլղարիպն ի սպարապետութենէ զօրաց իւրոց, զայր հզօր եւ զքաջ, եւ եդեալ ի տեղի իւր զՍարգիս զոմն ազատ։ Եւ կարի յոյժ վիրաւորեալ լինէր հզօրն Ապլղարիպ. եւ յայնժամ բանատու լինէր առ հզօրսն այլազգեաց, եւ զամենայն պատճառս ծանուցանէր նոցա եւ ասաց, թէ՝ «Ես ոչ ելից ի պատերազմ ընդ ձեզ. եւ արդ՝ ի գիշերի յարուցեալ եկայք ի վերայ բանակիս մեր. եւ ահա այս նշան ձեզ իմոյ վրանին, յորդան կարմիր է, եւ ի վերայ բլրին հարեալ կայ, եւ զօրք իմ ընդ իս »։ Իսկ զօրք այլազգեացն եկին ի վերայ նոցա յանկասկած ժամու. եւ էր թագաւորն եւ զօրքն իւր ի մեծ ուրախութեան, եւ ի գիշերի անկան ի վերայ զօրացն Հայոց զօրք այլազգեացն եւ արարին կոտորած մեծ. եւ մեռան բազում պատերազմողք եւ երեւելի քաջք։ Բայց ապաշաւելի այս իսկ էր, վասն զի չէր պատերազմ ի պատեհ ժամու. եւ արարին ձերբակալ զԴերենիկ զթագաւորն. եւ ընդ Ապլղարիպայ վրանովն ոչ իշխեաց անցանել ոք, վասն զի կայր ընդ վրանին զօրօք իւրովք պատրաստական։ Եւ յայնժամ տարան զԴերենիկ ի Հեր քաղաքի։
       Յայնմ աւուր Վարագ եւ ամենայն վանորայք անէծս ցաւագինս եւ սաստիկս կարդացին Ապլղարիպայ, միայնակեացք եւ միաբանակեացք դղրդեալ ի վերայ նորա լուծին զնա ի հաւատոց եւ հանին ի արտաքս ի յեկեղեցւոյն Աստուծոյ։ Իսկ Ապլղարիպայ եկեալ ի միտս իւր՝ լայր, վասն զի էր այր հաւատարիմ եւ երկիւղած յԱստուծոյ, եւ կարի յոյժ ապաշաւէր զհեղումն արեան քաջարանցն զօրացն Հայոց։ Եւ յայնժամ հարցուկ լինէր վասն թագաւորին, եթէ յորում բերդի կայ արգելած ի Հեր քաղաքի. եւ ծանուցին նմա եթէ ամիրայն Ապլհաճա ի կապանացն արձակեաց զԴերենիկն, եւ յամենայն ժամ հանէ զնա ի խաղ գնդին ի մայտանն՝ արտաքոյ քաղաքին Հերայ։ Եւ լուեալ զայս Ապլղարիպ ուրախ լինէր յոյժ եւ յուղարկեալ գաղտաբար առ թագաւորն Դերենիկն եւ ասէր ցնա այսպէս. «Ահա ես յայս ինչ ժամու յայնմ տեղւոջ լինիմ. ամենայն կարողութեամբ պատրաստ արա զքեզ, յընտիր եւ ի սուր ձիոջ հեծիր, եւ հանց ջանա որ ի յիս անկանիս »։ Եւ յաւուր միում Ապլհաճա ելեալ խաղայր ի գունդն բազում ազատօք իւրովք, եւ արք հազարք եւ զինուք շուրջ զնոքօք, եւ Ապլղարիպն կայր ի քմին յիսուն արամբք. եւ Դերենիկն ի բուն պարոնաց աւագէն խնդրեալ իւր սուր ձի եւ տուեալ ինչս իւր. եւ յայնժամ Դերենիկն եհար զգունդն եւ վարէր ի դիհն, ուր Ապլղարիպ թագուցեալ կայր ի մէջ անտառախիտ դրախտացն Հերայ, եւ քահեալ զերիվարն ուժգին՝ ի բաց թողեալ զգունդն եւ ելս արարեալ։ Եւ տեսեալ ամիրային Ապլհաճէի եւ զօրացն, զհետ յարձակեցան մեծաւ ցասմամբ. եւ թագաւորն յԱստուած յուսացեալ գնայր քաջապէս եւ անկանէր առ Ապլղարիպն։ Իսկ ի զօրացն այլազգեաց ոմն խափշիկ, այր հզօր եւ քաջ, ընթացեալ զհետ եւ հասանէր ի վերայ Ապլղարիպայ. եւ որպէս զառիւծ գոչեաց Ապլղարիպն, հասեալ ի վերայ նորա, եւ գազանաբար հարկանէր զնա, եւ յերկուս բաժանեաց եւ պատառեաց զնա ի վերուստ մինչեւ ցերանսն։ Եւ տեսեալ զայն այլազգեացն՝ ի փախուստ դարձան. եւ Ապլղարիպ ձայն տուեալ քաջ արանց իւրոց, զհետ յարձակեալ եւ հասանէր ամիրային Ապլհաճէի. եւ կամեցաւ զնա ի ձիոյ առնուլ եւ մինչեւ ի դուռն քաղաքին վարեաց զնա. եւ ամիրայն որպէս զփայլակն մտանէր ընդ դուռն քաղաքին Հերայ։ Յայնժամ Ապլղարիպն պողովատ ճկռովն հարկանէր զերկաթի դուռն քաղաքին եւ պատառեալ զերկաթն եւ յայն դեհն անցուցանէր, որ եւ անել մնաց ճկռուն մինչեւ ցայսօր ժամանակի. եւ ի տեղն պնդեցին որպէս զբեւեռն։ Եւ այսպիսի օրինակաւ ի ծառայութենէ եհան զթագաւորն զԴերենիկ քաջն Ապլղարիպն։ Այս ինչ եղեւ ի ճուաշ գաւառին Հայոց աշխարհին, ի գեւղն՝ որ կոչի Բակ, սահմանակից Վասպուրականայ։
       Իսկ ի շարժել յաւելմամբ թուականս Հայկազունեաց ազգիս ի յամս -ՆԻԵ եղեւ կոչումն յԱստուծոյ սրբոյ հայրապետին Հայոց Անանիայի. եւ ձեռնադրեցին հանդերձ բազմութեամբ յաթոռ կաթուղիկոսութեան Հայոց զլաւն ի բնաւիցս զերանելին զՎահան. որ էր գլուխ ժողովոյն կաթուղիկոսն Աղուանից տէր Յովհաննէս։ Արդ՝ ի յայսմ ամի նստաւ յաթոռ հայրապետութեան տանն Հայոց տէր Վահան ի մեծն Արգինա հրամանաւ Անանիայի, Յովհաննիսի եւ Աշոտոյ Հայոց թագաւորացն։
       Յայսմ ժամանակի ապստամբեցաւ ոմն իշխան անօրէի ի վերայ Վասլի Հոռոմոց թագաւորին, որում ասէին Սկելառոս, զօրաժողով արարեալ բազմութեամբ անիրաւաց եւ անօրինաց եւ սրով անցուցանէր զաշխարհն Հոռոմոց. եւ բազում զօրօք գայր հասանէր եւ մտանէր յաշխարհն Հայոց, եւ արար անթիւ կոտորած օտարացեալն յԱստուծոյ։ Եւ յայնժամ զօրքն Հայոց հասանէին ի վերայ նորա եւ յաղթահարեցին անօրէն իշխանին այն մեծաւ յաղթութեամբ, եւ կոտորածով փախստական արարին զնա։ Իսկ նա ոչ համարձակեցաւ դառնալ յերկիրն Հոռոմոց, արար զյոյս իւր ի յազգն Տաճկաց, եւ գնաց անօրէնն եմուտ ի Բաղդատ քաղաք. եւ զկնի երեք ամի ելեալ անտի եւ գայր մեռանէր յերկիրն Հոռոմոց յազգն իւր։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց -ՆԼԲ մեռանէր սուրբ հայրապետն Հայոց Վահան, կացեալ զամս հինգ ի յաթոռ սրբոյն Գրիգորի. եւ ձեռնադրեցին յաթոռ կաթուղիկոսութեան Հայոց զտէր Ստեփանոս՝ զայր աստուածազգեաց, զարդարեալ ամենայն բարի առաքինութեամբ որ ի Քրիստոս Յիսուս. նստուցանեն զնա հայրապետ Հայոց հրամանաւ եւ օրհնութեամբ տեառն Վահանայ. որ էր իսկ գլուխ ժողովոյն Աղուանից տէր Յովհաննէս, ընդ ժամանակս Վասլին Յունաց թագաւորին, եւ Յովհաննիսի եւ Աշոտոյ Հայոց արքայից, եւ Սենեքերիմայ որդւոյ Ապուսահլի. որդւոյ Աշոտոյ որդւոյ Դերենկանն, որդւոյ Գագկայ Արծրունեաց յազգէն Սարասարայ։
       Արդ ի սոցա աւուրս զօրաժողով արարեալ անօրէն եւ պիղծ բռնակալն Պարսից Մամլան, ամիրապետն անօրինաց եւ ժանդաբարու գազանութեամբն իւրով իբրեւ զարիւնարբու վիշապ յարձակեալ գայր ի վերայ հաւատացելոցն Քրիստոսի եւ խորհեցաւ կոտորած մեծ ածել ի վերայ աշխարհին Հայոց։ Եւ գայր խաղայր ահագին եւ անհամար բազմութեամբ եւ ելից զլերինս եւ զդաշտս զօրօք իւրովք. եւ յահէ անօրինին սասանեալ դողայր ամենայն երկիր, եւ սրով եւ հրով գերեաց զբազում տեղիս. եւ զեկեղեցիս հրկէզ արարեալ խափանեաց յօրհնութեանցն եւ բազում բանս հայհոյութեանց ի վեր ի բարձունս խօսեցաւ առ Բարձրեալն։ Եւ անդ էր տեսանել զմեծ եւ զահեղ կատարածն քրիստոնէից ի յահէ չար գազանին այն, զի զբարկութիւն չար թիւնիցն իւր որպէս զմաղձ դառնաշունչ եհեղ ի վերայ հաւատացելոցն. եւ գայր հասանէր այսքան բազմութեամբն յԱպահունեաց գաւառին, յերկիրն Դաւթի կուրապաղտին՝ Վրաց իշխանին։ Եւ գրեաց թուղթ առ աստուածասէր եւ սուրբ այրն Աստուծոյ Դաւիթ կուրապաղտն եթէ չարաչար բանիւք սպառնացեալ նմա եւ խօսէր զայս ինչ. «Մի՛ խաբեսցէ ոք զքեզ, ո՛վ այր դու Դաւիթ , ամենաքարշ եւ ժանդ եւ նեխեալ ալեօքդ, զի ահա՝ թէ ոչ վաղվաղակի առաքեսցես ինձ զհարկս տասն տարւոյ եւ ի պատանդ զորդիս ազատաց քոց եւ գիր ծառայութեան ինձ՝ այժմ հասեալ գամ ի վերայ քո մեծաւ զօրութեամբս իմով եւ ո՞վ իցէ այն, որ փրկեսցէ զքեզ ի ձեռաց իմոց, զի ահա չարաչար եւ դառն նեղութիւն ածից ի վերայ քո, պիղծ եւ դառն ալեւոր »։ Եւ այսպիսի բազում սպառնալեօք որոտայր ի վերայ նորա։ Իսկ յորժամ ընթերցաւ Դաւիթ զթուղթն անօրէն իշխանին Մամլանայ, ի դառնութենէ թղթոյն՝ զթուղթն արտաքս ձգեաց եւ ինքն լալով առ Աստուած աղաչանս արձակէր եւ ասէր. «Զարթո՛ զզօրութիւնս քո Տէր եւ յիշեա Տէր իմ, զոր արարեր ընդ Ռափսակ եւ ընդ Սենեքարիմ անօրէն թագաւորն Ասորեստանեայց. եւ զայս բանքս անօրէնութեան եւ նա խօսեցաւ, Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, մի՛ անտես առնէր զհաւատացեալքս սուրբ անուն քո»։
       Յայնժամ հրամայեաց ժողով լինել զօրաց իւրոց զազատս եւ զամենայն հեծելեզօրս իւր, զՎաչէ եւ զՏեւդատ եւ զՓերոն եւ զայլ զօրսն Հայոց աշխարհին. հետեւակս աղեղնաւորս երեք հազար, եւ ձիաւորս երկու հազար եւ հինգ հարիւր։ Եւ անօրէնն Մամլանն կայր բանակեալ յԱպահունիս ի գեւղն, որ Խօսօնս կոչէին, երկու հարիւր հազարով։ Եւ Դաւիթ յարուցեալ գնայր ընդդէմ չար գազանին Մամլանայ եւ զամենայն աշխարհն յաղօթս եւ ի պաղատանս եւ յաղաչանս մեծաւ պաղատանօք ի խնդրուածս Աստուծոյ կացուցանէր։ Եւ գնաց իջաւ Դաւիթ ի սահմանս Ապահունեաց եւ զԿարմրակէլն զայր քաջ՝ եօթն հարիւր ձիաւորով պահապան գիշերոյն կացուցանէր. եւ ինքն Դաւիթ զամենայն գիշերն յաղօթսն Աստուծոյ անցուցանէր։ Եւ յառաւօտու պահուն գայր ոմն ի զօրաց այլազգեացն հազար ձիաւորով, որ էր եւ նա պահապան զօրաց նորա։
       Եւ ի գիշերին յայնմիկ ընդ միմեանս հարան. եւ էր լոյս լուսնին սաստիկ, եւ յայնժամ երեւեցաւ սակաւ ինչ անձրեւ ի վերայ լերանց, եւ ամենայն լերինքն փայլատակէին իբրեւ զբոց հրոյ. եւ տեսին զայն զօրքն այլազգեաց, կարծեցին թէ այն ամենայն բազմութիւն զօրաց քրիստոնէիցն իցեն եւ յայնժամ առ հասարակ ի փախուստ դարձան։ Եւ Կարմրակէլն տեսեալ զի դարձան ի փախուստ՝ սրով ի վերայ յարձակեցաւ եւ իբրեւ զանտառ մայրի կոտորէր զնոսա յանխնայ. կալաւ զկինն Մամլանայ եւ զիւր պատերազմի ձին եւ վաղվաղակի յուղարկեաց առ Դաւիթ, եւ ձայն աւետեաց մատուցանէին նմա՝ եթէ հարաք զՄամլան։ Եւ նա դեռ յաղօթս կայր առ Աստուած. եւ լուեալ զայս Դաւիթ՝ հիանայր։ Եւ յայնժամ զհետ մտեալ ամենայն զօրօքն՝ արարին զզօրսն անօրինացն փախստական սաստիկ կոտորածով, առին անթիւ եւ անհամար գերութիւն եւ աւար ոսկւոյ եւ արծաթոյ։ Եւ անօրէնն Մամլան գնաց ամօթով յաշխարհն իւր եւ ամբարտաւանեալ յոյժ ընդ Աստուած՝ եւ յերկինս ոչ հայեցաւ բնաւ եւ զիւր անարժան աղօթսն ոչ մատուցանէր Աստուծոյ։
       Իսկ յետ ամաց ինչ խորհեցան չար խորհուրդս վասն սուրբ եւ արդար իշխանին Դաւթայ սպանանել զնա. եւ չար իշխանաց իւրոց նմանեալ լինէին Կայենի եւ այլոց սպանողացն։ Եւ յարուցին ի չար խորհուրդս իւրեանց զարհի եպիսկոպոսն Վրաց աշխարհին զԻլարիոն. եւ այս Իլարիոնս զԱստուած կրկնակի ի խաչ եհան, վասն զի ի կենդանարար մարմին եւ յարիւնն Քրիստոսի դեղ մահու խառնեաց եւ արար զապրեցուցիչն՝ մահացուցիչ. եւ զկնի սպանող պատարագին իւրոյ դնէր ի բերան սուրբ իշխանին զմասն խորհրդոյն խառնեցեալ մահաբեր դեղօք յանդիման Աստուծոյ ի մէջ եկեղեցւոյն։ Եւ գիտացեալ աստուածասէր իշխանին Դաւթի, ոչ ինչ խօսեցաւ բնաւ, այլ առեալ դեղ բժշկութեան շիջուցանել զցաւսն ի մարմնոյ իւրոյ։ Իսկ անօրէն եպիսկոպոսն Իլարիոն դարձեալ բորբոքեցաւ ի չար խորհուրդսն իւր եւ մտեալ ի սենեակն՝ մինչ ննջէր բարեպաշտն Դաւիթ եւ խաղաղիկ ի քուն կայր, եւ առեալ նորա զբարձն ի սնարիցն դնէր ի վերայ բերանոյն Դաւթին եւ անկեալ սաստկապէս ուժգին ի վերայ նորա եւ չարչարանօք խեղդէր զաստուածասէր կուրապաղատն զԴաւիթ. զորս յետ սակաւ ամաց թագաւորն Վասիլ ըմբռնեալ զանօրէն եպիսկոպոսն Իլարիոն, քար մեծ կապեաց ի պարանոցն նորա, ընկէց զնա յովկիանոս եւ զայլ միաբանեալսն յազատացն, եւ անդ սատակեցան անիծից վաստակաւորքն, վասն զի հայր անուն էր Դաւիթ կուրապաղատն թագաւորին Վասլին, եւ վասն այնորիկ կորոյս զնոսա։
       Եւ ի լինել թուականութեանս Հայոց -ՆԼԴ մեռանէր Հայոց հայրապետն տէր Ստափանոս, եւ ձեռնադրեաց յաթոռն իւր զերանելին զտէր Խաչիկ, վասն զի էր այր փառաւոր եւ տեղեակ աստուածային կտակարանացն։ Առ սա եկեալ թուղթ ի Հոռոմոց պատրիարգէն ի Թէոդորոսէն, որ նստէր ի մայրաքաղաքն Մելտենի, վասն զի էր այր կորովի եւ հմուտ գրոց պատուիրանաց. եւ վարդապետն Հայոց Սամուէլ գրեաց ընդդէմ նորա զպատասխանիսն վայելուչ եւ ցանկալի բանիւք, որ եղեւ իսկ հաճելի թուղթն այն ամենայն լսողացն, եւս առաւել մեծարեալ եղեւ առաջի Թէոդորոսի պատրիարգին Հոռոմոց եւ առաջի Խաչիկ կաթուղիկոսին Հայոց։
       Իսկ յաւուրս ժամանակաց տօմարիս Հայոց ի յամի -ՆԼԵ ապստամբեաց ոմն իշխան ի վերայ թագաւորին Վասլի, իշխանն Հոռոմոց Մօրավարդ, եւ արար աւերակս զմեծ մասն Հոռոմոց աշխարհին. եւ շրջեալ երթայր ընդ երկիր սրով եւ գերութեամբ։ Եւ ժողովեալ զօրքն Հոռոմոց ի վերայ նորա, հալածական արարին զնա յաշխարհն Տաճկաց, զոր յետ ամի միոյ եկեալ մեռանէր ի թագաւորէն Վասլէ։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց -ՆԼԷ ամի եղեւ սաստիկ շարժ ընդ ամենայն արարածս, եւ փլաւ սուրբն Սոփի ի Կոստանդնուպօլիս։ Եւ յայսմ ամի կամեցաւ թագաւորն Վասիլ զաշխարհն Բուլղարաց ածել ի հաւանութիւն իւրոյ թագաւորութեանն. եւ առաքեաց առ Ալի Օսմանն թագաւորն Բուլղարաց եւ առ ամենայն իշխանսն աշխարհաց գալ յերկրպագութիւն իւրոյ թագաւորութեանն. իսկ նոքա ոչ եկին զհետ հրամանաց թագաւորին Վասլի։
       Յայնժամ թագաւորն Վասիլ ժողով արար զամենայն աշխարհն իւրոյ թագաւորութեանն եւ մեծաւ սրտմտութեամբ յարձակեցաւ ի վերայ աշխարհին Բուլղարաց եւ սրով եւ գերութեամբ ապականէր զերկիր։ Իսկ թագաւորն Բուլղարաց Ալի Օսմանն ժողով արարեալ եւ գայր բազում զօրօք ի վերայ Վասլին, եւ արարին սաստիկ պատերազմ ընդ միմեանս։ Եւ թագաւորն Բուլղարաց յաղթեաց Վասլին եւ դարձոյց զամենայն զօրսն ի փախուստ մինչեւ ցԿոստանդնուպօլիս. եւ առին բազում աւար եւ գերութիւն ի զօրաց Վասլին . եւ Վասիլն լի ամօթով մտանէր ի Կոստանդնուպօլիս։ Եւ յետ երկու ամի դարձեալ ժողով արարեալ թագաւորն Վասիլ եւ գնաց ի վերայ թագաւորին Բուլղարաց առ ի խնդրել զվրէժս իւր. եւ հանդիպեալ զօրացն Բուլղարաց, դարձոյց ի փախուստ զնոսա եւ վարէր առաջի իւր։ Եւ նեղեաց Վասիլն զաշխարհն Բուլղարաց սովով, սրով եւ գերութեամբ եւ դարձաւ եմուտ ի Կոստանդնուպօլիս մեծաւ ուրախութեամբ։
       Արդ յորժամ բարձրացաւ թուականութիւն Հայոց յամի -Նխ մեռանէր Հայոց կաթողիկոսն Տէր Խաչիկ, որ կացեալ յաթոռ հայրապետութեան Հայոց ամս վեց եւ ձեռնադրեաց յաթոռ իւր զտէր Սարգիս, որ էր այր կորովի գիտութեամբ պատուիրանացն Աստուծոյ. եւ էր սա հաճոյ Աստուծոյ եւ մարդկան, եւ էր կիրթ վարուց առաքինութեանց, եւ լուսաւոր վարդապետութեամբն իւրով զարդարեաց զեկեղեցին Աստուծոյ։
       Յայսմ ամի զօրքն Եգիպտոսի, որ Մախր Արապիկք կոչին, մտին յաշխարհն Անտիոքայ քաղաքին եւ բազում աւերմամբ լցին զամենայն գաւառն. եւ ժողովեցան զօրք Հոռոմոց ընդդէմ նոցա ի պատերազմ. եւ ի հանդիպիլ միմեանց արարին փախստական զզօրսն Հոռոմոց եւ զմեծամեծ իշխանս գերի առին եւ տարան յԵգիպտոս։ Իսկ յետ երկու ամի ելանէր մեծ տունն Հոռոմոց եւ գայր բազում զօրօք ի վերայ աշխարհին Հայոց. եւ սրով եւ գերութեամբ անողորմ յարձակեցան ի վերայ հաւատացելոց Քրիստոսի. եւ գազանաբար սպանմամբ ընթանայր իբրեւ զօձ թունաւոր, որ եւ ելից իսկ զտեղի անհաւատ ազգացն։ Եւ եղեւ ի մտանելն նորա յաշխարհի Հայոց, ժողովեցան ընդ յառաջ նորա զօրքն Հայոց ազատացն, եւ ի դիպելն ընդ միմեանս բախեցին գազանաբար, եւ քաջ ընդ քաջս ելանէին եւ անպարտելի հանդիսանային յերկու կողմանց։ Եւ անդ էր տեսանել զսաստիկ կոտորած յերկուց կողմանցն. եւ յայնժամ ի սաստկանալն մեծի պատերազմի, եղեն պարտեալ զօրքն Հոռոմոց առաջի զօրացն Հայոց եւ դարձան ի փախուստ դիմօք յաշխարհն իւրեանց ամօթ երեսօք մազապուրծ փախմամբ։
       Յայսմ ամի ելեալ գայր ամիրայն Տաճկաց, որոյ անուն երկայնաձեռն կոչէին, եւ բազում զօրօք ի յաւեր եւ ի գերութիւն մատնեաց զԵդեսացւոց աշխարհն, եւ վիշտս մեծամեծս ի վերայ Ուռհայոյ եւ անցանէր ընդ մեծ գետն Եփրատ, եւ գերեաց զայն կոյս զսահմանսն Հայոց աշխարհին եւ դարձաւ մեծաւ յաղթութեամբ յաշխարհն Ափրիկեցւոցն։
       Եւ եղեւ ի փոխել թուականութեանս Հայոց ամի -ՆԽԶ ելանէր յեերկինս աստղ մի գիսաւոր եւ երեւեալ սոսկալի եւ ահաւոր տեսլեամբ լուսատեսիլ եւ զարմանալի։
       Իսկ յամի -ՆԽԹ թուականութեանս Հայոց եղեւ սէր եւ միաբանութիւն մեծ ընդ թագաւորն Վասիլ եւ ընդ Սենեքարիմ արքայն Հայոց։ Եւ յայսմ ամի եղեւ վախճան Սահակայ մարզպանին Վարաժնունեաց Տեառն։
       Յորժամ լինէր թուականն Հայոց -ՆԾԵ. զօրաժողով արար թագաւորն Վասիլ զամենայն աշխարհս տէրութեան իւրոյ եւ խաղայր գնայր ի վերայ աշխարհին Բուլղարաց. եւ բազում ժամանակս արարեալ յաշխարհն այն մեծաւ պատերազմաւ։ Եւ յայնմ աւուրսն մեծ խռովութիւն եղեւ ի քաղաքն ի Կոստանդնուպօլիս եւ յամենայն աշխարհն Յունաց, վասն զի յաւուր մեծի զատկին մոլորեալ եղեն ի կատարելոյ զսուրբ Յարութեան օրն Զատկին. եւ ամենայն վարդապետք տանն Յունաց ընդ ստութեամբ փակեցին զուղղորդ պատուիրանս Աստուածաշունչ գրոց եւ զսուտ եւ զխաբեբայ տումարն հակառակամարտին Իրիոնի ընկալան, եւ զճշմարտագիր տումարն մեծին Անդրիասայ ոչ ընկալան, այլ ածին նոքա զլրումն Զատկին ի կիրակիէն ի շաբաթն եւ զկնի աւուր միոյ Զատիկ արարին, զոր պարտ էր զկնի ութ աւուրն կատարել. եւ ամենայն տանն Յունաց մոլորեալ ի սուրբ Զատկէն, եւ եղեւ սուգ մեծ ի վերայ սուրբ եկեղեցւոյն Կոստանդնուպօլսի, եւս առաւել ի սուրբ եւ յաստուածակերտ քաղաքն յԵրուսաղէմ, զի հպարտութեամբ բարձրավզեալ ածին զԶատիկն ի յաւուր Ծառզարդարին, եւ եղեն հակառակողք ամենայն ազգաց տունն Յունաց, եւս առաւել Քրիստոսի, վասն զի պատերազմեցան ընդ Հոգւոյն Սրբոյ տունն փիլիսոփայից։ Եւ յայնմ Զատկի ոչ վառեցաւ լոյս կանթեղացն ի սուրբ գերեզմանն աստուածընկալ ի քաղաքն յԵրուսաղէմ, վասն զի սուտ էին, անօրէնութեամբ արարին Զատիկն իւրեանց։ Իսկ յայնմ աւուր ազգն անօրինաց, որ կային ի քաղաքն Երուսաղէմ, իբրեւ տեսին զԶատիկն քրիստոնէիցն ի մէջ սուրբ Յարութեանն, կոտորեցին սրով զամենայն քրիստոնեայսն՝ ոգիք իբրեւ տասն հազար, եւ լցաւ սուրբ Գերեզմանն Քրիստոսի արեամբ աղօթաւորացն. եւ դեռ մինչեւ ցայսօր կան ոսկերք նոցա լցեալ ի յայրի անդ յարեւմտից կուսէ քաղաքին Երուսաղէմի, զոր այժմ Մանկանց նշխարք $43 կոչեն զնոսա։ Արդ զայս այսպէս արարին հանճարեղ իմաստունքն Յունաց։
       Իսկ թագաւորն Վասիլ իբրեւ յաղթեաց եւ էառ զթագաւորութիւնն Բուլղարաց, դարձաւ ի Կոստանդնուպօլիս մեծաւ ուրախութեամբ։ Եւ յորժամ լուաւ զայս ամենայն կոտորածս, որ եղեւ սուրբ Զատկին, կոչեաց զամենայն իմաստունսն Յունաց եւ հարցանէր զպատճառն. եւ նոքա ըստ կամաց իւրեանց սկսան բազմադիմի մոլորեցուցանել զթագաւորն օտարոտի պատասխանատրութեամբն։ Եւ ծանեաւ թագաւորն զայլակերպ պատասխանիս նոցա, իմացաւ՝ որ սուտ էին եւ մոլորեալք։ Իսկ յառաջագոյն լուեալ էր թագաւորն վասն Հայոց վարդապետացն՝ եթէ յաղթողք եւ կորովիք են գրոց պատուիրանաց, եւ յանուանէ գիտէր վասն Յովսեփայ Ընծայուց հօրն եւ յաղագս Յովհաննիսի, որ հոմանուն ասէին Կոզեռն. եւ յայնժամ գրեաց առ Յովհաննէս արքայն Հայոց, զի առաքեսցէ զնոսա առ ինքն ի Կոստանդնուպօլիս, զի ի նոցանէ գիտասցէ զճշմարիտ պատճառն եւ զուղղորդ Զատիկն։ Իսկ նոքա ոչ առին յանձն գնալ, այլ թղթօք գեղեցկաշար բանիւք հասկացուցին զթագաւորն ամենայն խորին քննութեամբ։ Եւ յայնժամ հակառակեալ կղերիկոսք եւ ոչ հաւանեցան թղթոյն, մինչեւ դարձեալ թագաւորն Վասիլ յուղարկեալ ի Հայք առ Յովհաննէս շահնշահն եւ առ Տէր Սարգիս կաթուղիկոսն Հայոց եւ մեծաւ խնդրուածօք ետ բերել առ ինքն զՀայոց վարդապետն զՍամուէլ, այր կորովի եւ յաղթող եւ կացուցանէր զնա յատենի խօսել ընդ վարդապետացն Յունաց։ Իսկ իմաստունքն Յունաց շարժեցին ի վերայ Սամուէլի զամենայն գրեանս տանն Յունաց, եւ ոչ կարացին շարժել զնա ի ճշմարտութեանց անտի։ Եւ սկիզբն արար Սամուէլ ի յառաջին աւուրն արարչութենէն եւ գայր հասանէր մինչեւ ցվերջին պատկեր աւուրն եւ զամենայն պատճառ պատճենից սուրբ արանց յառաջին իմաստնոցն հաստատուն կացուցանէր։ Եւ հաճոյ լինէր թագաւորին ամենայն բանք նորա. եւ ասէին իմաստունքն Յունաց ընդ թագաւորն. «Ով տէր արքայ, հրամայեա եւ ած այսր զմեծ վարդապետն Եբրայեցւոց, որ բնակեալ է ի կղզւոջն Կիպրացւոց, այր կորովի եւ հմուտ տումարի եւ ամենայն արուեստից ի մանկութենէ իւրմէ »։ Եւ յուղարկեալ թագաւորն ի Կիպրոս եւ ածէր զՄուսի վարդապետն Եբրայեցւոց։ Եւ նա կացեալ յատենի առաջի թագաւորին Վասլի, այր ճարտարաբան եւ հզօր, եւ սկսանէր խօսել զարուեստս տումարին եւ յամօթ եւ սուտ արար զամենայն իմաստունս տանն Յունաց եւ գովէր զբանսն Սամուէլի Հայոց վարդապետին։ Իսկ թագաւորն յոյժ տրտմեալ ի վերայ վարդապետացն Յունաց եւ զբազումս եհան ի պատուոյ եկեղեցւոյն եւ ընկէց ի փառաց եւ զվարդապետն Հայոց յուղարկեալ մեծաւ պարգեւօք յաշխարհն Հայոց։
       Դարձեալ ի յաւուրս Վասլի Յունաց թագաւորին եւ ի Հայոց թուականութեանն -ՆԾԲ ելանէր աստղ մի ի տեսիլ հրոյ երեւեալ ի յերկինս, նշան բարկութեան արարածոց եւ կատարածի աշխարհի։ Եւ եղեւ շարժ սաստիկ ընդ ամենայն երկիր, մինչեւ կարծեալ բազմաց՝ թէ եհաս օրն վերջին եւ կատարածի աշխարհի, եւ որպէս առ ջրհեղեղաւն՝ երերեալ դողաց ամենայն արարածք. եւ յահէ բարբառոյ բարկութեանն բազումք անկեալ մեռանէին եւ զկնի այնր բարկութեան անկանէր ցաւ յերկիր , որ անուանեալ կոչի Խովիկ, եւ անցոյց գաւառս եւ երթեալ հասանէր մինչեւ ի Սեբաստիա. եւ ցաւն այն երեւէր յայտնապէս ի մարմինն եւ ի դառնութենէն ոչ ժամանէին խոստովանութեան եւ հաղորդութեան։ Եւ մարդ եւ անասուն պակասեցան յերկրէ, եւ մնացեալ չորքոտանիք՝ անմարդ շրջէին յերկրի։
       Իսկ ի թուականին Հայոց -Նկ զօրաժողով արար թագաւորն Վասիլ եւ գնայր ի վերայ աշխարհին Բուլղարաց եւ յաղթեաց թագաւորութեան նոցա եւ մաշեաց ի սուր սուսերի զբազում գաւառս մեծաւ բարկութեամբ. եւ յաւեր եւ ի գերութիւն մատնեաց զամենայն արեւմուտք եւ բնաջինջ եբարձ զամենայն թագաւորութիւնս Բուլղարաց եւ դեղ մահու արբուցանէր Ալիօսխանին առն քաջի՝ Բուլղարաց թագաւորին. եւ այսպիսի օրինակաւ հանէր զնա ի կենաց, առեալ զկնի նորա եւ զորդիս արկանէր ի Կոստանդնուպօլիս։
       Յորժամ թուականութիւնն Հայոց հասանէր ի յամս -ՆԿԵ , զարթեաւ աստուածասաստ բարկութիւնն ի վերայ ամենայն քրիստոսական ժողովրդեանն եւ երկրպագողաց սուրբ Խաչին, զի զարթեաւ վիշապն մահաշունչ հանդերձ մահաբեր հրով, եհար զհաւատացեալս Սրբոյ Երրորդութեանն։ Յայսմ ի թուականիս սասանեցաւ հիմունք առաքելականացն եւ մարգարէականացն, վասն զի օձք թեւաւորք հասին եւ կամին ցոլանալ ընդ ամենայն աշխարհս հաւատացելոցս Քրիստոսի. այս է առաջին ելն արեանարբու գազանացն։ Ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ զօրաժողով լինէին խուժագուժ ազգն անօրինացն, որք անուանեալ կոչին Թուրք, եւ հասեալ մտանէին յաշխարհն Հայոց ի Վասպուրական գաւառին եւ անողորմ ի բերան սրոյ կոտորէին զհաւատացեալքս Քրիստոսի։
       Յայնժամ հասանէր համբաւ կատարածիս այս առ թագաւորն Սենեքարիմ. յայնժամ աւագ որդւոյ նորա Դաւթի ժողովեալ զզօրս ազատացն հասանէր ի վերայ Թուրք բանակին. եւ հարան սաստկապէս ընդ միմեանս ահաւոր պատերազմաւ։ Իսկ մինչեւ յայնմ ժամանակին չէին բնաւ տեսեալ Թուրք զօրք հեծելոց. եւ ի հանդիպիլն նոցա՝ տեսին այլակերպ զնոսա. աղեղնաւորս եւ հերարձակս իբրեւ զկանայս. եւ յայնժամ զօրքն Հայոց չէին սովոր պատրաստ լինիլ ընդդէմ նետիցն. եւ քաջաբար ի վերայ այլազգեացն յարձակեցան եւ առ հասարակ մերկացուցին զսուսերն իւրեանց ի պատենիցն եւ արիաբար ի պատերազմ ընթանային արիական գունդն Հայոց եւ զբազումս յայլազգեացն սատակէին։ Իսկ այլազգիքն նետաձգութեամբ զբազումս ի զօրացն Հայոց վիրաւորէին խոցելով։ Եւ տեսեալ զայն ամենայն Շապուհ՝ ասէր ցԴաւիթ. «Դարձիր, թագաւոր, յերեսաց թշնամեացս , վասն զի ի նետիցս վիրաւորեալ եղեն մեծ մասն զօրացս, գնասցուք եւ ընդդէմ այսմ զինուցս, զոր տեսանեմք առ այլազգիսդ, ա՛յլ զգեստ պատրաստեսցուք ընդդէմ նետիցդ »։ Իսկ Դաւիթ առ մեծութիւն իւր հայելով, հպարտացեալ մեծաւ ամբարտաւանութեամբ, ոչ լսէր Շապհոյ, դառնալ ի պատերազմէն։ Յայնժամ Շապուհ բարկութեամբ դիմեաց ի վերայ Դաւթի եւ բռնցի հարեալ զթիկունսն ուժգնակի մղէր զնա դառնալ. վասն զի Շապուհ էր այր քաջ եւ պատերազմող հզօր եւ էր մանկակալ եւ սնուցիչ Դաւթի, վասն այնորիկ անահ էր ի նմանէ. եւ այսպիսի օրինակաւ դարձուցանէր զԴաւիթ հանդերձ զօրօքն։ Եւ գնացին յՈստան քաղաքն եւ պատմեցին թագաւորին Սենեքարիմայ եւ ասացին զորպիսութիւն այլազգեացն կերպարանաց։ Եւ լուեալ Սենեքարիմայ յոյժ վիրաւորեալ լինէր. ոչ եկեր եւ ոչ էարբ, այլ կայր մտախորհ , լի տրտմութեամբ եւ զգիշերն ամենայն անքուն անցուցանէր եւ նստեալ քննէր զժամանակագրութիւնս եւ զասացուածս աստուածախօս տեսանողացն, զսրբոց վարդապետացն, եւ գտանէր գրեալ ի գիրսն զժամանակն ելանելոյ Թուրքաց զօրաց եւ զօրականաց. եւ ծանեաւ զկորուստ եւ զկատարած ամենայն երկրի. եւ գտանէր ի գիրսն գրեալ այսպէս, եթէ «Ի ժամանակին յայնմիկ փախիցեն յարեւելից յարեւմուտս, ի հիւսիսոյ ի հարաւ, եւ հանգիստ ոչ գտանեն ի վերայ երկրի, վասն զի արեամբք ծածկին դաշտք եւ լերինք. եւ այս էր զոր ասաց Եսայի եթէ «Սմբակք երիվարաց նոցա հաստատուն»։
       Յայնժամ խորհեցաւ տալ զաշխարհ հայրենեաց իւրոց յարքայն Յունաց Վասիլ եւ առնուլ զՍեբաստիա եւ գրէր վաղվաղակի առ թագաւորն. զոր իբրեւ լուաւ թագաւորն Վասիլ՝ ուրախ եղեւ եւ ետ նմա զՍեբաստիա. եւ տայր Սենեքերիմ զաշխարհն Վասպուրականի. թեմաբերդս -ՀԲ եւ գեւղս -Տն եւ զվանորայսն ոչ ետ, այլ պահեաց իւր աղօթարարս. -ՃժԵ վանք եւ ետ զայս ամենայն գրով ի Վասիլն։ Եւ առաքեաց թագաւորն Վասիլ առ Սենեքերիմ առաքել առ նա զԴաւիթ թագաւորական ճոխութեամբ եւ առաքեաց զորդին իւր, ընդ նմին եւ որդիս ազատաց եւ զեպիսկոպոսն Տէր Եղիշէ եւ բեռնակիր ջորիս -Յ, բարձեալ գանձիւք եւ պէսպէս կազմութեամբ, եւ տաճիկ ձիս -Ռ. եւ այսպիսի փառաւորութեամբ եմուտ Դաւիթ ի Կոստանդնուպօլիս՝ եւ դղրդեցաւ քաղաքն եւ ելին ամենեքեան ընդ առաջ նորա եւ զարդարեցին զփողոցս եւ զապարանս եւ գանձս բազումս ցանէին ի վերայ նորա։ Եւ յոյժ ուրախացաւ թագաւորն Վասիլ ընդ տեսիլն Դաւթի եւ տարաւ զնա ի սուրբն Սոփի եւ արար զնա իւր որդեգիր եւ պատուէին զնա որպէս զորդի թագաւորի։ Եւ ետ նմա թագաւորն բազում պարգեւս եւ դարձոյց զնա առ հայրն իւր եւ ետ նմա զՍեբաստիա բազում գաւառօք. եւ ելեալ Սենեքերիմ ամենայն ընտանեօք իւրովք եւ ռամկօք եկն ի Սեբաստիա եւ անտերացաւ աշխարհն Հայոց ի թագաւորաց եւ յիշխանաց։
       Ի թուականութեանս Հայոց -ՆՀ ելանէր Վասիլն յարեւելս անթիւ զօրօք եւ խնդրեաց ի թագաւորէն Հայոց զԱնի եւ զԿարս։ Եւ Յովհաննէս որդին Գագկայ խորհեցաւ տալ վասն թուլութեան սրտին իւրոյ. իսկ Վասիլն դարձաւ յաշխարհն իւր եւ գրեաց առ Գորգի թագաւորն Վրաց գալ նմա ի հնազանդութիւն. զոր ոչ ընկալաւ եւ ոչ յանձն էառ։ Յայնժամ գայ Վասիլն պատերազմաւ ի վերայ նորա. եւ զօրքն Վրաց գնացին ընդդէմ նորա եւ Ռատն եւ Զոյատն՝ արք քաջք՝ եղբարք Լիպարտին, ուժգին բախեցին զզօրսն Վասլին՝ մինչեւ սպանաւ Ռատն , զի ձին նորա խրեցաւ ի տեղի մի տիղմ եւ անդ սպանաւ. եւ ապա դարձան ի փախուստ զօրքն Վրացեաց. եւ զօրք Վասլին զկնի կոտորէին. եւ կացեալ Վասիլն անդ ամիսս -Գ. մինչեւ հաւանեցոյց զնոսա եւ ի Տրապիզոն ձմերեաց։ Եւ գնայր առ թագաւորն Վասիլ Տէր Պետրոս կաթողիկոսն Հայոց եւ սուրբ վարդապետն Յովհաննէս Կոզեռն բազում սպասուք. եւ թագաւորն ընկալաւ զնոսա մեծաւ պատուով. եւ ի հասանելն մեծի աւուր մկրտութեան Տեառն մերոյ մեծարեաց թագաւորն զՏէր Պետրոսն եւ զվարդապետսն Հայոց եւ ի վեր ետ կացուցանել քան զառաջնորդսն Յունաց եւ յառաջ Տէր Պետրոսի հրամայեաց օրհնել զջուրն. զոր իբրեւ արկանէր զմիւռոն սուրբ ձիթոյն ի ջուրն եւ հարկանէր սուրբ Նշանաւն զջուրն, հուր սաստկապէս ցոլացեալ երեւէր ի վերայ ջրոյն եւ կապեցաւ գետն առ վայր մի եւ ոչ շարժէր. եւ տեսեալ թագաւորին եւ զօրացն զարհուրեցան եւ խոնարհեալ թագաւորն՝ արկանէր զօրհնեալ ջուրն ի վերայ գլխոյն աջովն Տէր Պետրոսի։ Եւ դարձաւ Տէր Պետրոսն մեծաւ պարգեւօք յաշխարհն Հայոց։ Իսկ Վասիլն յետ ժամանակաց գայ յԱնտիոք ի ծածուկ -Գ արամբք հաւատարմօք եւ եկեալ ի Սեաւ լեառն ի տեղին, որ կոչի Պաղակձիակ, եւ ի հօրէ եւ յառաջնորդէ տեղւոյն առնու զքրիստոսական կնիքն եւ յայնմ հետէ եղեւ որպէս զհայր աշխարհիս Հայոց .... ։
       Ի թուականութեանս Հայոց -ՆՀԱ մեռաւ Տէր Սարգիս կաթողիկոսն Հայոց եւ հաստատեաց յաթոռ իւր հայրապետ զՏէր Պետրոս։ Ի սոյն ամի իշխան ոմն յաղթանդամ ի տանէն Յունաց Նիկիփօռ անուն ծռվիզ յարեաւ ի վերայ Վասլին եւ կոչեաց ի միաբանութիւն իւր զթագաւորն Վրաց Գորգի եւ զորդիսն Գագկայ. գնաց յահէ նորա Դաւիթ առ նա զօրօքն Հայոց, եւ ահ մեծ եղեւ ի վերայ Վասլին։ Եւ յղեաց Վասլին առ Դաւիթ աղաչանս, զի հնարեսցէ զկորուստ նորա։ Եւ ծռվիզն յոյժ սիրէր զԴաւիթ եւ խոստանայր նստուցանել զնա յաթոռ թագաւորութեան Հայոց, բայց Դաւիթ ոչ կամեցաւ լուծանել զդաշինս Վասլին։ Եւ յաւուր միում գնայր Դաւիթ ի տուն իւր խռովութեան աղագաւ եւ յարուցեալ Նիկիփօռն միայն եւ գրկեաց զնա եւ աղաչէր դառնալ. իսկ Դաւիթ ակնարկեալ արանցն, եւ նոյնժամայն սպանին զծռվիզն, եւ զօրքն նորա ցրուեալ եղեն փախստական. եւ լուեալ զայն Վասլին՝ ուրախ եղեւ յոյժ եւ տայր պարգեւս Դաւթի զԿեսարիա եւ զԾամնդաւ եւ Խաւատանէքն հանդերձ սահմանօքն։ Եւ Վասիլն մեծաւ զայրացմամբ գայր ի վերայ Գորգէի Վրաց թագաւորին բազում զօրօք. եւ արարին Ձիօնից բերդին առաջի մեծ պատերազմ. եւ Գորգի փախստական լեալ անկանէր յամուր բերդս եւ գրէր զանձն իւր ծառայ Վասլին եւ տայր պատանդ զորդին իւր։ Եւ յետ այնորիկ գնայր Վասիլն յաշխարհն Պարսից եւ բնակէր ի դուռն քաղաքին Հերայ. եւ էր ժամանակն ամառնային. եւ յաւուր միում եկն ձիւն սաստիկ ի վերայ բանակին եւ ոչ գիտէին զինչ արասցեն. եւ դարձան փախստական ի մեծ տագնապէն. եւ ծովացաւ երկիրն ի բազմութենէ ջրոյն. եւ եկեալ ի տեղի մի ոչ կարէին անցանել ի տղմոյն եւ գումարեալ ոչ գիտէին թէ զինչ արասցեն։ Ապա հրամայեաց թագաւորն կոտորել ի հետեւակէն եւ կոտորեցին -ԺԳՌ այր եւ լցին ի տեղին յայն եւ զօրքն անցին ի վերայ եւ եկեալ ձմերեաց ի Մելտենի։
       Ի թուականութեան Հայոց -ՆՀԱ յամս կայսերն Յունաց Վասլի յերկինս ահաւոր նշան եւ սոսկալի եւ բարկութիւն ի վերայ ամենայն արարածոց. ի Հոկտեմբեր ամսոյ -Գ յերրորդ ժամու աւուրն պատառեցաւ վերին հաստատութիւնն երկնից յարեւելից կուսէ մինչեւ յարեւմուտսն՝ ընդ երկուս հերձաւ կապուտ երկինդ եւ լոյս պայծառ յերկիր թափեցաւ ի հիւսիսային կողմանէ. եւ մեծաւ շարժմամբ դողաց ամենայն երկիր. եւ նախ քան զնուազիլ լուսոյն եղեւ դոջիւն եւ թնդիւն ահաւոր ի վերայ ամենայն արարածոց. խաւարեցաւ արեգակն եւ աստեղք երեւեցան որպէս ի մէջ գիշերի, եւ սուգ զգեցան ամենայն երկիր. եւ դառն արտասուօք աղաղակէին ամենայն աղինք առ Աստուած։ Եւ ապա յետ երեք աւուր ժողովեցան ամենայն իշխանք եւ ազատքն հրամանաւ թագաւորին Հայոց Յովհաննիսի եւ եկեալ առաջի սուրբ վարդապետին Յովհաննու Կոզեռանն, որ էր այր աստուածազգեաց եւ հրեշտակակրօն եւ լի իսկ առաքելական եւ մարգարէական գրոց գիտութեամբ։ Եւ յորժամ եկին իշխանքն Հայոց հարցանել զնա եւ իմանալ վասն հրաշալի տեսլեանն եւ նշանին՝ եւ տեսին զսուրբ վարդապետն Յովհաննէս անկեալ ի վերայ երեսաց իւրոց տրտմութեամբ եւ լայր դառնապէս։ Եւ ի հարցանելն նոցա, նա դառն ոգով եւ աղիողորմ հառաչանօք ետ պատասխանի եւ ասաց. «Ո՛վ որդիք, լուարուք ինձ. վայ եւ եղուկ է ամենայն մարդկան, զի ահա այսօր հազար ամ է կապանացն սատանայի, զոր կապեաց Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս խաչիւն իւրով սրբով, մանաւանդ իւր սուրբ մկրտութեամբն ի Յորդանան գետն. եւ արդ արձակեցաւ սատանայ ի կապանաց իւրոց ըստ վկայութեան տեսլեանն Յովհաննու աւետարանչին, որպէս ասաց նմա հրեշտակն Աստուծոյ՝ թէ -Ռ ամ կապեսցի սատանայ եւ դարձեալ արձակեսցի ի կապանաց իւրոց։ Եւ ահա այսօր արձակեցաւ սատանայ ի հազար ամէ կապանաց իւրոց, որ Հայոց թուականն եւ -ՆՀԸ ամ է եւ կալ զառաջինն -ՇԾԲ, որ լինի -ՌԼ ամ. զերեսուն ամն տուր յառաջ քան զմկրտութիւնն եւ կալ զհազարն մինչեւ ցայսօր։ Եւ արդ վասն այսորիկ եղեւ պատառումն երկնից։ Եւ ահա յայսմհետէ ոչ ոք կարասցէ կալ հաստատուն ի հաւատս Քրիստոսի եւ ի պատուիրանսն Աստուծոյ՝ ո՛չ հայրապետ եւ ո՛չ վարդապետ, ո՛չ եպիսկոպոս եւ ո՛չ քահանայ, ո՛չ աբեղայ եւ ո՛չ կրօնաւոր, ո՛չ իշխան եւ ո՛չ ժողովուրդ. իշխանք յարենան ի գողս եւ յաւազակս եւ յափշտակողս, դատաւորք ի կաշառս եւ յանիրաւ դատաստանս. կրօնաւորք թողուն զանապատս եւ զմենաստանս եւ յաշխարհի սբազմունս դեգերին եւ շրջին ընդ փողոցս եւ ի մէջ կանանց, ատեն զաղօթս եւ թողուն զկարգս կրօնաւորութեան իւրեանց, սիրեն զվարս աշխարհի եւ զհետ երթան գովեստից մարդկան, որոճալով որոճեն զդիւական երգս եւ փքացեալ ի վերայ ընկերացն ասելող թէ՝ Ես կցորդ եւ մեղեդի գիտեմ եւ դու ոչ. եւ այսու պատճառաւ պղտորեն զկարգ ժամատեղացն. լինին եւ բազումք ուսումնատեացք , ծոյլք եւ դատարկաբանք, տրտնջողք եւ ամբաստանողք՝ եւ ուր ուրեք երեւի ճշմարտութիւն ի մարդիկ, զի լինին կամապաշտք, անձնասէրք եւ ընկերատեացք, շոգմոգք, քսուք, ստախօսք, հպարտք, փառասէրք, անձնահաճք, ինքնահաւանք, որկորամոլք, գինեսէրք եւ ցանկասէրք։ Որդեա՛կք իմ, ահա յայսմհետէ խափանեսցի փառաբանութիւնն Աստուծոյ ի մարդկանէ եւ ոչ երեւի ճշմարտութիւն առ մարդիկք։ Այլ եւ իշխանք պիղծ եւ մեծախտիւ յանդգնեալ եւ մոլորեալ. թողուն զհոգս շինութեան տանց եւ զյաջողուածս գործոց եւ միշտ եւ հանապազ ի գինարբուսն դեգերին վասն սիրոյ եւ ցանկութեան չար եւ պիղծ ախտին. հայրապետք եւ եպիսկոպոսունք եւ քահանայք եւ կրօնաւորք արծաթասէրք առաւել քան աստուածասէրք։ Որդեա՛կք իմ, ահա յայսմհետէ սատանայի կամքն առաւել կատարեսցի յորդիս մարդկան քան զԱստուծոյն եւ ի ձեռն անարժան պատարագողացն, որ յայսմ հետէ լինելոց է, բարկանայ Աստուած ի վերայ արարածոցս, եւս առաւել ի վերայ մատուցողին զնա, զի յանարժանիցն պատարագելոց է Քրիստոս եւ յանարժանսն բաշխի. եւ առաւել վիրաւորելոց է Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս ի յանարժան քահանայիցն քան զչարչարիլն եւ զխաչիլն ի Հրէից, զի արձակեցաւ սատանայ ի հազար ամէ կապանաց իւրոց, զոր կապեաց Քրիստոս։ Եւ զայս, որդեա՛կք իմ, պատուիրեմ ձեզ հառաչանօք սրտիւ լալով եւ ողբալով, վասն զի քակտին բազումք ի հաւատոց եւ պարծանօք ուրանան զՔրիստոս, եւ վասն այսորիկ խաւար կալաւ զամենայն արարածս »։ Զայս այսպէս ասաց սուրբ վարդապետն Հայոց վասն կատարածի բարկութեան նշանին եւ այլ բազում ինչ ճառեաց, որ կատարելոց էր ի վերայ հաւատացելոցս, զոր ահա ամենայն ինչ կատարեցաւ մի առ մի ի ձեռն ելից կատաղի եւ շուն ազգին թուրքաց, անօրէն եւ պիղծ որդւոցն Քամայ։
       Յայսմ ամի ի թուականութեանս եւ ահաւոր նշանիս մեռանէր սուրբ թագաւորն Հոռոմոց Վասիլ, կացեալ յաթոռ թագաւորութեան Հոռոմոց ամս յիսուն եւ ութ. եւ կոչեցեալ զեղբայր իւր զԿոստանդին, եւ մինչդեռ կենդանի էր դնէր զթագն ի գլուխ եղբօրն իւրում եւ նստուցանէր զնա յաթոռ թագաւորութեանն իւրոյ եւ երկրպագանէր ի վերայ երեսաց իւրոց. եւ զամենայն թագաւորութիւնն իւր նմա յանձն արարեալ եւ անդարձ արարեալ նմա վասն աշխարհին Հայոց, զի հայրաբար սիրով խնամեսցէ զազգն զայն։ Դարձեալ զորդիսն Սենեքարիմայ նմա յանձն արար՝ զԴաւիթ եւ զԱտոմ եւ զԱպուսահլ եւ զԿոստանդին՝ եւ զամենայն իշխանս տանն Հայոց եւ պատուիրեաց բարի մտօք կալ հանապազ ի վերայ հաւատացելոցն Քրիստոսի։ Վասիլն զամս յիսուն եւ ութ թագաւորեաց ի վերայ Հոռոմոց, սրբութեամբ եւ կուսութեամբ վարեաց զայս կեանս, եւ բարի խոստովանութեամբ ննջեաց ի Քրիստոս Յիսուս, եւ թաղեցին զնա ընդ սուրբ թագաւորսն բարի յիշատակաւ։
       Յայսմ ամի մեռաւ եւ Սենեքարիմ թագաւորն Հայոց, եւ տարան զնա ի գերեզմանատունն հարց իւրոց, ուր առաջին թագաւորքն Հայոց թաղեալ կան ի Վարագայ, վանքն սրբոյ Նշանին եւ անդ թաղեցին զՍենեքարիմ ընդ հարսն իւր. եւ հաստատեալ լինէր թագաւորական իշխանութիւնն տանն Հայոց յաւագ որդին իւր ի Դաւիթ, վասն զի էր այր փառաւոր եւ պատուական եւ ահարկու ի վերայ երկրի։
       Յայսմ ամի մեռաւ եւ Գուրգի թագաւորն Վրաց, եւ նստուցին յաթոռ նորա զորդի նորա զԲագրատ, թագաւորեալ ի վերայ ամենայն աշխարհին Վրաց։
       Արդ ի յայսմ ամի թագաւորեաց Կոստանդին եղբայր Վասլին ի վերայ ամենայն աշխարհին Հոռոմոց։ Եւ եղեւ Կոստանդ այր բարի եւ աստուածասէր, ողորմած այրեաց եւ գերեաց, անյիշաչար ի վերայ ամենայն յանցաւորաց, վասն զի սա արձակեաց զամենայն բանտարկեալսն ի կապանաց եւ զկորստական տունն, զոր արարեալ էր Վասիլն, հրամայեաց այրել հրով, զոր Վասիլ լի իսկ արարեալ էր իշխանօքն Յունաց, վասն ահի թագաւորութեանն գաղտ ի ծածուկ խեղդամահ արարեալ զփառաւորսն Յունաց. եւ կախեալ կային զգեստօքն ընդ փողիցն ի ճանկս երկաթիս. զոր տեսեալ Կոստանդին՝ լայր զնոսա եւ հրամայեաց զնոսա թաղել եւ զտունն հրով ասաց այրել. եւ մեղադիր լինէր եղբօրն իւրոյ եթէ «Երբ մահն առաջի կայ, այս է՞ր է չարաչար մահս վասն մարմնաւոր եւ անցաւոր կենաց »։ Եւ ինքն Կոստանդին խաղաղութեամբ կացեալ յաթոռ թագաւորութեան Հոռոմոց՝ քաղցրութեամբ հովուեաց զամենայն հաւատացեալս Աստուծոյ եւ կացեալ յաթոռ թագաւորութեանն զամս չորս, եւ մեռանէր բարի խոստովանութեամբ ի Քրիստոս Յիսուս եւ բարի յիշատակաւ գնաց առ հարս իւր. եւ սուգ մեծ լինէր աշխարհին՝ զրկեալ յայնպիսի թագաւորէն։ Եւ մինչդեռ կենդանի էր Կոստանդին, սա զդուստր իւր զԿուրազոյնի կին ետ Ռոմանոսի մեծի իշխանին, վասն զի որդի ոչ գոյր նոցա։ Եւ Ռոմանոսն նստեալ յաթոռ թագաւորութեանն Հոռոմոց, եւ ամենայն երկիրն եկին նմա ի հնազանդութիւն։
       Իսկ ի թուականութեանս Հայոց յամի -ՆՀԹ զօրաժողով արար թագաւորն Հոռոմոց Ռոմանոսն զամենայն զօրսն Յունաց աշխարհին եւ խաղայր հասանէր բազմութեամբ ի վերայ աշխարհին Տաճկաց եւ եկեալ բանակեալ ի վերայ ամուր բերդին, որ կոչի Ազազ, մերձ ի Հալպ քաղաք. եւ ժողովեցան զօրքն Տաճկաց անթիւ բազմութեամբ եւ եկին ի վերայ թագաւորին Ռոմանոսի։ Եւ թագաւորն զարհուրեալ լինէր եւ ոչ համարձակէր ելանել ի պատերազմ ընդ զօրսն Տաճկաց, վասն որոյ եւ զանգիտեալ երկեաւ, զի թուլամորթ էր եւ տկար եւ յոյժ չարաբարոյ եւ կարի հայհոյիչ ուղղափառ հաւատոյ. եւ յաղագս այսորիկ զօրքն ոչ էին ընդ նմա միաբան եւ խորհէին զի ի ժամ պատերազմին թողցեն զնա ի մէջ զօրացն Տաճկաց եւ ինքեանքն զերեսս դարձուցանիցեն ի պատերազմէն, զի սատակեսցի անօրէն թագաւորն։ Յայնժամ մի ոմն իշխան ի զօրաց իւրոց, որ կոչէր Ապուքապայն, որ յառաջն վրանապահ էր լեալ Դաւթի կիւրապաղատին Վրաց, սորա ազդ արարեալ թագաւորին զնենգութիւն զօրացն. եւ զայս լուեալ թագաւորն եւ երկեաւ յայժ եւ յարուցեալ լինէր փախստական ի գիշերի հանդերձ մեծամեծօք իւրովք։ Եւ լուեալ զայս զօրքն Տաճկաց յարձակեցան զհետ զօրացն Հոռոմոց եւ արարին սաստիկ կոտորածս իբրեւ քսան հազարաց. եւ ցրուեցան զօրքն Հոռոմոց մի առ մի ընդ երեսս դաշտի։ Եւ զկնի չորեքտասան աւուր շինական մի ի քաղաքէն Կուրիսոյ գտանէր զթագաւորն Ռոմանոս անկեալ ի մէջ ծառոցն եւ կայր ընդարմացեալ իբրեւ զմեռեալ ի ցրտոյն. եւ թոէեալ զգործս իւր տարաւ զնա ի տուն իւր եւ դարմանեալ զնա էած ի կենդանութիւն եւ ոչ գիտէր թէ ով ոք իցէ. եւ յետ աւուրց եհան արձակեաց զնա զհետ արանց։ Եւ հասեալ ի Մարաշ քաղաք, ժողովեցան առ նա մնացեալ զօրքն եւ տարան զնա ի Կոստանդնուպօլիս։ Իսկ զկնի աւուրց ինչ անցելոյ կոչեաց Ռոմանոս զայրն զայն եւ արար զնա տէր ամենայն գաւառացն Կուրիսոյ, մեծաւ պարգեւօք յուղարկեաց զնա ի տուն իւր մեծաւ գոհութեամբ։
       Դարձեալ ի վերանալ Հայոց թուականութեանս ամին -ՆՉ մեռանէր ամիրայն Ուրհայոյ քաղաքին, որում անուն ասէին Շէպլ։ Յայնմ ժամանակին նստէր յՈւրհայ երկու ամիրայ, Շէպլն եւ Ուտայրն. եւ կայր ի քաղաքն Ուրհայոյ երեք կլայ, երկու կլայն եւ երկու բաժին քաղաքին՝ Շէպլային էր, եւ մէկ կլայն եւ մէկ բաժին քաղաքին՝ Ուտայրին էր։ Եւ երկոքեանն ունէին խորհուրդ զմիմեանս կորուսանել։ Եւ յաւուր միում Ուտայրն զՇէպլն ի ճաշ հրաւիրեաց. եւ հանեալ զնա արտաքոյ քաղաքին, որ կոչի Արճիճի վանք, ուր քարէ սիւն կայ հանդէպ կլային, եւ գրեալ էին երկոքեանն իւրաքանչիւր զօրս ի քմին գաղտ իւրոց սպանանել զՈւտայրն, հասին վաղվաղակի զօրքն Ուտայրայ եւ սպանին զՇէպլն։ Եւ արար Ուտայր ժողով ի վերայ աւագ կլային Շէպլայ եւ կամեցաւ պատերազմաւ առնուլ զնա։ Եւ էր Սալման ոմն բերդապահ վերին կլայն. եւ նեղեաց զՍալմանն Ուտայր սաստիկ պատերազմաւ. եւ անճարեալ Սալմանն եւ առաքեաց առ Նսրտօլ, որ էր մեծ ամիրայն Տաճկաց, որ նստէր ի Մուփարղին, եւ տայր զկլայն Ուրհայոյ ի նա. եւ Նսրտօլ առաքեաց ի կլայն Ուրհայոյ զՊայէլ ռայիսն հազար ձիաւորով եւ տարաւ զՍալման առ ինքն կնաւն եւ որդւովքն, եւ արար իւր մեծ պարգեւք։ Իսկ Ուտայր ինչ ոչ կարաց առնել, այլ նենգութեամբ միաբանեցաւ ընդ Պայէլ ռայիսն եւ գաղտ խորհէր սպանանել զնա. զոր իմացեալ Պայէլն եւ, մինչ էին ի գինարբուսն արտաքոյ քաղաքին, սպանանէր զամիրայն Ուտայր եւ տիրեաց ամենայն քաղաքին Ուրհայոյ։ Յայնժամ կինն Ուտայրայ յորժամ տեսաւ՝ թէ սպանաւ Ուտայր, քաջապէս յարեաւ ի վերայ Պայէլին եւ կապեաց սեաւնշանակ եւ մտաւ ճիչկան յամենայն ազգն Արապկաց եւ ասէր՝ թէ «Թուրք ազգին եկին առին զհայրենի քաղաքն Արապկաց, եւ սպանին զայրն իմ՝ զամիրայն Ուտայր »։ Եւ այսու արար ժողովս բազումս, եւ յարուցեալ գայր ի վերայ Պայէլին. զոր իմացեալ Նսրտօլ՝ գայ բազում զօրօք ընդդէմ Արապկաց. եւ գնաց կինն Ուտայրայ ընդդէմ Նսրտօլայ եւ սաստիկ պատերազմաւ դարձուցանէր զնա ի փախուստ, եւ ինքն գայր իջանէր ի վերայ Պայէլ ռայիսին եւ արար ի վերայ կլային ահագին պատերազմ։ Եւ անճարեալ Պայէլն, ելս իրացն ոչ գտանէր, յուղարկեալ առ Նսրտօլ եւ ծանուցանէր զվտանգն իւր եւ ասէր, թէ «Ի նեղութիւն կամ ես եւ ամենայն Քրթաստան »։ Ապա անճարեալ Նսրտօլ առաքեաց զՍալման ի կլայն Ուրհայոյ եւ տարաւ զՊայէլն ի քաղաքն իւր ի Մուփարղին. եւ կինն Ուտայրի ոչ դադարէր զամենայն աւուրս պատերազմեզ ընդ Սալման։ Յայնժամ ձանձրացեալ ի նմանէ Սալմանն եւ առաքեաց ի Սամուսաթ առ Մանիակ իշխանն Հոռոմոց, որ անուանեալ կոչէին Գէորգ. գրեաց առ նա Սալման եւ ասէր. «Եթէ առցես ի Հոռոմոց թագաւորէն ինձ իշխանութիւն եւ գաւառս, ես տաց զՈւրհա ի ձեռս քո »։ Զոր լուեալ Մանիկայ յոյժ ուրախ լինէր եւ խոստացաւ նմա մեծաւ երդմամբ, զի ի թագաւորէն Հոռոմոց կատարեսցէ իւր զամենայն, զոր ինչ խնդրեաց եւ տալ նմա հայրենիս եւ իշխանութիւնս եւ որդւոց իւրոց։ Եւ յայնժամ կոչեաց Սալման զՄանիակ եւ երետ զկլայն Ուրհայոյ ի նա։ Եւ գայ Մանիակն չորս հարիւր արամբք եւ ի գիշերի գաղտ գայր ի դուռն կլային. եւ ազդ արարին Սալմանին զգալն Մանիկայ. եւ Սալման առեալ ի ձեռս իւր զբանալիս կլային եւ ելանէր առ Մանիակ՝ երկիրպագանէր նմա եւ տայր զկլայն ի նա, եւ ինքն ի նոյն գիշերի առեալ զկինն եւ զորդիսն իւր անցանէր ի Սամուսաթ։ Եւ իբրեւ լուան զգալն Մանիակայ ազգն Տաճկաց՝ բազում եւ ահագին պատերազմ յարուցին ի վերայ Մանիակայ եւ ժողովեցան ի վերայ Ուրհայոյ անթիւ ժողովս, բախեցին ազգն Տաճկաց եւ ելան ի քաղաքէն։ Իսկ Ասորիքն ամրացան ի մեծ եկեղեցին ի սուրբն Սոփի. եւ զի վասն կանանցն իւրեանց եւ բազում ոսկւոյն եւ արծաթոյն ոչ համարձակեցան մտանել ի կլայն, զի մի՛ յափշտակեսցին ի նոցանէն, զի յետ սակաւ մի աւուրց հրով այրեցան բազումք ի նոցանէ եւ ամենայն ստացուածք իւրեանց. եւ մնացեալքն փախստական անկան ի կլայն առ Մանիակն եւ ապրեցան։ Վասն զի պատերազմ մեծ յարուցին Տաճկունքն ի վերայ եկեղեցւոյն սրբոյն Սոփիայ, վասն զի ի հիւիսական կողմանէն մեքենայ եդին եւ ուժգին հարկանէին զեկեղեցին, մինչ ի հիմանց խախտեալ եղեւ. եւ ապա հուր ձգեալ ի ներս, այրեցին զբազումս. եւ անթիւ ստացուածք եւ մթերք ամենայն բազմութեան քաղաքին այրեալ լինէր։ Եւ զկնի այսորիկ դղրդեցաւ ամենայն տունն Տաճկաց եւ գային ի վերայ Մանիկայ. եւ Մանիակ չորս հարիւր արամբք կայր ի հանդէս մեծ նահատակութեան ի կլայն Ուրհայոյ. եւ մեծամեծք ամիրայքն յիւրաքանչիւր քաղաքացն հասանէին ի քաղաքն Ուրհա, Եգիպտոս եւ ամենայն աշխարհքն Բաբելացւոց։ Եւ ահա գայր Շէպլն ի Խառանայ, այն որ զխոցն էառ ի ծառայէն Մանիակայ ի յՈւզառ առնէն, որ թղթաւորի պատճառանօք յանկասկածս գնաց, իբրեւ մօտեցաւ, հարաւ ի վերայ ամիրային եւ ճկռովն հարկանէր զուսովն եւ ինքն որպէս զարծուի ի քաղաքէն խանդակն հասեալ անկանէր, իսկ ձին ի սաստիկ խոցուածոյն սատակեալ լինէր։ Գայր եւ Սալեհ ամիրայն ի Պլպայ, եւ Մեմուտն ի Դէմշկայ, Մահմէտն ի Հէմսայ, Ազիզն ի Մսրայ , Ալին ի Մընպիճայ, Ապոլայն ի Բաղդատայ, Խուրէշն ի Մօսլայ, Նսրտօլն ի Մուփարղինայ, Ալին ի յԱմթայ, Պշարայն ի Ճըզիրայոյ, Ահմատն ի Խլաթայ, Զուրայն ի Բաղիշոյ, Հուսէնն՝ ի Հերայ, Կուտանն՝ ի Սաղամաստայ , Ահին ի յԱրզունէն, Ահվարն ի Տիզբոնէ, Ահլուն ի Պասսարայոյ, Վրէայնն ի Կերկեսերոյն, Շահվարն ի Նսեպոյն եւ այլ եւս քառասուն ամիրայք. որ ժողովեցան ի վերայ կլային Ուրհայոյ եւ զամենայն ժամանակն ամառնային նեղէին զկլայն մեծաւ պատերազմաւ։
       Եւ յետ բազում աւուրց կամեցան Տաճկունքն հրով այրել զամենայն քաղաքն եւ գնալ. զոր բնակիչք քաղաքին մեծաւ աղաչանօք եւ կաշառօք թափեցին յայրելոյ զքաղաքն եւ ասացին՝ եթէ Հոռոմք ի մէջ Տաճկացն ոչ կարեն պահել իւրեանց քաղաք, առ սակաւ մի ժամանակ թողուն եւ փախչին, եւ դառնայ ամենայն մարդ ի տուն իւր։ Եւ հաճոյ թուեցաւ բանս այս ի լսելիս ամենայն մեծամեծացն Տաճկաց։ Եւ յետ բազում նեղութեանցն եւ պատերազմացն գնացին ամենայն զօրքն Տաճկաց ի գաւառս իւրեանց. եւ Մանիակն կայր անդադար ի պատերազմն ի կլայն Ուրհայոյ. եւ գաւառացիքն ոչ դադարէին զտիւ եւ զգիշեր պատերազմեզ ընդ Մանիակն։ Իսկ Մանիակն եւ ամենայն արքն որ ընդ Մանիակովն՝ կային ի մեծ նեղութեան, վասն զի հատաւ կերակուրն ի կլայէն, տնամուտ լեալ ի քաղաքն եւ գտանէին իւրեանց կերակուրս։ Յայնժամ առաքեաց թագաւորն եւ տարաւ զՍալմանն եւ զորդիսն իւր եւ արար զնոսա փառաւոր իշխանս եւ տայր նոցա գաւառս, եւ եղեն քրիստոնեայք. եւ ամ յամէ թագաւորն զօրս առաքէ յՈւրհա եւ շինեաց յիւր անուն բերդ եւ անուանեաց զնա Ռոմանապօլիս։ Իսկ գաւառաց Արապիկքն յոյժ նեղութիւն արկանէին զզօրսն Հոռոմոց ի Սամուսաթայ ճանապարհին մինչեւ ի յՈւրհա. եւ ամ յամէ անթիւ կոտորած լինէր քրիստոնէիցն, որ ոչ բաւէ բերան պատմել, զի որպէս զքարակոյտս երեւէին ոսկերք անկելոցն. եւ Մանիակն կայր ի մեծ վտանգի։ Եւ զկնի այսորիկ թագաւորն Ռոմանոս խորհեցաւ շալկով հաց արկանել ի քաղաքն։ Եւ գային ի գիշերի վաթսուն հազար Հոռոմ կոնդորածք, անցան ընդ Եփրատ գետն եւ գային ի յՈւրհա. իսկ այլ շէն ոչ գոյր ի գաւառն Ուրհայոյ, բայց միայն Լտարն. յորժամ հասին ի Պարսուր, հարաւ Շիպիպն ի վերայ նոցա եւ մինչեւ ի Դեսնաձորն կոտորեաց զվաթսուն հազար կոնդորատսն. եւ այսպիսի նեղութեամբ կայր Ուրհա, մինչեւ զօրացաւ քաղաքն եւ յաղթահարեաց զթշնամիսն. եւ արար ընդ նոսա սէր, եւ եղեւ խաղաղութիւն ի վերայ Ուրհայոյ, եւ դադարեալ եղեւ հալածանք քրիստոնէից։ Այս ամենայն եղեւ ի թագաւորութեան Աշոտոյ Բագրատունւոյ եւ ի հայրապետութեանն Տէր Պետրոսի Հայոց կաթողիկոսի։ Եւ յաւուրս Տուղրիլ Սուլթանին Պարսից տէրութեանն առաւ ի Տաճկաց քաղաքն Ուրհա։ Իսկ յետ այս ամենայն անցիցս եւ նեղութեանցս եւ չարչարանացս, զոր կրեաց քաջն Մանիակ, փոխեաց զնա Ռոմանոս եւ տայ զՈւրհա Ապուքապայ վրանպահուն Դաւթի Կուրապաղատին։
       Իսկ ի փոխել թուականութեանս Հայոց տումարի յամս -ՆՁԱ եղեւ սով սաստիկ ընդ ամենայն երկիր , եւ բազումք ի մարդկանէ մեռանէին յերեսաց սովոյն, եւ բազումք վաճառէին զկանայս եւ զորդիս իւրեանց յաղագս կարօտութեանց հացի. եւ ի բարկութենէ նեղութեանցս ընդ խօսելն ելանէր հոգին ի մարդոյն։ Եւ այսպիսի օրինակաւ մաշեցաւ երկիր ի սովոյն։
       Դարձեալ ի թուականութեանս մերում յամս -ՆՁԴ մեռաւ Ռամանոս թագաւորն դաւով նենգութեամբ ի թագուհւոյն իւրմէ։ Քանզի դեղ մահու արբուցանէր անօրէնն թագաւորին եւ լուծանէր ի կենաց. եւ նստեալ լինէր յաթոռ թագաւորութեան Յունաց Միխայէլն հրամանաւ թագուհւոյն իւրոյ՝ դստերն Կոստանդեայ։
       Յայսմ ժամանակի մեռանէր արքայն Դաւիթ՝ որդին Սենեքարիմայ արքային Հայոց, եւ տայ զիշխանութիւնն հայրենեաց իւրոց ի յեղբայրն իւր յԱտոմ, որ էր Ատոմս լցեալ առաքինութեամբ եւ արդարութեամբ եւ սուրբ վարուք ի Քրիստոս Յիսուս, լցեալ հեզութեամբ եւ քաղցրութեամբ, ողորմած ի վերայ տառապելոց, դարմանիչ աղքատաց եւ յոյժ սիրելի կրօնաւորական դասուն, եւ շինող եկեղեցւոյ եւ բազմացուցիչ վանորէից։
       Արդ ի յամս եւ ի թուականութեանս Հայոց -ՆՁԴ խաղացեալ բազում զօրօք Տաճկաց եւ գային ի վերայ Ուռհայոյ. եւ անցան յայնկոյս մեծ գետոյն Եփրատայ, սրով եւ գերութեամբ աւար հարկանէին զամենայն երկիր. եւ բազում քրիստոնեայք վարեցան ի գերութիւն յաշխարհն Տաճկաց. կոտորեցին զԱլարն եւ զՍեւերակ եւ զամենայն աղբերակունսն եւ զջրագնացս նորա լցին արեամբ. եւ յայնքան սաստիկ կոտորածէն հոսեալ լինէր երկիրն յարենէ քրիստոնէիցն։ Յայսմ ամի ժողովեցան զօրքն Հոռոմոց եւ գային ի վերայ Տաճկաց. եւ էր զօրավար եղբայր Միխայլին՝ թագաւորին Յունաց. եւ հեծելոց բազմութեամբն հասանէր մինչեւ ի քաղաքն Մելտենի. եւ զարհուրեալ եղեւ եւ ոչ ելանէր ընդ զօրսն Տաճկաց ի պատերազմ։ Եւ լուեալ զայս զօրացն Տաճկաց դարձան յաշխարհն իւրեանց։ Այսպէս արարին եւ զօրքն Հոռոմոց եւ ոչ իշխեաց մտանել յաշխարհ Տաճկաց, այլ դարձան խաղաղութեամբ մտանել յաշխարհն իւրեանց, եւ ի դառնալն առաւել աւար արկանէին քրիստոնէից քան զզօրսն Տաճկաց։
       Յայսմ տումարիս եւ ի թուականութեանս Հայոց -ՆՁԵ խաւարեցաւ արեգակն ահաւոր եւ սոսկալի տեսլեամբ։ Վասն զի՝ զոր օրինակ եղեւ խաւարեալ ի խաչելութեանն Քրիստոսի, նոյն օրինակաւ ծածկեաց զլոյսն իւր եւ խաւար զգեցաւ. եւ լուսաւորքն աշխարհիս ի մութն եւ սեաւ դարձան, եւ ամենայն երկինք իբրեւ զկամար կամար կապեցաւ խաւարաւն. եւ եղեւ սեւացեալ արեգակն ի միջօրէի, եւ ամենայն աստեղքն առ հասարակ երեւէին որպէս ի մէջ գիշերի։ Եւ սաստկացաւ խաւարն եւ մութն, եւ գոչեաց առ հասարակ ամենայն արարածք, եւ հնչեցին ամենայն լերինք եւ բլուրք, եւ դողաց սասանելով լերինք եւ ամենայն ապառաժք, եւ երերալով ծփայր համատարած մեծ ծովն Ովկիանոս եւ սուգ առեալ լայր զամենայն որդիս մարդկան։ Եւ եղեւ ի տեսանել զայս ամենայն որդւոց մարդկան, ահաբեկեալ լինէին յերկիւղէն որպէս մեռեալ։ Յայնժամ լայր որդի առ հայր իւր եւ լայր հայր ի վերայ որդւոց. տղայք զարհուրեալք ի յահէն անկանէին ի գիրկս ծնողացն. մարքն աղետեալ սաստիկ վառմամբ իբրեւ հրով՝ լային զտղայս իւրեանց։ Եւ այսպէս ահաբեկեալ կային ամենայն արարածք եւ յերկիւղէն պաշարեալ կային եւ ելս իրացն ոչ գտանէին, ընդ սոսկալի նշանն զարհուրեալ հիանային եւ ահաբեկեալ կային առ հասարակ։ Յայնժամ Տէր Պետրոս հայրապետն Հայոց եւ թագաւորն Յովհաննէս յուղարկեալ արք փառաւորք առ սուրբ հայրապետն Հայոց Յովհաննէս, որ կոչէին Կոզեռն, զի ի նմանէ գիտասցեն զմեկնութիւն մեծ նշանին . զի էր այր սուրբ եւ սքանչելի ճգնութեամբ զարդարեալ, եւ մեկնիչ հին եւ նոր Կտակարանացն Աստուծոյ, լցեալ վարդապետական շնորհօք։ Իսկ որք առաքեցան առ վարդապետն Հայոց, Գրիգոր Մագիստրոսն որդին Վասակայ եւ հայկազնին մեծն Սարգիս եւ այլք ոմանք յազատաց տանն Հայոց եւ այլք ի քահանայիցն, զի զերկրորդելն ահաւոր նշանին գիտասցեն։ Եւ եղեւ իբրեւ գնացին առ վարդապետն Հայոց, գտանէին զնա՝ զի դարձեալ կայր ի գետինն երեսք ի վայր ի խոր տրտմութեան, եւ թացեալ լինէր արտասուօք զգետինն. եւ ի սաստկութենէ լալոյն եւ ի դառն հառաչանաց, որ ելանէր ի բերանոյ նորին, ոչ ոք իշխէր ինչ հարցանել ցնա. վասն զի տեսանէին զնա ի խորին սուգս եւ յահագին տրտմութիւնս, եւ անդադար հեղոյր զարտասուսն եւ կոծէր զկուրծսն իւր։ Եւ յայնժամ նստան իշխանքն Հայոց մերձ առ վարդապետն Յովհաննէս եւ զվեց ժամու աւուրն ոչինչ համարձակեցան խօսել եւ հարցանել վասն ահաւոր նշանին, եւ լային առհասարակ ամենայն եկեալքն առ նա։ Յայնժամ իբրեւ ետես վարդապետն Հայոց զողբումն ամենայն եկելոցն, բացեալ զբերանն իւր՝ սկսաւ խօսել հառաչանօք եւ բազում արտասուօք եւ սկսաւ լալ զամենայն ազգս հաւատացելոց. լայր եւ զկարգ քահանայական եւ զեղծումն սրբութեան սրբոյ խորհրդոյն, լայր եւ զեկեղեցի Աստուծոյ եւ զքակտումն պատուիրանին որ ի նմա ծածկեալ կան աստուածեղէնքն։ Եւ սկսաւ այսպէս ասել ցիշխանսն Հայոց. «Ով փառաւոր որդիք իմ, լուարուք զբանս զայս ի վիրաւոր եւ ի վշտագնեալ Յովհաննիսէ. զի ահա այսօր լցան հազար ամ չարչարանաց Քրիստոսի խաչելութեանն եւ արձակմանն Բելիարայ, զոր կապեալ էր զնա Փրկիչն ի Յորդանան գետ , զոր յառաջին նշանէն ցուցաւ մեզ յառաջ քան չորեքտասան ամն զոր ասացաք, եւ յայնժամ դարձեալ երկրորդեաց, զի նախ երկինք պատառեցաւ եւ երկիրս մթացաւ։ Եւ ահա յայսմ ամի լուսաւորքդ խաւարեցան եւ ամենայն արարած, վասն զի յայսմ հետէ ամենայն ազգք հաւատացելոց Քրիստոսի ի խաւար շրջելոց են. զի այսուհետեւ խաւարին կարգք եկեղեցւոյ Քրիստոսի յամենայն ազգաց հաւատացելոց, թուլանան ի պահոց եւ յաղօթից, պակասին յոյս հանդերձելոց, երկիւղ դատաստանին Աստուծոյ արհամարհի, բառնայ ճշմարիտ հաւատք յամենայն ազգաց, տկարանայ աստուածպաշտութիւն ատեն զպատուիրանն Աստուծոյ, դիմադարձ լինին բանից սուրբ Աւետարանին Քրիստոսի. ամենայն ոք հակառակ գտանին սրբոց պատուիրանաց Աստուծոյ, արհամարհեն զբանս սուրբ վարդապետացն, անգոսնեն եւ զհրամանս կանոնաց սրբոց հայրապետացն, եւ այնու բազումք անկանին ի բարձրութենէ հաւատոց եւ ատեն զդրունս սուրբ եկեղեցւոյ, եւ ի ծուլութենէ պահոց եւ յաղօթից՝ կուրանան յաստուածպաշտութեանցն. բազումք մտանեն ընդ լծով անիծից, վասն զի ոչ հաւանին խրատու աստուածեղէն բանիցն սուրբ առաջնորդացն։ Որդիք անիծանին ի ծնողաց իւրեանց առ ի յոչ հնազանդութենէ զաւակաց, ծնողքն չարչարին ի ծննդոց իւրեանց. ցամաքեսցի գութ սիրոյ բարեկամաց ի հարց եւ ի զաւակաց։ Եւ ահա յայսմ հետէ բազում հերձուածք մտանեն յեկեղեցի Աստուծոյ ի ծուլութենէ հայրապետացն, վասն զի թուլամորթին եւ տկարանան եւ հաւատոյ քննութիւն ոչ առնեն եւ կան յիմարեալք։ Յաղագս արծաթոյն թողուն ի բաց զհաւատն, եւ պակասին օրհներգութիւնք ի տանէն Աստուծոյ. երկիւղն եւ ահ սոսկալի դատաստանին Աստուծոյ յաւուրն ահաւորի որ լինելոցն է՝ փարատեալ խափանին յամենայն մտաց. մոռանան զհատուցումն արդարոցն եւ մեղաւորացն, վասն զի մեղսասէրք եւ ցանկացողք լինելոց են չար ճանապարհին. փափաքանօք երթան ի մեղաց ժողովարանն, զի ահա ի թագաւորաց եւ յիշխանաց եւ յառաջնորդաց ապականելոց է երկիր։ Առաջնորդքն եւ իշխանքն լինելոց են կաշառասէրք եւ ստախօսք եւ սուտերդմունք եւ ի ձեռս կաշառացն թիւրեն զդատաստանս իրաւանցն աղքատին, եւ յաղագս այսորիկ առաւել բարկանայ Աստուած ի վերայ նոցա, զի զառաջնորդութիւնն եւ զիշխանութիւնն ընդ երեսաց վարեն եւ ոչ ըստ Աստուծոյ. եւ տիրեալ իշխանաբար ի վերայ վիճակին եւ ոչ ահիւն Աստուծոյ հովուել եւ ուսուցանել, որպէս պատուիրեաց սուրբ առաքեալն Պօղոս։ Իշխանք եւ դատաւորք պոռնկասէրք առաւել քան աստուածասէրք եւ ատեցողք լինին սուրբ ամուսնութեան եւ փակին ընդ պոռնկութեան ախտին եւ սիրեն զկորուստ նմանեաց իւրեանց. մեծարեն զմատնիչսն եւ զգողսն, յափշտակեն անիրաւաբար զաշխատողաց զինչսն, անողորմ ի վերայ ուղղել դատաստանացն։ Որդեակք իմ, ահա յայսմ հետէ ի հակառակութենէ առաջնորդաց փակելոց են դրունք սուրբ եկեղեցւոյ եւ վերանան սրբութեան կարգք յամենայն ազգէ. եւ յաղագս արծաթսիրութեան տան ձեռնադրութիւն բազում անարժանից եւ զամենայն պղծեալսն ածեն ի կարգ քահանայութեան. եւ յայնժամ պատարագի Քրիստոս ի ձեռն անարժան քահանայիցն եւ բազումք անարժանութեամբ հաղորդին ի նմանէ, ոչ եթէ ի փրկութիւն՝ այլ ի դատապարտութիւն եւ ի կորուստ հոգւոյն։ Եւ ուր ուրեք կայ ճշմարիտ պատարագող Քրիստոսի սուրբ Խորհրդոյն յաղագս ազգիս, որ ի ձեռն նոցա ողորմի Աստուած աշխարհի։ Որդեակք, զսուրբսն եւ զառաքինիսն վիրաւորեն եւ զանարատն դարձուցանեն ի քահանայութենէ առ ի չունելոյ արծաթ, ոչ տան զձեռնադրութիւն։ Եւ որպէս ասացաք՝ յառաջ քան զչորեքտասան ամն ի լինելոյ միւսումն նշանին, եթէ պակասին բազումք ի հաւատոց աստուածպաշտութեանց , վասն զի բազումք ի քահանայից եւ ի կրօնաւորաց թուլամորթին ի կրօնից իւրեանց. լինելոց են ցանկասէրք, ախտից փափագողք, որոճալով որոճեն զերգս դիւական. կրօնաւորքն փախչին յանապատէն եւ ատեն զսուրբ երամս ճգնաւորացն եւ զվարս առաջին կրօնաւորացն ատեալ անարգեն . լինիցին խանգարիչք կարգաց եւ կրօնից, փախչին ի ձայնէ սաղմոսերգութեանցն Աստուծոյ։ Այս ամենայն լինելոց է, որդեակք իմ. յազգս այս յղփանան առաջնորդք աշխարհի արծաթսիրութեամբ եւ զամենայն անկեալս եւ զորոշեալս ի շնորհաց Որդւոյն Աստուծոյ յառաջ կոչեն եւ ածեն զնոսա ի կարգս քահանայական եւ զամենայն մերժեալսն գլուխ եւ առաջնորդ կացուցանեն ի վերայ ժողովրդեանն Աստուծոյ. եւ ոչ գիտեն զինչ գործեն, վասն զի կուրանան ի սաստկութենէ արծաթսիրութեանն։ Եւ առաւել ունիմ ասել զայս. զի ահա յայսմհետէ մեծաւ խոցմամբ վիրաւորելոց է Քրիստոս յանարժան քահանայիցն, քան զխաչիլն եւ զչարչարիլն ի Հրէից. զի պակասն ի նոցանէ վճարելոց է ի սոցանէ, եւ լսելոց է՝ եթէ «Ընկեր, վասն որո՞յ մտեր յայս հարսանիսս »։ Յայնժամ կապեալ ոտիւք եւ կապեալ ձեռօք հանեն զնա ի խաւարն արտաքին եւ զոր ժողովեացն՝ կուտի կորստեամբ ի վերայ նորա։ Որդեակք իմ, ահա այս ամենայն լինելոց է ի յետին ժամանակս. զի արձակեցաւ սատանայ ի հազար ամէ կապանացն, զոր կապեաց Քրիստոս խաչիւն իւրով. եւ երերեսցին ճշմարիտ հաւատացեալքն Քրիստոսի՝ կալով ընդդէմ նորա ի պատերազմն, զի ունի պատերազմել ընդ սուրբսն, որք պատուիրանաւն Աստուծոյ պահպանեալ կան ի կարգս ճշմարիտ խոստովանութեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որք կան յազգս ազգս։ Այսուհետեւ լինին յարձակմունք այլազգեաց՝ պիղծ զօրքն Թուրքաց անիծեալ որդւոցն Քամայ ի վերայ ազգաց քրիստոնէից, եւ ի սուր սուսերի մաշի ամենայն երկիր. սովով եւ գերութեամբ անցանէ ամենայն ազգ հաւատացելոցն Քրիստոսի. յանմարդ դառնան բազում գաւառք, բառնալոց է զօրութիւնք սրբոց յերկրէ, քակտին բազում եկեղեցիք ի հիմանց, խափանեսցի խորհուրդ խաչին Քրիստոսի. ի բազմանալ անօրէնութեանցն խափանին տօնախմբութիւնք սրբոցն։ Գրգռին որդիք ընդ հարցն, ատեցողք լինին հարք առ որդիս, յարիցեն եղբարք ի վերայ միմեանց, սպանութեամբ եւ արեան հեղութեամբ ջանան կորուսանել զիրեարս, ուրանան զգութ եւ զսէր եղբայրութեանն, ցամաքեսցի արիւն եղբայրութեան նոցա, եւ այսպիսի գործովք հաւասարակից լինին անօրինացն. եւ յազգաց անօրինաց ծփի երկիր, եւ ցօղ արեան զգենուն բոյսք անդաստանաց, եւ զամս վաթսուն սրով եւ գերութեամբ աւերելոց է երկիր։ Եւ յայնժամ ելցեն ազգն արիականք, որք են Փռանգ, եւ բազմութեամբ զօրօք առցեն զսուրբ քաղաքն Երուսաղէմ, եւ ազատի ի գերութենէն սուրբ գերեզմանն Աստուածընկալ։ Եւ զկնի այսորիկ զամս յիսուն տագնապի երկիր ի զօրացն Պարսկաց սրով եւ գերութեամբ, եւ եւթնապատիկ առաւել քան զորս յառաջ կրեցին հաւատացեալք, եւ ահաբեկին ամենայն ազգք հաւատացելոց Քրիստոսի. եւ ի բազմութենէ նեղութեանցն յուսահատին զօրք Հռովմայեցւոց, բազում անցումն եւ կոտորած կրեն ի յազգէն Պարսից. եւ ընտիր ընտիրս ի քաջ զօրականացն խողխողեն սրով եւ գերութեամբ, մինչեւ ի փրկութիւնէ յուսահատին զօրքն Հռովմայեցւոց։ Եւ զկնի ամացն սկիզբն առնուն ի զօրանալ առ սակաւ սակաւ եւ ուր ուրեք լինի մնացեալ յառաջին գնդէն. եւ ամ յամէ յառաջ գան եւ հաստատին իբրեւ տեղապահ գոլով աշխարհաց եւ գաւառաց։ Յայնժամ որպէս ի քնոյ զարթուցեալ լինի թագաւորն Հռովմէացւոց եւ հասանէ որպէս զարծիւ ի վերայ զօրացն Պարսից ահագին բազմութեամբ՝ որպէս զաւազ առ եզր ծովու. ելցէ որպէս զհուր բորբոքեալ, եւ յահէ նորա դողան ամենայն արարածք, եւ Պարսիկք եւ ամենայն յայնկոյս մեծ գետոյն Ջահունեաց։ Եւ յայնժամ թագաւորն Հռոմայեցւոց տիրելով տիրէ ամենայն աշխարհի զամս բազումս. եւ նորոգումն առնու ամենայն երկիր եւ շինութեան հիմն արկանէ եւ այնպէս նորանայ որպէս զկնի ջրհեղեղին. բազմանան ծնունդք մարդկան եւ անասնոց, բղխեսցեն աղբեւրք զգնացս ջրոց։ Պտղաբերին անդաստանք առաւել քան զառաջինն. եւ այնուհետեւ անկանի սով ի յաշխարհն Պարսից զբազում ամս, մինչեւ յարձակեալ զմիմեանս ուտիցեն. եւ յահէ զօրութեան թագաւորին Հռովմայեցւոց բազում իշխանք Պարսից ելցեն ի քաղաքաց եւ ի գաւառաց իւրեանց եւ առանց պատերազմի զփախուստ արասցեն յայնկոյս Ջահուն գետոյ, եւ զամենայն ժողովս մթերից իւրեանց զամաց բազմաց՝ զոսկւոյ եւ զարծաթոյ եւ զամենայն բազմութիւն գանձուցն որպէս զհող կամ զքարակոյտս անչափ համարով առցեն յաշխարհէն Պարսից եւ բարձեալ տարցեն յաշխարհն Հռովմայեցւոց. եւ զամենայն մանկունս եւ զաղջկունս եւ զկանայս տարցեն ի գերութիւն յաշխարհն Հռովմայեցւոց. աւերակս եւ անմարդ լինելոց է տունն Պարսից ի զօրացն Հռովմայեցւոց եւ հաստատի ամենայն իշխանութիւն երկրի ի ներքոյ ձեռին թագաւորին Հռովմայեցւոց »։ Զայս այսպէս ասաց սուրբ վարդապետն Յովհաննէս եւ արձակեալ յուղարկեաց զիշխանսն Հայոց խաղաղութեամբ, եւ գնացին յաշխարհն իւրեանց։
       Յայսմ ժամանակի զօրաժողով արար իշխանն Հայոց Գանձի եւ գնացեալ էառ զքաղաքն Բերկրի յարեւելս՝ ի Պարսից եւ կոտորեաց առ հասարակ զամենայն քաղաքն եւ ի սուր սուսերի մաշեաց զօրսն Տաճկաց. եւ զբազում աւուրս պատերազմեցաւ ի վերայ կլային եւ ի մեծ վտանգ էարկ զնոսա. եւ բազումք սատակեալ լինէին ի ջրոյ։ Եւ այսպիսի պատերազմաւ անհոգացեալ կային զօրքն Հայոց եւ էին ի մեծ գինարբութեան. եւ Խտրիկն, որ է ամիրայ քաղաքին Բերկրոյ, եւ սորա տեսեալ զանպատրաստութիւն զօրացն Հայոց, գրեաց ի քաղաքակիցսն իւր գալ ի յօգնութիւն իւր։ Եւ արարին ժողով ալազգիքն եւ եկեալ գտին զնոսա անպատրաստս. եւ ընդ առաւօտն յարձակեցան ի վերայ քրիստոնէիցն զօրաց եւ արարին սաստիկ կոտորածս զնոսա. եւ սպանաւ յաւուրն յայնմիկ մեծ իշխանն Հայոց Գանձի , եւ մնաց Տաճատ ի տան հայրենեաց իւրոց. որդի նորա եւ Գանձի եւ ամենայն զօրքն իւր անցին ի քաղաքին Բերկրի։
       Իսկ ի փոխել թուականութեանս Հայոց յամս -ՆՁԶ յարուցեալ Տէր Պետրոս կաթուղիկոսն Հայոց յաթոռոյ իւրմէ ծածկաբար եւ գնաց ի Վասպուրական խռովութեան աղագաւ, զի թագաւորն եւ ամենայն նախարարք եւ ազատագունդք զօրքն Հայոց ոչ լինէին ունկնդիր աստուածային պատուիրանացն։ Եւ եղեւ Տէր Պետրոս ի Վասպուրական զամս չորս. եւ կացեալ էր ի Ձորոյ վանքն, զոր շինեալ էր սուրբ հայրապետն Ներսէս. եւ անչափելի տրտմութիւն եղեւ աշխարհին Հայոց ի թողուլն նորա զաթոռ հայրապետութեանն։ Եւ յայնժամ թագաւորն Յովհաննէս եւ ամենայն նախարարք Հայոց գրեցին նենգութեամբ թուղթ առ Տէր Պետրոս՝ լինել ունկնդիր ամենայն հրամանաց նորա եւ ականջալուր լինել ամենայն լուսաւոր վարդապետութեան նորա. գրեցին զայս հանդերձ մեծամեծ երդմամբ եւ զիշխանսն Հոռոմոց, որք եկեալ էին կողմնապահք՝ կացուցանէին զնոսա միջնորդս։ Եւ լուեալ Տէր Պետրոս ստութեան երդմանց նոցա եւ դառնայր յաթոռ իւր։ Եւ եղեւ յորժամ մտանէր ի քաղաքն Անի, հրամանաւ թագաւորին Յովհաննէսի արգելական արարին զՏէր Պետրոս զտարի մի եւ զամիսս հինգ. եւ առաքեաց թագաւորն ի վանքն ի Սանահին եւ ետ բերել զմեծն Դէոսկորոս զհայր վանիցն։ Եւ եկեալ նա եւ կացեալ հակառակ Տէր Պետրոսի. եւ նստուցին զնա կաթողիկոս յաթոռ երկու, եւ ոչ ըստ Աստուծոյ հրամանացն. եւ ահա կարի յոյժ խաբեալ եղեւ մեծ հռատորն Դէոսկորոս եւ կորոյս զայնչափ պատիւն՝ զոր ունէր, եւ ոչ ոք էր որ ընդունէր զձեռնադրութիւն նորա որպէս օրէն է սուրբ Աթոռոյն. եւ ոչ քարոզեցաւ անուն նորա ի մէջ եկեղեցւոյ ընդ այլ հայրապետսն, վասն զի անարժան համարեցան զնա այնր պատուոյ. եւ եղեւ սուգ մեծ ի վերայ տանն Հայաստանեայց. եւ ի ձեռնադրութեանն նորա ոչ ժողովեցան եպիսկոպոսք եւ քահանայք եւ հայրապետք. այլ նա յանդգնեալ ըստ սրտին խորհրդոյն եւ զբազումս յանարժանիցն ձեռնադրեաց յեպիսկոպոսութիւն. այլ եւ որք վասն յայտնի յանցանացն իւրեանց մերժեալ էին յաթոռոյն յառաջին հայրապետացն, զամենեսեան զնոսա յառաջ կոչեաց։ Իսկ եպիսկոպոսքն եւ վարդապետքն Հայոց աշխարհին ընդ նզովիւք փակեցին զթագաւորն եւ զամենայն նախարարսն Հայոց վասն հակառակութեան, որ եղեւ ի մէջ եկեղեցւոյն։ Եւ յայնժամ թագաւորն եւ իշխանքն Հայոց սարսեալք յահէ անիծիցն, կամեցան դարձուցանել զՏէր Պետրոս յաթոռ իւր, եւ ա զաւուրս բազումս ոչ առնոյր յանձն. եւ ամենեքեան խնդրէին զթողութիւն ի նմանէ, եւ նա պնդեալ կայր . եւ յայնժամ գրեաց թագաւորն թուղթ եւ ամենայն իշխանքն Հայոց ի յԱղուանք եւ կոչեցին զկաթուղիկոս Աղուանից աշխարհին զՏէր Յովսէփ, զի գայցէ ի բարեխօսութիւն եւ ի հաստատութիւն Տէր Պետրոսին ի քաղաքն Անիպ։
       Եւ եղեւ ի թուականութեանս Հայոց -ՆՁԷ լինէր մեծ ժողով ի քաղաքն յԱնի եպիսկոպոսաց, հայրապետաց, կրօնաւորաց եւ վարդապետաց, ազատաց եւ իշխանաց իբրեւ չորք հազարաց. որ էր գլուխ ժողովոյն ծերունին Յովսէփ՝ կաթուղիկոսն Աղուանից. եւ սուգ մեծ հասուցանէին Դէոսկորոսի եւ յոյժ պարտաւորեցին զնա եւ մերժեցին ի պատուոյ եւ ընկեցին յաթոռոյ հայրապետութեան. եւ զամենայն ձեռնադրեալսն ի նմանէ ընդ բանադրութեամբ փակեցին, եւ զի մի՛ ոք զնոսա ի կարգ քահանայութեան կոչեսցէ. եւ հաստատեցին զՏէր Պետրոսն յաթոռ հայրապետութեան իւրոյ, եւ եղեւ խաղաղութիւն սուրբ եկեղեցւոյն Հայաստան աշխարհին . եւ Դէոսկորոս գնաց ի Սանահինն ի վանքն իւր եւ կարի յոյժ ամաչելով ընդ գործս իւր։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց ի յամի -ՆՁԹ ելանէր աստղ մի գիսաւոր՝ ջահաւոր կերպարանօք եւ երեւեալ նորա յարեւմուտս կոյս յերեկօրէն եւ յետս յետս սողալով գնայր . եւ եհար զբազմաստեղն եւ զլուսինն եւ ինքն աներեւոյթ եղեւ եւ յարեւմուտս դարձաւ։
       Ի նմին ամի յարեան Բուլղարք ի վերայ Հոռոմոց. եւ զօրաժողով արար թագաւորն Հոռոմոց Միխայլն զամենայն աշխարհն Յունաց եւ անհամար բազմութեամբ գնաց ի վերայ Բուլղարաց. եւ մեծասաստ բարկութեամբ արար աւար եւ գերութիւն զբազում գաւառս եւ սրով հասանէր մինչեւ ի թագաւորութիւնն Բուլղարաց. եւ զօրքն Բուլղարաց ժողով արարին ընդդէմ թագաւորին Յունաց։ Եւ եղեւ սաստիկ կոտորած յաւուրն յայնմիկ. եւ յաղթեցին զօրքն Բուլղարաց զօրացն Հոռոմոց եւ փախստական արարին զնոսա առաջի իւրեանց եւ սրով յարձակեցան զհետ նոցա. եւ յաւուր յայնմիկ արեամբ ծածկեցաւ ամենայն երեսք դաշտացն. եւ թագաւորն Միխայլ փախստական անկանէր ի Կոստանդնուպօլիս։ Եւ զօրացան Բուլղարք ի վերայ Յունաց եւ առին զամենայն աշխարհն իւրեանց եւ զերծան ի ծառայութենէ Հոռոմոց . եւ եղեւ խաղաղութիւն մեծ ի վերայ ազգին Բուլղարաց։
       Յայսմ ամի մեռաւ թագաւորն Հայոց Աշոտ Բագրատունի որդին Գագկայ եւ եղբայր Յովհաննիսի, եւ մնաց իւր տղայ որդի մի Գագիկ անուն ամաց հնգետասանից. եւ բերաւ Աշոտ ի քաղաքն Անի, եւ թաղեցին զնա ի տապանատունն առաջին թագաւորացն Հայոց. եւ վասն զի ի կենդանութեան իւրում Աշոտ ոչ մտաւ ի քաղաքն յԱնի մինչեւ յօր մահուն իւրոյ, զի յոյժ երկնչէր Յովհաննէս ի յԱշոտոյ, զի էր այր քաջ եւ հզօր։ Եւ եղեւ զկնի մահուանն Աշոտոյ թուլամորթեցան զօրքն Հայոց եւ ատեցին զարուեստս պատերազմի, մտին ընդ լծով ծառայութեան ազգին Հոռոմոց, նստան ի գինարբուսն, սիրեցին զբարբուտ եւ զերգս գուսանաց. հեռացան ի միաբանութենէ միմեանց եւ յօգնութիւն իրերաց ոչ հասանէին. եւ երկիր՝ զոր սրով անցանէր, նոքա լալականութիւն առնէին եւ զմիմեանց զկատարածն լային եւ զմիմեանս մատնելով ի սուր տանն Յունաց. եւ եղեն աւերիչք ազգականաց իւրեանց եւ ի կողմն հակառակաց իւրեանց դարձան։
       Յայսմ ժամանակիս զօրաժողով արար մեծ ամիրայն Պարսից Ապուսուար իբրեւ հարիւր յիսուն հազար՝ զազգսն անօրինաց եւ մեծաւ սրտմտութեամբ յարձակեալ գայր ի վերայ քրիստոնէից եւ դառնաշունչ բարկութեամբ մտաւ յաշխարհն Աղուանից ի գաւառն Դաւթի Անհողին բազում վիշտս էած հաւատացելոց. եւ Դաւիթ երկուցեալ ի բազմութենէ զօրաց այլազգեացն ոչ ելանէր ի պատերազմ։ Իսկ անօրէնն Ապուսուար էառ բազում գաւառս եւ թիմաբերդս չորս հարիւր. եւ տարի մի կացեալ անդ արար իւր հնազանդ զմեծ մասն աշխարհին եւ կամեցաւ գալ ի վերայ Դաւթի. յայնժամ անճարեալ Դաւթի եւ յուղարկէր առ թագաւորն Յովհաննէս, որ նստէր յԱնի , եւ ասէր՝ թէ «Էառ Ապուսուար զամենայն գաւառս Հայոց աշխարհիս եւ գայ ի վերայ իմ, եւ եթէ ինձ ոչ օգնէք, երթամ իւր ի հնազանդութիւն, եւ լինիմ իւր առաջնորդ եւ խաւար ածեմ գաւառիդ Շիրակայ »։ Եւ լուեալ զայս Յովհաննէս, յուղարկէր Դաւթի արս չորս հազար. նոյնպէս եւ յուղարկեալ ի Կապանին թագաւորն. եւ նա տայր նմա արս երկու հազար։ Եւ այսպիսի օրինակաւ սպառնացեալ Ափխազաց թագաւորին, եւ նա յուղարկէր յօգնութիւն Դաւթի արս չորս հազար։ Եւ ինքն Դաւիթ ժողովեալ զիւր զօրսն իբրեւ տասն հազար եւ յուղարկեաց առ կաթուղիկոսն Աղուանից եւ ասէր, թէ «Այս ազգ անօրինացն վասն քրիստոսական հաւատոցն գան ի վերայ մեր եւ կամին զօրէնս խաչապաշտացս խափանել եւ զհաւատս հաւատացելոցն Քրիստոսի ջնջել. եւ ահա արժան է եւ իրաւունս ամենայն հաւատացելոց ընդդէմ սրոյ երթալ եւ մեռանիլ ի վերայ քրիստոսական հաւատոցն։ Արդ ժողովեա զամենայն եպիսկոպոսունսդ Հայոց աշխարհիդ որ յԱղուանսն են եւ ի բանակ այսր հասիր, զի ընդ մեզ մեռանիջիք »։ Զոր եւ արար իսկ եւ երկերիւր եպիսկոպոսօք գնայր Տէր Յովսէփն ի բանակն քրիստոնէից։ Եւ գրեաց եւ ի վանորայսն առ հարսն գալ միաբան ամենայն կրօնաւորօքն ի զօրս հաւատացելոց. եւ ժողովեաց զամենայն քահանայս Աղուանից աշխարհին եւ զսարկաւագունսն եւ քարոզ կարդաց ընդ ամենայն գաւառսն եւ ասէր. «Եթէ այր իցէ եւ եթէ կին, որ ցանկացող է մարտիրոսական մահուն, ահա հասեալ եղեւ յայսմ ամի ի վերայ մեր. ում պիտոյ է Քրիստոս, վաղվաղակի առ մեզ հասցէ »։ Եւ լուեալ զայս՝ հայր որդւովքն եւ մայր դստերօքն ի բանակն հաւատացելոցն հասին. եւ լցաւ դաշտն առ հասարակ անթիւ բազմութեամբ իբրեւ զհօտս հանդերձ գառամբք։ Եւ լուեալ զայս Ապուսուար՝ ծիծաղէր ի վերայ եղելոցս այս եւ խաղայր գայր ի վերայ զօրացն քրիստոնէից։ Եւ յայնժամ հրամայեաց Դաւիթ քարոզ կարդալ եպիսկոպոսացն եւ կրօնաւորացն եւ քահանայիցն , զի ամենայն ոք իւր զէն պատերազմի խաչ առցէ ի ձեռս իւր եւ միայն զաւետարանն Քրիստոսի եւ այնիւ ընդդէմ թշնամեաց սրոյն ընթացարուք։ Եւ յայնժամ ամենայն բանակն խաչ եւ աւետարան դարձաւ. ահա մերձեցան զօրք անօրինացն եւ բազմութիւն քահանայիցն կային ընդդէմ նոցա։ Իսկ Դաւիթ քսան հազարաւ հասանէր ի վերայ այլազգեացն արանց քաջաց. իբրեւ ճակատ զճակատ հարան, ձայն բարձին քահանայական դասքն միաբան առ Աստուած լալով, որ եւ հնչեաց երկիրն ի ձայնէն, եւ ասէին. «Արի՛, Տէր, օգնեա մեզ եւ փրկեա զմեզ վասն անուանդ քում սրբոյ »։ Իսկ զօրքն հաւատացելոցն իբրեւ ի ծով մխեցան ի մէջ բանակին անօրինացն, որ եւ ծածկեցան իսկ։ Յայնժամ քահանայական դասքն շարժեցան միաբան զքրիստոսական սուրբ նշանն եւ ի վերայ թշնամեացն դիմեալ յարձակեցան. եւ հուր սաստկապէս ցոլացեալ ի նոցանէ եւ եհար զզօրսն այլազգեացն. եւ առ հասարակ ի փախուստ դարձան. եւ զօրքն Հայոց՝ սրով զհետ նոցա, զաւուրս հինգ ահագին կոտորածով վարեցին զզօրսն այլազգեացն, որ եւ արեամբք ծածկեցան դաշտք եւ լերինք . առին եւ անթիւ գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ եւ աւարս բազումս, եւ մնացեալ զօրքն Պարսից մազապուրծ մերկ եւ բոկ անկան յաշխարհն իւրեանց. եւ հոտեցաւ Աղուանից աշխարհն ի պիղծ դիակացն իւրեանց։ Եւ յաւուրս երիս տիրանայր Դաւիթ ամենայն գաւառացն, զոր էառ այլազգին, եւ մեծաւ պարգեւօք յուղարկեաց զամենայն զօրսն, որք եկին իւր յօգնութիւն. եւ բաշխէր բազում ինչս յաւարէն՝ եպիսկոպոսացն եւ քահանայիցն եւ ամենայն եկելոցն առ նա եւ արձակեաց զնոսա. եւ եղեւ խաղաղութիւն։
       Եւ յայսմ ամի ոմն անօրէն եւ չար իշխան յազատացն Սենեքարիմայ գնաց առ թագաւորն Յունաց եւ չարաչար մատնեաց զԱտոմ եւ զԱպուսահլ զՍենեքարիմայ զորդիսն եւ ասէր, եթէ՝ Կամին ապստամբել ի վերայ քո եւ յարուցանել քեզ վիշտս եւ հալածանս։ Եւ լուեալ զայս թագաւորն Միխայլ, հաւատաց ստախօս բանիցն եւ առաքեաց ի Սեբաստիա զակողութն իւր հնգետասան հազարօք՝ բերեալ զնոսա առ իւր, զի մի՛ փախիցեն. եւ հասանէր ակողութն զօրօքն ի Սեբաստիա քաղաքն։ Եւ լուեալ զայս որդւոցն Սենեքարիմայ, հիացեալ զարհուրեցան. եւ տեսեալ ակողութն զիմաստութիւնն ոչ էր նման նոցա, բայց նոքա երկնչէին գնալ։
       Յայնժամ Շապուհ իշխանն ասէր ցԱտոմ եւ ցԱպուսահլ. «Կամի՞ք զի զզօրսդ Հոռոմոց ցիր եւ ցան ածեմ ընդ երեսս դաշտաց »։ Եւ արար զրահսն եօթն կրկնակի եւ զարկանէր թրով ի վերայ եւ ի վայր հեղոյր մանր զերկաթն։ Եւ ասեն որդիք թագաւորացն Հայոց. «Մի՛ եղիցի այդպէս, այլ երթամք զհետ կոչնականացդ »։ Եւ տուեալ զտուրս բազումս զօրագլխին եւ գնացին զհետ նորա ի Կոստանդնուպօլիս. եւ ի մտանել ի քաղաքն դիմեցին լալով ի գերեզման թագաւորին Վասլին եւ զերդման թուղթն իւրեանց ի վերայ գերեզմանին ընկենուին եւ ասէին՝ եթէ «Դու բերեր զմեզ յաշխարհս Հոռոմոց, եւ ահա մահու սպառնան մեզ։ Դատ արար մեզ յոսոխէն մերմէ, ո՛վ հայր մեր »։ Եւ լուեալ զայսպիսի իմաստութիւնս թագաւորն Միխայլ՝ հիանայր յոյժ եւ հրամայեաց զմատնիչն կորուսանել։
       Ի Հայոց տումարիս եւ ի թուականութեանս ամի -ՆՂ մեռաւ թագաւորն Հայոց Յովհաննէս՝ եղբայրն Աշոտոյ, որդի Գագկայ, որդւոյ Աշոտոյ, որդւոյ Սմբատայ, որդւոյ Երկաթայ՝ Բագրատունի ազգաւ, եւ թաղեցին զնա ի քաղաքն յԱնի ի գերեզմանսն առաջին թագաւորացն Հայոց։ Եւ եղեւ իբրեւ լուան զայս ազգն Հոռոմոց, ժողով արարեալ թագաւորն Հոռոմոց Միխայլն եւ հասանէր յաշխարհն Հայոց եւ աւար հարկանէր զտուն Հայոց սրով եւ գերութեամբ։ Վասն զի Յովհաննէե ի կենդանութեան իւրում գիր էր տուեալ Հոռոմոց՝ եթէ զկնի մահուան իմոյ Անի Հոռոմոց լինի, եւ այնու առնոյր տուրս եւ իշխանութիւնս ի Հոռոմոց զամս հնգետասան։ Եւ զկնի մահուանն Յովհաննիսի այր ոմն յիշխանաց տանն Հայոց, որ էր այր նենգաւոր, անուն Ազատ Սարգիս հայկազն, ազգ առնէր Հոռոմոց եւ ի տուր տայր զաշխարհն Հայոց եւ զգանձատունն առաջին թագաւորացն Հայոց յափշտակեաց եւ տարաւ յԱփխազք, բերդամուտ եղեալ. եւ աւանս բազումս էառ ընդ ձեռամբ իւրով եւ կամեցաւ թագաւորել ի վերայ Հայոց, զոր ոչ ընդունեցին զնա ազգն Բագրատունեաց, վասն զի հայկազն էր։
       Յայսմ ամի բազում անցումն եղեւ տանս Հայոց ի ձեռն Դաւթի Անհողինի՝ ազգապետին Յովհաննիսի Հայոց արքային։ Սա յարուցեալ ի վերայ թագաւորութեանն Հայոց եւ մատնեաց ի սուր եւ ի գերութիւն զգաւառս բազումս եւ գայր անցանէր զօրօք բազմօք յաշխարհն Հայոց. թողեալ զաշխարհն Աղուանից եւ գայր ի վերայ աշխարհին Հայոց. բազում նեղութեամբ եւ անթիւ կրակով այրեցան ի զօրաց նորա. եւ դարձաւ ի յԱղուանից յաշխարհն ի տուն իւր։
       Յայսմ ամի յարեան Հոռոմք կրկնակի ի վերայ աշխարհին Հայոց՝ եւ առ ի չգոյէ գլուխ զօրացն Հայոց, բազում տեղիք հաւանեցան Հոռոմոց, եւ վասն զի էր կատարած մեծ ի վերայ աշխարհին Հայոց։ Եւ յայնժամ ժողովեցան զօրք Հոռոմոց ի վերայ թագաւորաբնակ քաղաքին Անւոյ հարիւր հազարաց եւ բանակ հարկանէին ի դուռն քաղաքին Անւոյ։ Յայնժամ ժողովեցան մնացեալք զօրքն Հայոց առ մեծ սպարապետն Վահրամ Պալհաւունին եւ խնդրէին ելանել ի պատերազմ ի վերայ զօրացն Հոռոմոց, վասն զի զօրքն Հոռոմոց սաստիկ հայհոյութեամբ եւ բազում նախատանօք գային ի վերայ պատերազմել։ Յայնժամ մեծաւ սրտմտութեամբ լցեալ լինէին զօրքն Հայոց , եւ բարկութեամբ որպէս զգազանս զայրացեալք եւ առ հասարակ ելեալ ի պատերազմ արք երեսուն հազար հետեւակք եւ ձիաւորք ընդ դուռն, որ Ծաղկոյի ասի, եւ որպէս զկայծակն հեղան ի վերայ զօրացն Հոռոմոց եւ զայնքան զհպարտացեալ եւ զամբարտաւանեալ զօրսն ընդ կրունկն դարձուցանէին ի փախուստ եւ անողորմ ի բերան սրոյ կոտորէին զնոսա. եւ Ախուրեան գետն որ գայր՝ ի յարիւն դարձաւ. եւ ի ձայնէ գազանացեալ զօրացն Հայոց փախստականքն ոչ կարէին փախչել, այլ կային յիմարեալք եւ մատնեալք ի ձեռս սրոյ։ Եւ անդ էր տեսանել զահեղ եւ զմեծ օրն ի վերայ զօրացն Հոռոմոց, որ ի քսան հազարէն հարիւր լինէր մնացեալ։ Յայնժամ ընդ մէջ անցեալ սրբասնեալն եւ մեծ սպարապետն Վահրամ Պալհաւունին եւ բազում ողոքանօք աղաչէր պատգամաւորութեամբն առ զօրսն Հայոց եւ հաղիւ կարաց հաւանեցուցանել՝ որ զօրքն Հոռոմոց սակաւիկ յետ ելանէին եւ այնու զերծեալք լինէին զօրքն Հոռոմոց որք մնացին. եւ այլ ոչ եւս խնդրեցին զօրքն Հոռոմոց զքաղաքն Անի, այլ դարձան ամօթով եւ գնացին ի Կոստանդնուպօլիս առ Միխայլն։
       Յայնժամ զարթուցեալ մանուկ մի ութ եւ տասն ամաց՝ Գագիկ անուն, ի նոյն շառաիւղէն Բագրատունեաց, որդի Աշոտոյ արքային, որդւոյ Գագկայ՝ որդւոյ Աշոտոյ՝ որդւոյ Աբասայ՝ որդւոյ Սմբատայ՝ որդւոյ Երկաթայ։ Եւ մանուկս այս Գագիկ էր յոյժ իմաստուն եւ երկիւղած եւ աստուածասէր. եւ ժողովեցան ամենայն նախարարքն Հայոց առ հայրապետն Տէր Պետրոս եւ օծին զԳագիկ թագաւոր ի վերայ ամենայն տանն Հայոց շնորհօք Հոգւոյն սրբոյ եւ հրամանաւ մեծի իշխանին, որով եւ օծեաց զնա սրբակեացն մեծն Մարցէն, որ էր ազգաւ հայկազնեան եւ հայրենեօք Պալհաւունի, որոյ անուն ըստ նախնոյն իւրոյ Գրիգոր ճանաչի, եւ էր յազգէն սրբոյն Գրիգորի։ Սա երկրորդ Սամուէլ երեւեալ, որ էօծ զԴաւիթ արքայ ի վերայ տանն Իսրայէլի. սա թագաւորեցոյց զԳագիկ ի վերայ տանս Հայաստանեայց, յոյժ բարեպաշտ եւ աստուածասէր եւ անպարտելի յիմաստասիրական ջոկսն. սա ջանայր իմաստութեամբն իւրով հաստատել զաթոռ թագաւորութեանն Հայաստան ազգիս եւ հայցէր յԱստուծոյ օժանդակ լինել նմա եւ ազգին Պալհաւունեաց։
       Յայնժամ Գագիկ ի ձեռն զօրաց իւրոց ըմբռնեալ զՍարգիս եւ ի խոշտանգանս ազգի ազգի արկանէր զնա, մինչեւ յոչ կամացն նորա տիրանայր բերդից եւ գաւառաց եւ քաղաքաց եւ ամենայն գանձատանն հայրենի իւրոյ, զոր յափշտակեաց։ Յայնժամ կամօք բարերարին Աստուծոյ խաղաղանայր զօրքն Հոռոմոց, եւ այլ ոչ յաւելան ի խնդրել զքաղաքն Անի եւ ոչ այլ պատերազմ յարուցանել ընդ Հայք։ Յայնժամ եղեւ յաջողեալ երկու ամ թագաւորութիւնն Գագկայ շնորհօք Հոգւոյն սրբոյ։ Իսկ յաւուրս յայսոսիկ ժողով արար թագաւորն Գագիկ եւ գնայր խաղայր ընդ աշխարհս հայրենեաց իւրոց եւ զամենայն անհնազանդսն ի հնազանդութիւն ածէր եւ զթշնամիսն մեծաւ բարկութեամբ դարձուցանէր եւ երթեալ բազմութեամբ զօրօք, բանակ հարկանէր յԱյրարատեան գաւառին՝ առնուլ զվրէժխնդրութիւն յազգէն հարաւայնոյ։ Յայնժամ սպառազինեալ մեծի իշխանին Գրիգորի որդի Վասակայ Պալհաւունւոյ եւ երթեալ զօրօք բանակս հարկանէր ի վերայ գետոյն Հուրաստանի մերձ ի Բջնի մեծի ամրոցին։ Յայնժամ զօրք այլազգեացն գան ի վերայ զօրացն Հայոց. եւ եղեւ պատերազմ սաստիկ, եւ զօրքն Հայոց յաղթեցին զօրացն Պարսից, եւ արարին կոտորած մեծ ի վերայ Հուրաստանի գետոյն եւ զիշխանս թուրք զօրացն ձերբակալ արարին, եւ մնացեալքն փախստական գնացին ի Պարսիկս։
       Յայնժամ յազդմանէ չարին կրկին շարժումն լինէր Յունաց դաւաճանութեամբ եւ կեղծաւորութեամբ սուտ քրիստոնէին Դաւթի Անհողինին, զոր հարկ եղեւ մեզ զանուն նորա փոխել եւ ասել թէ Դաւիթ, վասն զի ի վիհն տառապանաց էած զազգս քրիստոնէից. եւ ինքն հոգւովն տանջեալ եղեւ ի բանսարկուէն եւ ի վիհն կորստեան յաւիտենից տանջանացն մատնեալ լինէր։
       Յայսմ ամի զօրաժողով արար թագաւորն Հոռոմոց Միխայլն զամենայն աշխարհն Յունաց եւ այլ ի Հայոց զօրացն, որք ընդ Հոռոմոց իշխանութեամբն էին՝ Սեբաստիա եւ Տարօն եւ ամենայն Վասպուրական. եւ անթիւ բազմութեամբ հասանէր թագաւորն Միխայլ յարեւմուտք եւ գերի առեալ զամենայն աշխարհն Գթաց եւ զապստամբսն ածէր ի հնազանդութիւն եւ արար իւր հնազանդ զամենայն աշխարհն եւ դարձաւ ի Կոստանդնուպօլիս. եւ մերձ ընդ մերձ մեռանէր թագաւորն Միխայլ։
       Եւ թագաւորեաց ի վերայ Հոռոմոց փոխանակ նորա քուեր որդին իւր, որ Կեսառոսն էր , եւ զամիսս չորս կալեալ զթագաւորութիւնն եւ այլ ոչ եւս, վասն զի խորհեցաւ խորհուրդս չարս եւ անձամբն անձին իւրոյ որոգայթս պատրաստեաց, ըստ այնմ եթէ՝ «Որ փորէ խորխորատ ընկերին իւրոյ, անձամբ իւրով լցցէ զնա »։ Իսկ սորա այնչափ հպարտացեալ՝ որ զգործն իւր ոչ իմացաւ. վասն զի զԿիւռազոյի զդուստրն Կոստանդեայ կայսերն իբրեւ զբոզ խուզել համարձակեցաւ եւ կապանօք աքսորեաց զնա ի կղզւոջ. եւ զպատրիարգն Կոստանդնուպօլսի բռնեաց եւ եդ զնա կապանօք ի բանդ, վասն զի կամեցաւ ազգաւն իւրով ժառանգել զաթոռ թագաւորութեանն, վասն զի էին պիղծք եւ անօրէնք եւ ապականիչք աշխարհի։ Եւ յետ աւուրց ինչ օգնութիւն հասանէր յԱստուծոյ պատրիարգին, եւ այլափոխեալ զինքն զերծեալ ի կապանաց բանդին եւ փախստական լեալ անկանէր ի սուրբն Սոփի եւ շարժեալ զամենայն քաղաքն Կոստանդնուպօլսի ի վերայ Կեսառոսին, եւ եղեւ ահագին պատերազմ ի մէջ քաղաքին Կոստանդնուպօլսի։ Եւ լինէր յայնմ աւուր սաստիկ պատերազմ եւ կոտորած ի յերկուց կողմանցն եւ յարեան ճապաղին լինէր ամենայն քաղաքն, եւ յաւուրն յայնմիկ կայր սուրբն Սոփի ի մէջ բազում արեանց. եւ յաղթեաց պատրիարքն Կեսառոսին, կալան զնա եւ զաչսն նորա խաւարեցուցին եւ զազգին իւրոյ զամենեցուն տունն հիմն ի վեր արարին եւ զթագուհին զԿիւռազոյի մեծաւ փառաւորութեամբ դարձուցին ի Կոստանդնուպօլիս։
       Յայսմ ամի սպանաւ մեծ իշխանն Հայոց Խաչիկ եւ տղայ որդի նորա Իշխան անուն՝ ի Վասպուրական գաւառին։ Ժողովեցան Հեր եւ Սամուսատ եւ ասպատակ արարին զԹուռնեւան գաւառն. եւ համբաւն հասանէր առ Խաչիկ. որպէս թէ զօրքն այլազգեաց մտին ի գաւառն քո։ Եւ նա էր այր քաջ եւ յաղթող ի պատերազմօղ, յայզգէ ի վերոյն յառիւծ ջոկէ. բայց ծերացեալ էր եւ թողեալ զգործ պատերազմին եւ հառաչելով ապաշաւէր, քանզի աւագ որդին նորա քաջն Հասան եւ ճնճղուկն հանդերձ զօրօքն ի յարեւմուտքն էին զհետ թագաւորին Միխայլի։ Եւ յայնժամ իշխանն Հայոց Խաչիկ ոչ կարաց համբերել սրտին, յարուցեալ եօթանասուն արամբք հասանէր այլազգեացն, եւ զորդին իւր ի տանն արգելական արար զԻշխան անունն, զի տղայ էր հնգետասնամեայ։ Եւ իբրեւ հասաւ Խաչիկ այլազգեացն, տեսաւ բազում զօրս։ Ձայն ետ արանց իւրոց եւ ի պատերազմ մտանէր եւ բախէր սաստկապէս զայլազգիսն եւ յերկիր թաւալեցուցանէր։ Եւ ահա տեսանէր զի տղայ որդի նորա զերծեալ լինէր յարգելանոցէն եւ գայր ի պատերազմ. իբրեւ ետես Խաչիկ՝ բեկաւ նորա, քանզի տղայ էր եւ գեղեցիկ. եւ գայր Իշխան անունն իբրեւ զկորիւն առիւծոյ եւ ուժգին բախէր զպատերազմն. եւ հասեալ Խաչիկ կալաւ զնա եւ յուղարկէր ի տուն. իսկ նորա զերծեալ մտանէր ի պատերազմ եւ առ տխմարութեանն քաջապէս մտանէր։ Եւ իմացան զնա՝ թէ որդի առն քաջին է, փակեցին զնա ի մէջ եւ կալան եւ սպանին։ Եւ տեսեալ Խաչիկն՝ բեկաւ ողն նորա, եւ անկաւ սուսերն ի ձեռաց նորա. եւ տեսեալ զայն զօրաց այլազգեացն՝ դիմեցին ի վերայ նորա, կալան զնա եւ սպանին. եւ մնացեալքն փախստական գնացին ի տունս իւրեանց։ Եւ զկնի աւուրց ինչ գային որդիք Խաչիկայ յարեւմտից. եւ լուեալ էին զմահն հօրն իւրեանց եւ զտղայ եղբօրն, գային սեւ զգեստիւք եւ լացին բազում լալիւնս։ Եւ յայնժամ Հասան կոչեաց ռայիս մի Քուրթ, որ էր իւր սահմանակից, եւ տայ նմա հազար դահեկան եւ ասէր. «Մուտ ի Հեր եւ ի Սաղամաստ, եւ ասա՝ թէ Թոռնեւան եւ ամենայն աշխարհն անմարդ է, զի՞ կայք պարապ. բազում հօտս ոչխարաց եւ ծառայս ընդ վայր շրջին »։ Եւ արար ռայիսն այնպէս։ Եւ ժողովեցան այլազգիքն արս հնգետասան հազար, եկին մտին ի նոյն տեղին. եւ գայր ռայիսն եւ պատմեաց Հասանայ եւ Ճնճղուկին. եւ ժողովեալ Հասանայ զօրս իւր արս հինգ հազար եւ մեծաւ զայրացմամբ իբրեւ զխոցած գազան հասանէր ի վերայ բանակի անօրինացն։ Եւ ձայն տուեալ Հասան արտասուալից գոչմամբ ի ճակատ այլազգեացն եւ ասէր. «Ո՞ւր է այրն այն, որ եսպան զհայրն իմ զԽաչիկ. յառա՛ջ եկեսցէ »։ Եւ ահա գայր մի ոմն յայլազգեացն սեաւ մի եւ հզօր, եւ ձայնեալ ասէր՝ «Ես եմ, որ սպանի զառիւծն զԽաչիկ, եւ ահա իւր պատերազմու ձին եւ զգեստն եւ իւր նշանակն եւ թուրն, զոր ունիմ ես »։ Եւ տեսեալ Հասանն որդի նորա ելաց եւ հանեալ զթուրն ի պատենիցն՝ որպէս զառիւծ հասանէր ի մէջ այլազգեացն եւ հարեալ զնա՝ ընդ երկուս պատառեաց, յերկիր ընկենոյր եւ առեալ զձին եւ զնշանակն անվնաս ելանէր։ Այսպիսի օրինակաւ ձայն բարձեալ Հասանայ Ճնճղուկն եւ ասէ. «Ո՞վ է, որ եսպան զեղբայրն իմ զԻշխան անուն. ելցէ՛ յատենի զի տեսից զնա »։ Եւ գայր Պարսիկ մի քաջ, ձայն տուեալ եւ ասէր. «Ես եմ, որ սպանի զԻշխան անունն, եւ ահա իւր սպիտակ ձին եւ իւր վառ նշանակն եւ թուրն »։ Եւ որպէս կայծակն հասաւ Ճնճղուկն ի վերայ նորա եւ սատակեաց զնա եւ առեալ զձին եւ զնշանակն գայր առ Հասան. եւ ձայն տուեալ Հասան զօրացն եւ քաջապէս բախեալ ի պատերազմ՝ դարձուցին ի փախուստ եւ կոտորեցին ի նոցանէ արս չորս հազար. եւ դարձան խաղաղութեամբ եւ մեծաւ ուրախութեամբ եւ փոխեցին զսեւ զգեստն իւրեանց։
       Իսկ ի բարձրանալ թուականութեանս Հայոց -ՆՂԲ թագաւորեաց ի վերայ Հոռոմոցն Մոնոմախն, որ ասէին անուն Կոստանդին։ Յայսմ ամի եղեւ պատերազմ սաստիկ ի վերայ Հոռոմոց, զի իշխանն Մանիակ, այն որ յառաջ էառ զՈւռհա քաղաք, զօրաժողով արարեալ ի վերայ Մոնոմախին եւ կապեաց թագ ի գլուխն եւ արար ժողով զամենայն արեւմուտս եւ օգնական կալեալ իւր զաշխարհն Հռոմայեցոց. եւ յահէ եւ յերկիւղէ նորա ժողովեցան առ նա ամենայն արեւմուտք, վասն զի էր յաղթանդամ եւ քաջ ի պատերազմ։ Յայնժամ թագաւորն Մոնոմախն արար ժողով զամենայն ազգն Յունաց եւ զայլս ի զօրաց Հայոց աշխարհին եւ յարուցեալ գնաց յաշխարհն արեւմտից ընդդէմ Մանիակայ՝ որ ի ձեռն քաջութեան իւրոյ խնդրէր զաթոռ թագաւորութեանն. եւ էր երկիւղ մեծ ի վերայ զօրացն Հոռոմոց։ Իսկ յառաջ քան զխմբել պատերազմին՝ բարկութիւնն Աստուծոյ հասանէր ի վերայ արեւմտից զօրաց, եւ յաղթողն Մանիակ յանկարծամահ լինէր, եւ բարձաւ չարն ի միջոյ եւ եղեւ խաղաղութիւն մեծ. եւ ամենայն ապստամբքն փախեան, եւ զոմանս հնազանդեցոյց, եւ թագաւորն դարձաւ ի Կոստանդնուպօլիս։
       Յայսմ ժամանակիս սկսաւ անօրէն Սարգիս յառաջ բերել զչար նենգութիւնն իւր եւ ազգ արարեալ Մոնոմախին եւ ասէր, եթէ «Կոչես առ քեզ զԳագիկ ի Կոստանդնուպօլիս սիրոյ պատճառանօք եւ յայնժամ խաբէութեամբ առցես ի նմանէ զքաղաքն Անի »։ Եւ լուեալ զայս թագաւորն՝ Մոնոմախ, ուրախ լինէր յոյժ, բուսաւ ի սիրտ նորա բոյս չարութեան առ ի բառնալ զթագաւորութիւնն Հայոց։ Եւ գրեաց թուղթ առ Գագիկ արքայ Հայոց հանդերձ մեծամեծ երդմամբ եւ այնչափ մոլեգնեալ՝ մինչեւ զքրիստոսական աւետարանն եւ զնշանն սուրբ խաչին Քրիստոսի միջնորդս եւ երաշխաւորս յուղարկեալ է Հայք եւ այսպիսի օրինակաւ կոչէր զթագաւորն Հայոց վասն սիրոյ եւ տեսութեան։ Եւ լուեալ զայս՝ Գագիկ ոչ էառ յանձն գնալ զհետ ստութեանն, վասն զի գիտէր զՀոռոմոց նենգութիւնն։ Յայնժամ նենգաւորն Սարգիս եւ այլ ոք յազատացն յառաջ մատեան , որք բանատուք էին առ Մոնոմախն, եւ քաջալերէին զնա գնալ եւ ասէին. «Ո՛վ թագաւոր, վասն է՞ր երկնչիս եւ ոչ գնաս վասն այսպիսի երդմանցս եւ միջնորդութեամբ Աւետարանիս եւ սրբոյ Նշանիս Քրիստոսի. եւ յաղագս մեր մի՛ երկնչիր, զի ահա անձինք մեր մեռանին ի վերայ քո »։ Եւ կացուցին միջնորդս զՏէր Պետրոս եւ արարին երդմունս սաստիկս յաւուր յայնմիկ. եւ բերին զսուրբ խորհուրդն մարմնոյ եւ արեան Որդւոյն Աստուծոյ եւ թանային զգրիչս յարիւն Կենարարին, եւ արարին երդման գիր հայրապետն եւ ամենայն իշխանքն Հայոց. եւ յայնժամ գնաց Գագիկ արքայն Հայոց ի Կոստանդնուպօլիս առ թագաւորն Մոնոմախն։ Եւ ամենայն քաղաքն բախեալ ելանէին ընդ առաջ Գագկայ Հայոց արքային մեծաւ փառաւորութեամբ եւ տարան զնա առ թագաւորն՝ որպէս վայել է թագաւորի, եւ աւուրս ինչ մեծարեաց զնա Մոնոմախն։ Յայնժամ աստուածուրաց նենգաւորքն որք արեամբն Աստուծոյ կապեցին զերդումն սսոկալի, առաքեն քառասուն բանալիս զքաղաքին Անւոյ առ թագաւորն Մոնոմախն եւ ի հետ թուղթ՝ թէ Անի քաղաքն եւ ամենայն արեւելքն քեզ եղեւ։ Եւ կոչեաց թագաւորն զԳագիկ եւ զբանալիս տանն եւ զթուղթն առաջի նորա եդեալ՝ եւ ասէր ցԳագիկ, եթէ զԱնի եւ զամենայն արեւելք ետուն ի ձեռս իմ։ Եւ ծանեաւ Գագիկ զնենգութեան գործն, յոգւոց եհան արտասուօք եւ ասէր. «Դա՛տ արասցէ Քրիստոս ընդ իս եւ ընդ նենգաւորսն իմ »։ Եւ ասէր Գագիկ ցՄոնոմախն, եթէ «Տէր եւ թագաւորն ես եմ տանն Հայոց. ահա ես ոչ տաց զՀայք ի ձեռս քո, զի դու զիս խաբէութեամբ ածեր ի Կոստանդնուպօլիս »։ Եւ զաւուրս երեսուն պնդեալ ոչ հաւանէր Գագիկ, եւ յորժամ զելս իրացն ոչ գտանէր, յայնժամ տայր զԱնի ի ձեռս Հոռոմոց. եւ տայր Գագկայ Մոնոմախն զԿալօն-Պեղատն եւ զՊիզու եւ ոչ յուղարկեաց զԳագիկ ի քաղաքն Անի, եւ զտունն հայրենի իւրոյ տայր բերել ի Հոռոմս. եւ կայր պանդխտեալ ի մէջ անողորմ եւ չար ազգին Յունաց։ Բայց ուր եւ հասանէր Գագիկ, նեղութիւն մեծ արկանէր ի վերայ ազգին Յունաց պէսպէս խայտառակութեամբ, վասն զի որպէս թագաւոր ահարկութեամբ կայր ի մէջ Հոռոմոց. բայց սուգ սաստիկ ունէր ի սրտի իւրում վասն հայրենի աթոռոյն իւրոյ, զոր նենգութեամբ յափշտակեցին աստուածուրաց եւ նենգաւոր ազգն հերետիկոսացն։
       Արդ յորժամ փոխեցաւ թուականութիւնն Հայոց ի յամս -ՆՂԳ զօրաժողով արար թագաւորն Մոնոմախ զամենայն աշխարհն Յունաց եւ ահագին բազմութեամբ յուղարկեաց զնոսա յարեւելս խնդրել զքաղաքն Անի եւ կացուցանէր զօրագլուխ զՊառակամանոսն՝ զայր ներքինի կուրտ գոլով, եւ գայր զօրօք բազմօք հասանէր ի դուռն Անւոյ։ Եւ զայր կին կամէր դնել պահապան աշխարհին Հայոց փոխանակ հզօր քաջին Գագկայ. եւ Գագիկ այլ ոչ թողաւ ելանել յարեւելք։ Իսկ ազգք Հայոցն, որք էին ի քաղաքն յԱնի, ոչ հաւանեցան տալ զքաղաքն, այլ յուզելով յուզէին զթագաւորն իւրեանց եւ հայհոյեալ նախատէին զամենայն ազգն Հոռոմոց։ Եւ յայնժամ ելանէին ամենայն քաղաքն միաբան ի պատերազմ ի դուռն քաղաքին Անւոյ եւ դարձուցին ի փախուստ զզօրսն Հոռոմոց եւ կոտորելով արարին զնոսա հալածականս, եւ լափեցին առ հասարակ զամենայն բանակն նոցա. եւ դարձան զօրքն Հայոց ի քաղաքն Անի մեծաւ յաղթութեամբ. եւ գնացին զօրքն Հոռոմոց ամօթով յաշխարհն իւրեանց, եւ Պառակամանոսն ձմերեաց յԱղթիքն։ Եւ իբրեւ իմացան զօրքն Հայոց՝ թէ թագաւորն Հայոց այլ ոչ է ելանելոց յարեւելս եւ ծանեան զնենգութիւն նախարարացն Հայոց առ հասարակ ամենայն տունն Հայոց. եւ արարին ամենայն քաղաքն ժողով ուր էին գերեզմանն ամենայն Հայոց առաջին թագաւորացն եւ անդ լացին զանտիրանալն ազգին Հայոց. լային եւ զաթոռ թագաւորութեանն իւրեանց եւ կոծ եդեալ առ հասարակ լային զթագաւորն իւրեանց զԳագիկ. լային եւ զամենայն ազգն Բագրատունեաց եւ անէծս ցաւագին կարդային նենգաւորացն Գագկայ։ Եւ յորժամ անճարեալ հաւանեցան քաղաքն եւ ամենայն զօրքն, եւ գրեցին առ զօրապետն Հոռոմոց ի Պառակամանոսն եւ երդմամբ կոչեցին զնա ի քաղաքն Անի եւ ետուն զքաղաքն Անի ի ձեռս Հոռոմոց, եւ խախտեալ փլաւ տէրութիւն ազգին Բագրատունեաց։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց յամի -ՆՂԴ եղեւ մեծասաստ բարկութիւն Աստուծոյ ի վերայ արարածոցս. քանզի հայեցաւ տէր Աստուած բարկութեամբ յարարածս իւր, եւ եղեւ շարժ ահաւոր եւ սոսկալի, եւ դողաց ամենայն տիեզերք առ հասարակ ըստ բանի մարգարէին՝ որ ասէ. «Ո՞ հայի յերկիր եւ տայ դողալ սմա »։ Արդ այսպիսի նմանութեամբ շարժեցաւ ամենայն արարածքն, եւ բազում եկեղեցիք խախտեալ փլաւ ի հիմանց եւ յԵկեղեաց գաւառին. եւ քաղաքն՝ որ յԵրզնկան կոչի՝ փլաւ առ հասարակ. եւ պատառեցաւ երկիրն եւ արք եւ կանայք ընկղմեցան ի խորս անդնդոց, եւ զաւուրս բազումս գայր ձայն աղաղակի նոցա ի խորս անդնդոց. եւ էր յամառնային ժամանակին եւ յաւուր աւուր շարժէր երկին յամին յայնմիկ, որ ոչ բաւեմք պատմել վասն բարկութեանն եւ խռովութեանն, զոր էած Աստուած ի վերայ արարածոցս վասն մեղաց մերոց. եւ զամառնային ժամանակն խաւար եւ մութն լինէր ի վերայ երկրի, մինչեւ արեգակն եւ լուսին ի կերպս արեան երեւէին, եւ յորժամ կամարն ելանէր՝ յիստակ էր։
       Յայսմ ամի եւ յաւուրս աշնանային խաղաց զօրքն Հոռոմոց եւ գնացին ի վերայ քաղաքին Դվնայ. եւ ի խմբել պատերազմին՝ բարկութիւն հասանէր յԱստուծոյ ի վերայ զօրացն Հոռոմոց եւ լինէին պարտեալք յերեսաց այլազգեացն եւ դարձան ի փախուստ. եւ եղեւ կոտորած մեծ ի վերայ քրիստոնէիցն, եւ բազումք ի զօրացն Հոռոմոց անկան ի սուր եւ ի գերութիւն, ընդ որ եւ մեծ սպարապետն Հայոց Վահրամ հանդերձ որդւովն իւրով Գրիգորիւ սպանաւ ի մեծ պատերազմին ի Դուին քաղաքին։
       Յայսմ ամի շարժեալ եղեւ բարկութիւն մեծ ի տանէն Պարսից, եւ ելեալ գային արք երեք ի դիւանէն՝ ի Տուղրէլ սուլտանէն՝ Պօղի, Պուկի, Անազուղլի՝ եւ հասանէին բազում զօրօք յաշխարհն Տաճկաց . եւ անհամար գերութեամբ գայր բանակ հարկանէր ի վերայ Արեան գետոյ ի սահմանս Մօսլայ։ Եւ յայնժամ զօրապետն Մօսլայ, որ ասէին Խուրէշ, տէրն Մօսլայ, զօրաժողով արարեալ գայր ի վերայ նոցա արապիկ զօրօքն. եւ արարին պատերազմ սաստիկ յերկուցունց կողմանցն. եւ յայնժամ Թուրքն յաղթեաց արապիկ զօրացն եւ արար փախստական զնոսա եւ զկանայս եւ զորդիս նոցա էառ ի գերութիւն։ Եւ յայնժամ ամիրայն Տաճկաց Խուրէշն կապեաց սեւ նշանակ եւ մտաւ ճիչկան յարապիկք եւ արար ժողով մեծ եւ գայր ի վերայ Թուրքին. եւ սաստիկ պատերազմաւ յաղթեաց նոցա եւ առեալ զգերութիւնն իւր եւ զնոցայն. եւ գնաց Թուրքն փախստական մինչեւ ի Պաղին եւ արարեալ բազում կոտորածս ի բազում տեղիս եւ ի գաւառն Թլմխոյ եղեւ բազում արիւնհեղութիւնս քրիստոնէից։ Եւ այսպիսի անհամար գերութեամբ զօրքն Թուրքաց դիմեալ երթային յաշխարհն Պարսից եւ հասանէր մինչեւ յԱրճէշ քաղաքն Հայոց։ Եւ էր անդ զօրավար մի Հոռոմոց՝ որում անուն ասէին Ստեփան կատապան. եւ ամիրայքն Պարսից յուղարկեցին բազում աւարս Հոռոմոց զօրավարին՝ զի տացէ նոցա անց, զի գնասցեն յաշխարհն իւրեանց։ Իսկ նորա հպարտացեալ ելանէր ի պատերազմ ի վերայ զօրացն Թուրքաց. եւ յայնժամ յաղթեցին զօրացն Հոռոմոց Թուրքն եւ արարին սաստիկ կոտորածս եւ կալան զՍտեփան կատապանն եւ տարան ի Հեր քաղաք. եւ զկնի բազում չարչարանացն մեռանէր ի ձեռաց անօրինացն . եւ քերթեցին զմորթ մարմնոյ նորա եւ լցեալ զնա խոտով եւ կախեցին զպարսպէն, զոր լուեալ ազգի նորա, եկեալ գնեցին զմարմինն եւ զմորթն ի տասն հազար դահեկան։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց -ՆՂԵ ամին զօրաժողով արարեալ Մոնոմախ թագաւորն Հոռոմոց եւ կացուցեալ զօրագլուխ զմեծ իշխանն Հոռոմոց՝ որում անուն ասէին Տելիար կուրտ եւ ներքինի գոլով, եւ գայր ահագին բազմութեամբ եւ անթիւ զօրօք ի վերայ քաղաքին Դվնայ, եւ բանակ հարկանէր ի դուռն քաղաքին. եւ էր ի ձմերային ժամանակն. եւ ի սաստկութենէ սառնամանեացն եւ ի բախմանէ առատաբուղխ անձրեւացն ոչինչ կարաց առնել, այլ դառնայր անյաղթելի եւ խաղայր գնայր ի Հոռոմոց աշխարհն։
       Իսկ յորժամ փոխեցաւ թուականն Հայոց յամս -ՆՂԶ, դարձեալ գայ Տելիարն զօրօք բազմօք եւ իջանէր ի վերայ քաղաքին Դվնայ . եւ բազում չարչարանս եւ տագնապս գործեաց այնմ գաւառին եւ սրով եւ գերութեամբ ապականեաց զամենայն ազգն Տաճկաց եւ դարձաւ յաշխարհն Յունաց խաղաղութեամբ։
       Յայսմ թուականութեանս Հայոց պատրիկ ոմն՝ անուն Թոռնիկ, ապստամբեաց ի վերայ Մոնոմախին, որ է ի քաղաքէն Անբռնապօլսէ , այր քաջ եւ հզօր եւ պատերազմող. եւ սորա ժողով արարեալ ամենայն աշխարհն արեւմտից եւ զԳնդից, եւ ահագին բազմութեամբ գայր ի վերայ Կոստանդնուպօլսի եւ ի մեծ տագնապ եւ ի նեղութիւնս արկանէր զքաղաքն. եւ թագաւորն ոչ իշխեաց ելանել ի պատերազմ, եւ այնչափ ձանձրացաւ քաղաքն Կոստանդնուպօլիս ի պատերազմէն, մինչեւ քարուկրով կալան զդուռն քաղաքին. եւ այնչափ ահագին արարեալ Թոռնիկ զպատերազմն, մինչեւ զսուրբ Անարծաթքն, որ կայ արտաքոյ քաղաքին՝ քարայատակ արարեալ եւ զամենայն քարն առ հասարակ յՈվկիանոս ընկէց՝ զմեծ եկեղեցւոյն զսուրբ վկայիցն։ Իսկ թագաւորն Մոնոմախ եւ ամենայն իշխանք քաղաքին Կոստանդնուպօլսի յահ եւ յերկիւղ լեալ եւ ելս իրացն ոչ կարէին գտանել եւ ընդդէմ քաջութեան Թոռնկայ ոչ կարէին կալ։ Իսկ պատրիարգն եւ ամենայն իշխանքն եւ թագաւորն խորհեցան չար խորհուրդս վասն Թոռնկայ եւ գրեցին երդմունս ահավորս եւ սուտ եւ խաբանօք երդուան Թոռնկայ դնել զնա Կեսառ եւ թե զկնի մահու Մոնոմախին Թոռնիկ լիցի թագաւոր. եւ այսպիսի գրեցին եւ երդմամբ հաւատարմացուցին զիւրեանց նենգութիւնն. եւ ասէին թէ՝ Գտաք ի գիրս զի զկնի մահուան Մոնոմախին դու նստցիս յաթոռ թագաւորութեանս։ Եւ ելեալ պատրիարգն առ Թոռնիկ եւ քահանայքն եւ իշխանքն եւ երկրորդեալ զերդումն առաջի Թոռնկայ, եւ եղեւ սէր եւ խաղաղութիւն. եւ միաբան ածին զնա ի Կոստանդնուպօլիս. եւ յետ սակաւ աւուրց ուրացան զերդումն իւրեանց եւ ուրացան զմիջնորդն Աստուած՝ որպէս եւ սովոր են ազգս Հոռոմոց երդմամբ կորուսանել զամենայն մեծամեծսն աշխարհի. եւ յայնժամ խաւարեցուցին զաչսն Թոռնկայ զառն քաջի։
       Յայսմ թուականութեանս Հայոց -ՆՂԸ, յաւուր Մոնոմախի կայսերն, որ նենգութեամբ եւ երդմամբ եբարձ զթագաւորութիւնն Հայոց ի յազգէ Բագրատունեաց, յայսմ թագաւորութեանս եւ ի հայրապետութեանն Տէր Պետրոսի Հայոց կաթուղիկոսի զարթեաւ աստուածասաստ բարկութիւնն ի տանէն Պարսից հրամանաւ Տուղրէլ սուլտանին. եւ ելեալ երկու զօրապետքն բազում զօրօք ի դիւանէ անտի, որք անուանեալ ասէին Աբրէիմ եւ Գթլմուշ, եւ անթիւ բազմութեամբ գան ի յաշխարհն Հայոց, վասն զի ի ձեռացն Հոռոմոց գիտացին անտէր եւ անպահապան զամենայն աշխարհն Հայոց. զի զարս քաջս եւ զհզօրս քակեալ հանին յարեւելից Հոռոմք եւ կուրտ զօրապետօք ջանային պահել զաշխարհն Հայոց եւ զամենայն տունն արեւելից։ Եւ ահա յայսմ ամի զօրք անօրինաց հասանէին ի հռչակաւորսն եւ ի բազմամբոխ քաղաքն Հայոց՝ որ կոչի Արծն. եւ գտեալ անպարիսպ զքաղաքն եւ անթիւ բազմութեամբ լցեալ զարանց եւ զկանանց եւ անհամար չափս ոսկւոյ եւ արծաթոյ։ Եւ քաղաքացիքն տեսեալ զզօրս այլազգեացն միաբան ի պատերազմ ելեալ, եւ խմբեցաւ շուրջ զեզերօք քաղաքին սաստիկ եւ ահաւոր պատերազմ. եւ եղեւ զվեց ժամ աւուրն զմիմեանս կոփէին եւ արեամբ լցաւ անդաստանքն, վասն զի ոչ գոյր տեղի փախստեան եւ ոչ օգնական, միայն զմահն ունէին յոյս. եւ ի բազմութենէ անօրինացն ձանձրացան զօրքն քաղաքին եւ ի փախուստ դարձան. եւ այլազգիքն սրով յարձակեցան ի վերայ քաղաքին եւ սաստիկ կոտորածով առ հասարակ ի ներքոյ սրոյ անցուցին զամենայն քաղաքն իբրեւ զբիւրս հնգետասան։ Այլ զոսկւոյ եւ զարծաթոյ եւ զդիպակաց աւելորդ է ասել, վասն զի ոչ արկանի ընդ գրով. բայց զայս բազում անգամ լուեալ է մեր ի բազմաց յաղագս քորեպիսկոպոսին՝ որ ասէին Դաւթուկ, եթէ զգանձատունն նորա Աբրիհիմն էառ եւ քառասուն ուղտ բարձան զգանձարանն նորա, ութ հարիւր վեցկի եզանց ելանէին ի տանէ նորա։ Եւ կայր յայնժամ ութ հարիւր եկեղեցի ընդ պատարագով։ Եւ այսպիսի դառն կատարածիւս եւ չարաչար մահուամբս սրով անցաւ վայելուչ եւ փառաւոր քաղաքն Արծն, եւ կամ որպէս լալով ասացից՝ զանցումն իշխանացն եւ զքահանայիցն, որք անթաղք եւ կերակուր գազանաց լեալ, եւ փառաւոր կանայք հանդերձ տղայօքն վարեցան ի գերութիւն յաշխարհն Պարսից յանգին ծառայութիւն։ Եւ ահա այս սկիզբն եղեւ Հայոց կորստեանս. լուր՝ միտ դիք կատարածիս եւ անցմանս արեւելից մի առ մի ամ յամէ, վասն զի այս է առաջին քաղաք, որ առաւ սրով եւ գերութեամբ ի Հայոց։ Իսկ յորժամ լուաւ զչար համբաւս զայս թագաւորն Մոնոմախ, առաքեաց զօրս յարեւելս եւ կարգեաց զօրագլուխ զօրացն զԿամենն, զԳրիգոր Վասակայ որդին եւ զԼիպարիտն զեղբայրն Ռատին առն քաջին, եւ բազում զօրօք հասանէին յաշխարհն Հայոց առ ի պատերազմել ընդ զօրսն Պարսից։
       Յայսմ ամի գրեաց Մոնոմախ թագաւորն Յունաց թուղթ առ Տէր Պետրոս Հայոց հայրապետն, զի եկեսցէ առ նա ի Կոստանդնուպօլիս։ Եւ Տէր Պետրոսն կամաւ իւրով յօժարեաց գնալ . խորհեցաւ ի միտս իւր եւ ասէ. «Գուցէ այլ ոչ թողուն զիս Հոռոմք ելանել յարեւելս », անուանեաց զաթոռ հայրապետութեան իւրոյ զամենագովելին զՏէր Խաչիկ։ Նոյն օրինակաւս խորհեցաւ եւ յաղագս միւռոնին օրհնեալ ձիթոյն՝ օծմանն հաւատոյ Հայաստանեայց. պահեաց յԱհուր գետն երկաթի ամանօք իբրեւ լիտր չորս հարիւր, վասն զի մի գուցէ անկանիցի ի ձեռս Հոռոմոցն. եւ կայ պահեալ մինչեւ ցայսօր ժամանակի. ի գիշերի արարեալ զայս՝ մերձ ի դուռն քաղաքին Անւոյ։ Եւ ինքն իւր տանեցի ազատօքն փառաւոր արամբք երեք հարիւր՝ վառեալ զինուք, եւ վարդապետս եւ եպիսկոպոսունս եւ երաժիշտս եւ կրօնաւորս, քահանայս հարիւր եւ հեծեալս ի փառաւոր ջորւոջ, հետեւակ պաշտօնեայս երկերիւրս։ Եւ էր զհետ Տեառն Պետրոսի նախնականն եւ լաւն ի բնաւից Բուլղար վարդապետն, եւ ամենագովելին Խաչատուր դպրապետն եւ Թադէոս՝ որ էր այր անպարտելի գրչութեամբ, Գէորգ Քարնեղեցին եւ Յովհաննէս Քարնեղեցին եւ Մատթէոս Հաղբատացին եւ Մխիթար Բնայրեցին եւ Տիրանուն եւ իմաստասէր Կապանեցին, Մխիթարիկն, Վարդան Սանահեցին, Բարսեղն Բաշխատացին եւ համավայելուչն եւ շքեղն Տէր Եղիսէն եւ Բարսեղն նորին եղբայրն, Գէորգ՝ ջուլահակ ձագն եւ Տէր Եփրեմն եւ Տէր Անանէ եւ Տէր Խաչիկն։ Արդ այս ամենայն վարդապետք եւ իմաստասէրք եւ հմուտք հին եւ նոր Կտակարանացն Աստուծոյ։ Եւ ինքն ամենագովելին Տէր Պետրոս սոքօք հետեւեալ ճանապարհորդութեամբ հասանէր ի Կոստանդնուպօլիս։ Եւ յորժամ լուան զգալն նորա, դղրդեցաւ ամենայն քաղաքն Կոստանդնուպօլսի ընդ առաջ Տեառն Պետրոսի, հանդերձ մեծամեծօք եւ ահաւոր փառօք տարան զնա ի սուրբն Սոփի, եւ անդ հանդիպեալ թագաւորին եւ պատրիարգին եւ իջուցին զնա ի փառաւոր տան։ Եւ հրամայեաց տալ ծախս Տեառն Պետրոսի. յառաջին աւուրն ետուն կենդինար մի. իսկ յերկրորդ աւուրն գնաց Տէր Պետրոս ի պաղատն առ թագաւորն. եւ լուեալ թագաւորն զգալն՝ ել ընդ առաջ նորա եւ հրամայեաց նստուցանել զՏէր Պետրոս յոսկի սէլին, զոր ի ժամ գնալոյն Տէր Եղիսէ յինքն առեալ. իսկ սպասաւորք թագաւորին ջանային առնուլ, եւ նա ուժգին ոչ տայր. եւ տեսեալ թագաւորն հարցանէր զպատճառս չտալոյն։ Եւ յայնժամ պատասխանի ետ Տէր Եղիսէ եւ ասէր. «Ո՛վ թագաւոր, հայրապետական աթոռ է, եւ ոչ ոք է արժանի ի սմա նստիլ, բայց միայն Տէր Պետրոսն »։ Եւ լուեալ զայս թագաւորն՝ իրաւունս համարեցաւ զբանն, զոր ասաց Տէր Եղիսէ. եւ ասաց թագաւորն. «Թոյլ տուք զառաքելական աթոռդ ի դմա »։ Յայնժամ ասէ թագաւորն Տէր Եղիսէի. «Հազար դահեկան է աթոռդ, պահեսցես զդա տեառն քում, զի մի՛ այլ ոք ի դմա նստցի »։ Եւ այսպիսի փառաւորութեամբ կացեալ Տէր Պետրոսին ի Կոստանդնուպօլիս ի մէջ Հոռոմոց զամս չորս, եւ աւուր յաւուր յաւելէր փառօք եւ պատուօք ի մէջ Յունաց. եւ յորժամ երթայր ի պաղատ թագաւորին, նախ զհայրապետական գաւազանն յառաջ տանէին. եւ յորժամ տեսանէր թագաւորն՝ երկրպագանէր եւ հրաման տայր թագաւորն մեծամեծաց իւրոց ելանել ընդդէմ Տեառն Պետրոսի։ Եւ զկնի չորից ամաց բաշխէր թագաւորն եւ պատրիարգն Տէր Պետրոսի բազում ընծայս՝ գանձս եւ դիպակս ոսկւոյ եւ արծաթոյ եւ ազգի ազգի զարդարանս եւ իշխանութիւնս տայր ազատաց նորա եւ զքուրորդին իւր զՏէր Անանէ արար Սենգելոս. եւ զամենայն պատուական զգեստս տուեալ հայրապետին Հայոց, եւ յուղարկեցին զնա խաղաղութեամբ հանդերձ մեծամեծ տրօք. եւ ի քաղաքն Անի ոչ ժամանեաց, այլ երթեալ բնակէր ի Սեբաստիա քաղաքն առ ազգն Սենեքարիմայ մեծաւ փառաւորութեամբ։
       Արդ յորժամ հասանաէր զօրքն Յունաց ի յարեւելք, Կամենն եւ Առօնն եւ Գրիգոր Վասակայ որդին կոչեցին զհետ իւրեանց զԼիպարիտն զՎրաց իշխանն, եւ հասեալ նոցա ի բերդն՝ որ կոչի Կապուտռու, ի տեղին՝ որ Արջովիտ ասի. եւ լուեալ Թուրք զօրացն՝ զտեղի առին. եւ բնակեցան Հոռոմ զօրքն ի յԱրջովիտ։ Եւ յայնժամ եկին զօրք այլազգեացն ի վերայ Լիպարիտին՝ առն քաջին . եւ նորա հանեալ զպահապանս ի գիշերի զքուրորդին իւր զՉորտուանէլն՝ զայրն հզօր եւ պատերազմող, եւ յայնժամ սկսան զօրք այլազգեացն ի գիշերին պատերազմիլ. եւ հասանէր ձայն պատերազմին առ Լիպարիտն՝ եթէ «Հասիր, զի զօրք այլազգեացն պատեաց զմեզ »։ Եւ ասէր Լիպարիտն՝ եթէ «Շաբաթ է, եւ ոչ է օրէն Վրացեացս ելանել յաւուր շաբաթու ի պատերազմ »։ Յայնժամ Չորտուանէլն որպէս զառիւծ ի գիշերին բախէր զճակատ այլազգեացն. եւ մինչդեռ վարէր զնոսա, դիպեալ եղեւ նետ մի ի բերան նորա եւ ընդ ծոծրակն ելանէր, եւ այնպէս մեռանէր Չորտուանէլն՝ այր քաջ եւ հզօր։ Եւ յորժամ լուաւ Լիպարիտն զմահ Չորտուանէլին, որպէս զգազան զայրացեալ ելանէր ի պատերազմ եւ վարեաց զամենայն այլազգիսն ընդ երեսս դաշտացն եւ արեան ճապաղիս արարեալ զնոսա։ Եւ յորժամ տեսանէր զօրքն Հոռոմոց զքաջութիւն Լիպարիտին, ի տուր ետուն զնա եւ թողին զԼիպարիտն ի մէջ այլազգեաց եւ փախան, զի մի առցէ զանուն քաջութեան։ Եւ տեսեալ զայն զօրաց անօրինացն, դարձան միաբան ի պատերազմ ընդ Վրաց զօրացն. եւ յորժամ սաստկացաւ պատերազմն, եւ գոչէր որպէս զառիւծ Լիպարիտն ի մէջ անօրինացն, եւ յայնժամ մի ոմն ի զօրաց Վրացն յետոյ կացեալ եւ թրով հարեալ հատանէր զերկուս ջիլս ձիոյ Լիպարիտին. զոր իմացեալ Լիպարիտն՝ ի շտապս լեալ յետ կոյս դարձեալ եհար զնա եւ սատակեաց. եւ ինքն Լիպարիտն իջեալ նստէր ի վերայ գետնոյն յասպարիսին վերայ եւ ձայն տուեալ ասէր՝ թէ «Ես եմ Լիպարիտն »։ Եւ յայնժամ զբազումս ի զօրաց Վրացեացն կոտորեցին եւ զայլն արարին փախստական. եւ զԼիպարիտն առեալ գերի եւ տարան զնա ի Խորասան առ Տուղրէլ սուլտանն, վասն զի յառաջագոյն լուեալ էր զանուն նորա եւ զամենայն քաջութիւն նորա գիտէր։ Եւ կացեալ առ սուլտանն զամս երկուս եւ արար ի տեղիս տեղիս քաջութիւնս. եւ զխափշիկն՝ զայր հզօր եւ քաջ, հանին զերկուքն առաջի սուլտանին ի պատերազմ. եւ Լիպարիտն յաղթեալ սատակեաց զայլազգի զխափշիկն. եւ յայնժամ սուլտանն ազատեաց զնա եւ մեծ պարգեւօք յուղարկեաց զնա ի Հոռոմք։ Եւ յայնժամ եկեալ Լիպարիտն ի Կոստանդնուպօլիս. եւ տեսեալ զնա թագաւորն Մոնոմախ՝ ուրախ լինէր յոյժ . եւ մեծամեծ պարգեւօք յուղարկեաց զնա ի տուն առ կինն իւր եւ առ որդիքն։ Լիպարիտնս այս եղբայր էր Ռատին եւ Զոյատին՝ վրացի ազգաւ՝ ի հզօր ջոկէ։
       Դարձեալ ի թուականութեանն Հայոց յամի -ՆՂԹ եղեւ սաստիկ խռովութիւն ի տունն Հոռոմոց, եւ բազում գաւառք մաշեցան ի սուր սուսերի։ Եւ եղեւ կատարածք մեծամեծք եւ աւուրք դառնաշունչք ի ձեռն գիշակեր եւ անօրէն պիղծ ազգին Պածենկաց՝ չար եւ արեանարբու գազանացն. վասն զի ազգք օձիցն ելին եւ հարին զԽարտէշքն, եւ Խարտէշքն ելին եւ հարին զՈւզն եւ զՊածինակն, եւ միաբան բորբոքեցան ի վերայ տանն Հոռոմոց, եւ բազում նեղութիւնս անցուցին ընդ Կոստանդնուպօլիս. եւ փառաւոր իշխանք մատնեցան ի գերութիւն, զորս ոչ կարեմ պատմել զաղէտս թախանձանացն, զոր կրեաց տունն Հոռոմոց յամին յայնմիկ. վասն զի գազանապէս եւ անողորմ գերեցին զազգն Յունաց. եւ թագաւորն զարհուրեալ ոչ իշխեաց ելանել ի պատերազմ, զի անթիւ եւ անհամարք էին զօրք թշնամեացն. եւ զբազում աւուրս կացեալ՝ գնացին յաշխարհն իւրեանց. եւ ապա այնուհետեւ եղեւ խաղաղութիւն յաշխարհին Հոռոմոց։ Իսկ յորժամ բարձրացեալ աւարտեցաւ թուականս Հայոց ազգիս ի յամս -Շ, մատեան առ թագաւորն Մոնոմախ չարաթոյնք եւ լլեզուք նենգաւորք եւ մատուցանէին չարախօսութիւն վասն փառաւոր իշխանաց Հայոց, որք ի գաւառն Պաղնայ բնակեալ կային, եւ ասացին՝ թէ Անհնազանդ կան հրամանաց քոց եւ կամին ապստամբ լինել ի քէն։ Եւ առաքեաց զօրապետս հանդերձ զօրօք ի Պաղին եւ անիրաւաբար հեղոյր զչարութեան թոյնս իւր ի վերայ անմեղաց. եւ բարկութեամբ սկսաւ ապականել զամենայն գաւառն. եւ զամենայն իշխանսն սկսաւ ի փառաց ընկենուլ, վասն զի էր այր պիղծ եւ չար, որ էր զօրագլուխ սատանայի, որոյ անուն նորա Պեռոս ճանաչի. եւ կամեցաւ որ զմեծ իշխանսն զորդիսն Հաբէլի ձերբակալս առնել, զՀարպիկն այր քաջ եւ զհզօր եւ զԴաւիթ եւ զԼեւոն եւ զԿոստանդին՝ զչորս եղբարսն, այսմ օրինակաւ եւ զայլ իշխանսն։ Յայնժամ իշխանքն ծածկաբար խորհուրդ արարին զի ամենայն ոք զիւր ամրոցն բռնեսցէ՝ մինչեւ ծանուցանեն թագաւորին զաւերումն գաւառին յանօրէն Պեռոսէ. եւ միաբան արարին երդումն միաբանութեան՝ զի յայգ շաբաթու առցէ ամենայն ոք զիւր ամրոցն։ Եւ յայնժամ մի ոմն ի միաբանելոցն՝ Թորոսակ անուն՝ տէրն Թլպաղայ, ուրացաւ զերդումն եւ ազդ արարեալ անօրէն Պեռոսին, թէ ամենայն իշխանքն միաբանեցան չգալ ի կոչումդ քո. եւ զայս ամենայն ոչ գիտացեալ Հաբելի որդւոցն, եւ որպէս յառաջն ասացեալ էին՝ յաւուր շաբաթուն առին զմեծ ամրոցն՝ որ կոչի Արկնի, որ էր մերձ ի գաւառն Թլմխոյ. եւ այլ ամենայն միաբանքն գնացին ի կոչն Պեռոսին։ Եւ լուաւ զայն, զոր արարին որդիքն Հաբելի, արար ժողով ի վերայ բերդին Արկնոյ զօրս բազումս. եւ տեսանէր զամրութիւն բերդին՝ հիանայր յոյժ եւ ոչ կարէր պատերազմել, վասն զի բարձր էր յոյժ եւ անառ էր ի թշնամեացն. եւ ոչ կարաց մերձենալ ի նա։ Եւ յայնժամ խորհեցաւ զայս ինչ չար եւ ասաց. «Եթէ ոք բերցէ զգլուխ Հարպկանն առ իս, առցէ գանձ ոմկւոյ եւ արծաթոյ բազում եւ իշխանութիւնս եւ մեծութիւնս ի թագաւորէն »։ Եւ լուեալ զայս սննդակիցք եւ նախածանօթքն իւր, որք առ ինքն էին ի բերդն, եւ խորհեցան խորհուրդ անօրէնութեան զՅուդայի եւ զԿայենի եղբայրասպանին։ Եւ էր մօտ ի բերդն տեղի հակառակ, եւ Հարպիկն առեալ արս եւ ելեալ պահէր զտեղին. եւ զաւուրս երեք ոչ իշխեաց ննջել ամենեւին. եւ ասեն նենգաւորքն. «Վասն է՞ր ոչ ննջես, տէր մեր, զի ահա այսօր անձինք մեր մեռանին ի վերայ քո անձինդ »։ Եւ հաւատացեալ նոցա՝ ննջեաց, զի ձանձրացեալ էր յոյժ. եւ իբրեւ քաղցրացաւ ի քունն, յարուցեալ ազգականն իւր հատանէր զգլուխն Հարպկանն՝ զառն հզօրի եւ քաջի, եւ ի նոյն գիշերին հասուցանէին զգլուխն առ Պեռոս կատապանն. եւ սպանողքն ոչինչ օգտեցան՝ բայց միայն անէծս։ Եւ հրամայեաց Պեռոս ի ձոր ցցեալ զգլուխ Հարպկանն եւ տանել ընդդէմ դրան բերդին. եւ ի լուսանալն տեսեալ եղբարցն նորա՝ ծանեան եւ վաղվաղակի բացեալ զդուռսն եւ արկեալ հող ի վերայ գլխոց իւրեանց եւ լալով գային երեք եղբարքն եւ անկանէին առաջի հատեալ գլխոյ Հարպկանն. եւ այնչափ կոծ առեալ նոցա, մինչեւ ողբս առեալ լային ամենայն զօրք բանակին։ Եւ այսպիսի օրինակաւս տիրանայր Պեռոսն ամուր բերդին Արկնոյ եւ զեղբարսն Հարպկանն՝ զորդիսն Հաբելի տարաւ ի Կոստանդնուպօլիս առ թագաւորն Մոնոմախն։ Եւ տեսեալ զնոսա թաագաւորն եւ ամենայն տունն Յունաց, հիանային ընդ սոսկալի տեսիլ կերպարանցն նոցա, վասն զի ահաւոր էին տեսլեամբ եւ թիկամբքն հանդերձ բարձր էին քան զամենայն տունն Յունաց . եւ յաղագս գեղեցիկ տեսլեանն ոչինչ արար խրատ նոցա, այլ հրամայեաց անցուցանել զնոսա ի կղզի՝ զԴաւիթ եւ զԼեւոն եւ զԿոստանդին, զայր քաջք եւ հզօրք եւ երեւելի իշխանք Հայոց։