Պատմութիւն արարեալ Մատթէոսի մեծի քահանայի Ուռհայեցւոյ վասն Բագրատունեաց թագաւորացն եւ այլոց բազմաց ի ԴՃ թուականէն սկսեալ մինչեւ ի ՈԺԱ թիւն աւարտեալ

Ի յամին հինգհարիւրերորդի եւ յիսներորդի ի գիրըս այս ժողովեցաք զգործ ժամանակաց հարիւր եւ յիսնից ամաց եւ յայսմ տեղւոջ լռեալ դադարեցաք ի յարուեստաւոր քննութենէս մերմէ, վասն զի այլոց ոմանց թողաք զայս մարտ մտաց եւ պայքարումն խորհրդոց, եւ մեր յետ ելանելով տեղի տալով հանճարեղացն եւ իմաստուն արուեստաւոր քննողաց, ըստ բանի սրբոյն առաքելոյն Պօղոսի, որ ասէ. «Եթէ ոք յատենի ելցէ, առաջինն լռեսցէ », եւ այս եղեւ ի հայրապետութեանն տանն Հայոց Տեառն Գրիգորիսի եւ Տեառն Բարսղի, յորժամ եղեւ սկիզբն առաջին երկրապատմութեանս։ Եւ էր ի հայրապետութեանն Հոռոմոց՝ որ ի Կոստանդնուպօլիս՝ Նիկոլայ եւ ի հայրապետութեանն Անտիոքայ՝ Յովհաննու եւ ի հայրապետութեանն Երուսաղէմայ՝ Սիմէօնի, եւ հայրապետութեանն Աղէքսանդրու՝ Յովհաննու, եւ ի հայրապետութեան տանն Ասորւոց՝ Աթանասի. եւ ի յԱդամայ էին ամք ժամանակաց վեց հազար եւ վեց հարիւր եւ տասն։ Եւ արդ զամս տասն ոչինչ արարաք հոգս վասն այս ժամանակագրութեանցս եւ թողեալ էաք ի բացեայ զարուեստ գրչութեանցս. եւ տեսանելով մեր հանապազօր զաստուածասաստ բարկութիւնս հեղեալ ի վերայ քրիստոնէից, եւ ամ յամէ անկեալ եւ գլորեալ լինէր զօրութիւն զօրաց հաւատացելոցն, եւ տեսաք զի ոչ ոք ունէր ի մտի զայս խնդրել կամ ի գիրս հաւաքել, զի ապագայիցն յիշատակ լիցի այս կատարածս եւ նեղութիւնս առ բարի ժամանակն, յորժամ տացէ Տէր Աստուած զխոստացեալսն յետին ժամանակին, յորժամ տացէ Աստուած հաւատացելոց զժամանակն՝ որ լի իսկ իցէ ամենայն ուրախութեամբ, եւ ապա մեր յառաջ եկեալ յայնժամ բազում ուրախութեամբ որպէս թէ յԱստուծոյ այս հրամայեցաւ ինձ՝ զայս այսպէս ի գիր հաւաքել եւ ապագայիցն թողուլ զայս յիշատակս. եւ թէպէտ եւ ոչ է սա հոգեւոր հմտութեամբ զարդարեալ կամ արուեստ հոգեւոր կամ շաւիղս առաքինութեան ինչ, այլ զխրատն Տեառն, զոր վասն մեղաց ազգի ազգի յանցանօք ի բարկութիւն շարժեցաք զՏէր Աստուած ի վերայ մեր եւ ի Նմանէ առաք զխրատս զայս Գաւազանաւն Նորա։
       Եւ արդ պարտ եւ արժան է ոչ մոռանալ զսա որք կենդանիքս են ժամանակիս, այլ գրել եւ յիշատակել զսա ծնանելոցն, եթէ այս է մեղաց պտուղն, զոր ցանեցին հարքն մեր եւ եւթնապատիկ ժողովեցին. եւ վասն այսորիկ ես Մատթէոս՝ որ անարժանս եմ ողորմութեանն Աստուծոյ. զամս բազումս քաջաջան քննութեամբ կացի եւ արիաբար մտօք ի քաղաքս Միջագետաց յՈւռհա ժողովեալ գրեցաք մինչեւ ցայս վայր, եւ զամաց երեսնից դեռ եւս առաջի կայ ի գրի հաւաքել։ Եւ արդ ահա այս վարդապետաց եւ կորովի գիտնականաց էր գործ եւ ոչ մերում տկարութեանցս եւ կամ սակաւ գիտութեանցս, բայց այս սովորութիւն է Աստուծոյ, զի ի տկարաց եւ ի նուազից գործ ինչ պիտանացու պահանջէ. որպէս տեսանեմք զերամս մեղուացն եւ զարմանամք ընդ դասապատութիւնսն նոցա, եթէ ո՛րպէս յոչինչ եւ ի թեթեւ մարմնոյն ամենայն որդիք մարդկան յագենան քաղցրութեամբն նոցա եւ ի պէտս սրբոց մատչին գործքն նոցա, եւ առաջի նոցա եւ առաջի թագաւորաց փառաւորի. եւ կամ մեռեալ որդն, որ գայ եւ կենդանանայ եւ վաստակօք իւրովք ի գոյնս գոյնս զարդարէ զթագաւորս եւ զիշխանս, եւ ամենայն եկեղեցիք նովաւ հարստանան պէսպէս զարդարանօք։ Այսպէս եւ տկարութիւնս մեր համարձակութիւն էառ եւ առաջի հռետորաց եւ իմաստնոց հզօրաց եւ խորին հանճարեղաց եւ քաջակիրթ քննողաց խօսեցաք զայս եւ յանձին արարաք զմատենագրութիւնս մեր նոցա, վասն զի արկցեն ի բովս եւ քննութիւն արասցեն, եւ մեք ոչ ընդդիմանամք, վասն զի մերս ընդդէմ գիտնականաց ոչ ունի դիմագրութիւնս։ Որպէս եւ այն թեթեւ թռչունն, թէպէտ եւ ձայնովն ընդդիմանայ բազմաց, այլ մարմնովն տկարանայ, այն որ կոչի ծիծառն. սակայն նա զմերս ունի նմանութիւն առ զարմանալի գործ բնութեանն իւրոյ, թէ զիա՛րդ յոչնչոյ բնակութիւնս կազմէ եւ ի բարձունս առանց հիման կառուցանէ, շաղախաբեր եւ շիղաբեր վաստակս հնարով հնարէ եւ ամրութիւնս պնդագոյնս հաստատէ եւ որդւոց իւրոց զնա տացէ ժառանգութիւնս, զոր եւ այլ յաղթանդամ թռչնոց անհնար է զայն գործել, արծուոյ ասեմ եւ նմանեաց նորա, վասն զի զայլ քաջութիւնս մեծաւ կարողութեամբ առնեն հաւքն քաջաթռիչքն, բայց զայն, զոր գործեաց թեթեւ թռչունն՝ զայն որ կարեն առնել։ Արդ այսպիսի օրինակաւս հանճարեղք եւ գիտնականք զամենայն քննութիւնս հին եւ նոր Կտակարանացն Աստուծոյ կարող են առնել եւ ի յայտ բերել ահաւոր եւ լուսաւոր քննութեամբ, բայց զայս հաւաստապէս ասացից եւ առանց երկբայութեան, վասն այս՝ որ ի մէնջ քննեալ գծագրեցաւ, անհնար է եթէ այլ կարող լինի զայս գտանել եւ կամ հաւաքումն առնել միահամուռն ազգաց եւ թագաւորաց, հայրապետաց եւ իշխանաց զամենայն ժամանակս թուականութեամբ ի գիր հաւաքել, վասն զի վճարեալ հատան առաջինքն, որք ականատեսք էին ամենայն ժամանակացն։ Արդ զայս ոչ ոք է կարող առնել, զոր ինչ մեք արարաք, զի զոր ինչ գրեցաք՝ գրեցաւ, զի զամս հնգետասան ունէաք զայս գործ քննութեանս, զոր ի մատենագրութիւնս ընթերցեալ գտանէաք զթուականսն ժամանակացն ի յիշատակարանս գրոցն եւ ընդ ծերսն ի քննութիւն մտեալ դեգերէաք անդադար քննութեամբ՝ եւ հաւաքեալ գրեցաք ի գիրս զայս ինչ։
       Եւ արդ ես Մատթէոս այսու եղէ ցանկասէր եւ կամեցայ դառնալ ընդ նոյն բնաբան պողոտայն, զոր օրինակ ոք ի բազում ժամանակաց շրջեալ ի վերայ համատարած մեծի ծովուն Ովկիանոսի եւ ցնորեալ բազում նեղութեամբ՝ եւ զկնի ալեկոծութեանն երթիցէ ի տուն իւր խաղաղութեամբ եւ զմտաւ ածեալ յիշեսցէ զսէր բազում շահիցն, յայնժամ ոչինչ ի յայնցեալ նեղութիւնսն մտաբերէ եւ առ ոչինչ համարելով զամենայն ինչսն, զոր ի ծովուն նաւակոծեցաւ, այլ փութայ մեծաւ փափագանօք դառնալ ի նոյն ծովագնացութիւնս։ Այսպիսի օրինակաւս եւ մեք դարձուք ի մեր թողեալ կէտ գրոյն. եւ գտաք զբնաբանն զառաջինն, զոր թողեալ էաք, յորժամ էաք ի յամս -ՇԾ։ Եւ արդ սկսաք ասել եւ զայլ եւս զամաց քսան եւ հնգից եւ երեսուն՝ լիցի վճարումն գրոցս, վասն զի աճեաց թուականութիւնս Հայոց բազում նեղութեամբ. եւ ի նոյն հայրապետութեան Տեառն Գրիգորիսի եւ ի թագաւորութեանն Յունաց Ալէքսին դարձաք յօժարական մտօք եւ սկսաք առ ի պատմել զկատարածն եւ զնեղութիւնս չար ժամանակիս այսորիկ։ Եւ ոչ արարաք զսա ի պէտս սնափառութեանց՝ որպէս կարծել ոմանց, այլ ի յիշատակս եւ ի յազդումն առ յապայ ժամանակին. եւ ոչինչ զմտաւ ածի զտկարութիւն մտաց եւ զանկարողութիւն ի գիտութենէ հմտութեանց, այլ որք կատարեալքն են գիտութեամբ հին եւ նոր Կտակարանացն Աստուծոյ, նոքա են կարողք քերական արուեստիւք զբանսն սրբել եւ զամենայն սխալանս բանիցն պայծառացուցանել ըստ աստուածատուր շնորհացն, որ տուաւ նոցա. իսկ մեք ըստ տխմար գիտութեանս մերոյ զայս քննեալ մաքրութեամբ եւ գրեցաք զբազում մատենագրութիւնս, զորս գտաք վասն նեղութեանց ժամանակացս այսորիկ, զոր ի տեղիս տեղիս գրեալ էին եւ թողեալ էին զայն իւրեանց յիշատակ. զոր եւ մեր ժողովեալ զայն ամենայն բազում հոգեբարձութեամբ. եւ լսեցաք յայլոց ոմանց պատուականաց, որք հասու էին ժամանակացն եւ նեղութեանցն եւ անսխալ հասեալ էին ի վերայ ժամանակացն եւ թուականացն, եւ ընդ ծերս ունէաք խօսակարգութիւնս եւ քննութիւնս, որք տեղեակք էին անցեալ ամացն ըստ բանի մարգարէին՝ որ ասէ. «Հարցջիր դու ցհարս՝ եւ ասասցեն քեզ , ընդ ծերսն՝ եւ պատմեսցեն »։ Արդ այսպիսի օրինակաւս անհանգիստ եղեալ մեզ եւ զամենայն հոգս զբաղանաց թողեալ էաք եւ զամենայն ցանկութիւնս արհամարհեալ էաք եւ միշտ եւ հանապազ զայս ունէաք պայքարումն մտաց, զոր դարձեալ սկսաք ի գործ երկրապատմութեանս ըստ երանելի վարդապետին Գրիգորի Նիւսացւոյ, որ ասէր. «Դարձեալ ես ծերունիս յասպարիսի »։ Զորս եւ մեր մնացեալ այլոց ոմանց թողաք զայս քննել, եւ ահա տեսանէաք զամենեսեան հրաժարեալ ի պատմագրութենէ աստի. եւ տեսանէաք մեք, զի ժամանակս գնալով գնայր, եւ հոսմունս եւ ծորմունս եւ զպակասութիւնն մեզ ցուցանէին եւ զոչ կալ դադարման մարդկութեան ի վերայ երկրի, այլ զփոփոխմունս յաստեացս ի հանդերձեալսն ի յայտ բերէին. վասն զի անցաւոր են ամքս եւ ժամանակք, այսպէս անցաւորք են ծնունդք նորա, եւ զոր օրինակ մշտնջենաւորք են հանդերձեալքն, այսպէս եւ անկատարածք են ծնունդք նորա. եւ երանի՝ որք հանդիպեսցին այնմ ուրախութեանցն, եւ երանի՝ որք կերիցեն ճաշ յարքայութեանն Աստուծոյ։
       Յայսմ ամի, յորժամ էր թուականն Հայոց -ՇԾ, դարձաւ կոմսն ի Փռանգաց , որ ասի Զնճիլ, վասն զի յորժամ առին ի Թուրքաց զսուրբ քաղաքն Երուսաղէմ, առեալ զզէնն Քրիստոսի՝ գնաց յաշխարհն Փռանգաց. եւ յորժամ լուան վասն նորա, թէ զէնն Քրիստոսի ընդ նմա է, դղրդեալ եղեն ամենայն արարածք զհետ նորա։ Եւ յայսմ ամի դարձաւ եւ գայր ի վերայ Տրապօլսայ քաղաքին, եւ զօրք պատերազմողք ընդ նմա տասն բիւր, եւ եկեալ ի Կոստանդնուպօլիս. եւ թագաւորն Ալէքս բազում ընծայս պարգեւէր նմա եւ անցուցանէր զնոսա ընդ Ովկիանոս։ Բայց գործ Յուդայի գործեաց ընդ նոսա, զի զամենայն երկիրն առաջի նոցա այրել հրամայեաց՝ ընդ որ անցանէին զօրքն Փռանգաց, եւ ընդ անմարդաբնակ վայրս տանէին զնոսա. եւ արգելեաց զհացն ի նոցանէ եւ արար սովալլուկ զնոսա, որք անճարեալ զերիվարսն ուտէին։ Եւ առաքեաց զզօրսն Թուրքաց եւ արար ահագին ժողովս ի վերայ նոցա. եւ եկեալ սուլտանն Խլիճ-Ասլան եւ սաստիկ պատերազմ յարոյց ի վերայ նոցա ի սահմանս քաղաքին Նիկիա եւ արար անթիւ կոտորածս զնոսա արս իբրեւ հարիւր հազար. եւ Զնճիլն երեք հարիւր արամբք եղեւ փախստական եւ անկանէր յԱնտիոք քաղաք. եւ այլ ամենայն բազմութիւն զօրացն Փռանգաց սրով անցան, կանայք եւ որդիք նոցա գնացին ի Պարսիկս ի գերութիւն։ Այս այսպէս գործեցաւ վասն մեղաց, զի առհասարակ սիրեցին զմեղաց ճանապարհն եւ զԱստուծոյն ոչ ընկալան։ Եւ յայնժամ Տանգրի կոմսն Անտիոքայ բռնեաց զկոմսն Փռանգաց Զնճիլն եւ երկաթի կապանօք արգելեաց զնոսա ի քաղաքն, որ ասի Սարուանդաւի. եւ զկնի աւուրց Փռանգաց պատրիարքն, որ յԱնտիոք՝ եւ այլ քահանայք բարեխօսեցին առ Տանգրի, եւ արձակեաց զնա։ Եւ գնաց Զնճիլն եւ արար ժողով ի վերայ Տրապօլսոյ քաղաքին եւ մեծաւ սղարով նստաւ ի վերայ նորա եւ շինեաց քաղաք ի վերայ նորա։
       Ի սոյն ժամանակիս գայր բազում զօրօք մեծ կոմսն Փռանգաց, որ ասի Պետեւին՝ եւ խաղայր գայր ընդ աշխարհն Հռոմայեցւոց եւ Յունաց եւ երեսուն բիւր հեծելոց ընդ նմա, եւ հասանէր մեծաւ զօրութեամբ ի Կոստանդնուպօլիս եւ մեծաւ զօրութեամբ եւ հպարտութեամբ խօսէր ընդ թագաւորին Յունաց եւ եպարքոս կոչէր զնա եւ ոչ անուն թագաւորի ասէր նմա, մանուկ գոլով իբրեւ ամաց քսանից։ Իսկ թագաւորն Ալէքս եւ ամենայն տունն՝ Յունաց ահաբեկ լինէին ի նմանէ. եւ յայնժամ թագաւորն Ալէքոն հանեալ առ կոմսն Պետեւին զամենայն իշխանսն Յունաց եւ մեծաւ աղաչանօք ած զնա թագաւորն ի Կոստանդնուպօլիս, եւ արար թագաւորն նմա մեծ ընդունելութիւն եւ տուրս անչափ գանձուց պարգեւէր նմա եւ պօտռոմն մեծածախք արար առաջի նորա եւ բազում ծախօք անցուցանէր զնա ի մեծն Ովկիանոս յաշխարհն Գամրաց՝ եւ տայր ի զօրացն Յունաց զկնի նորա։ Եւ յայոմ վայրի սկիզբն արար նենգութեան թագաւորն Յունաց եւ հրամայեաց զօրապետաց իւրոց , զի ընդ անմարդաբնակ տեղիս տարցեն զզօրսն Փռանգաց. եւ յանջրդի վայրս կացուցանէին զնոսա զաւուրս հնգետասանս, եւ ոչինչ գտանէին, բայց միայն անապատ չոր եւ դժար վայրս լերանց. եւ ջուր տեղեացն սպիտակ որպէս զկրաջուր եւ էր աղի։ Եւ հրամայեաց թագաւորն Ալէքսն կիր խառնել ի հացն եւ տալ զայն յուտել նոցա, եւ լինէր այն մեղք մեծամեծք առաջի Աստուծոյ. եւ այնպէս սովեալ եւ նքողեալ լինէին զաւուրս բազումս, եւ անկանէր հիւանդութիւն ի զօրսն Փռանգաց։ Զայս այսպէս գործէր թագաւորն Յունաց, զի ոխացեալ էր ընդ նոսա վասն առաջին երդմանն ուրացութեան նոցա, զոր երդուան նմա եւ ոչ արարին։ Եւ այս յԱստուծոյ եղեւ, վասն զի ի զրկանս եւ յանիրաւութիւնս եւ յաւերս անողորմապէս վարեցան ի վերայ քրիստոնէից, վասն այսորիկ թոյլ ետ Աստուած ազգաց անօրինացն գալ ի վերայ նոցա եւ առնել զնոսա պատուհասակոծս վասն մեղաց։
       Յայնժամ սուլտանն արեւմտից Խլիճ-Ասլանն լուեալ զգալ զօրացն Փռանգաց, գրեաց ի Նիկիսառն յամիրայն Դամիշման եւ յայլ ամիրայսն եւ ահագին բազմութեամբ գայր ի վերայ զօրացն Փռանգաց . եւ հանդիպեցան միմեանց ի դաշտն, որ կոչի Օլօսի, եւ արարին պատերազմ ահագին զմեծ ժամ աւուրն, եւ լցաւ դաշտն արեամբ առհասարակ։ Եւ անճարեալ զօրքն Փռանգաց ի յօտար աշխարհին՝ եւ ոչ գտանէին զելս իրացն, եւ գումարեալ դեգերէին որպէս զանասուն. եւ էր օրն այն օր մեծ եւ սոսկալի ի վերայ քրիստոնէից. եւ յայնժամ փախեաւ զօրավարն Յունաց։ Եւ տեսեալ Պետեւին զբեկումն զօրաց իւրոց՝ ելեալ ի լեառն մի, եւ այլազգին պատեալ լինէր զստորոտով լերինն. եւ ահա անդ էր տեսանել զճայթմունս աղեղանցն եւ զթնդմունս երիվարացն եւ զդողումն լերանցն. եւ ետես Պետեւին զկոտորումն զօրաց իւրոց, լայր դառնապէս. եւ ի սաստկանալ պատերազմին անճարեալ յամենայն կողմանց՝ փախեալ լինէր չորս հարիւր ձիաւորով, եւ զայլ զօրսն առհասարակ կոտորեցին բիւրս երեսուն։ Եւ հասանէր կոմսն Փռանգաց Պետեւին ի քաղաքն Անտիոք, անկանէր առ Տանգրի եւ անտի յարուցեալ գնաց ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ։ Եւ զկնի աւուրց ինչ դարձաւ ի յաշխարհն Փռանգաց, ուստի եկն, եւ երդուեալ սաստկապէս, զի դարձցի ի վերայ Պարսից եւ արասցէ նոցա վրէժխնդրութիւնս եւ թագաւորին Յունաց, վասն զի լցաւ ամնայն Պարսիկքն ի գերութենէն զօրացն Պետեւինին կոմսին։
       Յայսմ ամի շարժեալ ամենայն Եգիպտոս եւ զօրաժողով լեալ ահագին բազմութեամբ՝ եւ գան ի վերայ սուրբ քաղաքին Երուսաղէմի։ Յայնժամ թագաւորն Երուսաղէմայ Պաղտինն ելեալ սակաւ զօրօք ի պատերազմ ընդդէմ նոցա՝ եւ արարին զզօրսն Փռանգաց փախստական. փախեաւ Պաղտինն եւ անկանէր յԵրուսաղէմ։ Եւ յայնմ աւուր սպանաւ կոմսն Տլքոյ Կուլել Սանձաւէլ. եւ թագաւորն Պաղտինն անկանէր ի Պալպաք քաղաք եւ անտի գնաց յԵրուսաղէմ։ Եւ այլազգիքն մեծաւ յաղթութեամբ դարձան ի քաղաքս իւրեանց յԱսկաղոն։
       Դարձեալ ի թուականութեան Հայոց ՇԾԱ եղեւ շփոթումն մեծ եւ ահաւոր խառնակումն հաւատոյ, վասն զի ի սուրբ Զատկէն եղեն մոլորեալք տասն ազգ հաւատացելոց, եւ Հայք եւ Ասորիք միայն մնացին հաստատուն , իսկ Հոռոմք եւ Փռանգք եղեն հետեւողք չար սերմանցն, զոր սերմանեաց պիղծ հերետիկոսն Իռիոն, որ արկանէր զտօմարն ի յապրիլի հինգն եւ զլրումն լուսնին հանդիպեցուցանէր ի տօնն Ղազարու եւ յաւուր շաբաթու, զոր Հայք եւ Ասորիք եւ Եբրայեցիք արկանէին ի վեց յապրիլի, որ հանդիպեցուցանէր ի տօնի Ծառզարդարին։ Արդ զայս տումարս պատճենիս թիւրեալ խափանէր փիլիսոփայն Իռիտոն, որ էր այր Հռոմայեցի, վասն զի յորժամ շարագրեցին զտումար պատճենիցն ինն եւ տասնեկի բոլորին, զնա ի մոտ ոչ կոչեցին այլ դասք իմաստասիրացն . եւ յաղագս այսորիկ մախացեալ նորա յոյժ ընդ նոսա եւ եկեալ գաղտ առեալ զգրեալսն՝ եւ զնա հինգ արար եւ զվերջինսն առաջին, որ հանապազ ածէ մոլորումն զատկաց յամեն իննսուն եւ հինգ ամ։ Եւ արդ այսպիսի պատճառանօք Յոյնք եւ Հռոմայեցիք մոլորեալք լինին յամենայն իննսուն եւ հինգ ամ։ Զայս այսպէս կարգադրեաց Իռիտոն յազգն Հռոմայեցւոց. վասն այսր պատճառի մեծ մաքառումն եղեւ ընդ Յոյնք եւ ընդ Հայք. սակայն ազգն Փռանգաց ոչինչ ունէին հոգս շփոթանալ ընդ Հայք, բայց միայն Յոյնք ունէին մեծ վէճ եւ մաքառումն ընդ Հայք վասն սուրբ Զատկին։ Եւ Անտիոք եւ ամենայն Կիւլիկիա եւ Ուհռա ունէին սաստիկ պատերազմ ընդ Յոյնք վասն հաւատոյ, զի ջանային դարձուցանել յիւրեանց անհաստատ տումարն զՀայք եւ այսպիսի ջանս եւ աշխատութիւնս հասուցանէին ազգիս Հայոց, եւ ոչ կարացին շարժել զնոսա։ Սակայն Ասորիք, որ յՈւռհա էին, ահաբեկեալք լինէին, դարձան ի կողմն Յունաց եւ ուրացան զդաշինսն, զոր ունէին առ Հայք։
       Եւ արդ յառաջագույն եղեւ այսպիսի մոլորումն Յունաց ի սուրբ Զատիկն, եւ յԵրուսաղէմ ոչ լինէր վառումն կանթեղացն. եւ յայնժամ այլազգիքն զամենայն հաւատացեալս աղօթականացն սրով կոտորեաց ի յաւուրս Վասլին եւ յամի ՆԾԵ թուականին։ Եւ ահա յայսմ մատենագրութեանս եղեւ երկրորդ մոլորումն Յունաց։ Յայնժամ դասք քահանայիցն, որք էին ի քաղաքն յՈւռհա, ազդ արարին թղթով Տեառն Գրիգորիսի Հայոց կաթուղիկոսւ, որ բնակեալ էր ի Սեւ լեառն, ի յանունի անապատն, որ կոչի Արիգի. եւ նա գրով ձեռին իւրոյ հաստատեաց զնոսա անշարժ կեալ ի հաւատս ուղղափառութեանն։ Եւ էր պատճէն թղթոյն այսպէս՝ զոր գրեաց ի յՈւռհա։
       «Քանզի ճշմարիտ սիրողացն եւ դաւանողացն սրբոյ Երրորդութեանն, քահանայիցդ եւ իշխանացդ եւ այլ ամենայն հաւատացեալ ժողովրդոց՝ ողջոյն եւ ամենայն արժանաւոր սիրով օրհնութիւն եւեսցէ ձեզ ի Լուսաւորչի սուրբ Աթոռոյս։
       «Եւ արդ զաստուածսիրութեան զգիրս ձերք ընթերցայ եւ զխնդրեալսդ ձեր լուաք եւ զբովանդակն հասկացաք, զոր ինչ խորհուրդ կայր ի գրեալսն, զոր մեծապէս գոհութիւնս մանաւանդ մատուցաք Աստուծոյ առաքելական բանիւքն, որ է առ աշակերտեալսն, եթէ «Յորժամ լսեմ զբարեպաշտութեան հաւատս ձեր, որ ի Տէր, խնդաք գոհութեամբ ի վերայ ամենայնի »։ Որ եւ ինքն Բանն Աստուած, որ եկն ի Հօրէ եւ հրաւիրեաց. զմարդիկ ի փառս իւրոյ աստուածութեան եւ բարձրութեանն, որ եւ զմեզ զտկարացեալքս ընկալաւ գթութեամբն իւրով եւ զօրութիւն շնորհեաց, որոց անզօր էին մարդիկ ընդդիմանալ աներեւոյթ արկածից փորձութեանցն։ Նա եւ ինքն Տէր Յիսուս Քրիստոս օգնութիւն եւ զօրութիւն տացէ ձեզ յամենայնի եւ իմաստութիւն պարգեւեսցէ կալ առաջի իմաստնոց եւ հզօրաց տալ զպատասխանիսն ըստ անսուտ իւրոյ հրամանին, թէ «Մի՛ հոգայք թէ որպէ՛ս եւ կամ զի՛նչ խօսիցիք, զի զինչ տացի ձեզ ի ժամուն յայնմիկ, զայն խօսիցիք »։ Գիտէ ինքն Ամենագէտն ողորմութեամբն Իւրով եւ ամենաքնին իւրով, որ թէպէտ եւ առ նա՝ որ ի գոյութիւն էած յանգոյութենէ զմեզ եւ ամենայն երախտեօք պատուեաց եւ բարձրացոյց որպէս ի հնումն զԻսրայէլ, եւ արդ ահա առ Նա մեք հանապազ մեղանչեմք ազգօք եւ ժողովրդականօք, խորհրդօք եւ բանիւք, գիտութեամբ եւ անգիտութեամբ ի ժամանակեայ կենցաղումս մեր։ Եւ արդ ահա հաւատովքս ես եւ հաւատքս իմ՝ ամենեքեան ոչ թագաւորին եմք մեղուցեալ եւ ոչ իշխանի, որ զօրաց եւ ոչ զօրապետաց, ոչ առաջնորդաց եւ ոչ հօտից իւրեանց, այլ ամենեցուն հնազանդեալ եմք եւ զանձինս ի ծառայութիւն կացուցեալ եւ ըստ առաքելական հրամանին իւրաքանչիւրոցն հատուցեալ՝ որում զմաքս՝ զմաքսն, որում զերկիւղ՝ զերկիւղն, որում զպատիւ՝ զպատիւն եւ զկայսերն կայսեր՝ եւ զԱստուծոյն Աստուծոյ շնորհելով եւ ոչ ումեք պարտականք մնացեալք եւ ոչ չարի չար հատուցեալ։ Եւ արդ ահա եթէ այսու արդարութեամբքս ընդ անիւարութիւն դատիք յումեքէ իբրեւ զնուազունքն եւ զփոքունք, ի վերայ ճշմարիտ օրինացն փոխանակ երախտեացն պատժոց արժանանամք, եւ արդ մի՛ երկնչիք զանգիտէք, վասն զի ահա ժամանակս մերձեալ է փրկութեան եւ գալուստն Տեառն մերձ է։ Եւ արդ բազում բանս մխիթարութեան ունիմք մարգարէիւք վասն հանդերձելոցն եւ զՏեառնէ Աստուծոյ մերոյ եւ զսրբոցն նորա, եւ արդ ահա այսմ ամենայնի պարտ է կատարիլ եւ լինել, վասն զի երեւեսցին ճշմարտեալքն։ Եւ արդ թէպէտ եւ ես խրախոյս տամ ձեզ եւ քաջալերեմ համբերել ամենայն իմաստութեամբ եւ ոչ իբրեւ զվատասրտեալ հովիւ արտաքոյ մնամ կրիցն, այլ կամաւորութեամբ ես մահակից ձեզ գտանիմ յամենայն գործս եւ ի տեսակս տանջանաց եւ ոչ օտարանամ կամ յուրաստ կամ. եթէ բանիւքն կամ քննութեամբ էր մեզ նեղութիւնս, եւ կամ հարցափորձութեամբ, ահա պատրաստ կամ յամենայն իրս տալ պատասխանի՝ զոր ինչ եւ հարցանիցեն, բայց ի պաեհ եւ ի դիպող ժամու. եւ եթէ տանջանօք է կամ բռնութեամբ, եւ ոչ յայնմանէ յուրաստ կամք։ Եւ գոհանամք զԱստուծոյ յամենայն ժամ, որ մինչեւ ցայժմ յանաստուած հեթանոսացն տերանցն զանգիտէաք եւ դատէաք եւ այժմ ի քրիստոնէիցդ նոյնպէս։ Բայց դուք մի՛ վհատիք, կարող է Աստուած ընդ փորձութեանցն եւ զելսն առնել՝ զի համբերել կարասցուք, սակայն որչափ ի կարի մեր է. աամենեքեան որպէս զքաջ զինուոր Քրիստոսի մարտիք ընդ բարիոք նահատակութիւնն Յիսուսի ի վերայ ճշմարտութեանն։ Վկայ է ինձ Տէր Աստուած իմ, որով կամք առաջի նորա, վասն զի չեմք ի սխալումն ինչ եւ ոչ եմք ի թիւրութիւն հաւատոց եւ կամ յանդգնաբար իրաւ զմեզ կարծեմք, վասն զի այն անզգամաց է գործ եւ անմտաց, այլ շնորհօքն Աստուծոյ եւ սրբոց լուսաւորչացն մերոց առաջնորդացն զարքունականն զճշմարիտն ունիմք զճանապարհն, որ ի Քրիստոս Յիսուս, եւ ոչ յաջ խոտորել մեզ եւ ոչ յահեակ եւ ի պատուիրանացն Աստուծոյ ոչ օտարացեալք. եւ ոչ յարուցեալ ընդ առաւօտն եւ զհետ եղեալ մոլորութեան ցքւոյն եւ կամ բարձրադէմ երեսօք հպարտացեալք եւ ամբարտաւանեցեալք իբրեւ զՀոռոմ ազգն եւ զայլս ոմանս, որոց եւ յաւելորդ է յիշատակել ինչ ունիմք զթերութիւն հաւատացելոց, վասն է՞ր չարչարիմք իբրեւ զպատժապարտս եւ ոչ ունիմք հանգիստ, այլտագնապաւ շրջիմք ընդ ծով եւ ընդ ցամաք, որպէս եւ Պօղոս պատմէ զինքենէ, ընդ որս ասէր. «Ընդէ՞ր հանապազ մեռանիմք եւ ի բանտ եւ ի կապանս մտանեմք. եւ ի գազանամարտի լեալ էի եւ յանդուդս տառապեցայ ». եւ եթէ սնոտի յուսով էր վասն Քրիստոսի, զնոյն եւ ես ասեմ, եթէ այս ամենայն շրջագայութիւնս եւ փախուստ անձուկս ինձ տարապարտ է անցեալ, եթէ վասն պարսաւելի հաւատոյս զայս գործիցի. եւ քառասուն ամ կամ իմով հայրապետութեամբ եւ զիմ հայրենի տունն ի խաղաղութեան ժամանակի թողի՝ ի յայս փոխեցայ. ապա ուրեմն խաբեալ ես միայն եղէ. բայց յուսովն Աստուծոյ եմ եւ վկայութեամբ Սուրբ Գրոց, վասն զի զուղղափառն եւ զանթերին ունիմ զհաւատն։ Արդ ամենեքեան, որ իմում հայրապետութեանս եւ հաւատոյս կցորդ էք, մի՛ թուլութեամբ եւ աչառանօք պատկառէք եւ կամ երկնչիք եւ զԱստուած վաճառէք վասն սնոտի կենացս, վասն զի ահա այս է ժամանակ ընդունելոյ եւ առնուլ պսակ ի Քրիստոսէ. եւ երաշխաւոր ես եմ ձեզ առ Քրիստոս, վասն զի որ զսուրբ հարցն ցանկն ոչ պատառէ, ընդ սուրբսն պսակեսցի. ապա թէ ոք զմարդկան առաւել սիրեսցէ քան զԱստուծոյն, ի դատաստանի Որդւոյն Աստուծոյ ընդ ուրացողսն գտցի, որք զՔրիստոս Աստուած ոչ խոստովանեցան, ի մեր հաւատոյս եւ յօրհնութենէս անմասն ելցէ. իսկ հաւատացեալքն ի հաւատս մեր օրհնեալ լիցին յերկնաւորաց եւ յերկրաւորաց, յԱստուծոյ եւ ի մէնջ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս . ամէն»։
       Իսկ յարժամ հասաւ թուղթս այս յՈւռհայ, հաստատեցան ի վերայ ճշմարտութեանն։ Իսկ յորժամ եղեւ Զատիկ, Երուսաղէմացիքն կեղծաւորութեամբ վառեցին զլոյսն եւ ոչ ճշմարտութեամբ եւ խաբեցին զազգն իւրեանց, եւ յօտար հրոյ վառեցին զզաստուածային կանթեղսն. այլ ստուգապէս վառեցաւ ի Հայոց Զատիկն, որ եւ վկայեցին ամենայն հաւատացեալք, որք եւ վկայ էին ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ. եւ յայնժամ եղեն աամօթալից ամենայն ազգն Յունաց, վասն զի կատարեցին զԶատիկն ի յաւուր Ծառազարդարին։
       Յայսմ ամի դարձեալ ժողով արար թագաւորն Եգիպտոսի եւ Դմշկայ՝ եւ գան ի վերայ սուրբ քաղաքին Երուսաղէմի անհամար բազմութեամբ։ Եւ թագաւորն Երուսաղէմի Պաղտոյնն ելեալ գնայր ընդդէմ նոցա ի պատերազմ. եւ Եգիպտացիքն արարին զՓռանգն փախստականս սաստկապէս պատերազմաւ. ի նոյն ժամայն ելանէր ի ծովէն բազում զօրք Փռանգաց եւ յաղթեցին զօրացն Եգիպտացւոցն եւ արարին զնոսա հալածականս սաստիկ կոտորածով։ Եւ յայսմ ժամու գայր թագաւորն Երուսաղէմի Պաղտոյնն ի քաղաքն իւր յԱքա. եւ Տաճիկ ոմն Եթովպացի՝ նստեալ կայր գաղտաբար ի դարանի ընդ թփով միով, եւ հարեալ զթագաւորն Երուսաղէմի նիզակովն ի վերայ քովիցն։ եւ յայնժամ Եթովպացին սպանաւ, բայց խոց մարմնոյ թագաւորին անողջանալի մնաց մինչեւ յօր մահուան իւրոյ. եւ յայնժամ լցաւ Երուսաղէմ սգով եւ տրտմութեամբ ի վերայ թագաւորին իւրեանց։ Այս եղեւ վասն անիրաւ սուրբ զատիկին կատարման, վասն զի զնոյն յանդգնութիւն յանդգնեացան ազգն Յունաց ի յաւուրս Վասլի կայսերն, եւ ոչ վառեցաւ լոյսն, եւ այլազգին կոտորեաց զամենայն աղօթաւորսն ի մէջ սրբոյ Յարութեանն ի դուռն Գերեզմանի Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ։ Դարձեալ ի բարձրանալ Հայոց թուականութեանս ՇԾԲ եղեւ մեծասաստ բարկութիւն Աստուծոյ ի ձեռն սաստիկ անձրեւի՝ ի քաղաքն յՈւռհա յաւուր հինգշաբաթու փոքրկանն. որպէս պատմէ վասն առաջին ջրհեղեղին, այսպիսի նմանութեամբս սրտմտեալ ժողովեցաւ յօդն վերին եւ ամպախաղաց կայծակաշունչ ճայթմամբ դղրդեալ շարժմամբ երեսք երկնից, որպէս կարծեալ ոմանց, եթէ եհաս օր կատարածի քաղաքիս. վասն զի հեղաւ յերկնից ահաւոր անձրեւ եւ կարկտախառն ի յառաւօտուն ժամուն. եւ ծագել արեգականն յարեաւ եւ հեղեղն յարեւմտից կողմանէ եւ գայր դարէ ի դար եւ եհար զպարիսպ քաղաքին եւ պատառեաց եւ ելից զմէջ քաղաքին եւ արար աւեր զմասն քաղաքին ., փլոյց տունս եւ սատակեաց բազում կենդանիս, բայց մարդ ոչ անկաւ յորոգայթ, վասն զի լուսով եղեւ պատուհասն, փախեան ի չարէ։
       Յայսմ ամի գնեցին զկոմսն Փռանգաց զՊեմունդն ի ձեռաց Դամիշմանին հարիւր հազար դահեկան, միջնորդութեամբ եւ օգնութեամբ մեծ իշխանին Հայոց, որ ասի Գող Վասիլ. եւ սորա տուեալ տասն հազար դահեկան ի գինսն նորա, իսկ կոմսն Անտիոքայ Տանգրի ոչ տայր ի գինս Պեմունդին եւ ոչ մի ինչ։ Եւ յայնժամ ժողովեցան ամենայն գանձն առ Վասիլն. եւ մեծաւ իշխանութեամբ ջան եդեալ եւ տայր բերել զնոսա ի սահմանս աշխարհին իւրոյ. եւ տայր զգանձն հարիւր հազար դահեկան՝ եւ առեալ զՊեմունդն առ իւր. եւ ելանէր ընդ առաջ նորա եւ մեծաւ պատուով հանգուցանէր զնա ի տան իւրում. եւ բազում ընծայս տայ Պեմնդին եւ ամենայն բերողացն, որ ընդ ամենայն լինէր քսան հազար դահեկան։ Եւ զկնի աւուրցն գնացեալ Պեմունդն ի քաղաքն իւր Անտիոք եւ մեծաւ երդմամբ եղեւ որդեդիր Գող Վասիլին Հայոց իշխանին. եւ զՌաջարդն զքուրորդին Պեմնդին երետ Դամիշմանն տուրս Ալէքսին՝ Յունաց թագաւորին ի ձեռն բազում գանձուց։
       Յայսմ ամի զօրաժողով արար կոմսն Ուռհայոյ Պաղտինն եւ գնաց ի վերայ Թուրքին ն գաւառն Տաճկաց ի սահմանս Մերտնայ եւ արար կոտորածս զնոսա եւ կալաւ զամիրայն նոցա, որ ասի Ուլլխ-սալար եւ զկանայս եւ զորդիս նոցա վաոէր ի գերութիւն. եւ էած ի քաղաքն Ուռհա եւ անհամար հօտս ոչխարաց ընդ նմա իբրեւ հազարաց եւ զձիոց եւ պախարէաց եւ զուղտուց, զամենայն միաբարձ արկին ի քաղաքն յՈւռհա։ Յայսմ ամի իջեալ հայրապետն Հայոց Տէր Բարսեղ ի քաղաքէն Անւոյ ամենայն պաշտօնէիւք իւրովք եւ ազատօք, եպիսկոպոսօք եւ քահանայիւք եւ գայր ի քաղաքն Ուռհա. եւ կոմսն Փռանգաց Պաղտինն յոյժ մեծարեաց զնա մեծաւ պատուով՝ որպէս վայել է հայրապետի, եւ գիւղս եւ տուրս պարգեւէր նմա, եւ յոյժ սիրեաց զհայրապետն Հայոց։
       Յայսմ ամի մեռաւ կաթողիկոսն Աղուանից Տէր Ստեփաննոս. եւ կաթողիկոսն Հայոց Տէր Բարսեղ առաքեաց եպիսկոպոս ի Հայոց եւ արար ժողովս զեպիսկոպոսունս Աղուանից աշխարհին. եւ ձեռնադրեցին զեզբայր Տէր Ստեփաննոսին յաթոռն տանն Աղուանից ի քաղաքն, որ ասի Գանձակ. զոր եւ յետոյ անարժան գտին զնա աթոռոյ հայրապետութեանն, ընդ բանադրանօք փակեաց զնա Տէր Բարսեղն կաթուղիկոսն Հայոց, եւ յաթոռոյ եւ ի պատուոյ հայրապետութեանն արտաքս ընկեցին զնա . զայս արաին վասն խոտոր վարուց իւրոց։
       Ի թուականութեանն Հայոց -ՇԾԳ զօրաժողով արարին կոմսն Ուռհայոյ Պաղտինն եւ Ճօսլինն եւ գնացին ի վերայ քաղաքին, որ կոչի Խառան. եւ առաքեաց յԱնտիոք եւ կոչեաց զոեծ կոմսն Փռանգաց զՊեմունդն եւ զՏանգրի եւ զայլ ամենայն զօրսն Հայոց, եւ ժողովեցան առ նա ժողով մեծ. եւ իջան ի վերայ Խառնայ եւ արարին սաստիկ խսար, եւ նեղութիւն մեծ հասաւ քաղաքին ի հացէ։ Եւ ոմն ի Փռանգացն արար գործ՝ ընդ որ ոչ հաճեցաւ Աստուած , բացեալ զմէջ հացին եւ աղբերաց ի նմա եւ տարեալ դնէր հանդէպ դրան քաղաքին. եւ տեսեալ քաղաքացեացն՝ առ վտանգին յարձակեցաւ մի ոմն եւ առ զնա զի կերիցէ, եւ տեսեալ զաղտեղի գործն՝ զազրացաւ եւ տարեալ ցուցանէր քաղաքացեացն։ Եւ տեսեալ արանց իմաստնոց, ասեն թէ՝ «Ահա մեծ գործ. մեղաց, զոր ոչ համբերէ Աստուած այս գործոյս եւ ոչ տայ նոցա յաղթութիւն, վասն զի ի հացս յայս արարին մեղս, զոր ոչ լուաք այսպիսի մեղս յերկրի »։ Եւ յայնժամ զօրքն Պարսից ահագին բզմութեամբ գային ի վերայ նոցա, Ճկրմիշ ամիրայն Մօսլայ եւ Սուգման որդի Արդուխին։ Եւ լուեալ զայս իշխանքն Փռանգաց՝ գնացին մեծաւ ուրախութեամբ ի վերայ Պարսից զօրացն եւ երկօրեայ գնացս հեռացեալ ի քաղաքէն ի տեղին, որ կոչի Օշուտ։ Եւ Ուռհայոյ կոմսն եւ Ճօսլինն հպարտացեալք ընդ միտս իւրեանց՝ եւ զՊեմունդ եւ զՏանգրի հեռագոյն կացուցանէին ի զօրաց իւրեանց, եւ աասացին՝ եթէ Մեք յառաջ դիպեսցուք եւ առցուք անուն յաղթութեան։ Եւ եղեւ ի հանդիպիլ Պաղտոյնին եւ Ճօսլին զօրացն Թուրքին, լինէր ահաւոր եւ սաստիկ պատերազմ յօտար աշխարհին Տաճկաց. եւ յայնժամ յաղթեաց զօրքն Պարսից զօրացն Փռանգաց եւ զաստուածասաստ բարկութիւնն ածին ի վերայ քրիստոնէից. վասն զի լցաւ ամենայն երկիր արեամբք եւ չիակամբք աւելի քան երիս բիւրս հաւատացելոց եւ հատաւ մարդ ի գաւառացն։ Եւ կալան զՈւռհայոյ կոմսն զՊաղտինն եւ զՃօսլինն՝ եւ տարան զնոսա ի գերութիւն, եւ այլքն կացին ամբողջ զօրօքն իւրեանց. զբռնաւորսն առին եւ անկանէին փախստական ի յՈւռհայ քաղաք։
       Եւ էր սուգ մեծ ի վերայ քաղաքին Ուռհայոյ, վասն զի Խառանեցիքն կալան զառաջն մնացեալ զօրացն եւ փակեցին զլեառն եւ զդաշտն եւ զամենայն փախստականսն սպանանէին առհասարակ՝ արս տասն հազար. եւ ածին մեծ անցումն հաւատացելոցն Քրիստոսի առաւել քան զԹուրքն. եւ բազում կսկիծ լալոյ եւ աղէտ թախանձանաց եղեւ յՈւռհա. որ եւ առհասարակ ողբումն արտասուաց էր յաւուր յայնմիկ ի վերայ քաղաքին Ուռհայոյ եւ ընդ ամենայն աշխարհն քրիստոնէից էր սուգ մեծ։ Եւ յայնժամ տարան զկոմսն զՊաղտինն ի Մօսլ քաղաք Տաճկաց եւ զՃօսլինն տարան ի Հարսնքեւ եւ առ Սուգման որդի Արդուխին, եւ Ճկրմիշն տարաւ զՊաղտինն։
       Իսկ Պեմունդն խորհեցաւ գնալ յաշխարհն Փռանգաց ի խնդիր զօրաց եւ տայր զՈւռհա եւ զԱնտիոք ի քուրորդին իւր Տանգրի։ Եւ յորժամ հասաւ Պեմունդն ի յաշխարհն Փռանգաց, կին ոմն էր յոյժ մեծատուն, որ էր լեալ կին Ստեփան Պինօլին կոմսին Փռանգաց, մեծազգի եւ բռնակալ, սորա բռնեալ զՊեմունդն առ իւր եւ ասէր թէ՝ «Արա զիս քեզ կին, վասն զի այր իմ մեռաւ, եւ երկիրս եւ զօրս հեծելոց անտէր շրջին »։ Եւ Պեմունդն ոչ առնոյր ի յանձն ասելով. «Ես բազում երդմամբ վասն զօրաց եկի այսր, վասն զի շուտով երթիցուք յօգնութիւն մնացեալ զօրացն քրիստոնէից, որք կան ի մէջ անօրինաց ազգացն Պարսից »։ Իսկ կինն հարկանէր զնա մեծաւ ուժգնութեամբ, եւ նա ոչ լսէր նմա. յայնժամ երկաթի կապանօք արկանէր զնա ի բանտ. եւ կացեալ զաւուրս ինչ ի բանտի, հաւանեալ լինէր եւ էառ զնա իւր կին եւ ծնաւ ի նմանէ երկու որդի. եւ զկին հինգ ամի մեռանէր մեծ կոմսն Փռանգաց Պեմունդն ի յաշխարհն իւր եւ ոչ ժամանեաց ելանել յայսկոյս աշխարհիս։
       Յայսմ ամի մեռաւ Դամիշմանն մեծ ամիրայն Հոռոմոց աշխարհին, որ լեալ էր յազգէն Հայոց, այր բարի եւ շինող աշխարհի եւ էր յոյժ ողորմած ի վերայ հաւատացելոցն Քրիստոսի. եւ եղեւ սուգ մեծ ի վերայ հաւատացելոցն, որք էին ընդ ձեռամբ նորա։ Եւ մնաց իւր երկոտասան որդի. եւ կալաւ զաշխարհն աւագ որդին, որ կոչէր Խազի, եւ զայլ եղբարսն իւր սպանանէր գաղտաբար։
       Յայսմ ամի մեռաւ Սուգմանն որդի Արդուխին այն՝ որ ունէր յառաջագոյն զսուրբ քաղաքն Երուսաղէմ. որ եւ յայտնի երեւի նշանն Արդուխին ի սուրբ Յարութիւնն Աստուծոյ, զի երեք նետք հարեալ կայ նորա ի ձեղունսն եկեղեցւոյն մինչեւ ցայսօր։ Մեռաւ անդ եւ թաղեցաւ յԵրուսաղէմ ի ճանապարհի Սողոմոնի տաճարին։ Իսկ որդի նորա Սուգմանն էր չար եւ արիւնահեղ գազան. սորա զօրաժողով արարեալ զզօրսն Պարսից եւ գայ յօգնութիւն քաղաքին Տրապօլսոյ ի վերայ զօրացն Փռանգին, եւ ի ճանապարհին մեռեալ լինէր եւ զօրքն գնացին փախստական յաշխարհն իւրեանց։
       Յայսմ ամի մեռաւ թագաւորն Պարսից Պարկիարուխն որդի Մելեք-շահին՝ որդւոյ Աբասլանայ. եւ նստաւ յաթոռ թագաւորութեանն Պարսից եղբայր նորա, որ ասի Տափար ի Խփչախ կնոջէն այն՝ որ դեղեաց եւ եսպան զտիեզերակալ Մելեք-շահն ի Բաղդատ քաղաք։
       Յայսմ ամի առաւ Մարաշ քաղաք ի Յունաց, եւ ելաւ իշխանաց իշխանն ի նմանէ եւ տայ զքաղաքն ի ի Ճօսլինն եւ զպատկերս սրբոյ Աստուածածնին ծախեաց ընդ բազում գինս ոսկւոյ մեծ իշխանին Հայոց Թորոսի՝ որդւոյ Կոստանդեայ՝ որդւոյ Ռուբենայ, եւ ինքն գնաց ի Կոստանդնուպօլիս։
       Դարձեալ եղեւ ի թուականութեանն Հայոց ևՇԾԴ լինէր փոխումն սուրբ հայրապետին Տեառն Գրիգորիսի համանուն Տէր Վահրամին որդի Գրիգորոյ՝ որդւոյ Վասակայ ի Պալհաւունի ազգէն։ Յայսմ ամի եղեւ անկաեալ սիւնն հաւատոյ Հայաստանեայց եւ պարիսպ սրբոյ եկեղեցւոյ տանն արեւելից Հայաստանեայց. վասն զի սա եղեւ սքանչելագործ ի մէջ Հայաստանեայց եւ պայծառ առաքինութեամբ պարապեալ կայր յամենայն ճգնողական վարս, եւ էր ժուժկալ պահօք եւ աղօթիւք, եւ կայր ի պաշտօնն Աստուծոյ անդաադար սաղմոսերգութեամբ. սա նորոգեաց զկարգ հաւատոց Հայաստանեայց եւ անհանգիստ թարգմանութեան էր պարապեալ, եւ զամենայն պակասութիւն կտակարանացն Աստուծոյ առ մեզ կարգաւ կատարեալ զարդարեաց ի Յունաց եւ յԱսորոց թարգմանութեան հոգս տարեալ՝ անդադար խորհրդով եւ ամենայն պայծառութեամբ Սուրբ Գրոց ելից զեկեղեցի Հայաստաեայցս. եւ էր ինքն հեզ բարուքն եւ խոնարհ սրտիւք. եւ ի վերայ այսր ամենայնի էրքյոյժ աստուածասէր եւ պատուիրանապահ եւ յամենայն կողմանցն կարող էր օգնել հօտին Քրիստոսի, վասն զի էր բանիբուն կորովի գրոց շնորհաց. եւ էր սա նմանեալ առաջին իմաստնոցն Հայոց՝ Մովսիսի ունիմ ասել եւ Դաւթի, վասն զի ունէր գլուխ աթենացի եւ լեզու հրեղէն ներկեալ եւ դիրաւ առնոյր զծածկոց յերեսաց Հին եւ Նոր կտակարանացն Աստուծոյ եւ բանայր զդուռն աստուածաբուղխ աղբիւրացն եւ զհոսումն Սրբոյ Հոգւոյն զեղոյր ի լսելիս հաւատացեալ ժողովրդոց. սա եղեւ օրինակ դասուց կրօնաւորաց՝ ամենայն քաջակիրթ առաքինութեամբ յառաջացեալ էր։ Եւ կացեալ սորա յաթոռ հայրապետութեանն ամս քառասուն. եւ ի ժամանակի մահուանն հանդիպեցաւ առ մեծ իշխանին Հայոց՝ որ ասի Գող Վասիլ, որ էր այր հզօր եւ պատերազմող, վասն զի առ սա եղեւ ժողովեալ մնացեալ գունդն հայոց։
       Իսկ երեւեալ պատանի ոմն Գրիգորիս անուն՝ որ քուրոջ որդւոյ որդի էր Տեառն Վահրամայ , զնա յատենի կացուցանէր Տէր Գրիգորիս եւ անուանէր զնա կաթուղիկոս տանն Հայոց զկնի մահուան Տեառն Բարսեղի. եւ միջնորդ կացուցանէր զիշխանն Հայոց զՎասիլն՝ զտէրն Քեսնոյ եւ ամենայն աշխարհաց նորա։ Եւ Տէր Բարսեղ հազանդ լեալ ամենայն հրամանաց Տեառն Գրիգորիսի եւ յայնմ օրէ էառ առ ինքն զանուանեալն կաթուղիկոս զԳրիգորիս զորդի Ապիրատին։ Եւ եղեւ ի Տրէ ամիս, յառաջին շաբաթն ամռան աղուհացիցն, յաւուր շաբաթու վախճանեցաւ սուրբ հայրապետն Տէր Գրիգորիս եւ թաղեցաւ մեծաւ հանդիսիւ ի Կարմիր վանքն մերձ ի Քեսուն. եւ Տէր Ստեփաննոս հայր վանացն արար ժողով ի վերայ գերեզմանին նորա կրօնաւորաց եւ քահանայից՝ եւ հայրապետական պատուով յղարկեաց զնա ընդ սուրբսն. եւ իշխանն Հայոց Վասիլն եւ այլ ազատագունդքն Հայոց արարին կոծ մեծ ի վերայ նորա եւ դառնակոծ արտասուօք լային առհասարակ ի վերայ նորա, վասն զի զրկեալ եղեն յայնպիսի սուրբ հայրապետէն, եւ նովաւ յիշեալ լային տունն Հայոց եւ լային զանտիրանալն իւրեանց ի յօտար աշխարհ եւ զելանելն ի հայրենի տանէն իւրեանց։
       Յայսմ ամի մեռաւ սքանչելագործն եւ մեծ ճգնաւորն Մարկոս միայնակեացն, որ զամս վաթսուն եւ հինգ կայր ի խոտաճարակութեան վարս. վասն զի զհաց, եւ որ ինչ նման հացի, ոչ ճաշակեաց ի կրօնաւորութեան իւրում. եւ սա իսկ ունէր զտեսողութեան հոգի սրբոց մարգարէիցն. եւ էր ի բազմաց վկայեալ , վասն զի յամենայն աւուր տեսանէր նա զՀոգին Սուրբ. եւ էր բնակեալ ի յանջրդի լեառն մի ի Մոկացն գաւառին, որ ասի Կոնգռնակ, որ էր Ասորի Խարսինակքն՝ մերձ ի յաշխարհն Մարաշ քաղաքին. սա աղօթիւք իւրովք յերկուս տեղւոջ ջուր եհան ի յայնս սահմանին. սա իսկ մարգարէացաւ ի վերայ Փռանգաց, յորժամ առին զսուրբ քաղաքն Երուսաղէմ, եթէ դարձեալ զօրանան ազգն Պարսից եւ գան սրով մինչեւ յեզր Ովկիանոս ծովուն, որ եւ տեսաք իսկ. եւ ասացաք վասն քահանայից եւ վասն ժողովրդոց, եթէ թուլանան ի հաւատոց, եւ բառնի աստուածպաշտութիւն յաշխարհէ, նուազին հաւատք եւ փակին դրունք սրբոյ Եկեղեցւոյ, խաւարին ի գործոց բարեաց, մոռանան զպատուիրանս սրբոյ Աւետարանին Քրիստոսի, ծովանան մեղք եւ չարիք ի վերայ երկրի, եւ որդիք մարդկան իբրեւ զծով ծփին ի մէջ մեղաց, մոռանան ի գործել զարդարութիւն ամենայն ազգք հաւատացելոց։ Այս սուրբ ճգնաւորս մեռաւ յայսմ ամի եւ թաղեցաւ ի վանքն, որ կոչի Կաստաղօն, մերձ ի յամուր բերդն, որ, ասի Վահկայ, ի Տօրոս լեառն։
       Յայսմ ամի զօրաժողով արարեալ Ճկրմիշ ամիրայն Մօսլայ եւ Մծբնայ՝ եւ գայր բազում զօրօք իջանէր ի դուռն քաղաքին Ուռհայոյ ի ժամանակս արտուցն։ Եւ էր զօրագլուխ զօրացն Փռանգաց՝ որ ասի Ռաջարդ, զոր էր կացուցեալ Տանգրի պահապան քաղաքին. առեալ զզօրս քաղաքին եւ անմտաբար հետեւակօք ելեալ ի պատերազմ ընդդէմ քաջ եւ պատերզամօղ զօրացն Պարսից. եւ տեսեալ նոցա զանպատրաստութիւն զօրացն Փռանգաց, բախեալ զնոսա եւ միաբան լցին ի խանդակ քաղաքին եւ ի քաղաքին դուռն մտեալ ի խանդակ քաղաքին միաբան ամենայն զօրքն Պարսից՝ եւ արարին կոտորածս արս իբրեւ չորս հարիւր եւ յիսուն. եւ քերթեալ զամենեցուն զգլուխսն տարան ի Պարսիկս. եւ եղեւ սւոգ մեծ եւ յաւուր յայնմիկ ի վերայ Ուռհայոյ, վասն զի յամենայն տուն սուգ եւ աղաղակ լալոյ կայր, եւ արեամբ զարդարեալ էր ամենայն վայրք քաղաքին Ուռհայոյ. եւ դարձաւ Ճկրմիշն մեծաւ յաղթութեամբ եւ գնաց ի յաշխարհն իւր։
       Յայսմ ամի մեռաւ կոմսն Փռանգաց Զնճիլն, որ էր ի վերայ քաղաքին Տրապօլսոյ, եւ տայր զարտաքին քաղաքն, զոր շինեաց, եւ զզօրսն իւր ի քուրորդին իւր ի Պեթրանն, որ էր այր քաջ եւ պատերազմող. այրս այս Զնճիլս, որ տարաւ ետ զզէնն Քրիստոսի Յունաց թագաւորին Ալէքսին ի Կոստանդնուպօլիս։
       Յայսմ ամի քաղաքն, որ կոչի Ապլասթան, ի Ջահան գաւառն, ահագին նեղութիւնս եւ վիշտս եւ վտանգս կրեաց ի զօրացն Փռանգաց. եւ ի սաստիկ բարկութենէ անտի խորհեցան չար հասուցանել նոցա եւ արարին զյոյսն իւրեանց ի յայլազգիսն եւ գաղտաբար հանեալ մարդ եւ զդիմացի զհեծեալն ի ներքս ժողովեալ՝ եւ առ իրար միաբանեցան ազգն Հայոց եւ գնացին կլային վերայ եւ ասեն ցզօրագլուխն Փռանգաց, եթէ «Արի, առ զազգդ քո եւ գնա, եւ Աստուած ընդ քեզ »։ Եւ նորա լուեալ զայս՝ սրտմտեալ որպէս զչար գազան եւ ելեալ ի պատերազմ ի վերայ քաղաքացեացն. յայնժամ քաղաքացիքն յաղթեալ նոցա եւ կոտորեցին զնոսա առհասարակ, որ ոչ մնաց ի նոցանէ եւ ոչ մի. եւ Տէր համարեցաւ նոցա զայն արդարութիւն. եւ յաւուր յայնմիկ կոտորեցան իբրեւ ոգիք երեք հարիւր վասն չարեացն, զորս ածին ի վերայ հաւատացելոցն, զի յաւեր դարձուցին զերկիրն եւ արարին անմարդ, փշաբեր. եւ խոպան եղեւ երկիր առաջի նոցա. այգիք եւ ծառք գօսացան, եւ երեսք դաշտաց տատասկով լցան , եւ խցեալ ցամաքեցան աղբեւրք, բարձին զսէր եւ զուրախութիւն ի սիրելեաց, մատնութիւն եւ ատելութիւն տարածեցաւ ի վերայ երկրի. հատուցին զերթեւեկ յեկեղեցւոյ ի դառն չարեաց իւրեանց, եւ փակեցան դրունք տաճարին Աստուծոյ. շիջան կանթեղք ի լուսոյ, խափանեցան օրհնութիւնք Աստուծոյ ի տաճարէն Տեառն. քահանայք մատնեցան ի չար ծառայութիւնս եւ ի բանտս. սեղանք եւ աւազանք սրբոյ Եկեղեցւոյ փլեալ կործանեցան, եւ ծածկեալ եղեն խորհուրդ խաչի, եւ բուրումն խնկոց մոռացեալ եղեւ եւ ամենայն փառաբանութիւն Աստուծոյ արգելեալ եղեւ յամենայն գաւառն Ապլասթալին. եւ յայլ տեղիս քակեցան ժամատեղք, արհամարհեցան քահանայք, վերացաւ քննութիւն սուրբ հաւատոց, հալածեցաւ ճշմարտութիւնն, մերժեցաւ արդարութիւնն, որոշեցաւ աստուածպաշտութիւնն եւ միաբան մոռացան զդատաստանն ահեղ ատենին Քրիստոսի։ Այս այսպէս գործեցաւ ի մոլի ազգէն Փռանգաց , վասն զի փառաւոր իշխանքն եւ գլխաւորքն նոցա հատան, եւ իշխանութիւն նոցա յանարժանսն եւ յոչոքսն անկաւ եւ վասն այնորիկ յարուցին հալածանս եւ չարչարանս ի վերայ հաւատացելոցն Քրիստոսի ի ձեռն սաստիկ արծաթսիրութեանն իւրեանց։
       Յայսմ ամի փլաւ սուրբ Սոփի, որ էր ի քաղաքն յՈւռհա, ի յարեւմտից կողմանէ մեծ մասն եկեղեցւոյն ի վայր անկաւ։
       Յայսմ ամի երեւեալ աստղ մի գիսաւոր՝ ահաւոր, մեծ եւ զարմանալի, եւ սոսկալի երեւեալ տեսողացն՝ ի յարեւմտից կուսէ հարաւոյ կողմանէն, եւ գէսքն նորա ելից զմեծ մասն երկնից. եւ էր ի Փետրուարի ամսոյ -ժԳ եւ էր յերեկոյն Տեառն ընդ առաջին եւ կացեալ զաւուրս յիսուն. եւ հիացումն գործէր տեսիլն նորա ամենայն արարածոց, վասն զի որպէս զգնացս գետոց երեւեալ լինէր գէսք նորա։ Եւ ոչ ոք լուեալ այնպիսի հրաշալի տեսիլ. եւ ասացին իմաստունքն եւ հանճարեղքն՝ եթէ Այս աստղ թագաւորի է, թագաւոր ծնանի ի յայսմ ամի, որ նա տիրէ ամենայն արարածոց, եւ հասանէ թագաւորութիւնն նորա ի ծովէ մինչեւ ի ծով, որպէս զմեծն Աղէքսանդրոս զՄակեդոնացին։
       Յայսմ ամի եկին բազմութիւն զօրաց Արապկաց յԱրաբացւոց աշխարհէն՝ եւ կամէին տիրանալ Հալպայ եւ ամենայն Տաճկաց աշխարհին. էին իբրեւ բիւրս երեք։ Եւ յայնժամ յարուցեալ քաջ զօրականն Աստուծոյ Տանգրի կոմսն Անտիոքայ՝ եւ գնացեալ ի վերայ նոցա՝ եւ արար զնոսա փախստականս եւ անթիւ աւարաւ դարձաւ ի քաղաքն Անտիոք։
       Դարձեալ ի թուականութեանն Հայոց ի յամի -ՇԾԵ մեռաւ Ճկրմիշ ամիրայն Մօսլայ ի ձեռաց Ջօլէ ամիրային Պարսից, վասն զի եղեւ սաստիկ պատերազմ երկոցունց կողմանցն եւ յաղթեաց Ջօլի զօրացն Ճկրմիշին. եւ հարին զնա նետիւ ի խոց մահու եւ յետ սակաւ աւուրց սատակեալ լինէր չար գազանն այն. եւ զամենայն աշխարհն տայր ի սուլտանն Խլիճ-Ասլանն, տայր եւ զՊաղտոյնն զկոմսն ի ձեռս նորա՝ զկոմսն Ուռհայոյ, վասն զի նա ունէր զՊաղտոյնն իւր ծառայ։ Եւ արար ժողով Խլիճ-Ասլան սուլտանն արեւմտից եւ գնացեալ էառ զՄօսլ եւ զՃզիրա եւ զամենայն աշխարհն նորա։
       Յայսմ ամի յառաջ քան զայս գայր Խլիճ-Ասլանն բազում զօրօք ի վերայ քաղաքին Ուռհայոյ եւ կացեալ զաւուրս ինչ ի վերայ բազում պատերազմաւ՝ եւ ոչինչ կարաց առնել եւ յարուցեալ գնաց էառ զքաղաքն, որ կոչի Խառան, եւ արար զամենայն աշխարհն ընդ ձեռամբ իւրով եւ դարձաւ յաշխարհն իւր։
       Իսկ ի թուականութեանն Հայոց ի յամի -ՇԾԶ եղեւ սաստիկ պատերազմ յաշխարհին Տաճկաց ի գաւառին Մօսլայ. Խլիճ-Ասլան եւ Ջօլի ամիրայն բազում զօրօք հարան ընդ միմեանս՝ եւ եղեւ սաստիկ արեան հեղումն յերկոցունց կողմանց. եւ յաղթեաց Ջօլի զօրացն սուլտանին, եւ մնացեալ զօրքն իւր փախստական գնացին ի քաղաքն Մելտենի։ Եւ սպանաւ ի մեծ պատերազմին սուլտանն Խլիճ-Ասլանն, եւ եղեւ մահն նորա սուգ մեծ ի վերայ քրիստոնէից, զի էր այր բարի եւ քաղցր ի վերայ քրիստոնէից յամենայն կողմանց. եւ մնացեալ իւր չորս որդի տիրանային գաւառաց իւրոց։
       Յայսմ ամի զօրաժողով եղեալ ազգն Պարսից երկոտասան հազար եւ անցեալ ընդ Տօրոս լեառն ի գաւառն, որ կոչի Անաւարզա, եւ արար աւար զամենայն երկիրն Թորոսի՝ որդւոյ Ռուբենայ, եւ գայր անցանէր ընդ դաշտն քաղաքին Մարաշայ. եւ անթիւ բազմութեամբ հասանէր յերկիրն Գող Վասլին, ի տեղին, որ կոչի Բերդուս՝ ի սահմանս նուիրական։ Եւ լուեալ զայս իշխանն Հայոց Վասիլն, զօրաժողով արարեալ զգունդն Հայոց զօրացն եւ նոքա որպէս զարծիւս եւ կամ որպէս զկորիւն առիւծուց հասանէին ի վերայ այլազգեացն. եւ արարին սաստիկ եւ ահաւոր պատրազմ եւ մեծաւ յաղթութեամբ դարձուցին զԹուրքն ի փախուստ եւ միաբան սրով զհետ ընթացան եւ արարին անթիւ կոտորածս զնոսա եւ կալան զբազումս ի նոցանէ եւ թափեցին զամենայն առ եւ զգերութիւն։ Եւ դարձաւ իշխանն Հայոց Վասիլն եւ ամենայն ազատագունդն Հայոց մեծաւ յաղթութեամբ եւ բազում ուրախութեամբ եկեալ ի քաղաքն իւր Քեսուն՝ եւ տուեալ գոհութիւն Աստուծոյ, որ յամօթ արար զթշնամիսն խաչին Քրիստոսի։
       Իսկ ի հասանել թուականութեանն Հայոց ՇԾԷ դարձեալ կրկնապատիկ ժողով արարին ազգն Պարսից եւ արս ընտիրս լինէին իբրեւ վեց հազար՝ եւ հանդերձ սուլտանովն իւրեանց գային յաշխարհն Վալսին՝ Հայոց իշխանին, եւ քինախնդիր լինէին վասն առաջին կոտորածին, զոր կոտորեաց իշխանն Վասիլն ի Բերդուսն, եւ գազանաբար հասանէին ի սահմանս քաղաքին, որ կոչի Հարսն մսուր։ Եւ էր ժամանակ հնձոցն արտորեայցն. եւ արարին կոտորածս զվաստակաւորսն եւ հանդերձ գերութեամբ դարձան եւ իջան առ բերդին, որ ասի Հարթան։ Եւ յորժամ լուաւ աշխանն Հայոց Գող Վասիլն զգալ այլազգեացն, հասանէր զօրօք իւրովք ի վերայ նոցա հինգ հարիւր արամբք. եւ արարին սաստիկ պատերազմ քաջագունդքն Հայոց եւ ազատքն զմիմեանս յորդորէին եւ յօժարաբար քաջանային ընդդէմ Թուրքացն զօրացն. Ապլասաթ յազատ ազգէ իւր զօրօք յարձակեալ ի վերայ այլազգեացն, եւ Պետրոս քեռորդին Գող Վասլին իւր ազատօքն արիանայր, եւ Վասիլ ոմն Տղայ անուն՝ մայրենեօք յազատ ազգէ, եւ նա իւր զօրօքն բեկանէր զթեւսն զօրացն Պարսից, եւ Տիրան այր քաջ, որդի ազնուական ի մեծամեծացն Հայոց. եւ արարին պատերազմ ահաւոր քաջագունդն Հայոց եւ յաղթեցին զօրաց այլազգեացն մեծաւ յաղթութեամբ եւ արարին սաստիկ կոտորածս զնոսա եւ կալան զսուլտանն նոցա եւ զայլ բազում իշխանսն Պարսից եւ ի գերութիւն վարէին զնոսա առաջի իւրեանց։ Եւ դարձաւ իշխանն Հայոց Վասիլն մեծաւ յաղթութեամբ եւ բազում աւարաւ եւ եկեալ ի քաղաքն իւր Քեսուն՝ եւ փրկեաց զամենայն գերութիւնն, զոր առին այլազգիքն. եւ եղեւ մեծ ուրախութիւն հաւատացելոցն։
       Յայսմ ամի Ճօսլինն գնեաց ի Ջօլէ զկոմսն Ուռհայոյ զՊաղտինն երեսուն հազար դահեկանի եւ երեկ առ իշխանն Հայոց Վասիլն. եւ արար մեծ ընդունելութիւն նոցա եւ երետ սմա բազում տուրս։ Եւ գնաց Պաղտինն եւ արար ժողովս հեծելոց ի Ռապան ի քաղաք Վասլին՝ եւ կամեցաւ պատերազմել ընդ Տանգրի ընդ առն աստուածապաշտի։ Եւ արարին Պաղտինն եւ Ճօսլինն զայս ինչ գործ անօրէնութեան, զոր ոչ էր հաճելի Աստուծոյ. առաքեցին առ ամիրայն Պարսից ի Ջօլի եւ բերին իւրեանց յօգնութիւն հինգ հազար ձիաւորով եւ յարուցին սաստիկ պատերազմ ընդ Տանգրի կոմսին Անտիոքայ վասն գաւառաց իւրեանց, զոր առեալ էր Տանգրի, յորժամ էին ի գերութիւն, եւ ոչ տայր ի նոսա, եւ կամէր զնոսա Տանգրի իւր ի ճորտութիւն ածել, եւ նոքա ոչ հաւանէին նմա։ Եւ եղեւ ժողով Վասլին առ նոսա արս ութ հարիւր, եւ այլ զօրք Պածինկաց ի Հոռոմոց թագաւորէն զօրացն, որք էին ի Մսիս քաղաք. եւ եղեւ ժողով բազում։ Եւ յայնժամ գայր զինուորն Քրիստոսի Տանգրի հազար ձիաւորով եւ այլ հետեւակ զօրք ընդ նմա . եւ ի սահմանսն Թլպաշարայ եղեւ սաստիկ պատերազմ Պաղտոյին եւ Տանգրէի, եւ մարտեան ընդ միմեանս ահագին եւ զարմանալի։ Իսկ զօրքն Պարսից արարին սաստիկ կոտորածս զհետեւակ զօրսն Փռանգաց ի Տանգրէի գնդէն. իսկ ի բազմանալ պատերազմին յաղթեաց Տանգրի զօրացն Պաղտունին եւ արարին փախստական զնոսա։ Եւ յայնժամ դարձաւ մեծաւ սրտմտութեամբ ի վերայ Ջօլէ եւ սուր ի գործ արկեալ՝ վարէր զնոսա սաստիկ կոտորածով. եւ մեռաւ յաւուր յայնմիկ ի դասուց քրիստոնէից ոգիք իբրեւ երկու հազար. եւ դարձաւ Տանգրի մեծաւ յաղթութեամբ եւ գնաց յԱնտիոք ի քաղաքն իւր։ Եւ Պաղտինն լինէր փախստական եւ անկանէր ի բերդն, որ ասի Արեւընդան. եւ Ճօսլինն մտանէր ի Թլպաշար ի բերդն իւր եւ զերծաւ։
       Եւ յորժամ լուան զայս ի քաղաքն Ուռհա, առ հասարակ ի սուգ եւ ի տրտմութիւն մտին վասն Պաղտնին, վասն զի մեռեալ գիտացին զնա. եւ արարին ժողով յեկեղեցին ի սուրբն Յովհաննէս եւ առ պապիոսն Փռանգաց վասն միաբանութեան, զի երկնչէին, թէ դարձեալ անկանի քաղաքն ի Տանգրի եւ նա տայ զմեզ ի ձեռն Ռաջարդին. զի նա յորժամ ունէր զքաղաքն Ուռհա, բազմաց աւեր արար։ Իսկ յորժամ եկին ի մի վայր քաղաքացիքն Ահսկոյ՝ բանս խօսեցան ընդ պապիոսն եւ ասացին. «Ձեր մարդ եւ մեր թող պահեն զկլայն քաղաքին, մինչեւ մեզ տէր յայտնի »։ Եւ զկնի միոյ աւուրն գայր Ճօսլինն եւ Պաղտին եւ մտանէին ի քաղաքն Ուռհա. եւ արարին վասն այն խօսիցն քննութիւնս եւ համարեցան զայն բան արատ եւ թիւրեցին զխօսքն ի չար խորհուրդս եւ բազմաց շատ աւեր ածին եւ զայլոց զանմեղաց զաչսն ի լուսոյ խաւարեցուցին։ Եւ յաւուրն յայնմիկ արարին չարաչար խրատ քրիստոնէից, վասն զի ազգն Փռանգաց դիւրաւ լսէին ամենայն չար մատնութեանն եւ յօժարութեամբ հեղումն արեան առնէին անմեղ եւ արդար արանց. եւ այնչափ յանդգնեցան՝ մինչեւ զարքեպիսկոպոսին Հայոց զՏէր Ստեփաննոսին զաչսն հանէին, զոր գիտացեալ քաղաքացեացն զանմեղութիւն նորա՝ գնեցին զնա հազար դահեկանս։
       Յայսմ ամի եղեւ դառնաշունչ եւ գազան ձմերոց. եւ ի բարկութենէ օդոյն՝ հատան բազում վայրի անասունք, եւ թռչնոց կորուստ եղեն ընդ ամենայն երկիր։ Եւ երեկ ի յաշխարհն Պարսից սեաւ ձիւն եւ եղեւ այն ահաւոր նշան ի վերայ ազգին Պարսից, զոր ոչ կարացին իմաստունքն Պարսից գիտենալ։
       Յայսմ ամի շարժեցաւ սաստիկ պատերազմ ի յԱրաբիա՝ որ ասի Բասրայ, որ է տուն Յոբայ. ժողովեցան ազգն Արապկաց եւ Թուրքաց եւ արարին ահագին պատերազմ ընդ միմեանս. յայնժամ զօրքն Արապկաց արիաբար եւ սաստկապէս մարտեան ընդդէմ զօրացն Պարսից եւ մեծաւ յաղթութեամբ հարին զնոսա եւ կոտորելով արարին զնոսա փախստական։ Դարձեալ արարին ժողով զօրաց զօրագլուխն Թուրքաց եւ գային ի վերայ արապիկ զօրացն՝ եւ քաջաջատ պատերազմաւ արարին զնոսա փախստականս. եւ արք յիսուն հազար ի զօրացն Արապկաց եկին ի գաւառն Հալպայ քաղաքին եւ կամեցան լինել ընդ ձեռամբ Տանգրէի Անտիոքայ կոմսին. եւ կացեալ զաւուրս ինչ՝ դարձան յաշխարհն իւրեանց։
       Իսկ ի թուականութեանն Հայոց յամի -ՇԾԸ զօրաժողով արար կոմսն Ուռհայոյ Պաղտինն եւ Ճօսլինն կոմսն Թլպաշարայ՝ եւ գնացին ի վերայ քաղաքին Խառնայ, վասն զի զարտորայսն նոցա կերիցեն։ Եւ էր ընդ նոսա ազատ ոմն հայեցի ի զօրաց Վասլին, որդի Տաճատայ իշխանին Տարօնոյ, որ անուանէր Ապլասաթ եւ էր այր քաջ եւ պատերազմող ընտիր. սա ի Վասլէն խռովութեան աղագաւ եկեալ էր ի յՈւռհա. եւ յորժամ հասան ի դուռն քաղաքին Խառնայ, յայնժամ Ուռհայեցիքն սկսան ալափ առնել զարտորայսն. եւ զօրքն Թուրքաց յանկարծակի հասանէին ի վերայ նոցա հազար եւ հինգ հարիւր ձիաւորով եւ սպանանէին ի յՈւռհայեցւոցն մարդ հարիւր եւ յիսուն, եւ զօրքն Փռանգաց սակաւ էր եւ կամէր փախչել ի յՈւռհայ։ Յայնժամ Ապլասաթն որպէս զառիւծ գոչեաց եւ ձայն տուեալ զօրաց իւրոց՝ եւ նոքօք բեկանէր զճակատ զօրացն այլազգեաց . եւ ապա դարձաւ Փռանգն ի վերայ եւ յետս պահեցին զզօրսն Թուրքաց. եւ դարձաւ Փռանգն ի յՈւռհա, եւ Թուրքն պատերազմաւ զհետ երթայր, եւ անվնաս մտան ի քաղաքն յՈւռհա։ Եւ Ապլասաթն ոչ հաճել ի գործ Փռանգին՝ եւ դարձաւ առ Վասիլն. եւ էր խոցեալ ի բազուկն, բայց անվնաս մնաց ի մահուանէ, վասն զի երկաթն էառ զզարկն։
       Յայսմ ամի առին զծովահայեաց քաղաքն, որ անուանեալ կոչի Տրապօլիս, կացեալ ի խսար զամս տասն եւ մին, նեղեալ ի սաստիկ պատերազմացն եւ յարգելական ժամանակացն, վասն զի թագաւորն Երուսաղէմի Պաղտինն եւ Բերդանն՝ ազգականն մեծ կոմսին Զնճլին՝ ունէին զնոսա ի մեծ նեղութիւն. յայնժամ կոչեն Տրապօլացիքն զՏանգրի զկոմսն Անտիոքայ եւ տան զՏրապօլիս ի ձեռս նորա։ Եւ յայնժամ թագաւորն Երուսաղէմի եւ Բերդանն յարուցին պատերազմ ի վերայ Տանգրէի, վասն զի զքաղաքն նոքա ունէին ի խսարի։ Յայնժամ պատրիարգն եւ եպիսկոպոսունքն իւրեանց մտան ի մէջ նոցա եւ արարին խաղաղութիւն երկուց կողմանցն, եւ դարձաւ Տանգրի յԱնտիոք։ Իսկ թագաւորն Երուսաղէմի արար ժողովս ի վերայ Տրապօլսոյ զամենայն զծովեցի զզօրսն, եւ պատեալ զքաղաքն, զծով եւ զցամաքն, եւ արարին ի վերայ նորա ահագին պատերազմ, եւ սրով վառեցաւ քաղաքն եւ առհասարակ զամենայն քաղաքն կոտորեաց սրով, եւ լցաւ քաղաքն արեամբ. եւ առին զօրքն Փռանգաց անթիւ գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ եւ անհամար ծառայս տանէին ի յաշխարհն Փռանգաց։
       Իսկ ի գալ հասանել թուականութեանն Հայոց ի յամս -ՇԾԹ կոմսն Ուռհայոյ կամեցաւ երկրորդ պատերազմ յարուցանել ի վերայ Տանգրէի։ Յայնժամ Պաղտինն եւ Ճօսլինն առ յանդգնութեան սրտից իւրեանց խորհեցան խորհուրդ, զոր ոչ վայել էր հաւատացելոց. առաքեցին ի Մօսլ քաղաք եւ կոչեցին իւրեանց յօգնութիւն ղասպասալարն Պարսից, որ կոչի Մամտուտ, այր գազան եւ հզօր պատերազմող. եւ նորա լուեալ զայս եւ յօժարութեամբ յանձին կալեալ եւ արարեալ ժողով առ ինքն զամենայն տունն Թուրքաց՝ եւ ահագին բազմութեամբ գայր հասանէր ի սահմանս քաղաքին Խառնայ. եւ արձակեաց կոչեաց զկոմսն Ուռհայոյ, զի եկեսցէ առ նա. եւ նորա զարհուրեալ ոչ իշխեաց գնալ առ այլազգին. յայնժամ գիտացեալ Մամտուտն, եթէ խաբեալ եղեւ ի նմանէ, դարձաւ ի վերայ Ուռհայոյ ի պատերազմ։ Եւ տեսեալ զայս Պաղտունին՝ եւ հանէր զՃօսլինն ի խնդիր զօրացն եւ առաքէր առ թագաւորն Երուսաղէմի, զի հասանիցէ յօգնութիւն քաղաքին Ուռհայոյ. եւ նա կայր բանակեալ ամենայն զօրօքն Փռանգաց ի վերայ քաղաքին, որ ասի Պէրութ, ի վերայ Ովկիանոս ծովուն։ Իսկ ի վերայ այսր ամենայնի գայր հասանէր ամիրայն Մամտուտն զօրօք անհամար բազմութեամբ եւ ելից զլայնատարած դաշտն Ուռհայոյ, պատեաց առհասարակ զամենայն քաղաքն եւ ծածկեաց զլերինս եւ զբլուրս։ Եւ ժողովեցան առ նա ամենայն արեւելք, փախեաւ ամենայն գաւառն, եղեւ յանմարդ, եւ սաստիկ պատերազմաւ ահաբեկեաց զամենայն քաղաքն։ Եւ զաւուրս հարիւր կայր Ուռհա ի մեծ նեղութիւն, եւ տարակուսեալ լինէին յամենայն կողմանց, ձանձրացեալ յանդադար պատերազմացն։ Եւ սկսան ի հացէ քաղցնուլ եւ վտանգիլ, վասն զի մուտ եւ ելն արգելեալ էր ի բազմութենէ զօրացն, զի զորս ըմբռնէին՝ սպանանէին. եւ լցաւ վայրքն ի դիականցն, զորս կոտորեալ էին շուրջ զքաղաքաւն. եւ այրեաց առհասարակ զամենայն գաւառն, որ ոչ մնաց տեղի շէն եւ ոչ մի. զայս արար հրամանաւ Սուլիման արեւելից ամիրային. եւ կոտորեաց առհասարակ զամենայն դրախտնին քաղաքին, որ կայր արտաքոյ, եւ հիմն ի վեր արար զամենայն վանորայսն, որք էին ի լերինս, եւ այսպիսի օրինակաւս կայր Ուռհա ի մեծ նեղութեան։ Եւ զկնի այսր ամենայնի առաւ Պէրութ ի Տաճկաց օգնութեամբն Աստուծոյ. եւ առհասարակ զամենայն քաղաքն սրով կոտորեցին եւ լցան զօրքն Փռանգաց բազմութեամբ աւարաւ։ Եւ Ճօսլինն էր ի յառնուլն քաղաքին Պէրութայ, եւ արար Ճօսլինն ահաւոր քաջութիւնս։
       Եւ զկնի այսր ամենայնի շարժէր զամենայն զօրսն եւ գայր յօգնութիւն քաղաքին Ուռհայոյ. գայր եւ թագաւորն Երուսաղէմի եւ Բերդանն կոմսն Տրապօլսայ, գային ամենայն զօրքն ի յԱնտիոք քաղաք առ Տանգրի եւ մեծաւ աղաչանօք հաւանեցուցանէին զնա հասանել յօգնութիւն քաղաքին Ուռհայոյ։ Եւ խաղացեալ ամենայն զօրօքն Փռանգաց եկին առ իշխանն Հայոց առ Վասիլն, եւ նա վառեաց զամենայն զօրս իւր եւ հասանէր ի Սամուսատ. գայր եւ զկնի նոցա իշխանն Հայոց Ապլղարիպն զօրօք իւրովք՝ որ նստէր ի քաղաքն , որ անուանեալ կոչի Պիր. եւ յայնժամ բազմութեամբ զօրօք իւրեանց անցին ի սահմանս քաղաքին Ուռհայոյ։ Եւ լուեալ զայս ասպասալարն Թուրքաց Մամտուտն, շարժեալ զբանակն իւր եւ իջանէր ի քաղաքն իւր ի Խառան. եւ հասան զօրքն Փռանգաց ի դուռն քաղաքին Ուռհայոյ եւ բանակս հարկանէին անդ։ Եւ ի լուսանալ միւս այլ աւուրն կազմեցան միաբան ի գործ պատերազմին, եւ հանեալ բարձրացուցին զՎարագայ սուրբ Նշանն ի վերայ գեղարդեան եւ տանէին առաջի զօրացն. եւ Թուրքն գնայր հասանէր յայնկոյս քաղաքին Խառնայ, վասն զի նենգաւորութեամբն իւրեանց տարցեն յօտար երկիր. եւ կացուցանէին ի Խառան բազում զօրս քմին. իսկ զօրագլուխքն Փռանգաց իմացան զկեղծաւորութիւն զօրացն Թուրքաց, դարձան բանակեցան ի վերայ ամուր բերդին՝ որ կոչի Շէնաւի, ի Տաճկաց սահմանին, եւ արարին ի վերայ նորա սաստիկ պատերազմ։ Եւ յայնժամ լսէ Տանգրի չար համբաւ վասն իւր ի յայլ զօրագլխացն, առեալ զզօրս իւր եւ հասանէր ի Սամուսատ՝ եւ իջեալ յեզր Եփրատայ. եւ դարձաւ ամենայն զօրքն Փռանգաց զհետ նորա։ Յայնժամ լուեալ քաղաքացիքն եւ գաւառացիքն, որ ի քաղաքն Ուռհա, ելին առհասարակ զհետ զօրացն Փռանգաց՝ մայր որդւովք իւրովք։
       Իսկ երկու Փռանգ գործեցին գործ անօրէնութեան. գնացին առ Մամտուտն եւ ուրացան զքրիստոսական հաւատսն եւ ասացին Մամտուտին՝ եթէ ամենայն բանակն Փռանգաց փախստական կան եւ երթան։ Եւ լուեալ զայս Մամտուտն՝ դարձաւ զհետ զօրացն Փռանգաց՝ եւ ի քաղաքին Ուռհայոյ դրանէն մինչեւ ի յԵփրատ գետն ելից արեամբ զերկիրն, զքաղաքացիքն եւ զգաւառացիքն. եւ հասաւ Մամտուտն յեզր Եփրատայ, արար անթիւ կոտորածս զգաւառացիքն եւ տունորդօք էառ զնոսա։ Իսկ Փռանգն առհաւասար անցեալ էին յայնկոյս գետոյն. եւ Թուրքն զհաւատացելաս սրախողխող արարեալ, զի անդէն բանակեալ կային որպէս զհօտս ոչխարաց, զաստուածասաստ բարկութիւնն էած ի վերայ նոցա, որ եւ Եփրատ իսկ ի յարիւն դարձաւ. եւ շատ այն էին , որ խեղդեցան ի ջուրն. մտանէին լեղորդքն եւ ջանային անցուցանել եւ ոչ կարէին. երթային ի նաւք եւ առաւել մտանէին ի նաւսն. եւ հինգ-վեց նաւ ընկղմեցաւ լի մարդօք, զի ամենայն ոչ ջանայր մտանել։ Եւ յայսմ աւուր աւերեալ եղեւ ամենայն գաւառն Ուռհայոյ եւ եղեւ յանմարդ. այս էր, որ գրեցին առաջին իմաստունքն, եթէ «Վա՛յ տանն Աբգարու ». իսկ զօրքն Փռանգաց, որ էին յայնկոյս գետոյն Եփրատայ, տեսանէին զայս ամենայն անցս քրիստոնէիցն եւ ոչինչ կարէին օգնել եւ լային դառնապէս. յայնժամ դարձաւ Մամտուտն մեծաւ յաղթութեամբ եւ գնաց ի Խառան, եւ անտի յառաջեաց ի յաշխարհն իւր գերութեամբ եւ անթիւ աւարաւ։
       Իսկ Սուլիման մեծ ամիրայն արեւելից կալեալ զՊալակ ամիրայն՝ կապեաց զնա երկաթի կապանօք եւ տարեալ եդ ի զնդան յԱյծեաց բերդն Տարօնոյ։ Իսկ զօրքն Փռանգաց գնացին ամօթալից յիւրաքանչիւր տեղիսն, վասն զի փոխանակ փրկութեան՝ անցումն արարին հաւատացելոցն. իսկ քաջ զօրականն Քրիստոսի Տանգրի արարեալ ժողովս եւ գնաց ի յաշխարհս Հալպայ քաղաքին՝ եւ իջեալ ի վերայ քաղաքաբերդին, որ ասի Թերեպ, եւ զբազում աւուրս կացեալ ի վերայ նորա՝ եւ սաստիկ պատերազմաւ էառ զնա եւ ոչինչ վնասեաց մարդոյ։
       Յայսմ ամի զօրաժողով արարին զօրքն Թուրքաց եւ մտին ի յաշխարհի Անաւարզա եւ արարին աւար զամենայն երկիրն եւ զՄարպա, իսկ մեծ իշխանն Հայոց Թորոս՝ որդի Կոստանդեայ՝ որդի Ռուբենայ ակն ածեալ ի բազմութենէ զօրացն Պարսից՝ ոչ համարձակեցաւ ելանել ի պատերազմ. եւ դարձաւ զօրքն Թուրքացն անթիւ գերութեամբ եւ աւարաւ գնաց յաշխարհն իւր։
       Եւ յայսմ ամի բազում աւեր եղեւ յայնմ գաւառին. եւ դարձեալ յայսմ ամի եղեւ ահաւոր եւ սոսկալի նշան յաշխարհն Հայոց ի Վասպուրական գաւառին ի յաւուրս ձմերայնոյ ժամանակին, զի եղեւ յաւուր միում ի մթին գիշերին կտրեալ եղեւ հուր ի վերնական հաստատութենէ երկնից եւ ի բարձրութենէ անտի ցոլացեալ եղեւ եւ հարեալ զարկանէր զծովն Վասպուրականայ. եւ սաստկապէս գոչեաց ծովն եւ ցոլացեալ հարկանէր զցամաքն, եւ դողաց ծովն եւ ցամաքն ահաւոր դղրդմամբ. եւ փոխեաց ծովն զգոյն իւր ի գոյն արեան. եւ հուրն այն պատառեաց զհաստատութիւնն անդնդոց. իսկ ի յառաւօտուն տեսանէին սատակեալ զբազմութիւն ձկանց ծովուն, եւ կային կուտեալ ձկունքն առ եզերբ ծովուն որպէս զփայտակոյտս մայրեաց, եւ հոտեալ եղեն վայրքն ի սաստիկ բազմութենէն. եւ տեսանէին զցամաքային վայրքն, զի պատառեալ հերձ ի հերձ ի բազում տեղիս ահաւոր խորութեամբ, եւ ամենայն լսողքն զարմանային։
       Դարձեալ եղեւ ի թուականութեանն Հայոց յամի -ՇԿ գայր խաղայր Մամտուտն բազմութեամբ զօրօքն Թուրքաց՝ եւ հասանէր ի վերայ ամուր բերդին, որ կոչէր Թլկուրան, եւ արար պատերազմ ի վերայ նորա. եւ բերդացիքն ետուն առ վտանգին զբերդն ի ձեռս Մամտուտին. եւ կային ի բերդն քառասուն Փռանգ. առեալ զնոսա եւ կոտորեաց սրով, առեալ եւ զԳօտէթիլն՝ եւ գայր իջանէր ի Շէնաւ առ ամիրայն Արապկաց, որ ասէին Մնի, եւ յարուցեալ իջանէր ի գաւառն Ուռհայոյ ի բերդն, որ կոչի Ջուլման. եւ ժողովեցան առ նա ժողովք բազումք։ Յայնժամ գայր առ նա մեծ ամիրայն բազում զօրօք, որ ասի Ահմատիլ, որ էր մեծ ամիրայ, Սուլման արեւելից ամիրայն, գայր եւ որդին Բուրսուխին՝ եւ հասանէին միաբան ի վերայ Ուռհայոյ. եւ կացեալ զսակաւ աւուրս՝ գնացին ի Սրուճ քաղաք. եւ անցանէին ընդ գետն Եփրատ եւ գային միաբան ի վերայ ամուր բերդին Թլպաշարայ. եւ լինէր յայնժամ ի բերդն կոմսն Փռանգաց Ճօսլինն, որ էր այր քաջ եւ հզօր պատերազմող. իսկ բազմութիւն զօրացն Թուրքաց բազում գունդս պատերազմաց արկանէին ի վերայ բերդին, եւ ոչինչ կարացին առնել։ Յայնժամ ամիրայն Պարսից Ահմատիլն լուեալ էր յառաջագոյն զքաջութիւն Ճօսլին, արար սէր միաբանութեան ընդ նմա՝ եւ եղեն եղբարք միմեանց։ Եւ յարուցեալ Մամտուտն ամենայն զօրօքն Պարսից գնայր ի վերայ Անտիոքայ եւ իջանէր ի տեղին, որ կոչի Շիզար. իսկ Տանդրի արարեալ ժողով զամենայն ազգն Փռանգաց. գայր եւ առ նա թագաւորն Երուսաղէմի Պաղտինն եւ Բերդրան կոմսն Տրապօլսայ, Պաղտոյին կոմսն Ուռհայոյ. եւ ի Շիզարն իջան երկոքեան բանակն հանդէպ միմեանց, եւ ոչ արարին պատերազմ. դարձաւ Մամտուտն եւ գաղտագնաց լինէր յաշխարհն իւր, եւ զօրքն Փռանգաց գնացին խաղաղութեամբ յաշխարհն իւրեանց։
       Յայսմ ժամանակիս սատակեալ լինէր Սուլիման ամիրայն արեւելից՝ ի ճանապարհին յանկարծամահ եղեալ արժանաւոր սատակմամբ ի Տեառնէ, վասն զի արար բազում աւերս եւ կոտորածս ի գաւառս Ուռհայոյ։
       Յայսմ ամի եղեւ վրէժխնդրութիւն յԱստուծոյ անմեղ արեան Գագկայ Շահնշահի՝ որդւոյ Աշոտոյ Բագրատունւոյ, ի ձեռն առն հզօրի մեծ իշխանին Հայոց Թորոսի՝ որդւոյ Կոստանդի՝ որդւոյ Ռուբենայ։ Արդ ի յաւուրս Թորոսի էին սպանողքն Գագկայ արքային Հայոց ի բերդն, որ անուանեալ կոչի Կնդռօսկաւիս, ահաւոր ամրութեամբ բարձրացեալ՝ անպարտելի յամենայն կողմանց. եւ որդիքն Մանդալէի դեռ եւս կենդանի էին երեք եղբարքն, եւ մին ի նոցանէ ունէր ընդ Թորոս միաբանութիւն վասն խնամութեան, եւ յաղագս այսորիկ խոստացեալ էին տալ զբերդն ի Թորոս, վասն զի սահմանակից էր գաւառին նորա մերձ ի յերկիրն, որ կոչի Ձկնջուր, լեռնահայեաց Գամրաց աշխարհին։ Յայսմ ամի յարուցեալ իշխանն Հայոց եւ սկսաւ ինչ զօրօք գնաց առ նոսա սիրոյ աղագաւ՝ եւ իջեալ առ սահմանսն յայն՝ յղեաց առ նոսա եւ ծանուցանէր նոցա զգալն իւր. յայնժամ մի ոմն ի սպանողացն առեալ ընծայս եւ գայր առ Թորոսն. եւ նա մեծարեաց զնա. եւ նա հանեալ դանակ մի ծանրագին եւ հանդերձ մի՝ դնէր առաջի Թորոսի. կերան եւ արբին. յայնժամ ասէր ցնա Թորոս՝ եթէ «Առ իս խոստումն կայ ձեր վասն բերդին, տուք յիս, եւ զամենայն գաւառս իմ առէք ձեզ տեղի, զոր եւ կամիք »։ Եւ որա ստեալ զառաջասացեալսն եւ ասէր ցիշխանն Հայոց, եթէ «Ոչ կարեմք տալ զբերդն, վասն զի մեր հայրենիք է եւ ազգի տեղիք »։ Եւ իբրեւ գիտաց Թորոս, եթէ խաբեցաւ ի նոցանէ, տայր զբերեալ նուէրսն յինքն եւ սրտմտեալ ասէր. «Արի եւ գնա ի տուն քո, եւ յայսմ հետէ պատրաստ եղերուք յինէն »։ Եւ յարուցեալ աստուածասպանին՝ դարձաւ ի տուն իւր. դարձաւ եւ Թորոս դիմօք ի տուն առաջի աչաց նորա։ Եւ իբրեւ գնաց սպանողն եւ եղեւ աներեւոյթ, դարձաւ Թորոսն զօրօքն եւ ի գիշերին հասանէր ի վերայ բերդին՝ եւ դարանակալ առնէր զհետեւակ զօրսն եւ ձիաւորովն հեռանայր յագարակսն՝ կամեցաւ ասպատակ առնել զերկիրն։ Իսկ ի լուսանալ առաւօտուն ելանէին ի փայտէ բերդացիքն եւ հանդիպեցան ի վերայ քմնին, եւ յորժամ տեսին՝ եղեն փախստական։ Եւ յարուցեալ զօրացն Թորոսի՝ ընթանային ընդ զառ ի վեր բերդին. եւ յորժամ տեսին բերդացիքն, փակեցաւ դուռն բերդին, եւ նոքա արտաքոյ կալան զդուռն եւ սկսան պատերազմել, եւ կրակ հարկանէին ընդ ցուեաց բերդին, եւ նա յոյժ բորբոքեցաւ։ Եւ յորժամ տեսին բնակիչքն՝ բացեալ յայլ կողմանէ դուռն եւ ելեալ փախեան. եւ զօրքն Թորոսի առին զբերդն եւ կալան զփախստականսն եւ հաասեալ պատմեցին Թորոսի. եւ նա յոյժ հիանայր եւ գայր մեծաւ ուրախութեամբ ի բերդն ի Կոնդռօսկաւիս։ Եւ յորժամ մտաւ ի բերդն, սկսաւ քննութիւն առնել գանձատան նոցա, վասն զի ամենայն գաւառին ոսկի եւ արծաթ անդ ի պահեստի էր ժողովեալ. եւ ասէր Թորոս ցՄանդալէի որդիքն, եթէ «Բերէք առ իս զԳագկայ թուրն եւ զհանդերձն Հայոց թագաւորին »։ Եւ նոքա բերին. եւ տեսեալ Թորոսի ելաց դառնապէս, լային եւ ամենայն զօրքն։ Եւ յայնժամ հրամայեաց Թորոս ցուցանել զգանձսն իւրեանց, եւ նոքա պնդեալ ոչ գային ի խոստ, եւ սկսան ի խոշտանգանս արկանել զնոսա. յայնժամ միւս եղբայրն աղաչէր զզօրականսն, զի տարցեն զնա ի քարակտուրն, զի ջուր հեղցէ. եւ յորջժամ տարան, ձգէր զինքն ի բարձրութենէ քարին ի վայր եւ անկեալ սատակեցաւ չարաչար. իսկ միւս եղբայրն սկսաւ վտանգ արկանել Թորոսի, եւ նա լրբենի երեսօք ասէր ցԹորոս, եթէ «Դու Հայ մարդ ես, եւ մեք Հոռոմի իշխանք, զի՞նչ կամիս պատասխանի տալ Հոռոմոց թագաւորին, որ դատես զՀոռոմ մարդ »։ Յայնժամ սրտմտեալ Թորոս, եւ գոյն երեսաց այլագունեցաւ, եւ առեալ ի ձեռին իւրում բիր մի կռանի եւ գազանաբար յարձակեցաւ ի վերայ նորա եւ ասէր, եթէ «Ո՞վ էիք դուք, որ զայր հզօր եւ զօծեալ թագաւոր Հայոց սպանանէիք եւ կամ զի՞նչ պատասխանի ետուք ազգին Հայոց ». եւ լալախառն սկսաւ չարաչար հարկանել զնա՝ մինչեւ սատակեցաւ դառնահառաչ մահուամբ։ Եւ յայնժամ գոհանայր զԱստուծոյ, որ էառ զվրէժ արեանն Գաագկայ Հայոց արքային, վասն զի հայր հօրն նորա ռուբէն ի զօրացն Գագկայ էր. եւ միաբարձ արարեալ զամենայն տունս նոցա՝ բազում գանձս եւ դիպակս եւ խաչս յոյժ մեծամեծս արծաթիս եւ պատկեր ոսկեձոյլ եւ արծաթ առեալ գնաց ի Վահկայն. եւ զմիւս եղբայրն զկնի տանէր եւ դնէր ի զօրացն պահապանս բերդին։
       Ի թուականութեանն Հայոց ևՇԿԱ դարձեալ ժողով արար չար եւ արեանարբու գազանն Մամտուտն եւ գայր խաղայր ի վերայ քաղաքին Ուռհայոյ. եւ էր յայնմ ժամու անհոգացեալ քաղաքն ի նմանէ. եւ նա յանկարծակի հասանէր ի վերայ քաղաքին զկնի Զատկին՝ յաւուր մեռելոցի. եւ էր Սահմի ամսոյ մուտ. եւ գայր իջանէր ի Կուպինն եւ յարուցեալ աամենայն բազմութեամբն իջանէր ի դուռն քաղաքին Ուռհայոյ եւ կացեալ զաւուրս ութ՝ փոխեցաւ ի Սասնոյ սարն եւ անտի գայր իջանէր ի Սուրբ Վկայքն մօտ ի պարիսպն։
       Յայնժամ յաղթող զօրականն Քրիստոսի կոմսն Ճօսլինն առեալ հարիւր ձիաւոր եւ հարիւր հետեւակ եւ գայր մտանէր ի Սրուճ քաղաք. յայնժամ զօրքն Թուրքաց հազար եւ հինգ հարիւր ձիաւոր արշաւեցին ի Սրուճ յԵղիային շաբաթ օրն։ Եւ յարուցեալ Ճօսլինն անկանէր ի վերայ Թուրքին եւ սպանանէր ի նոցանէ արս հարիւր եւ յիսուն . եւ կալաւ հինգ արս գլխաւորս եւ էառ զամենայն զծանրոցո նոցա. եւ մնացեալքն փախստական գնացին առ Մամտուտն ի քաղաքն Ուռհա։ Եւ լուեալ Մամտուտն զայս ամենայն՝ զօրօքն գնաց ի վերայ Ճօսլնին ի Սրուճ քաղաք. եւ նոյն ժամայն Ճօսլինն գաղտագնաց լեալ գայր յՈւռհա եւ ի քաղաքն մտանէր։ Եւ կացեալ Մամտուտն ի Սրուճ զաւուրս եւթն, դարձաւ ի վերայ Ուռհայոյ. եւ արք ոմանք նենգաւորք գնացին ընդդէմ նորա եւ ի ճանապարհին ասեն ցնա. «Արա՛ մեզ ողորմութիւն, եւ տացուք այսօր զՈւռհա ի ձեռս քո »։ Եւ նա բազում ուրախութեամբ արար զամենայն կամս նոցա, զի նեղեալ էին ի բազմութենէ սովոյն, եւ առ վտանգին ոչ գիտացին զի՞նչ գործեցին. եւ բերեալ զՄամտուտն ի գիշերի՝ եւ արք հինգ տան զբազմամբոխ քաղաքն զՈւռհա ի ձեռս Թուրքին. ետուն բուրգ մի ի նոսա, որ բարձր էր քան զամենայն քաղաքն ի յարեւելից կուսէ քաղաքին, եւ արս հարիւր հանեալ կացուցին ի վերայ նորա. եւ առին զերկու բուրգն այլ՝ եւ բազմացն։ Իսկ Աստուած, որ ոչ կամի զկորուստ հաւատացելոցն, յառաջագոյն էր բերեալ զկոմսն Փռանգաց զՃօսլինն յօգնականութիւն օրհնեալ քաղաքին Ուռհայոյ. եւ լուեալ զայս քաջ զօրականն Աստուծոյ Ճօսլինն՝ առեալ զկոմսն Ուռհայոյ զՊաղտինն եւ զայլ զօրսն Փռանգաց հասանէր ի պարիսպն ի պատերազմ ընդ թուրք զօրացն . եւ այսպէս քաջապէս մարտ եդեալ արիաբար ի վերայ բրգանն, մինչեւ ի սաստկութենէ պատերազմին զամենայն բազմութիւն զօրացն Թուրքաց ի վայր հեղոյր ի պարսպէն, եւ տուողքն եւ առողքն ի միասին սատակեցան. եւ յաւուր յայնմիկ թափեալ եղեւ քաղաքն Ուռհա ի Թուրքաց քաջութեամբ Ճօսլնին եւ այլ ամենայն զօրացն քաղաքացեացն։ Յայնժամ կոմսն Ճօսլին առ բարկութեան սրտի իւրոյ եւ ի ձեռն չարախօս լեզուաց բազում արիւն եհեղ անմեղ ի քաղաքացեացն՝ սպանմամբ եւ այրմամբ հրոյ. եւ խրատս ցաւագինս, զոր ոչ էր հաճելի Աստուծոյ։ Եւ յայնժամ Մամտուտն յարուցեալ գնաց էառ զԹլմօզն եւ ամօթալից երեսօք գնաց ի Խորասան մեծաւ անարգանօք։
       Յայսմ ամի զօրաժողով արար Տանգրի կոմսն Անտիոքու եւ գնայր ի վերայ Վասլի՝ Հայոց իշխանին եւ յարուցանէր պատերազմ ի վերայ Ռապնայ. եւ սաստիկ պատերազմաւ էառ զքաղաքն Ռապնայ ի Վասլէն. եւ գնաց զօրօք ի վերայ Քեսնոյ եւ իջաւ ի գլուխ դաշտին ներքեւ ակինն ի Թիլն։ Եւ յայնժամ զօրաժողով արար Վասիլն արս հինգ հազար. եւ կացեալ զաւուրս ինչ՝ որ արարին պատերազմ, այլ հաստատեցին ընդ միմեանս սէր. եւ տայր դարձեալ զՌապան ի Վասիլն, եւ տայր Վասիլն զգաւառն Հարսնմսրոյ եւ զԹորէշ եւ զՈւրեմն ի Տանգրի, վասն զի Վասիլն ի Փռանգաց էր առեալ զգաւառս զայս զՀարսն-Մսուր եւ զՓերսին ծածքն եւ զՌազտիպ, զՀարթան եւ զԹորէշ եւ զՈւրեմն, եւ դարձոյց ի յազգն Փռանգաց. եւ գնաց Տանգրի խաղաղութեամբ ի քաղաքն իւր յԱնտիոք։
       Յայսմ ամի՝ յԱրեգի ամսոյ քսան եւ չորս՝ մեռանէր մեծ իշխանն Հայոց, որ կոչեցաւ Գող Վասիլ, եւ եղեւ սուգ սաստիկ ամենայն տանն Հայոց, վասն զի առ նա էին ժողովեալ մնացեալ զօրքն Հայոց եւ ամենայն ազգն Բագրատունեացն եւ Պալհաւունեացն եւ որդիք թագաւորացն Հայոց, եւ ամենայն ազգն Պալհաւունեացն հանդերձ ազատագունդ զօրօք Հայոց առ նա կային հանդուցեալ մեծաւ փառաւորութեամբ. եւ աթոռ հայրապետութեանն Հայոց առ նա եդաւ, վասն զի տիրեալ էր բազում գաւառաց իւրով զօրութեամբ, եւ ամենայն երամք կրօնաւորաց, եպիսկոպոսաց, հարց եւ վարդապետաց առ սա ժողովեցան եւ առհասարակ կային ի մեծ ուրախութեան։ Մեռաւ իշխանն Հայոց Վասիլն եւ թաղեցաւ ի Կարմիր վանքն. եւ էր հոգեբարձու նորա եւ հայր խոստովանութեան Տէր Բարսեղ կաթուղիկոսն Հայոց. եւ տուաւ հողադրամ հազար դահեկան, պատարագաց հարիւր եւ յիսուն հազար դահեկան, աւելի եւ ոչ պակաս, եւ մատաղ անթիւ։ Եւ տարան Տանգրէի բազում տուրս ի տանէն Վասլին, բազում գանձս եւ դիպակս, ձիս եւ ջորիս, տարան եւ զթագն կնոջն Վասլին կնոջն Տանգրէի, եւ այլ իշխանացն գաւառացն տուաւ բազում ընծայս եւ աղքատաց բազում ինչս։ Եւ տան զիշխանութիւն Վասլին՝ տղայ Վասլին, որ էր մայրենեօք յազգէ Կամսարական, սնեալ եւ զարգացեալ ի տուն Վասլին՝ որպէս զորդի ի ծոցս հօր իւրոյ, գեղեցկատեսիլ եւ առիւծադէմ, յաջողակ եւ սրագլուխ եւ այր քաջ եւ պատերազմող, ամաց քսան եւ հնգից. զսա նստուցին յաթոռ մեծ իշխանին Վասլին, եւ նմա հնազանդեցան ամենայն զօրքն, վասն զի էր յոյժ առատաձեռն եւ մեծատուր եւ եղեւ սիրեցեալ յաչս ամենայն զօրացն։ Եւ արար միաբան ժողով Տէր Բարսեղ եւ տայ զամենայն իշխանութիւնն ի տղայ Վասիլն, եւ եղեւ ուրախութիւն ի վերայ ամենայն տանն Հայոց։
       Յայսմ ամի ի Մարերի ամսոյ -ժԸ մեռանէր մեծ հաւատացեալն Աստուծոյ Տանգրի կոմսն Անտիոքու, որ էր այր սուրբ եւ աստուածասէր եւ էր քաղցր բնութեամբն եւ ողորմած, հայելով ի վերայ ամենայն հաւատացելոցն Քրիստոսի , եւ յոյժ խոնարհ էր առ ամենայն ոք եւ արդարադատ յամենայն դատաստանս եւ յիրաւունս Աստուծոյ. սա մեռաւ ի յԱնտիոք քաղաք եւ թաղեցաւ ի սուրբ Պետրոս՝ ի մեծ եկեղեցին Անտիոքու, զոր հիմնարկեցին սուրբ առաքեալքն Պետրոս եւ Պօղոս։ Եւ հրամանաւ Տանգրէի դնեն յաթոռ նորա զքուրորդին իւր, որ կոչի Ռօճէր, այր քաջ եւ արիական պատերազմող։ Յայնժամ պատրիարքն եւ ամենայն իշխանքն Փռանգաց դնեն զՌօճէրն յաթոռն Տանգրէի եւ տան զԱնտիոք ի ձեռս նորա։ Յայսմ ամի յառաջ սպանան երկու իշխանքն մեծք՝ Տիգրան եւ Ապլասաթ ի թուրք զօրացն ի յերկիրն Լեւոնի՝ Ռուբինայ որդւոյն, որք էին ի զօրացն Վասլին։
       Դարձեալ եղեւ ի թուականութեանն Հայոց յամի -ՇԿԲ անօրէնն եւ արեանարբու գազանն Մամտուտ ամիրայն՝ ասպասալարն Պարսից գայր խաղայր անհամար զօրօք ի վերայ Փռանգաց եւ հասանէր ի քաղաքն Տաճկաց, որ կոչի Խառան։ Եւ յայնժամ Պաղտինն կոմսն Ուռհայոյ էր զօրօք քաղաքին ի Թլպաշար. յայնժամ յազգէն Փռանգաց արք չարաշունչք եւ դառն որոճողք համբաւ չարութեան եւ մատնութեան հասուցանէին առ կոմսն եւ ասէին, եթէ «Բազումք միաբանեալ են եւ կամին զքաղաքն Ուռհա ի Թուրքն տալ »։ Իսկ նորա հաւատացեալ սուտ չարախօսութեանն անօրէն եւ չար լեզուաց՝ եւ յայնժամ վճիռ չար ելանէր ի նմանէ՝ առաքեաց վաղվաղակի զկոմսն Սրճոյ զՊայէն եւ հրամայեաց զամենայն քաղաքացիսն հանել ի քաղաքէն Ուռհա, որ ոչ մնաց ի քաղաքն եւ ոչ մի մարդ։ Եւ խորհուրդ արարին չարադէմ ազգն յաւուր յայնմիկ եւ կամեցան սրով կոտորել զամենայն քաղաքն առհասարակ եւ յօժարէին հեղուլ զարիւն անպարտիցն եւ զանմեղաց, որ ոչ ինչ էին գործեալ արատ յանցանաց, բայց ի չարութենէ սրտից ազգին իւրեանց զամենայն ոք չարաբարք կարծէին։
       Իսկ ի յամսեանն Սահմի ի յաւուր կիւրակէի ճաշաժամուն հասանէր ի վերայ Ուռհայոյ չար աղէտ դառնութեան, որ ուրացաւ հայր եւ զորդի եւ որդի՝ զհայր. վասն զի լաց եւ ողբ եւ աղաղակ էր առհասարակ յամենայն քաղաքն, եւ արտասուօք, սգով եւ տրտմութեամբ գոչէին տուն առ տուն, վասն զի եհան վարեաց ի տանէ զամենայն քաղաքն եւ այրել հրամայեցին՝ զորս ի տան գտանէին. ոչ մնաց եւ ոչ մի, բայց միայն արս ութսուն , եւ զայն երեկուն յեկեղեցին ի սուրբ Թորոս ժողովէին ի կլայն եւ զինաւորօք պահէին զնոսա. եւ էր յաւուր յայնմիկ սուգ մեծ ի վերայ Ուռհայոյ յազգէն Փռանգաց, զի ամենայն ոք վայ կարդայր ի վերայ անձինն իւրոյ. եւ ոչ մնաց ինչ չարութիւն գիշոյ, որ ոչ ածին ի վերայ քաղաքին Ուռհայոյ ազգն Փռանգաց։ Եւ յայսմ վայրի լցան ասացեալքն յառաջին տեսողացն, որք ասացին՝ եթէ «Վայ տանն Աբգարու »։ Եւ գնացին ամենայն արք քաղաքին ի Սամուսատ. եւ եղեւ մայրաքաղաքն Ուռհա դատարկ եւ նստաւ իբրեւ զկին մի այրի, այն՝ որ մայր էր յառաջ ամենայն արարածոց եւ առ ինքն ժողովէր զամենայն ցրուեալսն աշխարհի եւ կամ այն, որ յառաջագոյն ելանէին խաչիւ ընդդէմ Փռանգաց, յորժամ մուրանալով գային առ նոսա. եւ ահա փոխանակ բարեացն զայս այսպէս գործեցին ընդ նոսա եւ չար հատուցին ամենայն հաւատացելոցն։
       Յայնժամ զօրքն Թուրքաց, որք էին ի Խառան, գնայր անցանէր ընդ Եփրատ գետն եւ խաղաց ամենայն բազմութեամբն եւ գնաց ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմի եւ ընդ ամենայն ազգն Փռանգաց։ Եւ յորժամ լուաւ զայս Պաղտինն, եթէ գնաց Մամտուտն եւ իջաւ յերկիրն Երուսաղէմի, ամաչեալ լինէր ընդ ստութեան գործն իւր, առաքէր թուղթ ի յՈւռհա դարձուցանել զքաղաքացիքն. եւ զկնի երեք աւուր դարձաւ ամենայն մարդ ի տուն իւր։
       Յայնժամ զօրքն այլազգեաց իջեալ բանակեցան ի քաղաքն, որ կոչի Տապար, մօտ ի ծովն Տիբերական. իսկ թագաւորն Երուսաղէմայ առաքեաց յԱնտիոք եւ կոչեաց զկոմսն Փռանգաց զՌօճէրն ամենայն զօրքն Փռանգաց եւ զկոմսն Տրապօլսայ զորդին Զնճիլին. եւ միաբան գնացին ի կոչն նորա։ Իսկ զօրքն Երուսաղէմայ հպարտացեալ լինէին, յառաջացան ի պատերազմ ելանել ի վերայ թուրք զօրացն, եթէ զի մի՛ գայցեն անտիոքացիքն եւ առնուցուն անուն քաջութեան։ Եւ Աստուած ոչ հաճեցաւ ի խորհուրդս հպարտութեան նոցա եւ յամօթ արար զամբարտաւանութիւն նոցա , վասն զի յորժամ յարձակեցան ընդ միմեանս ի պատերազմ յաղթեցին զօրքն Թուրքաց զօրացն Փռանգաց եւ դարձուցին զնոսա ի փախուստ. եւ արս փառաւորս սպանին ի զօրացն Փռանգաց եւ զհետեւակ զօրսն զամենայն կոտորեցին. եւ մի ոմն այր քաջ ի զօրացն Թուրքաց հասեալ թագաւորին Երուսաղէմի եւ երկաթի լախտովն հարկանէր զթիկունսն նորա. իսկ Տէր օգնեաց եւ փրկեաց զնա, վասն զի նոյն ժամայն հասանէին զօրքն անտիոքացւոցն եւ Տրապօլսայ. եւ տեսեալ զայն Ռօճէր կոմսն Անտիոքայ՝ գոչեաց որպէս զառիւծ եւ վաղվաղակի անդր հասանէր եւ դարձոյց ի փախուստ զզօրսն Թուրքաց եւ փրկեաց զթագաւորն եւ զամենայն զօրսն Երուսաղէմայ։ Յայնժամ բանակեցաւ զօրքն այլազգեաց ի մի կողմ լերինն ի մէջ ընդ Տապարի եւ ընդ Երիքով եւ բանակեցան զօրքն Փռանգաց ի միւս կողմն լերինն. եւ այլ պատերազմ ոչ արարին ընդ միմեանս. եւ կացեալ ի սակաւ աւուրս՝ եւ դարձաւ Մամտուտն եւ մտաւ ի Դմիշկ քաղաք, եւ զօրքն Փռանգաց դարձաւ այր իւրաքանչիւր ի քաղաք իւր։
       Իսկ ամիրայն Մամտուտն յորժամ մտաւ ի քաղաքն Դմիշկ՝ խորհեցաւ կորուսանել զամիրայն Դմշկայ զՏուղ - Տիկինն եւ առնուլ զքաղաքն. եւ այս խորհուրդ նենգութեան ազգ լինէր ամիրային. եւ յայնժամ Տուղ-Տիկինն հանեալ ի բանտէ իւրմէ այր մի մահապարտ Պարսիկ՝ խոստացաւ նմա ազատութիւն եւ փառաւորութիւն եւ տայր նմա հինգ հարիւր դահեկան, զի սպանցէ զՄամտուտն։ Եւ եղեւ զի յորժամ ելանէր Մամտուտն ի տանէ աղօթից իւրոց եւ կայր կանգնեալ ի մէջ ճեմարանին առ Կարմիր սիւնովն, գայր Պարսիկն եւ յանկարծակի հարկանէր դանակովն զձախոյ քովն նորա՝ եւ սատակեաց զանօրէնն եւ զչար գազանն զՄամտուտն. եւ Պարսիկն ի նոյն տեղին սատակեցաւ չարաչար, եւ զօրքն Մամտուտին գնացին փախստական յաշխարհն իւրեանց։
       Յայսմ ամի՝ յամսեանն Տրէի յաւուր հինգերորդի՝ մեռանէր հայրապետն Հայոց Տէր Բարսեղ, այս ինչ պատահեալ նմա ի չարին ազդեցութենէ, վասն զի յաւուր միում ելանէր ի վերայ տանեացն ի գեօղն, որ կոչի Վարդահերի, որ էր մերձ յանծանօթ ի սահմանս Պեհեսնոյ՝ աշակերտօքն հանդերձ եւ կայր յաղօթս քահանայիւք եւ եպիսկոպոսօք. եւ յանկարծակի անկաւ եւ կործանեցաւ տունն. եւ ոչ ումեք եղեւ վնաս՝ բայց միայն Տեառն Բարսղի, վասն զի հարաւ ողն նորա ընդ պարիսպ տանն եւ բեկաւ. եւ ապրեալ եղեւ զաւուրս երիս եւ տայր տանել զինքն ի վանքն իւր, որ կոչի Շուղր. եւ ի կենդանութեանն իւր տայր զաթոռ պայրապետութեանն իւր եւ զքօղն ի Տէր Գրիգորիս որդի Ապիրատին, որ էր քուրորդի Տեառն Վահրամայ. մեռաւ Տէր Բարսեղն եւ թաղեցաւ ի Շուղրն մեծաւ հանդիսիւ եւ հայրապետական փառօք եդաւ ի գերեզմանի։
       Յայսմ ամի նստաւ յաթոռ հայրապետութեանն տանն Հայոց Տէր Գրիգորիս որդի Ապիրատին, որ էր յազգէ Գրիգորոյ Մագիստրոսին՝ որդւոյ Վասակայ Պալհաւունւոյ, վասն զի զկնի մահուանն Տեառն Բարսեղի եղեւ ժողով եպիսկոպոսաց եւ հարանց ի Կարմիր վանքն՝ մերձ ի Քեսուն գաւառ՝ եւ հրամանաւ Հոգւոյն ձեռնադրեցին զՏէր Գրիգորիս եպիսկոպոս ի վերայ ամենայն տանն Հայոց. եւ ի նմին աւուր տան զձեռնադրութիւն կաթուղիկոսութեանն ի վերայ աթոռոյ սրբոյն Գրիգորի. եւ նստաւ ի հայրապետական աթոռն մինչ էր ի տղայութեան հասակին, վասն զի չեւ եւս էր լեալ սկիզբն մօրուացն. եւ էր բարձրահասակ եւ գեղեցկատեսիլ եւ բարուքն յոյժ խոնարհ։
       Իսկ ի թուականութեանն Հայոց -ՇԿԳ զօրաժողով արար սուլտանն Պարսից Տափարն՝ որդի Մելեք-շահին եւ կացուցանէր ի վերայ զօրացն ասպասալար զմեծ ամիրայն, որ ասի Բուրսուխ. եւ առեալ զհետ իւր զորդի սուլտանին՝ տղայ գոլով՝ եւ գայր խաղայր բազմութեամբ զօրօք եւ հասանէր ի վերայ քաղաքին Ուռհայոյ։ Եւ ի Սահմի ամսոյ -ԻԴ յաւուր ուրբաթու իջանէր ի դուռն քաղաքին Ուռհայոյ. եւ կացեալ զաւուրս երեսուն մեծաւ պատերազմաւ՝ դարձեալ գնայր իջանէր ի վերայ Եփրատ գետոյ եւ աւերեաց զամենայն գաւառն առ եզերօք գետոյն. եւ գայր իջանէր ի վերայ քաղաքին. որ կոչի Պիր՝ ի յեզերս Եփրատ գետոյն. եւ ժողովեցան ամենայն զօրքն Փռանգաց յայնկոյս Եփրատ գետոյն եւ ոչ համարձակեցան անցանել յիրեար։ Եւ դարձաւ Բուրսուխն ի քաղաքն յՈւռհա եւ անտի գնաց ի Մծբին քաղաք Տաճկաց։ Եւ ժողով արար ամիրայն Խազի եւ Պալակն եւ մեծաւ պատերազմաւ յաղթեցին Բուրսուխին եւ արարին զնա փախստական եւ կալան զորդի Սուլիմանին եւ յետոյ ի բաց թողին զնա։
       Յայսմ ամի եղեւ աստուածասաստ բարկութիւնն ի վերայ արարածոցս, վասն զի ինքն Տէր Աստուած ամենակալ զօրութեամբն իւրով մեծաւ սրտմտութեամբն հայեցաւ յարարածս իւր, զի որդիք մարդկան առհասարակ մոլորեալք եղեն յարդարութեան ճանապարհէ անտի ըստ մարգարէին բանի, որ ասէր, եթէ «Ոչ գոյ ի ժամանակիս յայսմիկ իշխան, մարգարէ եւ առաջնորդ. եւ ոչ ոք է, որ առնէ զբարի, եւ ոչ ոք է եւ ոչ մի »։ Այսպիսի օրինակաւս ամենեքին սիրեցին զանօրէնութեան ճանապարհս մեղաց եւ ատեցին զամենայն պատուիրանս եւ զիրաւունս Աստուծոյ, վասն զի ոչ իշխանք եւ ոչ զօրականք եւ ոչ ժողովրդականք եւ ոչ առաջնորդք եւ ոչ քահանայք եւ ոչ կրօնաւորք ոչ մնացին եւ ոչ կացին ի գործն Աստուծոյ ուղղապէս, այլ ընթացան զհետ ցանկութեան մարմնոյ եւ զոր սիրէ աշխարհս. եւ զայս ամենայն համարեցաւ Աստուած ի գործ կատարման մեղաց. եւ ահա եղեւ ըստ բանի մարգարէին՝ որ ասէր. «Ո՞ հայի յերկիր եւ տայ դողալ սմա »։ Եւ արդ՝ զի հայեցաւ Աստուածն յարարածս բարկութեամբ, եւ արարածք յանձն առին կործանիլ յահէ զօրութեանց Տեառն. եւ եղեւ այսպէս, վասն զի ահա յամսեանն Մարերի յերկոտասան աւուրն յաւուր կիրակէի ի տօնի Խաչ Գիւտին եղեւ մեծասաստ արհաւիրք ի վերայ տիեզերաց, որ ոչ լուաք այսպիսի բարկութեան կատարածս ոչ յառաջն եւ ոչ այժմ եւ ի պատուիրանաց սրբոց գրոց. եւ արդ ահա մինչդեռ էաք ի խոր քնոյ , եղեւ յանկարծակի ճայթումն եւ թնդումն ահաւոր, եւ գոռայր առհասարակ ամենայն արարածք. եւ եղեւ դղրդումն սաստկապէս, եւ ահագին թնդմամբ շարժեցաւ երկիր եւ լերինք, եւ պատառեցան ապառաժ վէմք, եւ հերձան բլուրք. եւ ի սաստկութենէ ահաւոր բարկութեանն հնչէին լերինք եւ բլուրք՝ իբրեւ զկենդանի անասունք սասանեալ բչէին, որ եւ լսելի իսկ լինէր բարբառք լերանցն եւ գայր իբրեւ զգոչիւնս բազմութեան բանակաց. եւ այսպիսի օրինակաւս իբրեւ զծով ծփայր եւ դողայր երերալով արարածքս յահէ զօրութեան Տեառն Աստուծոյ, վասն զի առհասարակ իբրեւ զպղինձ հնչեաց ամենայն դաշտք եւ լերինք եւ որպէս զծառս հողմակոծեալս երերայր, դողայր, սասանէր. եւ գայր թնդիւն եւ հեծութիւն յարարածոցս, որպէս զբազմօրեայ հիւանդի, եւ մեծաւ երկիւղիւ զկործանումն յուզէր. իբրեւ փախստական յուսահատեալ եղեւ երկիր եւ սարսափմամբ զարհուրէր եւ իբրեւ զմեղապարտ ոք ձայն ողբոց եւ լալումն արտասուաց հանէր. եւ լսելի լինէր ձայնն զկնի շարժմանն իբրեւ զմի ժամ գիշերին։ Եւ յահէ բարբառոյ բարկութեանն ամենայն ոք յուսահատեցաւ ի կենացս եւ ասացին՝ եթէ Եհաս օր կատարածի եւ դատաստանի մերում, զի զայն աւուրն զպատկերն ունէր։ Օրն էր կիրակի եւ ձայնովն ի վառ ձայն, եւ լուսինն ի փուլ էր, եւ զամենայն զպատճառն զվերջին աւուրն ունէր. եւ ահա կային ահաբեկեալ իբրեւ զմեռեալս յուսահատեալք։ Եւ յայսմ գիշերիս կործանեցան բազումք քաղաքք եւ գաւառք. եւ ամենայն, որ կործանեցան՝ էին գաւառք Փռանգաց, եւ յայլ գաւառաց եւ կամ յայլ ազգաց ոչ եղեւ վնաս եւ ոչ ինչ։ Եւ յայսմ գիշերի եղեւ կործանեալ Սամուսատ քաղաքն եւ Հարսն-Մսուր եւ Քեսուն, Ռապան եւ Մարաշ քաղաք ահաւոր կործանեցաւ եւ ոգիք իբրեւ քառասուն հազար մեռան, զի էր բազմամբոխ քաղաք, եւ ոչ մնաց ի նոցանէ եւ ոչ մի։ Այսպէս եւ քաղաքն Մսիս կործանեցաւ անթիւ արանց եւ կանանց, եւ այլ բազում գեւղք եւ վանորայք եւ անհամար արք եւ կանայք, տղայք հազարք հազարաց եւ բիւրք բիւրուց կործանեցան։ Եւ եղեւ զի ի Սեւաւ լեառն անուանի յանապատն, որ կոչի Բարսեղեանց, էին ժողովեալ եկեղեցօրհնէքն սրբասնեալ կրօնաւորք եւ վարդապետք Հայոց եւ կային ի պաշտօնն Աստուծոյ, անկաւ եկեղեցին ի վերայ նոցա, եւ երեսուն կրօնաւոր եւ երկու վարդապետ կատարեցան ի ներքոյ նորա, որ կան մինչեւ ցայսօր. նոյնպէս եւ եղեւ մերձ ի Մարաշ ի մեծ անապատին, որ ասի Յեսուանց, անկաւ եւ կործանեցաւ վանքն եւ ամենայն դասք կրօնաւորացն. եւ յորժամ դադարեաց շարժն, ձիւն սկսաւ գալ եւ զամենայն աշխարհս ի ներքոյ կատարեաց. մեծ եւ փառաւոր վարդապետն Հայոց Գրիգոր, որ ասի Մաշկեւոր, ի նմին տեղւոջ կատարեցաւ. եւ այսպիսի օրինակաւս բազում անցումն եւ բարկութեան կատարած եղեւ հաւատացելոցս ազգացս։ Այս այսպէս գործեցաւ վասն մեղաց, զի այր իւրաքանչիւր թողին զբուն պողոտայն պատուիրանացն Աստուծոյ եւ զհետ բորբոքեցան մոլորական ճանապարհին, եւ ելին ի գրոց պատուիրանաց եւ կան յիմարեալք. որպէս յաւուրսն Նոյի ուտէին, ըմպէին, մինչեւ կորեան ըստ գործոց իւրեանց, այսպէս եւ սոքա կային ի գործ ուրախութեան՝ մինչեւ եհաս բարկութիւն ի Տեառնէ Աստուծոյ եւ սատակեաց զգործողսն չարեաց, վասն զի գնացին մեծամեծ յանցանօք։
       Յայսմ ամի մեռաւ սուրբ վարդապետն Հայոց Գէորգ, որ անուանեալ կոչեցաւ Մեղրիկ, որ էր այր սքանչելի եւ հրաշալի ճգնաւոր. զառաջին ժամանակս կենաց իւրոց անցուցեալ էր միայնակեցութեան կարգօք ցամս յիսուն, եւ վախճանեցաւ ամաց եօթանասնից, եւ ամենայն ժուժկալ եւ ճգնաւորական հանդիսիւք՝ եւ չորաճաշակ գոլով ամենայն ի կեանս իւրում՝ հաւասարեալ էր ամենայն կարգօք եւ կրօնիւք առաջին սրբոցն. եւ զամենայն ժամանակս կենաց իւրոց զկիրակէքն յոտանաւոր արթնութեամբ անցուցանէր. եւ էր ինքն ի Հայոց աշխարհէն, ի Վասպուրական գաւառէ, ի գեղջէն, որ Անալիւր կոչի գեղն եւ է մեծ. սա ի տղայութեան կրօնաւորեալ լինէր ամենայն հռչակաւոր անուամբ եւ վարս սքանչելիս ստացեալ եւ օրինակ բազմաց եղեալ եւ հայր խոստովանութեան լինէր ամենայն Հայաստանեայցս եւ դարձուցանէր զամենեսեան ի ճանապարհս լուսոյ եւ ի ձեռն ապաշխարութեան յորդեգրութիւն Հօրն երկնաւորի ընծայեցուցանէր զամենեսեան. սա մեռանէր բարի խոստովանութեամբ ի Քրիստոս եւ թաղեցաւ ի գաւառն Անաւարզա, ի մեծ անապատն, որ Դրազարկ կոչի, զոր նորոգեաց մեծ իշխանն Հայոց Թորոս։
       Դարձեալ ի թուականութեանն Հայոց -ՇԿԴ եղեւ ահաւոր եւ հրաշալի նշան ի քաղաքն Տաճկաց, որ ասի Ամիթ, զի վասն բազմանալոյ անօրէնութեանն չար եւ պիղծ ազգին իւրեանց՝ յանկարծակի անկաւ հուր յերկնից ի մէջ գիշերի ի վերայ աւագ ճեմարանին իւրեանց. եւ սաստկացեալ հուրն երկնից եւ բորբոքեալ մեծաւ բարկութեամբ եւ իբրեւ գազանաշունչ բնութեամբ զքարինս պարսպին որպէս զփայտ այրէր. եւ եղեն բախեալ ամենայն արք քաղաքին ի վերայ նորա եւ ոչ կարացին անցուցանել զանշիջանելի հուրն, այլ դիզացեալ բարձրանայր հուրն մինչեւ յերկինս եւ ապականեալ այրեաց զաղօթից ժողովարանն եւ զաղտեղացեալ հանդիսարանն. այս եղեւ յԱմիթ քաղաքն, զոր շինեաց Տիգրան արքայն Հայոց։
       Յայսմ ամի դարձեալ ժողով արար ասպասալարն Պարսից ամիրայն Բուրսուխն եւ գայր եւ հասանէր ի դուռն Ուռհայոյ. եւ կացեալ սակաւ աւուրս՝ անցանէր ընդ Եփրատ գետ եւ գնաց ի Հալապ քաղաք եւ անտի անցեալ էառ զՇիզարն զքաղաքն Տաճկաց եւ կամեցաւ ասպատակ առնել զԹլպաշար եւ զամենայն գաւառն Անտիոքայ. եւ յայնժամ ժողովեցան ամենայն ազգն Փռանգաց յԱնտիոք առ կոմսն Ռօճէրն, գայր եւ թագաւորն Երուսաղէմայ եւ Պաղտինն կոմսն Ուռհայոյ եւ միաբանեցան ի գաւառն Շիզարուն։ Յայնժամ գայր ի բանակն Փռանգաց մեծ ամիրայն Պարսից Խազի, որ կոչի որդի Արդուխին, բազում զօրօք գայր առ Ռօճէրն, վասն զի յոյժ թշնամի էր Բուրսուխին, գայր առ նոսա եւ ամիրայն Դմիշկայ, որ ասի Տուղ-Տիկին, եւ եղեն միաբանեալ ընդ ազգն Փռանգաց. եւ արարին ընդ միմեանս դաշինս եւ սէր հանդերձ մեծամեծ երդմամբ՝ Խազի եւ Տուղ-Տիկին. նոյնպէս եւ Հալպայ ամիրայն միաբանեալ եղեւ ընդ զօրսն Փռանգաց. եւ կային հանդէպ միմեանց զօրքն այլազգեաց եւ Փռանգաց զամիսս չորս. իսկ զօրքն Թուրքաց ոչ համարձակեցան ելանել ի պատերազմ. եւ գաղտաբար դարձաւ Բուրսուխն խաբ տալով զօրացն Փռանգաց։ Եւ գիտացեալ Փռանգաց, եթէ դարձաւ Բուրսուխն, գնաց թագաւորն Երուսաղէմայ եւ Տրապօլսոյ եւ դարձան ամիրայքն Խազի եւ Տուղ-Տիկին եւ Հալպայն , գնացին ի գաւառս իւրեանց. եւ յայնժամ գիտացեալ Բուրսուխն զգնալ զօրացն Փռանգաց, դարձաւ յԱնտիոք եւ կամէր աւար հարկանել զգաւառն. եւ լուեալ զայս կոմսն Ուռհայոյ ի յԱնտիոք՝ եւ առեալ զՌօճէրն եօթն հարիւր ձիաւորով՝ հասանէր ի վերայ Բուրսուխին ի Հալպ գաւառին. եւ գտեալ անպատրաստ զնա, յարձակեցաւ ի վերայ նորա. եւ մեծաւ զօրութեամբ յաղթեցին նոցա եւ արարին զնոսա հալածականս. կալան արս փառաւորս եւ առին բազում առս եւ աւարս եւ առհասարակ զամենայն բանակն աւար հարկանէին, եւ մնացեալքն գնացին ամօթով։
       Յայսմ ամի կոմսն Ուռհայոյ Պաղտինն պատերազմ յարուցանէր ի վերայ Վասլին իշխանին Հայոց այն, որ ունէր զիշխանութիւն գող Վասլին։
       Յայսմ աւուրքս գնաց Պաղտինն զօրօք ի վերայ ամուր քաղաքաբերդին Ռապնայ եւ բազում աւուրս ի վերայ՝ ոչինչ կարաց առնել , խսարեալ ունէր զնա ի պահեստի։
       Յայնժամ գնաց Վասիլն առ մեծ իշխանն Հայոց, որ կոչէր Լեւոն, որդի Կոստանդեայ՝ որդւոյ Ռուբենայ՝ եղբայր Թորոսի եւ կին առեալ էր զդուստր նորա. յայնժամ Թորոս եղբայր Լեւոնի կոչեաց զտղայ Վասիլն եւ նենգութեամբ կալաւ զնա եւ տայր ի Պաղտինն ի յՈւռհայոյ կոմսն։ Եւ նա գազանաբար ի խոշտանգանս արկանէր զայրն քաջ եւ զհզօր պատերազմող եւ բռնութեամբ առեալ ի նմանէ զամենայն գաւառն եւ խափանեաց զիշխանութիւնն Հայոց ի յայնմ աշխարհէն։ Եւ Վասիլն գնաց առ Լեւոն աներն իւր եւ անտի յարուցեալ գնաց ի Կոստանդնուպօլիս. եւ արար նմա թագաւորն Հոռոմոց մեծ ընդունելութիւն եւ ամենայն զօրաց իւրոց։
       Դարձեալ ի թուականութեանն Հայոց -ՇԿԶ զօրաժողով արար կոմսն Ուռհայոյ Պաղտինն, եւ Կալարան կոմսն Սրճոյ, եւ գնացին ի վերայ Հայոց իշխանին՝ որում անունն կոչէր Ապլղարիպ, որ էր եղբայր Լիկոսին եւ որդիք Վասակայ, արք քաջք եւ պատերազմողք, որ բնակեալ էր ի Նզեպն առաջին տէրն Թլպաշարայ եւ ի Պարսից առեալ էին բազում տեղիք քաջութեամբ իւրեանց. եւ ուժգին զօրութեամբ առին զքաղաքն զՊիրն եւ շինեցին իւրեանց բնակարան, վասն զի էին քաջք եւ անուանիք պատերազմողք, ունէին իւրեանց զօրականս արս հազար։ Եւ յորժամ տեսանէր կոմսն զգաւառն նոցա, կարի յոյժ մախայր ի սիրտն իւր եւ ոչ կարաց ծածկել զնախանձ չարին , զօրաժողով արար եւ գնաց ի վերայ Պիրին եւ ի հոգս առեալ զքրիստոնեայսն առաւել քան զԹուրքն եւ զտարի մի ի խսար արկեալ զիշխանն Հայոց զԱպլղարիպն չարաչար եւ ազգի ազգի նեղութեամբ. եւ յայնժամ առ վտանգին եւ առ վշտացն անճարեալ լինէր Ապլղարիպն եւ տայր զՊիրն եւ զամենայն գաւառն ի Պաղտոյինն, եւ ինքն գնաց առ իշխանն Հայոց առ Թորոս Ռուբենայ որդին՝ յԱնաւարզա։ Եւ կոմսն տայր զՊիրն եւ զամենայն գաւառն ի Կալարան Փռանգաց. ահա որ մի առ մի քակեաց զամենայն իշխանսն Հայոց կարգաւ առաւել քան զտունն Պարսից եւ այսպիսի օրինակաւս հալածականս արար զիշխանսն Հայոց, զայն՝ որ մնացեալ էին ի կատաղի ազգէն Թուրքաց։ Սա մեծաւ նեղութեամբ տարագիր արար զամենեսեան, քակեաց զամենայն իշխանութիւն Գող Վասլին, փախստական արար զամենայն դասս ազատաց , որ ի Կոստանդնուպօլիս, աւարեաց եւ զմիւս իշխանն Հայոց զԲագրատ զայր քաջ եւ յափշտակեաց զամենայն գաւառն նորա, որ բնակեալ էր յԱրեւընդան մերձ ի Կուրիս. անցոյց եւ զԿոստանդին զտէրն Կարկռայ, որ եւ ի կապանսն մեռանէր չարաչար նեղութեամբ ի բերդն ի Սամուսատ. ի գիշերի շարժին գտին զնա յեզր Եփրատ գետոյն ի վերուստ ի վայր հոսեալ. ի խոզակ Մջնկին կայր բեւեռեալ ի բանտի եւ այնիւ եկն ի վայր եւ այնպէս մեռաւ։ Նոյնպէս եւ Պեմունդն ի բաց վարեաց զմեծ իշխանն Հոռոմոց՝ զիշխանաց իշխանն, որ բնակեալ էր ի Մարաշ քաղաքն. նա եւ այլ բազում եւ գեղեցիկ իշխանք ի բանտ եւ ի չարչարանս եւ ի կապանս մեռուցանէր. եւ բազումք այն էին՝ որոց զաչսն խաւարեցուցեալ էին, զձեռսն կտրեալ եւ զունչսն հատեալ. հատանէին զերանսն եւ ի փայտ հանեալ սպանանէին զտղայսն անմեղսն վասն ծնողացն խրատեալ հրամայէին։ Եւ այսպիսի գործս անթուելի եւ անպատմելի, զի հանապազ վասն գանձի առնլոյ անիրաւաբար չարչարանօք յաւեր եւ յապականութիւն դարձուցին զերկիր. եւ յամենայն ժամ պարապեալ կային եւ այլ ոչինչ առնէին, բայց միայն նստեալ խորհէին զչարութիւն, զհիլա եւ զամենայն ճանապարհս չարեաց սիրէին, բարեաց եւ ամենայն երախտեաց մոռացողք. զբազում անիրաւութիւնս նոցա կամէի գրել, բայց ոչ համարձակեցաք, զի ընդ իշխանութեամբ նոցա էաք։
       Իսկ ի թուականութեանն Հայոց -ՇԿԷ յարուցեալ Պաղտունն Ուռհայոյ կոմսն գնաց աղօթական ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ։ Եւ մինչ լինէր աւուրք սուրբ աղուհացիցն, զօրաժողով արար թագաւորն Երուսաղէմայ Պաղտինն եղբայրն Կօնդօփրէի՝ գնացեալ ի կողմանս աշխարհին Եգիպտացւոց, կամեցաւ ածել իւր ի հնազանդութիւն զազգն բարբարոսաց. եւ գտանէր զամենայն աշխարհն փախուցեալ ի մարդոյ, դարձաւ դիմօք ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ։ Եւ ի գալն՝ ցաւ հասանէր նմա, որ եւ ի ճանապարհին մեռանէր։ Եւ մինչդեռ կենդանի էր՝ պատուէր տայր ասելով. «Առաքեցէք յՈւռհա եւ բերէք զկոմսն զՊաղտինն եւ կացուցէք զինքն ի քաղաքն Երուսաղէմ տեղապահ, մինչեւ ի Փռանգաց գայցէ իմ եղբայրն, եւ զնա դիք ձեզ թագաւոր »։ Եւ յայնժամ բերին դագաղօք զթագաւորն յԵրուսաղէմ եւ թաղեցին զնա առաջի սրբոյն Գողգոթայի, զայր բարի եւ զսրբասէր եւ խոնարհ սրտիւք։ Իսկ իբրեւ գտան զՊաղտինն յԵրուսաղէմ, հիացան յոյժ եւ դարձեալ ուրախ լինէին եւ համարեցան եթէ յԱստուծոյ եղեւ կոչն այն. եւ որպէս անդարձ արարեալ էր թագաւորն, տան զտեղապահութիւնն Երուսաղէմայ ի Պաղտինն։ Եւ նա ոչ առնոյր յանձն, այլ զաթոռ թագաւորութեանն խնդրէր. եւ պայման արարեալ զամ մի ոչ դնել թագ ի գլուխն, եւ եթէ ոչ գայցէ եղբայր թագաւորին՝ դիցէ զթագն։ Եւ հաճեցան ամենայն տունն Փռանգաց զբան նորա. եւ յաւուր Ծառզարդարին տարան զկոմսն Ուռհայոյ ի տաճարն Սողոմոնի եւ դնէին զնա յաթոռ թագաւորութեանն Երուսաղէմի, եւ ի կատարման տարւոյն դնեն զթագն ի գլուխն Պաղտունին։ Պաղտինս այս էր ի մեծամեծաց տանն Փռանգաց, այր քաջ եւ պատերազմող, մարմնովն սրբասէր եւ մեղաց ատեցող եւ բարուքն հեզ եւ ցած, այլ յաւեր ճարտար եւ յափշտակող անյագուրդ, գանձուց եւ արծաթոյ անկուշտ եւ ի տուրս ընչից նուազ եւ հաւատովն յոյժ ուղղափառ եւ բարուքն եւ բնութեամբն յոյժ հաստատուն։ Եւ արդ ահա այս երկու թագաւորքս, որք ելին ի յՈւռհայոյ, եւ երկուքն զմի անուն ունէին՝ Պաղտին գոլով։
       Յայսմ ամի մեռանէր Տափարն սուլտանն Պարսից որդին Մելեք-շահին, այր գազանամիտ յոյժ։ Արդ սա ի ժամ մահուանն իւրոյ գործեաց գործ զարմանալի, որ անլսելի էր լսելեաց, վասն զի յորժամ գիտաց , եթէ մեռանելոց էր, յաղագս որդեացն արար զայս. առաքեաց եւ կոչեաց ի պաղատն զկինն իւր զԳոհար խաթունն՝ զդուստրն ամիր Իսմայէլին, եւ գաղտ ի զօրացն հրամայեաց զնա զենել առաջի իւր, Զի մի՛ արասցէ, ասէ, իւր այր եւ հանցէ զորդիքս իմ ի յաթոռոյ եւ ի հայրենեաց իմոց. վասն զի էր մեծազգի եւ բազում զօրաց տէր եւ սա յամենայն ազգաց գեղեցիկ աղջկունս էր ժողովեալ՝ կուսանս չորս հարիւր, որ կային յոտն առաջի նորա զարդարեալ գեղեցիկ զարմանալեօք , յականց եւ ի մարգարտաց՝ հանդերձ արաբացի ոսկւով, եւ թագ ի գլուխսն, եւ հիւսեակ գլխոյն զարդարեալ ոսկւով եւ ամենայն սքանչելի զարդարանօք ի գոյնս գոյնս, փայլէին առաջի նորա։ Իսկ նորա զայն զմեծ թագուհին առաջի իւր սպանանէր, վասն զի մի՛ արասցէ իւր այր զեղբայրն իւր, զայն՝ որ նստեալ էր սուլտան ի խորին աշխարհն Պարսից, ի յՕզնկան քաղաք եւ ի Խզնէ, որ է երից ամաց գնացք ի խոր քան զՍպահան։ Եւ զկնի այսորիկ դնէր Տափարն յաթոռ թագաւորութեանն իւրոյ զաւագ որդին իւր զՄահմուտն եւ տայր զամենայն Պարսիկս ի ձեռս նորա. եւ զկրտսեր որդին զՄելեքն դնէր սուլտան ի Գանձակ քաղաք Հայոց եւ տայ զամենայն արեւելք ի ձեռս նորա։ Եւ կայր նորա այլ եւս երկու որդիք. բայց Գոհար խաթունին ոչ գոյր որդիք։
       Յայսմ ամի մեռանէր Պարսից խալիփայն, այն՝ որ նստէր յաթոռն Մահմէտի ի Բաղդատ քաղաք։
       Յայսմ ամի զօրաժողով արարեալ մեծ կոմսն Փռանգաց Ռօճէրն տէրն Անտիոքայ քաղաքի եւ գնաց ի վերայ քաղաքին Տաճկաց, որ կոչի Ազազ , մերձ ի Հալպ քաղաք։ Գայր առ նա իշխանն Հայոց Լեւոն՝ որդի Կոստանդէի որդւոյ Ռուբենայ եւ գայր զօրօք իւրովք ի վերայ այլազգեացն։ Եւ արար Ռօճէրն պատերազմ ի վերայ Ազզուն զաւուրս երեսուն, եւ ոչ կարէին զզօրսն քաղաքին ի ներքս ածել . եւ զկնի այսորիկ տայր զպատերազմն Ռօճէրն Հայոց զօրացն. կոչեաց զԼեւոն եւ ասէր. «Առ վաղիւն քո զօրօքդ ելցես ի պատերազմ », փորձելով իմն զզօրսն Հայոց։ Յայնժամ ձայն տուեալ մեծ իշխանն Հայոց ամենայն Հայոց զօրացն, որ էին ի բանակին , եւ ժողովեցան ամենայն զօրքն Հայոց առ քաջ զօրականն Քրիստոսի Լեւոն, եւ նա յորդորէր զամենեսեան մի առ մի։ Եւ առ վաղիւն ելանէին զօրք այլազգեացն ընդդէմ զօրացն Փռանգաց. եւ իշխանն Հայոց Լեւոն վառեալ ունէր զզօրսն Հայոց ընդդէմ զօրացն Տաճկաց . եւ ձայն տայր զօրացն, եւ ի դիմի հարան զօրացն այլազգեացն. ուժգին գոչեաց որպէս զառիւծ եւ հանդերձ զօրօքն բախեցաւ ի վերայ նոցա եւ դարձոյց զնոսա ի փախուստ, եւ սրով ի հետ մինչեւ ի դուռն քաղաքին կոտորեաց զնոսա եւ արար զնոսա արգելականս, որ այլ ոչ ելան ընդ դուռն քաղաքին ի պատերազմ։ Եւ էառ իշխանն Հայոց Լեւոն անուն քաջութեան յաւուրն յայնմիկ եւ գովեցաւ ի մէջ զօրացն Փռանգաց. եւ յայնմ օրէ սիրեաց Ռօճէրն զզօրսն Հայոց։ Եւ այսպիսի պատերազմաւս նեղէր զքաղաքն Ազազն եւ սաստիկ պատերազմաւ հաւանեցուցանէր զնոսա եւ էառ խաղաղութեամբ. եւ մարդոյ ոչինչ մեղուցաւ, այլ արձակեաց զբնակիչսն խաղաղութեամբ։ Եւ յայնժամ եղեւ մեծ հակառակութիւն ընդ Խազի ամիրայն եւ ընդ Ռօճէրն, վասն զի յառաջն էին յոյժ սիրելիք եւ բարեկամք միմեանց եւ յայսմ ժամու եղեն թշնամիք, վասն զի Հալպ եւ Ազազն Խազէի էին ամիրային Թուրքաց՝ որդւոյ Արդուխին. եւ մռմռայր Խազի ի սրտի իւրում։
       Իսկ ի հասանեալ թուականութեանն Հայոց յամս -ՇԿԸ զօրաժողով արարեալ ամիրայն Խազի որդի Արդուխին ահագին բազմութիւնս, վասն զի որպէս զնահապետ էր ի վերայ ազգին Թուրքաց իւրով ազգովն, եւ վասն այսորիկ ժողովեցան ի կոչ նորա, եւ յայսմ ամի խաղաց բազում զօրօք ի վերայ Ռօճէրին եւ Անտիոքայ կոմսին եւ գայր ի վերայ ազգին Փռանգաց ութսուն հազարով. եւ այսպիսի բազմութեամբ հասանէր ի դուռն Ուռհայոյ քաղաքին. եւ զաւուրս չորս կացեալ եւ ոչ ինչ արարեալ վնաս՝ եւ անցանէր ընդ Եփրատ գետն, եւ յընթացս լինէր իբրեւ զձի թառանչակուլ եւ ի բազում ընթացից խաւար հասուցանէր բազում տեղեաց, վասն զի անհոգացեալ կային ամենայն գաւառք Փռանգաց. առեալ բերդս եւ ագարակս եւ վանորայս եւ կոտորեաց առհասարակ զամենեսեան զծերս եւ զտղայս. եւ եկեալ ի Պզահան բանակ հարկանէր։ Իսկ Ռօճէրն կոմսն Անտիոքայ էր այր մեծ եւ հպարտացեալ, վասն այնորիկ ոչ յառաջապատրաստ եղեւ պանծացեալ ի զօրութիւն իւր. եւ յիշեաց նա զամբարտաւանութիւն ազգին իւրոյ եւ առ ոչինչ համարեալ նա զզօրսն Քուրքաց, զպատրաստութիւն եւ զհնարս ոչ խորհեցաւ եւ զզօրն իւր ոչ ժողովեաց միաբան, եւ յայլ զօրաց Փռանգաց ոչ կոչեաց իւր ի թիկունս, գնաց անմտաբար ի պատերազմ ի վերայ Թուրք զօրացն վեց հարիւր։ Փռանգ ձիաւորով. կայր եւ հինգ հարիւր Հայ ձիաւոր եւ չորս հարիւր հետեւակ եւ իբրեւ զբիւր մի այլ խառնաշաղախ. իսկ զօրք Թուրքացն ամենայն հնարաւորութեամբ պատրաստեալ զինքեանս՝ ի բազում տեղիս դարանակալս կացուցին քմինս։ Այս եղեւ ի սահմանս քաղաքին, որ կոչի Թերեպ. եւ արարին ահաւոր եւ սաստիկ պատերազմ. եւ յայնժամ ի բազմութենէ զօրացն Պարսից փակեցան ամենայն զօրք քրիստոնէիցն ի մէջ զօրացն Թուրքաց եւ ոչ գտանէին ճարակ փախստեան. եւ առհասարակ խողխողեալ լինէին ի կեր սրոյ ամենայն ազգն հաւատացելոց. եւ մեծ կոմսն Փռանգաց Ռօճէրն սպանաւ հանդերձ զօրօքն. եւ սակաւ ինչ էր, որ փրկեցաւ։ Եւ յայնժամ յԵփրատ գետոյն մինչեւ ի յՈվկիանոս ծովն ասպատակ արարեալ զամենայն աշխարհն եւ ալից արեամբ եւ գերութեամբ զամենայն գաւառքն, եւ ամենայն բանակն Փռանգաց սրով անցան։ Այս եղեւ յամսեան Քաղոցի վեց, Վարդավառին բարեկենդանի շաբաթ օրն։ Եւ յայնաժմ ի կիրակէին Վարդավառին հասաւ ի քաղաքն Անտիոք թագաւորն Երուսաղեմայ Պաղտինն եւ արարեալ ժողով զմնացեալ զօրսն Փռանգաց եւ գնաց ի վերայ թուրք զօրացն եւ յԱրաց ամսոյ քսան եւ հինգ եւ Օգոստոս վեշտասան. եւ եղեւ ի խմբել պատերազմին ի նոյն տեղին՝ եւ զբազումս կոտորեաց ի թուրք զօրացն, եւ երկու կողմանքն դարձան ի փախուստ. եւ ոչ ոք էր յաղթահարեցաւ եւ կամ յաղթեաց, վասն զի զօրք երկոցունց կողմանցն պակասեցան, բայց այլազգեացն պակասեաց յայնմ աւուր հինգ հազար այր՝ ոչ թէ միայն սրով, այլ ի տօթոյն հեղձամահ եղեն. եւ գնացեալ Խազի ի յաշխարհն իւր՝ հարկանելով ի թագաւորէն Փռանգաց. եւ ամենայն զօրքն Փռանգաց գնացին յաշխարհն իւրեանց. գնաց եւ թագաւորն Պաղտինն ի քաղաքն իւր յԵրուսաղէմ։
       Յայսմ ամի մեռանէր թագաւորն Հոռոմոց Ալէքս, այր բարի եւ իմաստուն եւ հզօր ընդդէմ պատերազմաց եւ յոյժ ողորմած ի վերայ հաւատացելոցն Քրիստոսի, բայց ի վերայ ազգիս Հայոց յոյժ ատեցող երեւեալ։ Սա գործեաց գործ, որ ոչ էր ըստ կամացն Աստուծոյ. հրամայեաց երկրորդ մկրտութիւն առնել եւ անարգեաց զնիկիական մկրտութիւնն եւ զՔաղկեդոնին հաստատէր զկարգ. եւ անամաչ զամենայն ազգն Հայոց մկրտէր եւ ոչ զարհուրէր ի Հոգւոյն սրբոյ, որ լուսաւորեաց զսուրբ մկրտութիւնն, եւ ոչ յիշեաց զհրամանս սուրբ առաքելոյն Պօղոսի՝ որ ասէր, եթէ «Որք միանգամ ի Քրիստոս մկրտեցարուք, զՔրիստոս զգեցեալ էք » եւ այլ թէ «Որ զմի անգամ զմկրտեալն մկրտեն, կրկնակի զՈրդին Աստուծոյ ի խաչ հանիցեն, սկսեալ ի մեռելոտի գործոց անտի »։ Արդ սա մեռանէր յայսմ ամի, եւ նստաւ յաթոռ թագաւորութեանն որդի նորա, որ ասի Պերփերօժէն, այր քաջ եւ պատերազմող եւ բարուքն հեզ եւ քաղցր. սա եղեալ ընդունող ազգին Հայոց՝ եւ վերացոյց զցասումն անարժան մկրտութեանն, եւ զհոգեւորն ի բաց տայր մերկանալ, եւ զթերակատարն հաստատեաց։
       Յայսմ ամի թագաւորն Երուսաղէմայ Պաղտին տայր զՈւռհա եւ զԹլպաշար ի կոմսն ի Ճօսլինն եւ դարձոյց զնա ի քաղաքն զՈւռհա, զոր ի ժամ մահուանն Տանգրէի եհան զնա ի տանէ եւ ի գաւառէ իւրմէ եւ յափշտակեաց ի Ճօսլէն զամենայն երկիրն, զոր ունէր, անիրաւաբար. եւ բանտարգել արար զայր քաջ եւ զհզօր եւ սովալլուկ ունէր զնա ի բանտի. եւ բռնութեամբ եւ ուժեղ զօրութեամբ եհան զնա իբրեւ զարատաւոր եւ արար զնա հալածական՝ ծառայել օտար աշխարհաց. զոր առաջին թագաւորն Երուսաղէմայ կոչեաց զնա եւ մեծաւ պատուով տայր զքաղաքն Տապար ի Ճօսլինն եւ կացոյց զնա տէր այնմ գաւառին։ Եւ նա մեծաւ յաղթութեամբ կայր ընդդէմ թշնամեաց խաչին Քրիստոսի, վասն զի յորժամ մեռաւ Պաղտինն եւ թագաւորեաց միւս Պաղտինն Տպօրկն, դարձոյց զՃօսլինն յՈւռհա եւ կացուցանէր զնա ընդդէմ Պարսից պատերազմաց, զի էր այր քաջ եւ հզօր պատերազմող եւ անուանի յամենայն տունն Փռանգաց եւ ի քաջութենէ նորա դողայր ամենայն տունն Պարսից. եւ դարձաւ ի գութ ողորմութեան ի վերայ քաղաքին Ուռհայոյ, թողեալ զգազանական բարքն, զոր ունէր յառաջագոյն։ Եւ թագաւորեաց Պաղտինն ի վերայ Անտիոքայ եւ ամենայն աշխարհին Կիւլիկեցւոց Երուսաղէմայ եւ ամենայն աշխարհի նորա՝ մինչեւ յԵգիպտոս։
       Իսկ ի գալ հասանել թուականութեանն Հայոց -ՇԿԹ դարձեալ զօրաժողով արարեալ Խազի ամիրայն եւ կազմեալ գունդ զօրաց իւրոց հարիւր երեսուն երեք հազար եւ գնայր ի վերայ ազգին Փռանգաց . եւ արագապէս հասանէր ի դուռն Ուռհայոյ քաղաքին եւ ելից զօրօք առհասարակ զամենայն դաշտն. կացեալ զաւուրս չորս, ապականեաց զամենայն արտորայսն ի ձեռն անթիւ զօրացն եւ յարուցեալ անցանէր ի Սրուճ քաղաք. եւ գաղտաբար անցուցանէր զմեծ մասն զօրացն ընդ Եփրատ գետ, եւ ի Թլպաշարայ մինչեւ ի Քեսուն առ հասարակ գերի վարեաց զարս եւ զկանայս. եւ կոտորեցին անողորմ սրով զամենայն տղայսն կրակով՝ այրեալ խորովէին անողորմ անթիւ բազմութիւն։ Եւ յորժամ Խազի հանդերձ բազմութեամբն անցանէր ընդ Եփրատ՝ եւ բազում գեղս մատնեցին ի ձեռս սրոյ, եւ քահանայք եւ կրօնաւորք սրով եւ հրով կատարեցան։ Եւ յայսմ ժամու կոմսն Ճօսլինն էր ի սահմանս քաղաքաբերդին Ռապնայ. եկեալ ի Քեսուն եւ ի Պեհաստանի՝ զօրաժողով արար զզօրսն եւ ի գալն առաւօտուն զհետ գնաց Թուրքին եւ անկանէր ի վերայ նոցա. եւ կոտորեաց ի նոցանէ հազար այր. եւ դարձաւ Խազի ամիրայն զօրօքն եւ իջաւ մերձ ի յԱզազն։ Յայնժամ թագաւորն Երուսաղէմայ հանդերձ ամենայն զօրօքն Փռանգաց հասանէր յԱզազն առ ի պատերազմիլ ընդ զօրսն Թուրքաց. եւ գնաց Ճօսլինն զօրօք իւրովք յԱնտիոք եւ հասանէր առ թագաւորն. եւ զօրք Թուրքաց եւ Փռանգաց կային ընդդէմ միմեանց զբազում աւուրս եւ ոչ արարին պատերազմ. յայնժամ Խազի դարձաւ զօրօքն եւ գնաց յաշխարհն Մելտնոյ, որ կոչի Կարմիան. եւ թագաւորն դարձաւ յԵրուսաղէմ եւ Ճօսլինն գնաց ի յՈւռհա ի քաղաքն իւր։
       Դարձեալ այս ինչ գործեցաւ ի թուականիս Հայոց -ՇՀ . $348 ամիրայ ոմն ի յաշխարհէն Գանձակայ՝ Խազի անուն, այր արիւնահեղ, լիրբ եւ չար հարամի, եւ էր սահմանակից աշխարհին Վրաց, եւ կայր սիրով ի հնազանդութիւն Վրաց թագաւորին Դաւթի. եւ յայսմ ամի խորհեցաւ չար խորհուրդս. եւ առեալ Խազի երիս բիւրս թուրք զօրաց՝ եւ մտանէր յաշխարհն Վրաց եւ մասն մի գերի վարեաց եւ եհան յաշխարհէն Վրաց եւ գնացեալ բանակ հարկանէր ի տեղի իւր։ Եւ լուեալ զայս Դաւիթ թագաւորն Վրաց՝ եւ առաքեաց զզօրս Վրաց աշխարհին, եկեալ գաղտաբար անկանէին ի վերայ թուրք զօրաց. եւ կոտորեաց ի նոցանէ արս երեսուն հազար եւ զամենայն կանայս նոցա եւ զորդիս նոցա եւ զհօտս անթիւս ոչխարաց նոցա վարէին ի գերութիւն հանդերձ բազում եւ անհամար աւարաւ տարաւ յաշխարհն Վրաց։ Յայնժամ մնացեալքն ի զօրացն Թուրքաց առ սաստիկ վտանգին պատառեցին զհանդերձս իւրեանց եւ հող արկանէին զգլխովն իւրեանց եւ սեւազգեստուք եւ բացաւգլխօք ճիչկանս լինէին առ սուլտանն իւրեանց ի Գանձակ քաղաքն առ Մելիքն որդին Տափարին՝ եւ բողոք բարձեալ լալով առաջի նորա զկորուստն իւրեանց. եւ այլքն հասանէին ի գաւառն Արապկաց՝ յաշխարհն Կարմիանին առ ամիրայն Խազի որդի Արդուխին եւ սաստկապէս լալով՝ զկատարած կորստեանն իւրեանց պատմէին նմա։ Եւ նորա առ զօրութեանն իւրոյ եւ բարձրավզութեանն հրամայեաց ժողով լինել բազմութիւն զօրաց իւրոց զամենայն ազգն Թուրքաց, ի Յունաց աշխարհէն մինչեւ յարեւելս զամենայն Կարմիան. եւ արար զհամարս զօրաց իւրոց հարիւր յիսուն հազար եւ առաքեաց ի հարաւակողմն յաշխարհն բարբարոսաց եւ կոչեաց զհետ իւր զթագաւորն Արապկաց , որ կոչի Սաղա, որդի Տուպայիսին. գայր առ նա տասն հազարաւ. եւ էր սա այր քաջ եւ պատերազմող, եւ սա գերի վարեաց զԲաղդատ քաղաք եւ երեք պատերազմ վանեաց սա ընդ Տափարին Պարսից սուլտանին, որ եւ յաղթեաց եւ յաղթեցաւ։ Եւ էր սա ազգաւ Ռաւատի եւ յոյժ հայհոյիչ Մահմետի եւ ամենայն ազգաց նորա. սա բանակեցաւ վրանօք ընդ մէջ Եթովպեայ եւ ընդ Հնդիկս եւ յայսմու ժամանակիս գայր փեսայանար Խազէ ամիրային Պարսից։ Եւ յայսմ ամի խաղաց Խազի հանդերձ բազմութեամբ զօրօքն եւ հասանէր յաշխարհն Գանձակայ՝ գնալով ի վերայ աշխարհին Վրաց։
       Յայնժամ գայր Մելեքն սուլտանն Գանձակայ չորս հարիւր հազար ձիաւորով արանց քաջաց եւ խաղացին ահագին բազմութեամբ եւ մտանէին յաշխարհն Վրաց ի կողմն Տփխեաց քաղաքին ի լեառն, որ Դեկոր կոչի։ Եւ լուեալ զայս Դաւիթ Վրաց թագաւորն որդի Բագրատայ՝ որդւոյ Գորգէի եւ հասանէր ի պատերազմ ընդդէմ թուրք զօրացն քառասուն հազարով կորովեաց եւ արանց քաջաց եւ կիրթ պատերազմողաց. ունէր եւ այլ զօրս ի Խափչախաց թագաւորէն արս տասն եւ հինգ հազար քաջս եւ ընտիրս եւ յազգէն Ալանաց արս հինգ հարիւր եւ Փռանգ՝ հարիւր։ Եւ յՕգոստոս ամսոյ -ժԳ եւ ի պահոց Աստուածածնի հինգշաբաթի օրն եղեւ սաստիկ պատերազմ ի մէջ երկուց լերանց, որ եւ յահագին ճայթմանէ զօրացն գոչէին լերինքն. եւ յայնժամ օգնութիւն հասանէր յԱստուծոյ ի վերայ Վրաց զօրացն. եւ ի խմբել պատերազմին զամենայն զօրսն Թուրքաց դարձուցանէին ի փախուստ։ Եւ յայնմ աւուր եղեւ սաստիկ եւ ահաւոր կոտորած զօրացն Թուրքաց, եւ լցան դիակամբք գետք եւ ձորք լերանց եւ ամենայն քարափունք լերանցն ծածկեցան . եւ եղեւ համար կոտորածոյն զօրացն Թուրքաց քառասուն բիւր. եւ ձերբակալս արարին արս երեսուն հազար, եւ յերիվարացն եւ ի զինուցն անկելոց ծածկեցաւ ամենայն երեսք դաշտացն. եւ զաւուրս ութ զհետ վարեցան զօրք Խփչացն եւ Վրացն մինչեւ ի սահմանս քաղաքին Անւոյ։ Եւ սուլտանն Պարսից Մելեքն եւ Խազի դարձան բազում ամօթով յաշխարհն իւրեանց մազապուրծ փախստեամբ՝ ի հազարէն հարիւր չէր մնացեալ։
       Յայսմ ամի էառ թագաւորն Վրաց Դաւիթ զքաղաքն Տփխիս ի Պարսից եւ արար սաստիկ կոտորածս զքաղաքն եւ արս հինգ հարիւր սրահանգս ի փայտն հանեալ սատակէր չարաչար։
       Յայսմ ամի յամսեանն Օգոստոս անկեալ եղեւ կրակ յերկնից եւ այրեաց զաւագ ճեմարանն, որ կայր ի Բաղդատ քաղաքն. զայս ճեմարանս կանգնեալ էր Տուղրիլ սուլտանն Պարսից՝ եղբայրն Աբասլանայ, շինեալ էր զնա զարմանալի եւ հրաշալի գործարանօք. զի յորժամ նա էառ զաշխարհն Պարսից, զամս քսան մեծ պատերազմ վանեաց ընդ ազգն Պարսից. եւ ապա հաւանեցուցանէր զնոսա եւ տիրեաց ամենայն աշխարհին Պարսից. եւ յայնժամ գայր ի Բաղդատ քաղաք եւ հրամայեաց զայն աղօթից տուն կանգնել ազգին Թուրքաց, զի մի մտցեն ազգն Թուրքաց ի յաղօթից տունն Արապկաց. եւ ի յայսմ ամի անկաւ կրակ եւ այրեաց զճեմարանն Թուրքաց՝ զպիղծ ժողովարանն նոցա։
       Դարձեալ ի թուականութեանն Հայոց -ՇՀԱ զօրաժողով արարեալ Խազի ասպասալարն Պարսից եւ գնաց ի վերայ զօրացն Փռանգաց եւ իջանէր ի Հալպ քաղաք, եւ անտի գնայր բանակ հարկանէր ի Շիզարն ի Տաճկաց քաղաքն։ Եւ յայնժամ գայր Պաղտոյնն թագաւորն Երուսաղէմայ. եւ գայր հասանէր առ նա կոմսն Ուռհայոյ Ճօսլինն, եւ միաբան գային իջանէին հանդէպ զօրացն Թուրքաց. եւ զամենայն աւուրսն ամառնային ոչ արարին պատերազմ, այլ լուռ ընդդէմ իրերաց կային։ Յամսեանն Սեպտեմբերի առանց պատերազմաց քակեցան երկոքին կողմանքն եւ դարձան իւրաքանչիւր ի քաղաք իւր. եւ ամիրայն Խազի մտաւ ի Հալպ, եւ Պալակ ամիրայն՝ որ էր քուրորդի Խազէի եւ էր այր քաջ եւ ժիր պատերազմող, դարձաւ գաղտաբար եւ գնաց ի գաւառ իւր Յանձիթ։ Յայնժամ Ճօսլինն եւ Կալարանն լուեալ զայս՝ ընթանային զօրօք զհետ Պալակին եւ հասան նմա ի գաւառն Ուռհայոյ՝ ի գեղն, որ կոչի Տափթիլ, հարիւր ձիաւորով հասաւ ի վերայ նորա. եւ Պալակն իջեալ կայր ութ հարիւր ձիաւորով ի տեղի մի գետագնաց ի մօրոտ յոյժ շուրջն, եւ զօրօք իւրովք ամրացեալ կայր ի նմա. եւ զօրքն Փռանգաց անմտաբար խելագարեալ լինէին՝ ի վերայ յարձակեցան եւ ընդ խորափիտն ոչ կարէին անցանել։ Եւ Պալակն ամենայն զօրօքն կայր ընդդէմ նոցա եւ նետիւք խոցոտեալ զամենայն երիվարս նոցա եւ արարին հալածականս զամենայն զօրսն Փռանգաց. եւ արարին ձերբակալս զերկու կոմսն Փռանգաց զՃօսլին եւ զԿալարանն. եւ կոտորեցին զամենայն Փռանգն եւ զՃօսլին եւ զԿալարանն երկաթի կապանօք տարան ի Խարբերդ եւ եդին անդ ի բանտի եւ զքսան եւ հինգ Փռանգն տարան ի Բալու։ Եւ լինէր այս ամենայն սուգ մեծ ամենայն հաւատացելոցն եւ կային ահաբեկեալ մեծաւ սասանութեամբ։ Այս եղեւ ի Սեպտեմբերի ամսոյ -ժԳ օրն։
       Յայսմ աւուր մեռանէր մեծ ամիրայն Խազի որդի Արդուխին եւ տայր զամենայն աշխարհն իւր ի քուրորդին իւր ի Պալակ ամիրայն՝ եւ յանձն արարեալ զտուն եւ զորդիս իւր ի Պալակն զՍուլիման եւ զՏումրտաշն. եւ բերին դագաղօք զԽազի ի Հալպայ ի Խառան եւ անտի տարեալ թաղեցին զնա ի Մուփարկին ի քաղաքն իւր. եւ Պալակ ամիրայն տիրեաց բազում գաւառաց։
       Դարձեալ ի թուականութեանն Հայոց ի յամի -ՇՀԲ զօրաժողով արարեալ թագաւորն Երուսաղէմի Պաղտինն եւ յուզէր պատերազմ ընդ Պալակ ամիրային վասն երկու իշխանացն Փռանգաց, զոր արկեալ էր ի բանտին՝ զՃօսլինն եւ զԿալարանն։ Եւ հասանէր թագաւորն ամենայն զօրօքն Փռանգաց ի Ռապան քաղաք, եւ Պալակն յառաջագոյն եկեալ էր մերձ ի յայնմ գաւառին, զի զերկիրն արասցէ աւար եւ գերութիւն. եւ զմիմեանս ոչ գիտելով երկոցունց կողմանցն, եւ եկեալ թագաւորն սակաւ զօրօքն ի Շնջէոյ կանդարան եւ անցեալ գետովն ի վեր կամէր իջանել ի տեղին, որ ասի Շնջրիկ, եւ Պալակն բազում զօրօք կայր մերձ ի քմին, յորժամ հարին զվրան թագաւորին. եւ թագաւորն կամէր որսալ պազայովն. եւ Պալակն յանկասկած յարձակեցաւ ի վերայ իւր ամենայն զօրօքն եւ արար կոտորածս արս հզօրս եւ կալաւ զթագաւորն Երուսաղէմի եւ զքուրորդի թագաւորին. այս եղեւ յամսեանն ի Հոռի, զկնի չորս աւուր անցանելոյ սուրբ Զատկին։ Եւ տարաւ Պալակն զթագաւորն ի դուռն Կառկառայ, եւ նա տայր զԿառկառ ի ձեռս Պալակին. եւ տարան զթագաւորն եւ զքուրորդին իւր ի Խարբերդ եւ երկաթի կապանօք եդին ի խոր բանտին, ուր եդեալ կայր Ճօսլին եւ Կալարանն։
       Յայսմ ամի զկնի հինգ ամսոց, որ այս գործեցաւ՝ եղեւ զարմանալի ինչ. վասն զի յաղագս այսորիկ եղեւ կատարած կորստեանս. յարուցեալ միաբան արք հնգետասանք ի յամուր բերդին Պահեսնոյ եւ խորհեցան խորհուրդս քաջաց եւ կատարեցին զգործ անմահից. յարուցեալ արանցս այսոցիկ գնան ի Յանձիթ գաւառն եւ յաշու ունէին զամուր բերդն Խարբերդու, ուր կայր յարգելանոցի թագաւորն Փռանգաց եւ Ճօսլինն եւ Կալարանն. եւ տեսին զպահապանս բերդին սակաւս եւ կային յանհոգս, գնացին ի դուռն գծուծ կերպարանօք եւ իբրեւ զդատաստանաւորք. կայր եւ այլ ոք բանատու ի ներքս ի բերդն. եւ զկնի սակաւ մի ժամու դիմեցին եւ մտին ի ներքս եւ քաջապէս ջանացեալ ի բանտն՝ սպանին զորս ի դուռն գտին եւ փակեցին զդուռն եւ մեծաւ աղաղակաւ հասանէին ի բերդն, ուր էր թագաւորն արգելած եւ Ճօսլինն եւ Կալարանն եւ այլ իշխանքն, եւ հանին զնոսա ի բանտէն մեծաւ ուրախութեամբ. եւ զայլս ոմանս զօրս բազումս հանին ի կապանաց արք եւ կանայք. եւ ոմանք ի տեղացեացն մտին ի բանտն վասն փրկութեան թագաւորին եւ Ճօսլնին եւ այլոց կալանաւորացն. եւ ելեալ թագաւորն եւ ամենայն բանտարգեալքն եւ առին զբերդն եւ տիրեցին ամենայն տանն Պալակին։ Եւ իբրեւ լուան զայս զօրք այլազգեացն, որք էին ի գաւառին, փախեան ի յայլ աշխարհս. եւ զմիւս այլ գիշերի ի չորեքշաբաթ լուսանալն՝ ելեալ Ճօսլին եւ հետեւակ մի ընդ նմա եւ գաղտաբար գնացին ի Քեսուն եւ անտի գնացին յԱնտիոք, զի զօրաժողով արասցէ եւ գայցէ յօգնութիւն թագաւորին եւ այլոց կալանաւորացն։ Եւ էր յայսմ ժամու զօրապետ Փռանգաց զօրացն կոմսն Ճօփրէ, որ էր այր քաջ եւ հզօր եւ հաւատովն հաւատացեալ առաւել քան զառաւել, եւ սա մեծաջան աշխատութեամբ պահէր ի Թուրքաց զամենայն գաւառն Փռանգաց, զԵրուսաղէմ եւ զԱնտիոք եւ զՈւռհա եւ ամենայն հնարաւորութեամբ արիաբար կացեալ։ Իսկ յորժամ այս գործեցաւ՝ էր ամիրայն Թուրքաց Պալակն ի Հալպ քաղաք. եւ յորժամ լուաւ զայս ամենայն, եթէ հնարաւորութեամբ առին զԽարբերդ, յարուցեալ որպէս զարծուի եւ յաւուրս հնգետասան անդր հասանէր եւ յարուցանէր սաստիկ պատերազմ ի վերայ բերդին. եւ կանգնեալ մքնայ եւ փորեալ ընկեցին զբուրգն մեծ ամրոցին եւ այնու ահաբեկեաց զնոսա. եւ ահիւ մեծաւ ելեալ կոմսն Կալարանն առ Պալակն՝ եւ տայր զԽարբերդ ի ձեռս նորա։ Եւ յայնմ աւուր կոտորեաց Պալակն զամենայն կալանաւորսն ոգիք իբրեւ վաթսուն եւ հինգ եւ կանայս ութսուն գեղեցիկս՝ ձգեալ ընդ բարձրութիւն բերդին ի վայր. եւ դարձեալ մեծաւ սրտմտութեամբ երկաթի կապանօք դնէր զթագաւորն ի բանտի եւ զԿալարանն եւ զքուրորդին թագաւորին։ Եւ գայր Ճօսլինն զօրօք Փռանգաց ի յօգնութիւն. եւ յորժամ լուան զայս Ճօսլինն եւ Ճօփրի, վիրաւորեալ լինէին յոյժ եւ դարձան լի տրտմութեամբ գնացին ի գաւառն իւրեանց. եւ թագաւորն մնաց ի բանտին եւ Կալարանն եւ քուրորդին։
       Յայսմ ամի եղեւ պատերազմ թռչնոց ի գաւառն Մելտենւոյ. ժողովեցան արագիլք եւ կռունկք եւ արօսք եւ կռուեցան ընդ միմեանս. եւ կռունկն յաղթեաց արագիլն՝ որ բնաջինջ արար զնոսա, եւ ուր ուրեք մնաց։
       Յայսմ ամի մեռաւ մեծ իմաստասէրն Հայոց Պօղոս վարդապետն. սա երեւեալ այր հրաշալի, տեղեակ հին եւ նոր կտակարանացն, առաջին սուրբ վարդապետաց, երկրորդ լուսաւորիչ երեւեալ տանս Հայոց եւ վէմ ադամանդեայ ընդդէմ հերձուածողաց եւ յոյժ ախոյեան լեալ ուղղափառաց եւ անպատկառելի վարուք կացեալ ի կեանս իւր ընդդէմ հերետիկոսացն. եւ սա, ի Տարօն գաւառէն, յայսմ ամի մեռանէր եւ թաղեցաւ ի վանսն Ղազարու մերձ ի Սասուն։
       Յայսմ ամի Դաւիթ Վրաց թագաւորն կոտորեաց ի Պարսից վեց բիւրս. վասն զի եկեալ սուլտանն Գանձակայ բազում զօրօք ի վերայ Կուռ գետոյ կամուրջ կապեաց նաւերով եւ արս վաթսուն հազար անցուցանէր յերկիրն Ափխզաց, եւ լուեալ թագաւորին Վրաց, առաքեաց զզօրս եւ զկարմունջն փլոյց եւ զամենայն զօրսն, զոր անցոյց, առհասարակ կոտորեաց. եւ գնաց սուլտանն փախստական ի Պարսիկս եւ մտաւ յԱւզկան քաղաք առ հօրեղբայրն իւր։
       Իսկ այս թագաւորս Դաւիթ էր քաջ հզօր ընդդէմ Պարսից պատերազմաց. սա բազում անգամ յաղթեաց զօրացն այլազգեացն եւ բեկեաց զամենայն զօրութիւնս նոցա եւ բազում եւ անուանի գաւառս էառ ի Պարսից սրով եւ բռնութեամբ. էառ զՏփխիս եւ զԴամանիս քաղաք եւ էառ զՇռուան եւ զՇաքի եւ զՇամքար, էառ եւ այլ բազում գաւառք։ Եւ էր Դաւիթ արքայ սուրբ եւ առաքինի, զարդարեալ ամենայն աստուածպաշտութեամբ եւ բարի արդարութեամբ, եւ սա երեւեցաւ ընդունող եւ սիրող ազգին Հայոց։ Առ սա ժողովեցան մնացեալ զօրքն Հայոց. եւ սա շինեաց քաղաք Հայոց յաշխարհն Վրաց եւ հաստատեաց եկեղեցիս եւ վանորայս բազումս , եւ անուանեաց զանուն քաղաքին Գօռա, եւ ունէր մեծաւ ուրախութեամբ եւ ցնծութեամբ զամենայն ազգն Հայոց։ Կայր եւ հարազատ որդի մի թագաւորին Դաւթի, որում անուն ասէին Դեմետրէ, ի Հայ կնոջէ, եւ եղբօր թագաւորին ասէին Թօտօրմէ։
       Դարձեալ ի թուականութեանն Հայոց -ՇՀԳ զօրաժողով արարեալ ամիրայն Պալակն գնաց ի վերայ զօրացն Փռանգաց եւ հասանէր ի Հալպ քաղաք եւ զկնի սակաւ աւուրց գայր ի վերայ քաղաքին Տաճկաց, որ ասի Մնբէճ. եւ կանգնեալ բաբանս ի վերայ կլային եւ սաստիկ պատերազմաւ արկանէր զբնակիչսն ի մեծ նեղութիւն։ Եւ յայնժամ ամիրայն, որ ի կլայն կայր, ձայն օգնութեան հասուցանէր առ կոմսն Փռանգաց Ճօսլինն եւ Ճօփրէ հասանել իւր յօգնութիւն եւ խոստանայր տալ զքաղաքն ի Ճօսլինն. եւ նորա ժողովեալ զմնացեալ զօրսն Փռանգաց՝ եւ հասանէին առ նա երկու կոմսն. գայր եւ Մահի կոմսն Տլքոյ, Անթափայ եւ Ռապանայ. եւ լուեալ զայս Պալակն, յարձակեցաւ ընդդէմ նոցա ի պատերազմ մօտ ի Մնբէճ քաղաք. եւ եղեւ սաստիկ պատերազմ, զի զօրք այլազգեացն բազում էին, եւ Փռանգացն՝ սակաւ. բայց յաղթեաց Փռանգաց զօրքն՝ Թուրքաց եւ զմի կողմն ի փախուստ դարձուցին, եւ Ճօսլինն կոտորելով տանէր զմիւս կողմն թուրք զօրացն. եւ միւս այլ կողմն փակեաց կոմսն Մարաշայ, եւ այլ բազում արս քաջս եւ հեծելօքն զՃօսլնին կոտորեցին եւ սրով մարտիրոսական հանդիսիւ։ Եւ յորժամ լուաւ զայս Ճօսլինն, դարձաւ փախստական եւ օթեցաւ ի տեղի պատերազմին եւ ի վաղիւն եմուտ ի Թլպաշար քաղաքն իւր։ Եւ յայսմ աւուր կոտորեցան բազում իշխանք յազգէն Փռանգաց. եւ էր օրն այն ահեղ եւ մեծ ի վերայ հաւատացելոցն. այս եղեւ յամսեան ի Սահմի տասն եւ ի Մայիս ամսոյ չորս։ Յայնժամ դարձաւ Պալակն մեծաւ յաղթութեամբ եւ իջաւ ի վերայ քաղաքին Մնբէճայ. եւ ձայն պատերազմի տուեալ զօրացն՝ եւ ի բազում ուրախութենէն ի բաց հանէր զերկաթակապ զգեստն իւր. եւ յայնժամ ի կլայէն արեւապաշտ ոմն արձակեաց զնետ իւր եւ հարկանէր զնա ի հեծուկն ի խոց մահու. եւ նա ձայն տուեալ Տումր-Տաշին, որդւոյ Խազէի, եւ զամենայն իշխանութիւնն իւր եւ զգաւառն իւր նմա յանձն արարեալ եւ ինքն ի նոյն ժամայն սատակեալ լինէր։ Եւ լուեալ զայս՝ ցրուեցան զօրք նորա. եւ եղեւ կորուստ նորա ուրախութիւն ամենայն աշխարհին Փռանգաց, բայց իւր գաւառացն ահեղ սուգ եւ տրտմութիւն եղեւ եւ կորուստ առհասարակ, վասն զի ողորմած էր ի վերայ ազգին Հայոց, որք էին ընդ ձեռամբ նորա։
       Յայսմ աւուր էր թագաւորն եւ Կալարանն եւ թագաւորին քուրորդին ի Հալպ քաղաք. յայնժամ կոմսն Ճօսլին եւ թագուհին արարին դաշինս ընդ Տումր-Տաշն գնել զթագաւորն. եւ տան պատանդ զդուստր թագաւորին եւ զորդի Ճօսլնին եւ այլ տասն եւ հինգ պատանդս ընդ հարիւր հազար դահեկանի։ Եւ յամսեան Սեպտեմբերի ելեալ թագաւորն Պաղտինն ի ծառայութենէ Թուրքաց եւ եկեալ յԱնտիոք քաղաք. եւ եղեւ ուրախութիւն յաւուր յայնմիկ ամենայն հաւատացելոցն Քրիստոսի։ Իսկ կոմսն Կալարանն եւ քուրորդին թագաւորին մնացին առ Տումր-Տաշն եւ անդ սպանան։ Եւ արդ այս երկրորդ գերութիւնս՝ որ աշխատութեամբ Ճօսլնին ելեալ եղեւ Պաղտինն ի գերութենէն։
       Յայսմ ամի առաւ Կառկառ ի Թուրքաց օգնականութեամբ Աստուծոյ. վասն զի Միխայլ իշխանն տէրն Կառկռայ՝ որդի Կոստանդեայ, ժողովեաց արս յիսուն եւ կացեալ ի վերայ մեծաւ աշխատութեամբ՝ եւ նեղեաց զԹուրքն, որ ի բերդն էր. եւ ոչ գտաւ ոք օգնական բերդին. եւ անճարեալ գային ի հաւանութիւն եւ տան զԿառկառ ի Միխայլն. եւ այսպիսի օրինակաւս եւ հնարաւորութեամբն առին զՊեպուլաւ բերդն ի Թուրքաց, եւ եղեւ ուրախութիւն հաւատացելոցն Քրիստոսի։
       Յայսմ թուականութեանս Դաւիթ Վրաց թագաւորն արար դարձեալ սաստիկ կոտորածս զզօրսն Պարսից իբրեւ երկու բիւրս եւ էառ զթագաւորաբնակ քաղաքն Հայոց զԱնի եւ զորդիսն Մանուչէի հանեալ ի յԱնւոյ եւ տարաւ ի Տփխիս. եւ ազատեցաւ ի ծառայութենէ թագաւորաբնակ քաղաքն Անի, որ կացեալ էր ի ծառայութիւն զասմ վաթսուն. եւ զհրաշափառ եւ զմեծ եկեղեցին Անւոյ զսուրբ Կաթուղիկէն, զոր մսքիթ էին արարեալ, ժողովեաց զեպիսկոպոսունսն եւ զքահանայս եւ զկրօնաւորս Հայոց աշխարհին, եւ օրհնեաց զսուրբ Կաթուղիկէն մեծաւ հանդիսիւ. եւ եղեւ ուրախութիւն ամենայն տանն Հայոց, զի տեսին ազատեալ զսուրբ Կաթուղիկէն ի ծառայութենէ։
       Յայսմ ամի գայր տուկ մի բազում զօրօք ի Փռանգաց եւ իջեալ բանակաւ ի վերայ քաղաքին , որ կոչի Սուր, յեզր Ովկիանոսի ծովուն. եւ կացեալ ի վերայ նորա բազում աւուրս՝ եւ սաստիկ պատերազմաւ ի նեղ արկանէր զքաղաքն զՍուր՝ եւ նաւօք պատեաց զծովն շուրջանակաւ եւ բազում զօրօք զցամաքն կալեալ ունէր եւ փակեալ էր յամենայն կողմանց։ Եւ կանգնեաց փայտէ բերդս ընդդէմ քաղաքին եւ բաբանս եւ փիլիպանս եդեալ՝ կայր ընդդէմ պարսպին. եւ այսպիսի օրինակաւս վտանգեաց զքաղաքն զբազում աւուրս, սովով եւ պատերազմաւ նեղեաց զքաղաքն զՍուր։ Եւ յայնժամ անճարեալ լինէին քաղաքացիքն եւ գային ի հաւանութիւն. եւ երդումն առեալ ի զօրագլխէն Փռանգաց՝ տան զքաղաքն Սուր ի տուկն եւ քաղաքացիքն ելեալ գնացին ի Դմիշկ. եւ զկնի սակաւ աւուրց տան զքաղաքն Սուր գերեզմանին Քրիստոսի, եւ դարձաւ տուկն զօրօք իւրովք ի յաշխարհն Փռանգաց։
       Յայսմ ամի զօրաժողով արար թագաւորն Երուսաղէմի Պաղտինն եւ Ճօսլինն զամենայն զօրս Փռանգաց եւ գնաց ի վերայ քաղաքին Հալպայ։ Գայր յայնժամ առ Ճօսլին թագաւորն Արաբկաց Սալէ՝ որդին Տուպայիսին, որ փեսայացաւ Խազէի. կապեաց սէր ընդ Ճօսլինն եւ միաբանեցաւ ընդ նմա եւ զօրօք իւրովք գայր յօգնութիւն Ճօսլնին։ Եկն առ Ճօսլինն թոռն Դդուշ սուլտանին եւ սուլտանն Մելտենւոյ որդին Խլիճ-Ասլանայ, եւ եղեւ մեծ հանդէս ի վերայ քաղաքին Հալպայ. եւ արկին զքաղաքն ի մեծ նեղութիւն սովով եւ պատերազմաւ զբազում աւուրս։ Յայնժամ հասուցանէին քաղաքացիքն առ ասպասալարն Բուրսուխն ի Մօսլ քաղաք՝ գալ օգնել նոցա։ Եւ նա ժողով արարեալ բազում զօրաց եւ զկնի վեց ամաց հասանէր ի Հալպ քաղաք. եւ ի բաց վարեաց զզօրսն Փռանգաց, եւ զերծաւ Հալպ. եւ գնացին զօրքն Փռանգաց իւրաքանչիւր ի տուն իւր անվնաս։ Եւ թագաւորն Արաբկաց գնաց եւ արար ասպատակ զՄօսլ եւ զամենայն երկիրն Բուրսուխին. եւ Բուրսուխն կացեալ ի Հալպ սակաւ աւուրս եւ գնաց ի Դմիշկ, արար միաբանութիւն ընդ Տուղ-Տիկին ամիրային Դմշկայ։
       Յայսմ ամի գայր ի վերայ Մելտենւոյ Խազի ամիրայն Սեւաստոյ՝ որդի Դամիշմանին, եւ սաստիկ պատերազմաւ խսարեաց զքաղաքն մեծ նեղութեամբ եւ կացեալ ի վերայ քաղաքին զամիսս վեց, մինչեւ ի սաստիկ սովոյն նեղեցաւ քաղաքն. եւ ի բազմանալ սովոյն բազումք մեռան, զի վարէին աշխարհն զքաղաքացիքն ի դուրս ի բանակն առ ի չգոյէ կերակուր. եւ անճարեալ քաղաքն ի մեծ վտանգէն՝ տան զքաղաքն ի Խազի. եւ կինն Խլիճ-Ասլանայ տէրն քաղաքին ելեալ գնայր ի Մշարն։
       Իսկ ի թուականութեանն Հայոց -ՇՀԴ գայր բազում զօրօք ասպասալարն Պարսից Բուրսուխն եւ Տուղ-Տիկին եւ քառասուն հազար այր զօրացն ընդ նոսա, որք ընտրեալք էին յամենայն զօրացն Պարսից, եւ գայր մեծաւ զօրութեամբ եւ իջանէր ի վերայ ամուր բերդին Փռանգաց՝ որ կոչի Ազազ, եւ արար սաստիկ պատերազմ ի վերայ նորա. եւ ամենայն զօրութեամբ իւրով խրոխտանայր առնուլ զնա. եւ կոխեաց արհամարհելով զզօրութիւն Փռանգաց եւ կանգնեաց երկոտասան բաբանս ընդդէմ նորա. եւ փորեալ ընկեցին զերկու պարիսպ նորա. եւ կայր Ազազն ի մեծ վտանգի. եւ եղեն յուսահատեալք պահապանքն, որ կային ի նմա։ Իսկ յորժամ լուաւ զայս թագաւորն Երուսաղէմայ՝ թէ դարձաւ Բուրսուխն ի Հալպ, յարուցեալ վաղվաղակի եւ գայր յԱնտիոք. եւ ձայն տուեալ զօրացն Փռանգաց՝ գնաց կոմսն Ճօսլինն մեծաւ յօժարութեամբ առ թագաւորն. գայր եւ կոմսն Տրապօլսոյ որդին Զնճլին եւ Մահի կոմսն Տլքոյ, եւ եղեւ հանդէս զօրացն Փռանգաց հազար եւ երեք հարիւր ձիաւորաց, կայր եւ ի Հայոցն հինգ հարիւր, եւ հետեւակ զօրք չորս հազար. եւ գայր թագաւորն Երուսաղէմայ եւ իջանէր ի Կուրիս։ Եւ լուեալ զայս ասպասալարն Պարսից՝ խլեցաւ զօրօքն եւ իջաւ մօտ ի Հալպ։ Յայնժամ զօրքն Փռանգաց թողին զամենայն ծանրոցն իւրեանց ի Կուրիս եւ ամենայն պատրաստութեամբ գնացին յԱզազն եւ տեսին ի հիմանց փլեալ եւ աւերեալ զԱզազն. եւ մերձ էին ի յառնուլ զնա, յայնժամ դարձան զօրքն Պարսից ի վերայ զօրացն Փռանգաց եւ պատեալ զնոսա զաւուրս երիս. մեծաւ նեղութեամբ կային ի մեծ տագնապ ոչինչ ճաշակելով նոցա եւ ի սաստիկ նեղութենէն զյոյսն իւրեանց ի մահ եդին եւ առհասարակ յուսահատեցան ի կենացս. եւ զօրքն Թուրքաց գոռային խրոխտալով ի վերայ նոցա եւ շրջապատեալ զնոսա՝ եւ բարձրաձայն աղաղակաւ եւ որպէս զարծուի, որ յերամս աղաւնեաց խոյանայ, այնպէս զօրք այլազգեացն դիմէին առհասարակ ի վերայ Փռանգ զօրացն. եւ յամենայն կողմանց անճարեալ կային զօրք քրիստոնէիցն եւ ահաբեկեալ մահու ցանկանային եւ մինչեւ ի վերջին շունչն ժամանէին։ Եւ մինչդեռ յայս տարակուսանս հասեալ կային, խորհուրդ իմն բարւոյ խորհեցաւ թագաւորն եւ ասէր ցիշխանսն զօրաց իւրոց. «Եկայք դարձցուք դիմօք ի Թերեպն, կարծիս տացուք Թուրքաց զօրացն, եթէ ի փախուստ դարձան, զի, որք ի դարանի կան, յարուցեալ լինիցին զհետ մեր եւ մեք յայնժամ դարձցուք ի վերայ նոցա ի պատերազմ եւ տեսցուք, եթէ զի՛նչ արասցէ ընդ մեզ Քրիստոս »։ Եւ պատուէր տայր որոց էին ի բերդն Ազազն եւ ասէր, թէ «Յորժամ միաբանին զհետ մեր, դուք մեզ նշան մխոյ արարէք ի վերայ բերդիդ ». եւ թագաւորն խլեցաւ ամենայն զօրօքն ի Թերեպն։ Եւ գիտացեալ Բուրսուխն ասպասալարն, եթէ փախստական գնայ, ձայն տուեալ ամենայն զօրացն միաբան եւ զհետ ընթացեալք գային որպէս զգայլս զհետ ոչխարաց եւ դիմէին ի վերայ մեծաւ աղաղակաւ եւ ահագին հանդիսիւ եւ գոչմամբ ձայնիւ զհետ Փռանգաց զօրացն վարէին։ Եւ իբրեւ գնացին մղոնս երկուս, միաբանեցան զօրքն այլազգեացն զհետ զօրացն քրիստոնէիցն. եւ յայնժամ արարին յԱզազն զնշան մխոյն՝ եւ տեսեալ թագաւորն Երուսաղէմայ եւ ամենայն զօրագլուխքն, ձայն օգնականութեան առ Աստուած աղաղակեցին՝ եւ լալով եւ ողբալով զկրծից հարեալ ի վեր յերկինս առ Աստուած աղաչանս առաքէին, զի հասցէ յօգնութիւն սակաւ հօտին իւրոյ։ Յայնժամ հրամայեաց թագաւորն հնչեցուցանել զփող պատերազմին, եւ միաբան զօրքն քրիստոնէից դիմեցին ի վերայ այլազգեացն՝ եւ զԱստուած օգնական կալեալ, քաջապէս ջան եդեալ։ Եւ լուաւ Տէր աղաչանաց նոցա, եւ մեծաւ սրամտութեամբ դարձուցին զԹուրքն ի փախուստ. եւ յայնժամ սուր ի գործ արկեալ զօրք հաւատացելոցն եւ ընդ ամենայն երեսս դաշտացն ցիր եւ ցան հանին զնոսա. եւ կոմսն Ճօսլին մեծաւ զայրացմամբ գազանաբար իբրեւ զառիւծ, որ մռնչէ զհետ եզանց, այսպէս եւ սավարէր զհետ զօրացն այլազգեացն եւ յագեցաւ արեամբ անհաւատիցն. նոյնպէս եւ թագաւորն եւ ամենայն զօրքն Քրիստոսի վարեցան զհետ անօրինացն եւ կոտորեցին յանխնայ մինչեւ ի Հալպ քաղաք. եւ եղեւ համար կոտորածոց եօթն հազար։ Եւ գնացին ասպասալարն Պարսից եւ Տուղ-Տիկին լի ամօթով, վասն զի հնգետասան ամիրայք ի պատերազմին կորուսեալ եղեւ. եւ դարձան զօրքն քրիստոնէից մեծաւ ուրախութեամբ եւ անհամար աւարաւ . եւ եղեւ օրն այն օր ուրախութեան ամենայն հաւատացելոցն Քրիստոսի. այս եղեւ յամսեանն ի Տրէի քսան եւ չորս, յաւուր հինգշաբաթու։ Եւ զկնի աւուրց ինչ առեալ Բուրսուխն զդուստրն թագաւորին եւ զորդին Ճօսլնին եւ տարեալ եդ ի Խլադ-ճապար եւ ինքն գնաց ի Մօսլ. եւ յետ տարւոյ մի սպանաւ յազգէն իւրմէ, որք ասէին հաճիք $364. աղօթաւորի կերպիւ լեալ մտանէին ի տունն նորա եւ դանակով սպանանէին զնա. յայնժամ պաշտօնեայք նորա սատակէին զնոսա եւ այլ եւս ի քաղաքէն զորս գտին այնպիսի կերպարանով՝ սատակեցին արս ութսուն։
       Ի յայսմ ամի զօրաժողով արարեալ զօրագլուխն Պարսից անթիւ բազմութիւնս, ամիրայն արեւելից, որ ասի Աբրաիմ որդի Սուլիմանայ եւ ամիրայն Յանձթայ, որ ասի Տաւութ որդի Սուգմանայ՝ որդւոյ Արդուխին, եւ այլ բազում ամիրայք խաղացին բազում զօրօք եւ գնացին յաշխարհն Վրաց։ Եւ հասեալ ի վերայ նոցա Վրաց արքային՝ եւ սաստիկ կոտորածով դարձուցանէր զնոսա ի փախուստ եւ կոտորեաց զնոսա առաւել քան զառաջինն եւ զաւուրս հինգ զհետ վարեաց եւ արեամբ ելից զդաշտն եւ զլերինս. եւ ի դիականցն անկելոց հոտեցաւ ամենայն երկիր։
       Յայսմ ամի մեռանէր բարեպաշտ սուրբ թագաւորն Դաւիթ Վրաց աշխարհին, եւ նստուցանեն յաթոռ նորա զորդի իւր զԴեմետրէ, զայր քաջ եւ աստուածասէր, նմանեալ հօր իւրոյ Դաւթի ամենայն գործովք բարեաց. սա դարձոյց զորդիսն Մանուչէի ի քաղաքն Անի եւ բազում երդմամբ արարեալ զնոսա իւր ծառայս եւ հնազանդս զամենայն աւուրս կենաց իւրեանց եւ տայր զԱնի ի նոսա, զի բազում նեղութիւն կրեաց Անի զօրացն Պարսից, յորժամ մեռաւ Դաւիթ. եւ այլ հոգք պատերազմաց եւ գաւառաց անկաւ ի վերայ Դեմետրէի Վրաց արքային, որ էր ի Հայ կնոջէն. իսկ որդիքն Մանուչէի արարին սաստիկ երդումն, վասն զի սուրբ Կաթուղիկէն, որ էր յԱնի, հանապազ Հայոց կայցէ եւ մի՛ մտցէ ի նա Տաճիկ եւ այլ Մսիման ազգ։
       Դարձեալ ի թուականութեանն Հայոց -ՇՀԵ գայր ի Փռանգաց որդին Պեմնդին՝ որդւոյ Ռօպերթայ, որ զանուն հօրն ունէր Պեմունդ. յայսմ ամի գայր զօրօք ի քաղաքն յԱնտիոք եւ առնու իւր կին զդուստր թագաւորին Երուսաղէմայ. եւ խոստանայ թագաւորն զթագաւորական աթոռն տալ նմա զկնի մահուանն իւրոյ. տայր եւ զԱնտիոք թագաւորն ի Պեմունդն եւ զամենայն աշխարհն Կիլիկեցւոց։ Եւ յայնժամ Պեմունդն որդի Պեմնդին բռնութեամբ եւ ուժգին զօրութեամբ արար իւր հաւան եւ հնազանդ զամենայն ազգն Փռանգաց, զկոմսն Ուռհայոյ զՃոսլինն արար հաւան եւ հնազանդ, նոյնպէս եւ զորդի Զնճլին. եւ ինքն էր մանուկ մարմնով՝ ամաց քսանից, առանց մորուաց, այր քաջ եւ հզօր պատերազմող, բարձրահասակ եւ առիւծադէմ եւ սոսկ խարտաէշ. եւ բազում հօր որդիք եւ մեծազգիք եկին զհետ նորա ի Հռովմայ։
       Իսկ ի թուականութեանն Հայոց ՇՀԶ մեռանէր սուրբ վարդապետն Հայոց, որ ասի Կիւրոս, նմանեալ առաջին սրբոցն, ուսեալ զամենայն կտակագիրսն Աստուծոյ եւ ամենայն խորին քննութեամբ հասու եղեալ, լիապէս հասեալ ի վերայ հին եւ նոր կտակարանցն Աստուծոյ, ընկերակից Գէորգայ վարդապետին, որ ասի Մեղրիկ. սա մեռաւ եւ թաղեցաւ ի վանքն, որ կոչի Դրազարկ, եւ կոչեցաւ վանքն այն Գերեզմանատունք սուրբ վարդապետացն, վասն զի անդ թաղեցաւ սուրբ վարդապետն Հայոց, որ ասի Մեղրիկ , որ ժողովեաց անդ զամենայն դասս ճգնաւորացն Քրիստոսի եւ հաստատեաց անդ կարգ եւ կրօնք զառաջին սրբոց հարցն։
       Դարձեալ ի թուականութեանն Հայոց յամի ՇՀԷ գայր ամիրայն ասպասալարն Պարսից, որ ասի Զանգի, որդի Աղ-Սնգուրին, այն՝ որ յառաջն ունէր զՀալպ քաղաք. սա գայ իջանէ զօրօք ի սահմանս Ուռհայոյ եւ հաստատեաց սէր ընդ կոմսն Փռանգաց ընդ Ճօսլինն եւ անվնաս գնաց ի Հալպ քաղաք. եւ խնդրէր սէր եւ խաղաղութիւն առնել ընդ մեծ կոմսն Փռանգաց ընդ Պեմունդնընդ տէրն Անտիոքայ եւ միջնորդս կացուցանել զճօսլինն. եւ կացեալ զաւուրս ինչ, գնաց ամենայն զօրօք ի Դմիշկ, զի մեռեալ էր ամիրայն Դմշկայ, որ ասի Տուղ - Տիկին, եւ ունէր զքաղաքն որդին նորա։
       Յայսմ ամի մեռաւ Պարսից սուլտանն, որ կոչէր Մահմուտ որդի Տափարին, եւ նստաւ յաթոռ նորա եղբայր նորա, որ կոչէր Մելեք, այն՝ որ յառաջ նստեալ էր ի Գանձակ, զոր կոտորեաց Դաւիթ թագաւորն Վրաց եւ արար զնա փախստական ի Պարսիկս։
       Յամս շրջագայութեան տումարիս Հայոց -ՇՁԵ եկն Մահմատ սուլտանն, որդի Ամր-Խազէի՝ որդւոյ Դամիշմանին. սա եկեալ բազում զօրօք յաշխարհն Մարաշայ եւ եկեալ իջաւ ի վերայ Քեսուն քաղաքի եւ այրեաց զշէնս գեղիցն եւ վանորէիցն ի ժամանակս կթոց այգեստանեացն. եւ նստեալ աւուրս վեց ի վերայ քաղաքին, ո՛չ պատնէշ կանգնեալ կամ մեքենայս, եւ ո՛չ նետաձիգ եղեալ, այլ լռելեայն նստեալ, հատանելով զջուր գետոյն եւ կոտորելով զբուրաստանսն՝ այսր անդր ասպատակ ունելով եւ զառ եւ զաւար յինքեանս կուտելով։ Իսկ որ ի ներքս ի քաղաքն էին, օր աւուր ակն ունէին խռովութեանց եւ արեան հեղման եւ առման քաղաքին եւ այնպէս սրտաթափ եղեալ, մինչեւ ի միում գիշերի թողուլ զարտաքին պարիսպն։ Եւ ապա քաջալերեալ զմարդիկք քաղաքն առաջնորդք եւ քահանայք իւրեանց, յորդորելով պաղատանօք առ Տէր կարդային եւ զմեռանիլն խնդրէին՝ քան Թէ մատնիլ ի ձեռս անօրինաց եւ ծաղր եւ ծանակ լինել հեթանոսաց, անձամբ եւ ընտանեօք եւ խաչիւք վառելեօք, բազկատարած աղօթիւք զպաշտօնն բարձրացուցանէին զցայգն ի ցերեկ հասուցանելով։ Իսկ որ յամենայնի բարեգութն եւ ողորմածն Աստուած՝ ոչ կամեցաւ վասն մեղաց մերոց մատնել ի ձեռս թշնամեաց, այլ գթացեալ ի գինս արեան Որդւոյ սիրելւոյ՝ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ոչ ետ հրաման զօրացն պատերազմաւ զքաղաքն, այլ արդ ի յաւուր ուրբաթու, որ էր օր չարչարանաց Փրկչին մերոյ, եղեւ ազատութիւն քաղաքին Քեսնու . եւ այրեաց զվանքն Կարմիր՝ զտուն աղօթից, զխրճիթս միանձանց եւ մանրեալ զնշանս տէրունական քարանց եւ փայտից, գերի վարեալ զերկաթեղէնս եւ զպղնձեղէնս, ի յերկիր կործանեալ զսեղան սրբութեան հացի՝ փշրեաց եւ զդուռն գեղեցկահիւս յօրինուածոյ եւ զայլն ընդ ինքն բարձեալ տանելով յաշխարհն իւրեանց ի տես հարճից եւ ռամկաց իբրեւ զԲաբիլացին զայն։ Առ սա կատարեցաւ, թէ «Լքեալ թողցի դուստր Սիօնի իբրեւ զտաղաւար յայգւոջ կամ իբրեւ զհովանի մրգապահաց » եւ որպէս զտատրակ սգալից միայն մնացեալ ի զուգակցէ՝ կամ որպէս զագռաւ զազրատեսակ նստեալ ի վերայ կոթողոյ։ Եւ Մահմուտն գնաց փութանակի յաւուր ուրբաթու, որպէս ասացաք, քանզի համբաւ եհաս ի լսելիս նորա յաղագս թագաւորին Հոռոմոց, թէ դիմեալ գայ յօգնութիւն պաշարեալ քաղաքին Քեսնոյ՝ մերոյ իշխանին Պաղտունին կոչեցելոյ, մաղթելով առ ոտս նորա . զի յաւուրսն յայնոսիկ մերձ էր թագաւորն Յունաց յԱնտիոք՝ աւարելով զՏաճկաստան եւ բարձեալ էր զիշխանութիւն մերոյ իշխանին Լեւոն կոչեցելոյ, եւ զքաղաքս եւ զբերդս ամուրս յինքն գրաւեալ եւ զնա առեալ տանէր յաշխարհն Յունաց յայնկոյս ծովուն ի սահմանս Ասիացւոց աշխարհին։