ԹՈՒՂԹ
ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ
ԱՌ
ՍՈՒՐԲՆ
1
երկնաւոր
Աստուծոյ,
ողջոյն։
2
Ի
ճառս
սուրբ
սիրոյ
առաքինութեան
ի
կամս
կամաց
անձին
իմոյ
միտք
իմ
երկնաւոր
զաւրութեամբ։
3
պատմող
բանիւ,
եւ
ահ
ինձ
մեծ
եւ
ահագին
եւ
բարձրագոյն
քան
զերկնի
քան
զներքին
կիսագունդն.
եւ
յամենայն
կողմանց
պաշարեաց
զիս
ի
վեր
եւ
ի
վայր,
ի
վերջ
եւ
յառաջ,
յաջ
եւ
յահեակ։
4
ոչ
կարեմ
եւ
խորամուխ
երկնչիմ։
5
Մի՛
գուցէ
ընկղմիցիմ
ի
ծով ,
բայց
եթէ
Տէր
Յիսուս
ձեռն
կարկառուցու
յաւգնականութիւն։
6
քաջալերեցայց
եւ
յանմուխդ
մխեցայց։
7
Քանզի
բան
ունիմ
մտաց
գործի,
եթէ
ինչ
հիւթ
յառաքինութենէ
արանց ,
որք
զհրեշտակս
ածին
զարմացումն
եւ
անգիր
աւրինաւք
անձամբ
աւրէնք
եղեն,
եւ
զառանց
աւրինաց
Տէրն
ի
վեր
ծանեան
եւ
զեղեալսն
գիտացին
ընդ
աւրինաւք,
եւ
մարգարէի
ուրուք
կամ
երկնաւոր
հրեշտակի
աստուածատեսք
եղեն։
8
Արդ`
ահա,
յորմէ
երկուցեալն ,
ի
սիրոյ
եւ
յուսով
մերձենամ
եւ .
եւ ,
։
9
Որպէս
յառաջագոյն
սէրն
Քրիստոսի
ի
Ուռնայրի,
նախանձ
երկնաւոր
ընդ
Հայոց .
իբրեւ
զմեծամեծ
Աստուծոյ,
ի
ձեռն
Սրբոյն
Գրիգորի
նշանք
եւ
արուեստք
գործեցան
Հայոց,
վաղվաղակի
դառնալ
ի
բազում
մոլար
առ
Աստուած։
10
Աստուած
եւ
բարեկամութեամբ
ի
բաց
ընկեցին
հեթանոսաց,
թաւթափեցան, , ,
թռեան
յերկինս
ճախրեցան։
11
լուեալ
քաջին
Ուռնայրի`
ո՛չ ,
ո՛չ
դադարեաց,
եւ
ի
ձեռն
ծառայական ,
այլ
ինքնին
մեծ
թագաւորն
նախարարաւք
եւ
գայր
Հայոց,
լինէր
։
12
Իսկ ,
սիրով
ընկալեալ
`
զբոլոր
առաջի
առնէր ,
զներքին
եւ
զարտաքին
մերկանայր
եւ
առաջի
նորա`
հանդերձ
Սրբովն
Գրիգորիւ
եւ
ամենայն
բազմութեամբ
զաւրացն
Հայոց։
13
Խոնարհէր
թագաւորն ,
անկանէր
եւ
եւ ,
պատմէր
զամենայն
մոլորութիւն
եւ
խոստովան
լինէր
վասն
տգիտագործ
մեղացն
։
14
Քաջալերէր
զնա
Սուրբն
Գրիգորիոս
ի
գալուստ
մարմնաւորութեան
Աստուծոյ,
որ
ի
թողութիւն
եկն
եւ
ոչ
ի ,
ի
կեցուցանել
եւ
ոչ
ի
մեռուցանել,
եւ
յառաջ
ի
հողոյ
։
15
Զայս
ամենայն
լսէր
թագաւորն ,
ինքն
եւ
ամենայն
զաւրքն,
ընդ ,
աւանդէին
իւրեանց`
ի
բաց
հրաժարելով
։
16
Եւ
յաւուրն
ի
սատանայէ
եւ
յամենայն
գործոց
նորա
եւ
զՍուրբ ,
թագաւորն
յամենասուրբ
եւ
ամենայն
զաւրքն
ընդ
։
17
Եւ
կատարեաց
զնոսա
` .
ելին
Հոգւովն
Սրբով։
նմին
ժամանակի
շնորհեցաւ
նոցա
այր
մի
երանելի`
ձեռնադրեալ
ի
քաղաքէ,
որ
եկեալ
ընդ
։
19
Այսու
երկնաւոր
Ուռնայր ,
եմուտ
Աղուանից,
եւ
կատարեաց
զնոսա
առաքելական
։
20
Ընկալան
եւ
գրեցան
ի
։
21
Հալածեցան
դեւք ,
խափանեցան
զոհք
եւ
ճենճերք,
ամաչեաց ,
բարձրացաւ
ճշմարտութիւնն,
թագաւորեաց
լոյսն
աներեւոյթ,
մերժեցաւ
խաւարն,
կարգեցան
եկեղեցւոյ,
տասանորդեցան
պտուղք
եւ ,
եւ ,
խաշանց
եւ
ամենայն
ընտանի
անասնոց։
22
Նաեւ
զհող
երկրին
ի
նոյն
վիճակեցոյց,
եւ
հաստատեալ
կալաւ
կարգ
ուղղութեան
առ ,
առ
մեծամեծ
եւ ,
եւ
քով
մինչեւ
ի
ժամանակս
սքանչելի
տէրութեանդ։
23
Վիշապն,
որ
էր
առաջին
մարդոյն,
զչքնաղ
ծնունդ
քոյոյ ,
ի
հայրենի
հաւատոյն,
երկրորդ՝
վիճակէն։
24
Յոյժ
կասկած
ի
միտ
չարասէր ,
գուցէ
ընդ
եղեւ
մուտ
կենաց ,
ընդ
այն՝
ծնունդ
եւ
յաշխարհն
Արեւելից։
25
Շտապեցաւ,
տագնապեցաւ,
տարակուսեցաւ
առաւել
քան
արդարոյ։
26
Ժողովեաց
գումարեաց
իւր ,
յայտնեաց
նոցա
զախտն
չար,
որ
զնա։
27
հարան
եւ ,
ի
միաբանութիւն
եկեալ՝
ելս
իրացն .
«Մի
այդպէս,
ասեն,
յանձն
քո,
ո՛վ .
կանուխ
է
մեր,
քան
նորա.
տկար
առաջին
մարդոյն ,
մեծ
կալ
առաջի»։
28
Զայս
ասացին
եւ
զհամատարած
ծովն
շարժեցին
ի
վերայ
քո։
29
Իջին
առ ,
շարժեցին
եւ
զբազմութիւն
ալեաց
։
30
Սկսաւ
մրմռել,
ելանել, ,
ապականել
զդաշտս
եւ
զլերինս։
31
Եկն
եհաս
ի
վերայ
քո
միանգամայն
բազմութիւն
ազգաց
հեթանոսաց`
ահաւոր , ,
բազմաձայն , ,
նիզակաւք,
ճառագայթաւոր
սուսերաւք, ,
թանձր
եւ
։ ,
եւ
ապականացուքն
կամէին
կորուսանել,
եւ
անաստուածքն
զաստուածային
կամէին
կտրել.
երկիցս
եւ
երիցս
պարտեցան
եւ
ոչ
։
33
Իսկ
այն,
որ
երկինս
եւ
տեսանէ
զաշխարհս
եւ
կշռելով
ե՛ւ
զբարի
աւրէնս,
ե՛ւ
որ
ընդդէմ
իցեն,
զքեզ
միայն
աւրինաւոր,
թոյլ
ետ
պատել
զքեզ
շուրջ
սաստիկ
։
34
Վառեցան,
բորբոքեցան
եւ
այրեցան
ի
մէջ
։
երից
մանկանցն
ի
հնոցին.
զզաւրութիւն
հրոյն
շիջուցեր,
զխոշորութիւն
ի
կակղութիւն
վարդի
փոխեցեր,
ծխոյն
ի
սպիտակութիւն
շուշանի
շրջեցեր,
բնութիւն
հրոյ
յարարող
սովորեցուցեր,
յերկնից
յերկիր
ածեր
քեզ
յաւգնականութիւն։
յիմարեցան,
նոցա ,
նոցա
դադարեցին,
նահատակք
նոցա ,
բազմութիւնք
նոցա
։
37
Երանի
է
քեզ
եւ
երանի ,
մերձ
առ
քեզ։
38
Սակաւ
էիր
թուով
եւ
անթիւ
եղեր .
սակաւ
եւ
անթիւ .
նիզակ
քո՝ ,
եւ
սպառազինութիւնք
սպարապետին
Աստուծոյ:
39
Ձայն
փողոյ
իբրեւ
զձայն
հրեշտակապետին ,
իջանէ
ընդ
յաւուրն
յարութեան։
նորա,
որ
զերկիր ,
զվէմս ,
զգերեզմանս
աւերէ,
զմեռեալս
յարուցանէ,
նորոգէ,
հատուցանէ`
ոմանց
ձախակողմն
եւ
ոմանց
ի
յաջակողմն
(այս
Աստուծոյ
միայն
է
եւ
վայել
է),
իսկ
քեզ՝
իբրեւ
հաւատարիմ
ծառայի
եւ
եւ ,
ետ
շնորհս
երկնաւորս,
զի
զաւուրն
նմանութիւն։
41
Որ
պարծէր
չարն,
տագնապեցաւ.
որ
խիզախէր ,
յիմարեցաւ։
42
Ամենայն
ինչ
քո
գնդին
կրկին .
եթէ
էին
մարմնոյ,
ընդ
նմին՝
եւ
հաւատոյ.
եթէ
էր
զգուշութիւն
սուսերի,
ընդ
նմին
էր
փրկութեան.
եթէ
ունէիր
ընդդիմահար ,
ընդ
նմին
ունէիր
համբերութեան .
նետ
ի
քոց
ուղղակի,
նմին
եւ
աղաւթք
սուրբք
խնդրուածաց
քոց
վաղվաղակի
ի ,
քան
առաջի
Աստուծոյ.
եթէ
սուսեր
ի
բազուկսդ ,
հաւատոց
քոց
ի
մէջ
։
43
Դրաւշակք
երկնաւորք,
եւ
նիզակի
քո՝
ճառագայթաւորք
իբրեւ
զլարս
արեգական։
44
Այս
է,
որ
զահի
հարեալ
ի
պատմութեանս,
եթէ
զիարդ
կարացից
բանիւ
պատմել
զայնմանէ,
որ
ի
վեր
քան
գտանի։
45
Բանս
աշխարհս
ասել։
46
Եւ
այս
վիճակ
ոչ
ամենեցուն ,
այլ
որ , , ,
ի
բժշկականին
ի
ծայրս
ծագաց
հասին
ի
մարգարէականն, ,
յաւետարանականն,
որ
է
սկիզբն
։
թէպէտ
ունէի
զայս
ամենայն
արուեստս
նիւթականաց ,
դու
երբեմն
նիւթական,
այլ
ունիս
։
48
Ընդ
կշռեցից
զքեզ`
դու
պայծառագոյն
քան
զարուսեակդ
նշոյլս
արձակես։
ամիս
արուսեակ
է
եւ
զվեց
ամիս
։
50
Դու՝
աւուր
աւուր
արուսեակ
եւ
ի
վեր
քան
զարուսեակ։
եւ
եթ ,
իսկ
դու՝
ի
քսան
եւ
ի
չորս
ժամս`
ի
եւ
գիշերի։
52
Եւ
եթէ
ածից
քեզ ,
յոյժ
ծիծաղելի
է
իմաստնոց.
երկոտասան
անգամ
ի
վիժած, , ,
կիսագունդ,
խոնաւալից,
կիսալոյս,
հիւանդոտ,
գիշերագնաց,
խաւարասէր,
լուսատեաց,
չղջանման, , ,
բազում
անգամ
ի
մտեալ։
53
Իսկ
դու՝
լիալայն,
բարձր ,
աւետաբեր,
հրեշտակակերպ,
ուրախարար,
քաջալերիչ,
պայծառ
գեղեցիկ
քան
զամենայն
հասակակից
քո։
54
Ո՛չ
ինչ
բաւական
քեզ
բաւեմ
ասել,
որ
քան
զարեգակն
ի
վեր
գտանիս.
ո՛չ
զնա
թշնամանեցից
եւ
զքեզ
գովեցից,
նորա
պատմեցից
քեզ.
շեղագնաց,
թիւրընթաց,
կողմնաւոր, ,
հարաւաբնակ,
ձմեռնատանջ,
ամառնակէզ, , ,
գիշերակուլ,
առաւաւտածին,
ծաղկաթարշամ,
դալարացամաք,
կենդանահալած
ի
ստուերս
ի ,
կիսաբաժին .
յիրաւի
Յոյնք
։
55
Եւ
ապա
ի ,
ընդ
նմին
եւ
զայն .
է
ծածկեալ,
է
թաքուցեալ,
է ,
է
։
56
Դու ,
ի
հաւրէ
զաւրացար,
քաջալերեցար,
ի
Սուրբ
լուսաւորեցար,
ի
գիշերի
տեսանիս,
եւ
ի
թափանց
հաւատոց
քոց։
57
Ասացից
առ
քեզ
բան
ինչ
առակաւոր:
58
Յամենայն
կողմանց
աչացար.
քան
զարծուի
եւ
քան
զմի
ի
հանդարտ .
ոչ
միայն
զերկիր
տեսեր,
այլեւ
զերկնից
մեծն
տեսեր
եւ
զփոքրս .
զանցաւորս
եւ
զանանցն
առեր.
ի
բաց
ընկեցեր
զոսկիակուռ
թագ ,
եւ
ահա ,
պահի
քեզ
անձեռագործ
պսակն,
զոր
ընդունելոց
ես
յամենասուրբ
ձեռացն
Քրիստոսի։
59
Որ
թողցէ
վասն
Աւետարանին
զհայր
եւ
զքորս
եւ
եւ
զամենայն
ստացուածս
իւր,
աստէն
եւ
զկեանսն
յաւիտենից ,
որ
60
աղքատի
դիւրագոյն
է
առնել,
առն
թագաւորի,
իբրեւ
զքեզ,
անհնար
է։
61Ապա
եթէ
արասցէ
)՝
մարդկան
անհաւատալի,
հրեշտակաց
զարմանալի,
Աստուծոյ
նմանելի,
զանթիւ
եւ
եկն
գձուձ
կերպարանս
մարդկան,
գտաւ
մարդ։
62
Քո
գործդ
Աստուծոյ .
ե՛ւ
բոլոր
աշխարհի
եղեւ
կեանք
եւ
փրկութիւն,
ե՛ւ
դու
բացեր
կենաց
փրկութեան։
63
իսկ
հայրենի
հաւատքն
պահեցան,
եկեղեցիք
շէն
մնացին,
ի
խաղաղութեան,
քահանայք՝
ի
քահանայութեան,
պատարագք՝
ի ,
մարգարէք՝ ,
առաքեալք՝ ,
սաղմոսերգուք՝
ի ,
կուսանք՝
ի
կուսութեան,
կնքաւորք՝
ի
սրբութեան,
եւ
ամենայն
ոք՝
յիւրաքանչիւր
կարգի։
լուր
առաքինութեան
քո
յարեւելից
մինչեւ ,
ի
հարաւոյ
մինչեւ
։
65
Գրեցաւ
անուն
մարտիրոսութեան
քո
յոսկի
ընդ
առաքեալսն
եւ
ընդ
նախավկայսն,
ընդ
հայրապետսն
եւ ,
եւ
ի
դպրութեան
կենացն
ի
։
66
լեր,
սքանչելի՛,
որ
այսչափ
արժանի
եղեր
եւ
յայսչափ
վերացար,
հասեր`
հաստատուն
կալ ,
եւ
անհա՛տ
լեր
ի
սիրոյն
համբերո՛ղ
լեր
ի
հաւատս
ճշմարտութեան,
զի
մի՛
վիշապն
մեռեալ
ի
վերայ
կենաց
։
67
Զի
թէ
մինչ
էիր,
յաղթեցեր ,
ի
չափ
հասեալ,
գիտեմ,
թէ
առ
ոտն
կոխես
զամենայն
չարի
նորա։
68
Այլ
որչափ
զքեզ
սիրեն
եւ
մարթէր
զայն
ընդ
բանիւ
պատմութեան ,
բազում
մագաղաթի
ծախք
։
69
Բազում
անգամ
յառաջ
գալ
առ ,
եւ
այժմ
ի
մերմէ
բարեխաւսութենէ
եւ
յամենայն
սուրբ
յանձն
արարեալ
Սրբոյ.
Տէր
ընդ
քեզ.
ամէն։
70
Քրիստոսի,
չարչարակի՛ց
խաչին,
ի
հրեշտակաց
փառամատոյց
պատմուճանաւ
զարդարեալ
անգարշ
որդեա՛կ
իմ,
Վաչէ`
Աղուանից ,
։
71
ասել
մխիթարութեան
յաղթողիդ ,
որ
ոչ
ի
մարդկանէ
քաջալերութիւն,
այլ
յոյժ
Քրիստոսի
կոչելով,
վերագոյն
գերազանցեալ՝
քան
զբոլոր
աշխարհս
բարձրագոյն
։
72
Բայց
արդ`
զքեզ
ի
հաւան
ածեալ
ժուժկալութեամբդ,
աղաչեմ,
զի
ախորժ
եւ
անոյշ
իմ
ողջոյնս
քեզ
թուեսցի:
73
Այլ
զքո
վերաբերութենէդ,
ով
Քրիստոսի,
ոչ
ունի
աղքատութիւն
տգիտութեանս
իմոյ
պատրաստութեան,
զի
եւ
ոչ
նիւթ
ինչ
իմաստութեանս
զգեստ
ինչ
գովութեան
քում
ազնուականութեանդ.
նա
մանաւանդ
եթէ
ամենայն
հռետորական
փիլիսոփայքն
աշխարհին
Յունաց
ի
մի
գումարեսցին,
եւ
ոչ
ի
փոքր
ինչ
հետազաւտութիւն
կարասցեն
անկանել.
ասել
զարժանն
անհնար
է
յաղթութեանդ։
74
Վասն
զի
դու
ծանեար՝
սիրելով
զԱստուած
յամենայն
ե՛ւ
զաւրութենէ:
75
Զամենայն
ինչս
եւ
զմեծութիւնս
փոխանակեցեր
ընդ
միոյ
Տեառն
ամենայնի,
զի
զնա
ընդ
քեզ
հաշտ
ունելով`
ոչ
միայն ,
այլեւ
զերկնից
առեալ
։
ի
զոհիցն
ճենճերաց
դիւամոլ
հեթանոսաց
եւ
ահա
եղեր
հոտ
անոյշ
ի
Քրիստոս ,
որ
հասեալ
մինչեւ
յարեւմուտս`
հռչակեալ
ծաւալեցաւ
եւ
զուարճացոյց
հոգիս։
77
Թողեր
զմեծութիւն
երկրային,
որ
առիթ ,
ժառանգեցեր
զարդարութիւն
հանդերձ
երկնային
մեծութեամբն.
հեռացար
բնաւ
իսկ
զբաւսանաց
աշխարհիս,
մերձեցար
ի
Քրիստոս,
որ
է
նաւահանգիստ
խաղաղութեան։
78
Եւ
գումարեալ
զբանս
ի
մի
տեղի՝ ,
եթէ
էիր
մարդ
եւ
եղեր .
ունէիր ,
եւ
ի
յերկինս.
էիր
մահկանացու
եւ
եղեր
անմահ։
79
Ոչ
թէ
դու
միայն
ես ,
այլ
`
վասն
զի
համարձակութիւն
ունիս
առ
Քրիստոս,
տալ
։
80
Ցանկալի
ես
հրեշտակաց,
մարդկան,
առաւել
անձկալի՝
ինձ`
հեռացելոյս,
ի
մարտակից
քեզ
յաներեւոյթ
սատանայի։
81
Բայց
արդ՝
աղաչեմ՝
ասեմ.
չունել
վնաս
ի
մտի,
չյիշել
զիմ
հեղգութիւնս։
զիմ
տրտմութիւնս
քո
ողջունաբեր
թղթով։
83
Դու
եղեր
չարչարակից
Քրիստոսի,
նմանեա՛
ամենայնիւ.
զի
թէ
նա
ի
վերայ
խաչահանուացն
աղաչէր
չյիշել
զմեղս,
որչափ
եւս
առաւել
քեզ
արժան
է
թողուլ
զիմ
հեղգութիւնս։
84
Զի
այն,
որ
զքեզ
ողջ
եւ
առողջ
մարմնով
որդեգրութեանն ,
նոյն
եւ
շնորհեսցէ
մեզ`
զքեզ
տեսանել
յամենայն
առաքինութիւնս
եւ
ի
քո
շնորհալից
։
85
լինելով
ի
Քրիստոս`
լինիցիս
մեզ
բազում
ժամանակս
պարապեալ
եւ
լցեալ
սիրովն
Քրիստոսի.
։