Գ.
Գր.
Նարեկացու
սրբութեան
մասին
զրոյցները
մի
ժամանակից
են
հենց
գալիս,
եւ
այդ
զրոյցները
ծագած
են
նրա
սրբակեաց
վարքի
համար.
բայց
յետագայում,
աւելի
նրա
գրական
մեծ
վաստակի
եւ
մանաւանդ
Ողբերգութեան
մատեանի
համար
է,
որ
ժամանակակիցների
եւ
յետնորդների
աչքին
իբրեւ
մի
հրաշալիք
է
երեւացել։
Մենք
մինչեւ
այժմ
դժբախտաբար
չենք
կարող
ասել,
թէ
նրանից
որքան
երկեր
են
մնացել։
Յայտնիները
հետեւեալներն
են՝
1.
Գանձեր
(թուով
երեք
),
2.
Տաղեր
ու
մեղեդիներ
(քսանից
աւելի
).
3.
Մի
թուղթ
թոնդրակիցների
դէմ.
4.
Մեկնութիւն
Երգոց
Երգոյն։
Գրուած
Վասպուրականի
Գուրգէն
թագաւորի
հրամանով
Հայոց
ՆԻԶ=Փրկչի
977
թուին,
3.
Պատմութիւն
Ապարանից
Խաչին
եւ
Ներբող
Ս.
Խաչի
եւ
Ներբող
Ս.
Աստուածածնի,
որոնք
գրուած
են
Մոկաց
եպիսկոպոս
Ստեփանոսի
խնդրով
389
թուից
յետոյ
եւ
Ողբերգութիւնից
առաջ.
6.
Ներբոող
Առաքելոյ,
որ
գրուած
է
Ողբերգութիւնից
առաջ.
7.
Ներբող
Ս.
Յակոբայ
Մծբնայ
Հայրապետին.
8.
Մատեան
Ողբերգութեան,
որ
մեր
բանաստեղծի
ամենամեծ
երկն
է։
Ողբերգութեան
վերջում
կայ
հետեւեալ
յիշատակարանը.
«…
ի
յաւարտումն
կատարման
իններեակ
յոբելինին,
ի
սկիզբն
պսակելոյ
մտի
տասնեկին
յաբեթական
տոհմիս
տումարի,
յետ
երից
ամաց
անցելոց
որ
զկնի
գալստեան
ի
կայս
եւ
ի
կոյս
կողմանց
հիւսիսոյ
դիմաց
արեւելից՝
յաղթող
եւ
մեծ
կայսերն
Հոռոմոց
Բասլի,
յորժամ
ընդարձակ
եւ
մակագաւիթ
կանոնաւ
սփիռ
տարածէր…
անթարթափ
վերասլացեալ
ի
յաջ
եւ
յահեակ՝
սեպհականել
յաւելուլ
բաժինս
մասանց
վիճակաց
խմբից
աշխարհաց
ի
ծոց
իւր,
արդ
ի
յայնմ
անդորրութեան
միջոցի,
յորում
եզերեալ
ընդոտնացաւ
թշնամիք
եկեղեցւոյ,
ստացեալ
հիմնեցի
կառուցի…
զբազմաստեղնեան
դրուագս
դրութեան
այսմ
սոփերի
արգասաւորի,
ես
Գրիգոր»…
Իններորդ
յոբելեանի
վերջը
հայոց
450
թուականն
է,
իսկ
տասներորդ
յոբելեանի
սկիզբը
451
թուականը,
որ
սովորական
հաշուով
անում
են
Փրկչի
1001
եւ
1002
թուականները։
Անշուշտ
բանաստեղծն
իր՝
այս
մեծ
երկը
չէր
կարող
կարճ
ժամանակում
գրել.
ուստի
եւ
իններորդ
յոբելեանի
վերջը
եւ
տասներորդ
սկիզբն
ասելով
չպէտք
է
հասկանալ
իբրեւ
հայոց
450
թուականի
վերջը
եւ
451-ի
սկիզբը,
այլ
իններորդ
յոբելեանի
(յիսնամեակի
)
վերջին
տարին
եւ
տասներորդի
առաջին
տարին.
ուրեմն
հայոց
450
եւ
451
թուականներին։
Այս
համապատասխանում
է
եւ
Նարեկացու
հետեւեալ
ժամանակագրութեանը,
«Յետ
երից
ամաց
անցելոց,
որ
զկնի
գալստեան…
կայսերն
Հոռոմոց
Բասլի
»։
Արդ,
Ստ.
Տարօնեցին
«գալն
Վասլի
թագաւորին
Յունաց
յաշխարհն
Արեւելից
»,
գնում
է
Հայոց
449
թուին,
որ
է
Փրկչի
1000
թուականը։
Այս
թուականի
Զատկի
օրը
մեռնում
է
Դաւթի
Կիւրապաղատը,
որ
իր
աշխարհը
թողել
էր
Վասիլ
կայսրին,
եւ
կայսրը
Կիլիկիայի
Տարսոն
քաղաքում
լսելով
այդ՝
շտապով
գալիս
է
տիրելու
Կիւրապաղատի
երկիրներին։
«Եւ
անցեալ
թագաւորն
ընդ
Հանձիթ
եւ
ընդ
Բալու՝
ելանէ
ի
լեառն
Կոհերայ,
-յաւուր
վարդավառի
տօնին ,
-
որ
ընդ
մէջ
Հաշտենից,
Ծոփաց
եւ
։
Ապա
նա
գալիս,
բանակ
է
գնում
Վաղարշակերտ
քաղաքի
մոտ։
Բոլոր
մանր
թագաւորներն
եւ
իշխանները
սարսափած
գնում
են
նրա
բանակը,
բացի
Հայոց
Գագիկ
Բագրատունի
թագաւորից,
գնում
են
նոյնպէս
երկու
Արծրունի
եղբայր
թագաւորները,
Սենեքերիմ
եւ
Գուրգէն.
«Եւ
արքունատուր
ընծայիւք
պատուեալ
ի
նմանէ,
-
գրում
է
Ասողիկը
-
առատաձեռն
ոսկով
եւ
արծաթով
եւ
հրովարտակ
առաքեալ
առ
մերձաւոր
ամիրայսն
Տաճկաց,
զի
մի
մեղիցեն
աշխարհին
Վասպուրականի՝
դադարեցոյց
զառ
եւ
զգերութիւն
եւ
զհարկապահանջ
բռնութիւնն
»։
Կը
նշանակէ
Վասպուրականի
թագաւորները
նեղուելիս
են
եղել
սահմանակից
մահմեդականներից,
եւ
նրանց
նեղութիւնը
դադարել
է,
եւ
երկիրը
խաղաղել
է
միայն
կայսրի
ահից։
Այդ
անդորրութեան
միջոցին
ահա՛
Գր.
Նարեկացին
1001
թուին
սկսում
եւ
1002
թ.
վերջացնում
է
իր
Ողբերգութիւնը
կայսեր
գալուց
երեք
տարի
յետոյ,
եւ
որովհետեւ
կայսրը
1000
թ.
ամառն
է
եկել,
ուրեմն
1002
թ.
ամառուանից
։
Գրիգոր
Նարեկացու
գրական
երկը՝
իր
առաջին
շրջանում՝
նիւթով
եւ
ձեւով
նոյն
է
նախորդ
դարերում
եւ
իր
ժամանակ
զարգացած
գրականութեան
հետ,
մեկնութիւն,
ներբողեան
եւ
հոգեւոր
երգ։
Երգոց
Երգի
մեկնութեան
մէջ,
օրինակ
նա
առանձնապէս
չի
տարբերւում
նախորդներից,
բայց
եթէ
իր
համեմատաբար
պայծառ
ու
գեղեցիկ
մտածութեամբ։
Նոյն
է
եւ
ներբողեանների
մէջ։
Ս.
Խաչի
ներբողեանն,
օրինակ
սկզբում
խաչի
զօրութեան
մի
սքոլաստիկական
սովորական
մեկնութիւն
է,
ձեւերին
ու
նիւթը
մեծ
մասամբ
նախորդներից
մշակուած։
Հին
ճառերի
ու
ներբողեանների
երկարաբան
արուեստակեալ
լեզուն
ու
ճոռում
արտայտութիւնը
գտնում
ենք
եւ
Նարեկացու
մէջ։
Ներբողեանների
մէջ
կար
եւ
քնարական
մաս,
որի
մէջ
կէս
բանաստեղծական
եւ
կէս
ճարտասանական
ձեւով
գովաբանւում
էր
ներբողելի
անձը,
այստեղ
արդէն
մեր
բանաստեղծն
ազատ
էր
զգում
իրեն,
եւ
նրա
ներբողեաններն
այս
մասի
մէջ
դառնում
են
երբեմն
օրհնաբանական
բանաստեղծութիւններ,
նոյն
իսկ
ոտանաւորով
յօրինուած։
Բայց
ինչպէս
էլ
լինի,
դրանք
իսկական
բանաստեղական
ներշնչման
արդիւնք
չեն,
այլ
յօրինուած
են
ուսուցական
նպատակով։
Նրա
գանձերը,
թուով
երեք,
որոնց
տների
գլխագրերը
կազմում
են
«Գրիգորի
երգ
»
գլխաբանը
,
սկսւում
են
գանձ
բառով,
իսկական
գանձ
(փող
հարստութիւն
)
բառի
նշանակութեամբ,
դրանց
տօնի
օրուայ
յատուկ
մաղթանքներ
են
ուղղուած
Ս.
Հոգւոյն,
եկեղեցուն
ու
Ս.
Խաչին,
աւելի
դաւանաբանական
բովանդակութեամբ,
որոնց
մէջ
առանձնապէս
խնդրուածքներ
են
լինում
քահանայապետի
եւ
եկեղեցական
դասի
համար,
նոյնպէս
եւ
վարժապետներն
եւ
թագաւորի
համար
իր
զօրապետներով
ու
զօրքերով։
Առանձին
շնորհք
չի
երեւում
նաեւ
այս
գանձերի
մէջ,
որոնք
հետաքրքիր
են
միայն
իբրեւ
մեր
ամենահին
յատուկ
մաղթանքները։
Իսկական
բանաստեղծ
Նարեկացին
երեւում
է
միայն
տաղերի
եւ
Ողբերգութեան
մէջ։
