Արդ
զայս
տեսեալ
ամենայնի
՚ի
փախուստ
գոլով՝
եդին
ինչ
եւ
ստացուածս
յամուրս
՚ի
տեղիս
տեղիս
ապաւէն
կարծելով.
ասոքիկ
են
յարեւմըտիցն
հիւսիսոյ
սկսեալ։
Նախ
՚ի
Սուլթան
Մուհամետ
(ֆաթիհ)
ճամին
մեծ
անթիւ
արս
հանդերձ
կարասեաւ
լինէին
եւ
լի
իսկ
բնաւին
եւ
զի
ոչ
մերձենայր
առ
այն
այլ
՚ի
դրունսն
մնացեալ
եւ
այսպէս
բազումք
գոն
բայց
մեք
զնշանաւորսն
ծանիցուք։
Ի
սրահն
մեծ
Նոր
օտալարին
եէնկիջարեաց
որ
ասի
Էթմէյտան
արս
Ի.
(20)
հրակիզեալ
ընդ
անասելի
կահուցն
որ
անդր
այրէր
փութապէս
սաստկապէս
հոսելով
զշէնս
խանձողեալս
օտալարին
՚ի
վերայ
նոցուն
տարածմամբ։
Ի
մէյտանն
Մէֆայ
(Վէֆա)
նոյնպէս
լցեալ
ամենայն
կալուածովք
եւ
ոչ
կարէին
արք
բնակչաց
սահմանացն
այնմիկ
առնել
ինչ
՚ի
դիզելոց,
յոր
հասեալ
անդր
վաղվաղակի
եւ
ծախէր
բնաւին.
զորոց
յետոյ
զկուղպայս
ընդկացն
եւ
զկապանս
երկաթեայ
եւեթ
գտանէին
՚ի
գետնի
կիսամաշ
գոլ
՚ի
սաստիկ
հրոյն։
՚Ի
Ճամին
Շահզատէի
մտեալ
եւ
առ
՚ի
մէջ
զգլուխս
մնարայիցն
(մինարէ)
՚ի
բաց
կործանէր
եւ
զամենայն
ստացուածս
որ
անդր
եդեալ
էին
՚ի
սրահս
եւ
՚ի
գաւիթս
նորուն
հրակիզէր
իսկոյն։
Եւ
ճարակաւոր
գոլոյն
բացարձակ
տեղւոյն
՚ի
միւս
կողման
հարաւոյ
դրանցն
յարտաքս
՚ի
փախուստ
դիմէին
տեարք
նոցուն
եւ
այնու
ապրէին
մինչդեռ
ոչ
էր
ծագեալ
արփոյն։
Եւ
որժամ
(այսպէս)
կրկին
բոցով
սաստկանայր
յառաջին
կողմամբ
զդալար
ծառսն
բարձրագոյն
վառէր
որ
՚ի
մէջ
նորա։
Եւ
որք
յետոյ
գնացեալ
անդ
էին,
ելին
կրկին
՚ի
փախուստ։
՚Ի
Ճամին
Մուրատ
փաշայի,
որ
՚ի
վերոյ
կայ
քան
զԱղսարայըն
կոչեցեալ
զլցեալ
ինչս
որ
անդէն
բնաւ
չքանայր։
՚Ի
Ճամին
Ճէռահ
կոչեցելոյ
որ
կայ
՚ի
վերայ
լերինն
միոյ
՚ի
է
(7).
անց
բլրոցն
հուպ
գոլով
առ
արձանն
Արկադիօսի
զոր
իբրեւ
հասեալ
քերեալ
մանրեաց
զկոփուածոյ
պատկերսն
որ
՚ի
նմա
եւ
փշրեաց
զքարինսն
յերեսաց
նորա
Զոր
իբրու։
Գովասանաբանութեան
եւ
հարցողաբար
դարձուսցուք
զբանս
մեր
առ
նայ
ի
մեղականագոյնն։
Արձան
կանգնեալ
՚ի
մեծապանծ
քաղաքս
արձան.
Երգար
հաստեալ
քար
բարձրաբերձ
ներգոյս
արձան։
Ըզշինօղացդ
եւ
ըզշինուդ
եղեր
արձան.
Դրոշմեալ
բանիւդ
որ
ինչ
՚ի
քեզ
գոլով
արձան։
Ապագայից
պատմեալ
՚ի
քեզ
իբրեւ
յարձան.
Զեղեալըն
գործ
եդեալ
՚ի
քեզ
որպէս
արձան։
Թագաւորաց
քաջ
սօֆէսդից
իմաստնական.
Տեսեալ
ըզքեզ
վերածնեալ
զգործն
առ
՚ի
յարձան։
Զի
նըկարեալ
զտիպ
եւ
զպատկեր
հանգիտական.
Ել
եւ
էջ
այնց
նիստք
նաեւ
ելք
իրաց
թարքման։
՚Ի
կենցաղոյս
թէ
յոր
բախտի
բնաւորեցան.
Եւ
որ
գործօք
առեալ
զվըճիռ
՚ի
հող
դարձան։
Դարձեալ
այժմիկ
դու
մընացեր
որպէս
զանձան
(զարձան?).
Զանցս
քո
պատմես
որդ(ւ)ոց
մարդկան
որ
յապագայն։
Զի
ասիցեն
սա
անարատ
՚ի
նախնական.
Եւ
հուրն
եկեալ
փշրեաց
զերեսն
ահա
արձան։
՚Ի
յիսկըզբանից
առ
՚ի
շինուածդ
զամաց
շըրջան.
Գըտեալ
ծանեայ
թէ
որ
քանակ
տես
՚ի
յարձան։
Իսկ
շինուածոյդ
յոր
յարքայէն
առ
ասացան.
Տեսի
զթուական
մինչ
՚ի
նարդեանս
որ
ապական։
Ֆիլիսօֆայական
գործոյդ
կամ
զարմացման.
Եւ
քոյդ
հնարից
ըսքանչելի
ճարտարութեան։
Արուեստ
արկեալ
պատեհ
ժամու
էլէնիգայն
Նաեւ
զդըրոշմդ
մակագրելով
ստորոգական։
Որոց
խորոց
նըրբից
հռետորն
է
վիպաբան.
Զարմանալին
Արիսդօդէլ
ըսդակիւրեան.
Տինայ
նոցուն
գործոց
վիպող
յարմարական.
Յիզկըզբանին
առ
յեզր
անկեալ
որ
յանգական։
Բանից
ցուցակ
ասողութիւնք
զարմանական.
Նըրբին
բայիւ
բառք
յոքնորակ
հելլենական։
Յիշատակեալ
քեւ
ըզներկայս
անցեալ
լըրման.
Զյաւիտենից
զարմանապէս
պարագրական։
Ապա
եկ
դու
խօսեաց
ընդ
իս
իբր
զխոհական.
Ծանո
բանիւդ
թէ
ո՞վ
գործեաց
զիրդ
սքանչական
Զի
քեզ
խորհուրդ
բանըս
յոքունս
առ
ասացան.
Ո՞ւր
՚ի
յուզումն
ներկուռ
բանից
ուսումնական։
Ուր
արհեստիդ
վերադիտողք
ներհըմտական.
Նըրբին
բանից
վերահասուք
հռետորական։
Ու
արհօնդէսք
քոյին
աւուրցն
որ
գործէ.
Աւա¯ղ
բազում
այնց
վաստակոցն
որ
չերեւան։
Ուր
ոսկեփայլ
պատկերն
՚ի
գլուխըդ
բարձրական.
Խաչն
՚ի
ձեռին
վեհադիտակ
արփիական։
Ուր
իմաստունք
որ
յօրինուածդ
նըկարեցան.
Ծախուց
բազմաց
աշխատանացն
յոքնական։
Ուր
են
քերթողք
մակացելիք
մակացութեան
Քաջ
խոհականքն
յոքնահանճարքն
ճարտարական։
Այն
զի
կանգնէր
՚ի
սինլիդօսք
հասդիսական
(հանդիսական?).
Ընթերցեալ
մեկնէր
՚ի
քեզ
եղեալսըն
բան
առ
բան։
Արդ
սեռք
ազանց
՚ի
հանրութիւնս
կան
հեշտական.
Եւ
՚ի
դարուս
սուտն
՚ի
գըլուխ
իշխողական։
Իմաստօրէն
բանք
իմաստնոց
պարսաւական.
Եւ
առ
՚ի
մէջ
յոյժ
խամրացեալ
խաւարական։
Թողից
ասել
զհամայն
մերոյս
թըշուառութեան.
՚Ի
կարգ
բանիդ
յառաջեսցուք
գոլ
փութական։
Եւ
ճամին
այն
բարձրաշէն
որ
հուպ
առ
Արձանս
ասացաւ,
որ
իբրեւ
՚ի
գահս
բազմեալ
տեսանիւր
՚ի
ծով
եւ
՚ի
ցամաք,
որ
շինեալ
՚ի
Մուհամէտ
վէզիրէ
յումեմն
Ճէրրահ
կոչեցելոյ
՚ի
Սէնէ,
նոցուն
հազար
եւ
երկու
ամին
վճարեալ։
Եւ
՚ի
մերումս
Ռ
եւ
Խ
եր(ր)որդի
(1594)
՚ի
թագաւորութեան
Մուրատի
հընոյ,
որդւոյ
Սէլիմի
փոքու
եւ
վասն
մեծասարաս
եւ
պնդախարիսխ
հիմամբ
գոլոյ
նըմին։
Սահմանացն
այնմիկ
՚ի
քառակուսէ
լնոյր
՚ի
մէջ
նորա
եւ
՚ի
ններքս
առ
՚ի
վեր
քան
զկանթեղս
հասեալ՝
եւ
նստեալ
ընտանեօք
պահէին
՚ի
բազմացն։
Եւ
յորժամ
գայր
հասանէր
հուր
՚ի
նոյն
լեառն
լուցանելով
զամենայն
շինուածս
եւ
լիզելով
զտունս
եւ
զապարանս՝
առեալ
իսկոյն
եւ
՚ի
վերայ
ճամոյն
ի
լուսամըտից
եւ
՚ի
գրանցն՝
վազէր
եւ
՚ի
ներքս
եւ
կալեալ
զամենայն
ինչս
լուցանէր
խիստ
բոցով
որ
մինչ
յերկինս
տարածանէր
ծուխ
նորա
՚ի
բարձրութենէ.
որով
եւ
՚ի
վեր
եւ
՚ի
վայր
բերեալ
զամենազանութիւն
շինուածոց
քանդեալ
կործանէր՝
եւ
իբրեւ
զկիր
փշրեալ
հոսէր
յերկիր
հանդերձ
մարմարեայ
սեանցն
եւ
սրբատաշ
կամարացն
սրահին
եւ
գաւթին։
Արդ
աստանօր
տեսանել
է
մեզ
զաղէտս
Տաճկացն
որ
անդէն
մնային.
բայց
դու
եկ
լուր
ինձ
եւ
ծանուցից
քեզ։
Զի
դրունքն
յորժամ
առեալ
լինէին
՚
հրոյ
եւ
ով
էր
կարողանալ
թռչել
՚ի
բաց
եւ
սըլանալ
յարտաքս
յորոց
բազումք
խանձողեալ
յոտից
եւ
՚ի
ձեռաց
պատկերացն
որք
առ
հրովն
փախստեայք
լինէին
զհոգիսն
ազատել
զի
ժամ
էր
ապականութեան
նոցա։
Եւ
էին
որ
՚ի
յընթացսն
՚ի
կոխումն
խռնելոյ
բազմութեանց
մի
՚ի
վերայ
միոյ
հեծեալք
սատակէին։
Անդէն
հարք
զորդիս
ոչ
ճանաչէին
եւ
մարք
զմանկունս
յայնմ
ժամու
մոռանային
եւ
եղբայր
եղբօր
օգնել
բնաւ
ոչ
կարէին։
Այլ
ընդ
իւրաքանչիւրում
անձինն
զանազան
հնարս
որոնէին
եւ
ճարտարութիւնք
նոցա
իսկոյն
խափանէին։
Զի
ոմանք
արկեալ
զինքեանք
՚ի
բարձրութենէ
յորմոյն
յօժարեալ
զխորտակումն
անդամոց՝
գուցէ
՚ի
հրոյ
մի
ճարակեսցին։
Իսկ
որք
յարիքն
եւ
զօրաւորք
կարծէին
զինքեանս
աքցի
եւ
բռնցի
փայտիւ
եւ
քարիւ
ուր
որ
հասանէին
ծակէին
զորմունսն
եւ
անդուստ
՚ի
փողոցս
ճանապարհացն
անկեալ
որոց
մարմինքն
յերկրի
խիտ
առ
խիտ
գըլեալ
դնէին.
եւ
ոչ
կարքն
հասեալ
՚ի
մէջ
աւազանաց
ջրոցն
ամփոփէին
որք
եւ
ջրահեղձ
եւ
բոցախեղդ
սատակէին։
Կիսոց
մտեալ
՚ի
մէջ
ֆուչիցն
իւղոյ
եւ
մեղեր
կարծելով
թէ
ոչ
ազդեսցէ
հուրն՝
զոր
եւ
առաւել
բոցով
վառէր
եւ
զարսն
իբրեւ
զղամփար
լուցեալ
՚ի
նոյն
չքացուցանէր։
Այլք
վերարկաւ
եւ
ձորձով
թացեալ
՚ի
ջուր
եւ
պատեալ
զերեսօք
եւ
զանձամբ
ընթանային
յարտաքս
յառաջադէմ
՚ի
նկատեալ
տեղիսն։
Եւ
այլոց
մնացելոցն
կականս
բառնային
եւ
աղէտս
արձակէին
եւ
ով
էր
որ
լսէր
նոցա
գոռային
որպէս
զգազանս
վայրի
եւ
բառաչէին
բանս
ողորմախառն
ձայնից
եւ
ով
էր
որ
զնոսա
կորզել
՚ի
հրոյն
եւ
կսկծապատ
լինելով
գրկապարէին
մարք
զդստերս
եւ
հարք
զորդիս
եւ
՚ի
պտոյտս
դառնային
զշրջապատ
ճամոյն
որպէս
՚ի
խորս
ջուրց
՚ի
հուր
ընկլուզեալ
սուզէին
դառնութեամբ
զհոգիս
իւրեանց
՚ի
բաց
արձակէին։
Եւ
լինէին
անդ
հրակիզեալք
յաւել
քան
զանձինս
Հ.
(70)
ից
մեծաց
եւ
փոքունց
Շէյխովն
իւրոց
իմամով
եւ
ճէմաթիւք
իւրոց
եւ
այնքան
գանձիւք։
Յորոց
արանց
վեցից
որպէս
հունս
գտեալ
ճարակս
կալեալ
մտել
՚ի
ներքոյ
ճամոյն
սրահի
գնացս
յաղբեւաց
ընդ
երկրաւ
կացեալ
անդ
օր
մի
ողջոյն
եւ
զգիշերս
բ.
յոքնակի
տանջանօք
՚ի
գարշ
հոտոյն
եւ
՚ի
ջերմութեանց
հրոյն
թաղեալք
՚ի
պիղծս
կիսամեռ
յետ
յանգելոյ
հրոյն
ապա
ելեալք
անտի
կենդանի
ախտիւ
յոյժ.
որոց
փրկելոցն
մինն
յիսպասաւորացն
Ալթիպարմաղ
ղատուն
Երուսաղէմի,
որ
ի
սոյն
ամի
որում
տունն
կայ
հանդէպ
ճամուն .
նոքա
եկեալ
պատմեցին
զեղեալսն
վարդապետաց
մերոց
յետ
աւուրց։
Տեսցուք
զկաֆայն։
Վայ
քեզ
Մուհամէտ
վէզիր.
որ
ի
զուր
կորեաւ
աշխատանդ.
Երկու
կենօք
քեզ
եղուկ
այսօր
եւ
կրկին
քեզ
տուգանք։
Թէպէտ
արեր
յիշատակ
շինելով
զճամին
դիտակ.
Այսօր
քայքայեալ
լինի
որ
չըկայ
իւրեան
նըմանակ։
Միթէ
քոյ
էր
աշխատանք
կամ
հոգւոյդ
կարեաց
շինեցան.
Այլ
տըկարից
արտասուս
եւ
քրտունք
գերելոցդ
հեղան։
Յայտ
է
թէ
անիրաւ
ազգ
էք
ձեր
գործիքն
անիրաւութեան,
Վասն
այն
դուք
ոչ
վայելէք
կամ
հոգոցդ
ուր
թէ
շահեկան։
Որպէս
զՄուրատին
պալատն
որ
զներքոյ
Սուլթան
Սուլէյման.
Երեք
հարիւր
վաթսընով
եւ
հընգօք
յարկ
կառուցական։
Ո՛չ
թէ
փայտայշէն
(այսպէս)
փոքումբ
կամ
ի
մերձ
յիրեարս
կըցական.
Այլ
լայն
բարձր
եւ
գեղեցիկ.
իննեկի
բաղնեօք
յանգական։
Նաեւ
՚ի
հարաւ
կողման
Ահմէտի
սարայ
յորջական.
՚Ի
մահ
Շահ
Իպրահիմի
կըտտամահ
սատակեալ
էր
այն։
Երկաթակապ
շինուածոց.
մըտածեայ
միթէ
չէ
զարման.
ԶՄուրատինն
ընդ
սոյն
դու
տես.
նաեւ
զայլս
որ
վուզարից
կան։
Անիրաւ
ենք
խիստ
ի
զուր
նոյն
դատմունք
արտասուս
համայն.
Որպէս
ըզճէռահ
ասի
որ
այսօր
եղեւ
տէր
արեան։
Քանզի
շատ
անէծք
տային
կարդային
նալլէթ
որք
կիզան.
Հոգիդ
չի
հանգչի
Ճէռահ
եւ
ոսկերքդ
լինի
բաժին
շան։
Որպէս
այժմու
տանուտեարք
եւ
արքայ
ընդ
իշխանս
իւրեան.
Թողեալ
են
զերկիրս
իւրոց.
եւ
զայլոցն
աւերել
ջանան։
Ահա
իւրոցն
աւերեալ
յանբանից
որ
է
տարրական.
՚ի
հրամանէն
Աստուծոյ.
հրդեհեալք
բոցոյն
բարկութեան։
Այ
իմ
եղբայր
ընթերցող
մի
հաշւիր
առասպել
զայդքան.
Հանդերձ
տագնապաւ
զայրեալսն
կամ
թաղեալսն
յաղբս
գարշական։
Ոմանք
՚ի
մէջ
ջրոյն
հեղձան
այլ
զիւղովն
անդր
վառեցան.
Մարք
կըսկըծապատ
զմանկամբ
ճիչս
առեալ
ողորմ
ողբական։
Ընթացք
վազ
ի
վազ
առեալ.
բոլորեալ
զսրահիւքն
շըրջական.
Աղաղակաւ
մեծ
լալիւն
տագնապաւ
հոգիքն
քաղեցան։
Ոմն
յայս
միտ
եւ
ոմն
յայն
ճար
՚ի
հոգոյն
ջանըն
փութացան.
Պատիժն
զնոսա
եգիտ
ի
Ճէռռահ
ճամին
չընչացան։
՚Ի
պօստանն
փոքր
Լանկայ
կոչեցելոյ,
որ
թարքմանի
ըստ
յունակա(ն)
ին
կանաչեալ
վայրք,
՚ի
ծովակողմն
հարաւոյ
քաղաքին.
ուր
լնուին
բնակիչք
սահմանացն
Աղսարայի,
Հօրհօրի
աղբերց,
Տաւութփաշայի
ընդ
այլովք
համայն
ապրանօք
՚ի
յարկաց
եւ
՚
ի
կրպակաց
մեծամեծաց
եւ
նուաստից
ամենայն
ազանց.
յորս
հասեալ
իբրեւ
մրրկապէս
հեղեալ
բոցոյն
՚
ի
շինուածոց
նիւթոց
վառելոց
եւ
՚
ի
վերուստ
կարկտապէս
կայծիցն
հոսելոց
եւ
կալեալ
զդալարս
ծառոց
ընդ
նոցունց
որպէս
իւղս
վառէր.
վազէր
եւ
՚
ի
վերայ
ընչից
դիզելոց
եւ
սաստկապէս
բոցով
եւ
վաղապէս
բորբոքելով
այնքան
բացարձակ
տեղեաւ
մինչեւ
առ
պարիսպն
հասուցանէր
ընդ
որս
էր
ապրանս
եւ
գանձս
Իպրահիմ
տէֆթէրտարի
ուր
համայն
ընչիւք
լուցեալ
լինէր
եւ
խլէր
զմարդիկ
իբրեւ
զսուր
սրեալ
եւ
զնետ
բոցոյն
՚ի
սիրտ
հարեալ
իսկոյն
ապականէր
եւ
ոչ
գոյր
անդ
տեսանել,
բայց
միայն
հարուածս
մեծամեծս
ամենայն
մսեղեաց
եւ
անբան
տարերց
խորտակումն
եւ
ապականումն.
եւ
ոչ
գոյր
անդ
՚ի
լուրս
հնչիւն
քան
թէ
ահ
եւ
դողումն
եւ
սարսափումն։
Անդ
էր
ժամ
աղաղակի
եւ
պահ
գոջման
(այսպէս)
գոռալոյ
առ
բարձրեալն։
Անդ
էր
պահ
թագստեան
եւ
խուսափելոյ
եւ
յիմարեալ
չգիտէին
թէ
ընդ
որ
առցեն
զընթացս։
Անդ
էր
լսել
զգուշակն
Քրիստոսի
առեալ
՚ի
բարբառ
գոջէին
լերանց
թէ
անկերուք
՚ի
վերայ
մեր
ու
բլրոց
թէ
ծածկեցէք
զմեզ.
եւ
կէսքն
՚ի
պարսպօքն
՚ի
վայր
գլորէին
՚ի
կողմն
մեծ
պօստանին
որ
՚ի
ծով.
իշխանուհիք
բազումք
ափշեալ
եւ
ի
կսկծանաց
զարթուց
թմրէին
յիմարեալ
եւ
աղախնայք
ժրագլուխք
խլեալ
զտիկինս
՚ի
վերայ
բազկաց
իւրոց
եւ
՚ի
վայր
կիսամեռ
անկանէին.
եւ
այլոցն
եւս
նշան
արութեան
ցուցանէին
մըղեալ
վարելով
զնոսա
անտի
՚ի
բաց
որպէս
զի
մի
սրտաբեկ
լիցին
կամ
այրեսցին։
Աղախնայք
այլք
յերկիւղէ
տեարց
եւ
տիկնեաց
չկարէին
փոխել
զքայլ
մի
ոտին
առ
ի
պահպանութիւն
ստացուածոց
ուր
եւ
անդէն
բոցակիզէին։
Ոմանք
եւ
՚ի
բառնալն
զբեռինս
անկեալ
՚ի
վերայ
երեսաց
իւրեանց
եւ
մնային՝
զի
ոչ
կարէին
՚ի
փախուստն
եւ
՚ի
շնչմանէ
հրոյն
նուաղէին
եւ
զհոգիսն
դառնութեամբ
արձակէին.
բազում
կոյրք
՚ի
մոլորելն
՚ի
հուր
անկանէին
եւ
անկար
լինելոյ
զփախուստն
բոցով
խորովէին։
Վասն
որոյ
եւ
անդէն
յաւելի
լինէր
անձինք
հրակիզեալք
իբրեւ
երկիցս
երեսնից։
Որոց
գլուխ
միայն
երեւէր
եւ
որոց
ձեռք
եւ
ոտք
եւեթ
մնացեալ։
Կիսոց
գէշ
խարշեալ
թխացեալ
դնէին
եւ
այլոց
իբր
զփոշի
կուտոց
լինէին։
Ոմանց
բնաւին
իբր
զկոճղ
սեւացեալ
յերկրի
մնային։
Ոմանց
յերես
՚ի
փակ
յերկիր
կործանման.
եւ
այլոց
բազկաց
զերեսօքն
եւ
զպարանոցօքն
ամրափակեալ
՚ի
սարսափման.
բազմաց
եւ
հետքն
ոչ
երեւեալ
գոլով
հողմատար։
Եւ
էր
լցեալ
տեղին
այն
դիակամբ
խանծելոց
՚ի
վայր
գլելոց
բոցակիզելոց.
գիշատես
դիմօք
ապականեալք
սարսափելի
տեսողացն
երեւիւր
եւ
ահարկութիւն
ամենայն
մսեղեաց։
Որոց
որդին
եւ
որոց
հայր,
որոց
մայր
եւ
որոց
սկեսուր,
յորոց
յայր
եւ
կին
՚ի
միասին
եւ
էր
որ
ուրոյն
եւ
զատ
՚ի
միմեանց։
Եւ
էր
որ
միոյն
փախչիլ
եւ
միւսոյն
մընալ.
միոյն
ազատիլ
եւ
միւսոյն
հրակիզիլ։
Եւ
է
ողբերգութիւնդ
այդպէս։
Հարցանեն
դըստերք
ըզմարս
հայրիկն
իմ
ինձ
ո՞ւր
տեսանին.
Որոնեն
հարք
ըզմանկունս
իմ
գառներս
ինձ
ո՞ւր
գտանին։
Զի
էր
լըցեալ
լի
տեղին.
ամենայն
ազամբ
ընդ
կահին.
Յորժամ
հուր
շրջապատէր
ով
լըսէր
այնց
աղաղակին։
՚Ի
նոյն
շիւարեալ
պահուն
առեալ
բոցըն
հրակեր
լինին.
Յըղիքն
ի
պարիսպն
ի
փախ
խիստ
ցաւօք
յետոյ
մեռանին։
Ծընընդականք
նոյն
ժամու.
մանկաբարձք
սպա(սա)ւորէին.
Փախչին
դայեակք
ի
նոցունց
ընդ
ծննդոց
ծընօղքն
եւս
այրին։
Աղջիկք
՚ի
փախուստն
՚ի
բաց
՚ի
հերացն
բոցն
արծարծէին.
Ի՚այլոցն
ըզգեստից
վառէր.
ի
պարիսպն
՚ի
վայր
գլորին։
Խարշին
խանձին
հրակիզին
բոցակէզ
տոչորեալ
լափին.
՚Ի
մէջ
հրաբորբոք
կրակին.
դառնութեամբ
հոգիքն
քաղուին։
Խիղճ
(այսպէս)
էր
յոյժ
տեսիլք
նոցա.
խիղճ
անձինքն
ու
թըշուառելի.
Խիղճ
է
սարսափմամբ
ասելս.
խիղճ
հոգիքն
ու
խիստ
եղկելի։
Ո՛չ
արժան
եղեն
մասի.
հաղորդի
սուրբ
պատարագի.
Ո՛չ
օրհնեալ
գերեզմանի.
ո՛չ
թաղման
ընդ
սուրբ
օրինի։
Ոմանց
էր
գըլուխ
միայն,
որոց
ոտք
ւ՚այլ
կոճղ
երեւի.
Որոց
սեւագոյն
փոշով.
լուց
կիզեալ
մեծ
պատուհասի։
Որոց
դուստր
էին
ւ՚որդի.
ոմանց
քոյր
ւ՚եղբայր
սիրելի.
Ոմանց
էին
հայր
եւ
մայր.
որդիքն
որբ
ողորմ
ու
լալի։
Եւ
որք
երթային
՚ի
տեսութիւ
նոցին
պատահեալ
ճանապարհացն
ընդուստուցեալք
զարհուրէին
եւ
աղիք
գալարեալ
եւ
սիրտ
մորմոքեալ
անդրէն
դառնային,
ոչ
կարելով
ժուժել
տեսանել
զգարշութիւն
նոցուն
հրակիզելոց
՚ի
սաստիկ
պատժոյն.
եւ
կային
՚ի
մէջ
սոցունց
եւ
ազանց
մերոց
աւելի
քան
զանձինս
տասանց
այլեւ
հնգից.
եւ
էին
անճանաչք
՚ի
ծանօթից
եւ
անգիտակք
՚ի
սիրելեաց.
եւ
ոչ
գոյր
որոշել
զտաճիկ
եւ
զյոյնս
զհայս
եւ
զվեհազունս
՚ի
միմեանց.
եւ
ոչ
գոյր
ճանաչել
զօտարս
եւ
զընտանիս,
զայր
եւ
զկին
՚ի
նոցանէ։
Վասնորոյ
՚ի
դէպ
է
մեզ
ըստ
փողոյն
Տարսոնի
ողբերգական
ձայնիւ
աշխարել
զթշուառութիւն
նոցուն
որովք
առակեցան
՚ի
տեսիլ
բազմաց
իբրու
վշտակցել
՚ի
հոգեկան
ցաւս
նոցա։
՚Ի
գոյն
ողբոց
լալ
քաղցր
եղ(ա)ն(ա)կաւ։
Ի
տեըս
(տես)
նոցուն
նոր
իմն
գործելեաց.
Վըտանգ
աղէտից
ըզմեւք
պաշարեաց։
Միտք
մեր
վըրդոված
հոգի
վայրացած.
Բայք
իմաստասէրք
բան
զօրեղ
մըտաց։
Արփիական
գեղք
անբուն
հասակաց.
Գեղաղէշ
դիմօք
համայն
նազելեաց։
Ապականեցան
բոցոյն
խանձողաց.
Անարգ
որպէս
կոճղածուխ
արջնացած։
Վարանք
թաղծանաց
սարսափ
տեսողաց.
Այն
ծով
ծով
աչերն
՚ի
հրոյն
որ
ճայթած։
Այն
լոյս
ըռընգունքն
՚ի
բընէ
հատած.
Չունէր
դընելոյ
սուրբ
խունկըն
լուսած։
Այն
մաքրապատկերն
էր
խաւարամած։
Զայն
ճոխ
ճոխ
բերանն
հուրն
ապականած։
Այն
լայնաբազուկն
թիկանց
էր
բարձած։
Չը
կայր
ձեռք
մատանց
որ
խաչըն
կապած։
Այն
ոտք
ընդ
ծընկաց
իբրեւ
զիւղ
հալած.
Չունէր
՚ի
շնորհս
անձըն
պատանաց։
Այն
սըրբապատում
դիք
քրիստոնէաց.
Չլինէր
մարթէլոյ
(այսպէս)
՚ի
ճաղըս
բարձած։
Այն
լանջերն
ու
կուրծք
կընքած
մըկըրտած.
Չիք
տեղի
դընել
մասին
նըշխարաց։
Այն
սըրբասընեալ
անձինք
քրիստոնեաց.
Անորոշ
եղեալ
դիոց
մէջ
տաճկաց։
Այն
սուրբ
խորհրդով
մարմինք
մեռոնած.
Այն
օրհնեալ
հոգիքն
ընդ
անիծեալս
կիզած։
Խիղճ
տեսլեան
նոցա
զարմանք
լըսելեաց.
Խիղճ
հոգոց
նոցա
որ
՚ի
հուր
սպառած։
Վայ
է
այսպիսեացս
որ
այս
պատահած.
Վայ
է
թէ
անդէն
տեղիք
չըգտած։
Ի
պօստանն
մեծ
Վլանկոյ
անճառ
ապրանս
ամենայն
թաղից
տաճկաց
յունաց
եւ
հայոց
որ
անդր
կրէին
զգիշերն
իբուն
եւ
առաւօտուն
քանզի
մեծանիստ
գոլոյն
տեղոյն
հուրն
ոչ
կարէր
ազդել
եւ
երկրորդ
զի
զբարկութիւն
բորբոքանացն
զմիւս
պօստանօքն
անցուցանէր
որ
է
առընթեր
նման
՚ի
պարիսպն
յեցեալ.
բայց
նստեալքն
եւ
լցեալքն
զնովաւ
յոյժ
սասանէին
երկիւղիւ
մեծաւ
զի
իբրեւ
որպէս
զանձրեւս
տեղայր
՚ի
նոսա.
սակայն
սակս
առատագոյն
լինելոյ
ջուրց
խորոց
եւ
գըբոց
որ
անդէն՝
զանձամբ
իւրեանց
եւ
ամենայն
ստացուածոց
ստէպ
ստէպ
թրծեալ
մնային
զի
հոսեալ
առ
կայծականցն
եւ
հրացեալ
բեւեռացն
զճարս
զայն
հնարէին։
Բայց
յանհուն
դիզելոց
բազում
ապրանաց
որ
մինչ
՚ի
դրունս
նորա
յանկարծակի
ծախեալ
՚ի
բոցոյ
դրամբք
ջրաղացովք
եւ
հարեալ
՚ի
ներքս
զդէզս
եւ
զբեռինս
լըցեալ
պարտիզոյն
յարեւելից
կուսէ
զփոքր
մասն
անցուցանէր
ծառօք
եւ
տնկօք
որ
էր
ժամն
երեկոյացեալ
կիրակէին։
Անդ
էր
լսել
զաղաղակ
մեծամեծաց
եւ
զճիչ
փոքունց
՚ի
նոյն
պահու
եւ
զգոչումն
Տէր
ողորմեանց
ամենայն
սեռից
անդր
եղելոց
րամից
որոց
ձայն
բարձրացեալ
լըսելի
լինէր
առ
յըսկալայն .
՚ի
դուռն
որ
կոչի
Նոր
առ
՚ի
բազմախուռն
կուտակ
մարդկան
ազգի
որ
յարտաքսեալք
էին
՚ի
հրոյն
առ
՚ի
ծովեզր։
Որք
եւ
նոքա
բարձրեալ
զձայնս
կցորդէին
նոցունց
խոնարհեցուցանել
զարարիչն
յաղաչանս
իւրոց
զի
փրկեսցին
՚ի
վտանգէն
ուր
պարտիզօքն
էին։
Բազումք
եւ
ջրովք
շիջուցեալք
զծառոցն
տոչորմունս
կէսք
եւ
անցեալք
յընչից
առ
՚ի
պարսպացն
՚ի
ծով
լընլոյ
յոչ
դադարմանէն
զինքեանս
փրկեցին։
Լուան
զխիղճ
պօստանին
որ
բազումք
առ
նոսա
անկած.
Այլեւ
յահէ
ւերկիւղէն
կայծականցն
որ
նոցայ
տեղեաց։
Բազումք
առ
՚ի
ծով
փախեան
եւ
մէկ
մէկ
քարուկեն
գըտած.
Լային
զխըղճութիւնս
իւրեանց.
թէ
որէս
աւուր
են
դիպած։
Մին
մասն
յորժամ
բորբոքէր.
երեկոյ
պահուն
էր
եղած.
Ծովեզրըն
լըցաւ
մարդով
ու
զցամաքն
հուրն
է
առած։
Արդ
անհընարին
ժամուս
գիշերով
այլ
տեղ
չըգըտած.
Ծով
այլ
էման
չը
գիտէ
ու
կըրակն
անօրէն
եղած։
Գոջէին
ձայն
բառնային
ճըչէին
բարձըր
գոռացած.
Ալլահ
Ալլահ
Տէր
Աստուած
ողորմեա՛
ողորմած
Աստուած։
Ձայնըն
յըսկալայն
եհաս.
որ
Ալլահ
Ալլահ
գոջէին.
Նոքա
եւս
ընդ
այնց
բարձեալ
զաղաղակն
առ
այն
կըցորդած։
Յայնժամ
Տէրն
՚ի
գութ
շարժէր.
որ
անդէն
հուրն
յետըս
դարձած.
Բայց
խիստ
՚ի
բարկութենէն.
զքէնն
ի
ծառ
ւ՚ի
տունկս
էր
հանած։
Վառեաց
տոչորեաց
զդալար
եւ
զապրանսն
որ
կայր
անդ
կուտած.
Տեարքըն
փախչէին
՚ի
բաց
կըսկըծով
խիստ
աղեկիզած։
Ի
ճամին
Սուլթան
Պայազիտի
առաւօտեան
Կիրակէի
մինչեւ
եկեալ
հրոյն
առ
անդր.
տեսաք
զամենայն
լցեալ
՚ի
ներքս
ճամբոյն
՝
՚ի
գաւիթն
միջնոյ
եւ
՚ի
սրահն
արտաքոյ՝
եւ
՚ի
բակ
նորին.
մեծաց
եւ
տրպաց,
ազնուազնեաց
եւ
նուաստից։
Ապրանս՝
ինչս՝
կալուածս՝
կահս՝
սպասս՝
ստացուածս՝
որ
՚ի
գիծ
մտանել
չկարծի
որ
մարդիկք
հազիւ
անցանել
կարէին
անդուստ
՚ի
բարդելոց
դիզմանց
կալուածոց։
Որ
եւ
՚ի
նոյն
կէտի
եկեալ
հասեալ
անցեալ
զշրջապատ
Էսկի
Սարային
եւ
՚ի
մէջ
պալատին
զմութպաղս
ընդ
այլ
շինուք
կործանէր
զոր
բազում
ջանիւ
շիջուցանեն
եւ
առեալ
զոքօք
հասանէ
՚ի
վերոյ
յիշեցեալսն
եւ
տոչորէր
զշորեղէնս
եւ
զմետաքսեղէնս.
զանօթս,
ոսկեղէնս
եւ
զարծաթի
եւ
զպղընծի
(այսպէս)
զզուտս
եւ
զզուգեալս
շինուածոց
եւ
բեռանց
ընչից՝
ամենայն
րամից
լիզէր
ճարակէր
՚ի
վայրկեան
ժամու
ծախէր
որոց
փոշին
եւս
ոչ
երեւէր
՚ի
տեղին։
Եւ
արքն
որ
պահէին
զայն
ոչինչ
ընկալեալ
յանձինս,
այլ
յաճապարեցան,
փութացան
՚ի
փախուստ
զառ
՚ի
վայր
՚ի
շէնս
եւ
հուրն
զկնի։
Եւ
այնքան
բարձրանայր
բոց
հնոցին
մինչ
զի
եւ
զգլուխս
մնարայիցն
յերկիր
կործանէր։
Զիարդ
ոչ
ասեմ
պատիժ
քաղաքիս
այս
մեծ
պատուհաս.
Որ
զայս
լայնանիստ
ճամին.
անցանէր
այլովք
՚ի
կողմանս։
Զայն
մեծ
ւ՚անիհուն
պալատն
որ
Էսկիսարայ
անուանի.
Էանց
առ
բըլրօք
՚ի
վայր
ու
լափէր
երկիրն
ալանի։
Աւաղ
ասէին
ւ՚եղուկ
տեսանել
զհուրն
անբարտաւան.
Զնստելըն
կասկածէին
եւ
զերթալն
ասէին
արծան
(այսպէս)
։
Զարմանք
է
թիւ
օրինել
անդ
անթիւ
կահուցն
ուր
լցան.
Որ
հասեալ
լիզեալ
սրբէր.
որ
խեղճ
տէրքն
ի
փախուստ
դարձան։
Ի
ճամին
Սուլթան
Սուլէյմանի.
յորժամ
հասանէր
բարձրանայր
քան
զմնարայսն
եւ
զչորեցունցն
եւս
զգլուխ
՚ի
վայր
կործանէր
եւ
իբրեւ
զջահս
լուցեալ
վառէր,
որ
յիսնեակ
կանգաւ
՚ի
վեր
երեւիր
բարձրութիւն
եւ
առաւել
սաստկանայր
բոցոյն
ծաւալումն
եւ
բարձրանայր
՚ի
վերայ
նորա։
Ուստի
բազում
թռչունք
յերկնից
խանձեալ
՚ի
բոցոյ
յերկիր
թափէին
թաւալմամբ.
վասնորոյ
եւ
այլ
ոչ
եւս
երեւէին
՚ի
սահմանս
քաղաքիս
աւուրբ
բազմօք։
Իսկ
կոյտք
ձիուց
որ
կային
՚ի
տունս
իշխանաց
եւ
յապարանս
վուզարայից
յորժամ
տեսանէին
զհրոյն
բորբոքումն,
բորբոքէին
եւ
զինքեանս,
ճէպէին
յընթաս
(յընթաց).
մտանել
կամէին
՚ի
խաղ
արշաւեալ
առ
՚ի
հուր
որպէս
՚ի
վերայ
կանաչեալ
դաշտի։
Որոց
կուտպանքն
(կոյտապան,
պահապան)
յոյժ
տանջեալք
լինէին.
ընդ
այն
մինչեւ
դարցուցանէին
(այսպէս)
զերեսս
ձիոցն
առ
՚ի
շէնս
փախուստ։
Եւ
բազում
ձիք
զօրաւոր
յարեալ
վաղվաղակի
արշաւեալք
՚ի
հուր՝
ընթացեալք
՚ի
բոց՝
՚ի
վեր
եւ
ի
վայր
վազէին
ընդ
պողոտայն
աւերեալս
լի
հրով
եւ
ոչ
գտանէին
հանգիստ
ոտից
մինչեւ
ընդ
ջերմութեամբն
դադարեալ
եւ
անշնչութեամբ
անկանէին
սատակեալք
եւ
ծախեալք
զբորբոքեալ
բոցովն
վաղվաղակի։
Վասնորոյ
եւ
բազումք
հեռագոյն
ճանապարհաւ
կալեալ
վարէին
հանեալ
յարտաքս
՚ի
քաղաքէն
եւ
անդէն
վրանօք
նստեալ
պահէին։
Առ
՚ի
դէմս
երիվարացն
եդեալ
հարցմունս
նախատանօք
հանդերձ
եղանակաւ։
Ձեզ
ինչ
ազդմունք
երեւաց
որ
՚ի
հուր
ընթանայք
այ
ձիք.
Սանձարձակ
իբր
յասպարէզ.
արշաւէք
յերկար
լայն
եւ
ձիգ։
Նենգեցիք
դուք
տեարց
ձերոց.
փախչելոյ
զկամս
արարիք.
Ուտէ
հուրն
ըզձեզ
ւ՚այրէ
զօրութիւնս
ձեր
մի
պարծիք։
Անփորձ
ւ՚անգուման
՚ի
հրոյդ
չէք
առեր
ըզճաշակելիք.
Երիվարք
գիտունք
են
շատ.
դուք
խոտան
զի
հրոյ
կեր
լինիք։
Մի՞թէ
կանաչ
դաշտ
գըտայք.
խըրխընջայք
եւ
զձայնս
բարձիք.
Այդ
անհուն
հըրովդ
՚ի
վազ.
մի
խաբիք
այլ
յետըս
դարձիք։
Անբան
դուք
եւ
ատէճ
ձիք.
խիղճ
է
ձեր
ահագին
տեսիլք.
Չը
տայ
հանգիստ
ձեր
ոտից.
՚ի
հըրոյդ
փախիք
յետ
դարձիք։
Մի՞թէ
բընութիւնըդ
ձեր
ընտանի
հըրոյդ
որ
մերձիք.
Կամ
թէ
տեսոյն
կու
խաբիք.
այ
խղճեր
կ՚այրիք
յետ
դարձիք։
Մի՞թէ
ծնունդ
էք
հրային.
՚ի
ծոց
մօրըն
ձեր
հաւանիք.
Որ
բարկութեամբ
բորբոքիք
կու
լափէ
ըզձեզ
յետ
դարձիք։
Հուրն
ոչ
այրի
յենքենէ
դուք
զիարդ
՚ի
բոց
կըցորդիք.
Յումեքէ
նա
չերկնչի.
զձեզ
կ՚այրէ
խիղճ
էք
յետ
դարձիք։
Տեարք
ձեր
տագնապաց
դիպման.
եւ
այսօր
եղեն
միշտ
վըշտիւք.
Դուք
եւս
աշխատ
մի
առնէք
եւ
զինչ
շահ
ձեզ
յետըս
դարձիք։
Զարմանք
է
ձերում
բնութեան
յիսկըզբանըն
դու(ք)
զոր
ունիք.
Մինդ
՚ի
յոր
կողմ
ընթանայ.
դուք
համայն
՚ի
հետըն
վարիք։
Քըսան
եւ
չորս
բարք
ասեն
՚ի
յազնիւըս
ձեր
զոր
ունիք.
Հինգն
է
յայտնին
ւ՚այլ
ծածուկ
ահա
զմինն
դուք
իսկի
չունիք։
Լաւ
չէր
թէ
զկահուտս
(կահույք?)
բարձեալ
հետեւեալ
ընդ
մեզ
երթայիք.
Զկարասիս
մեր
հուր
այրեալ.
դուք
նենգիւ
՚ի
բոց
խորովիք։
Այս
ընդդէմ
թռչնոցն
ասացեալ
Ողբերգաբար
հարցմամբ.
Եւ
պէսպէս
մտածութեամբ.
Երկակի
դիմօք
՚ի
գովս.
եւ
՚ի
պարսաւանս։
Այ
դուք
պատուական
թռչունք.
պիտանիք
եւ
յոյժ
ըզգայունք.
Կամիմ
զձեզ
գովասանել.
հետեւեալ
բանի
ձեր
հարցմունք.
Երկնաչուք
դուք
՚ի
բարձունք.
օդապար
թեւոցըդ
թըռչունք.
Երկիր
՚ի
տագնապ
հեծէ
դուք
ընդէր
յերկինս
չէք
թռչունք։
Մարմին
վայրաքարշ
է
մեր.
՚ի
հողոյ
գոյացեալ
ծանունք.
Սակս
այն
անկար
՚ի
փախուստ.
զի
չկարեմք
լինել
մեք
թռչունք։
Յերկրի
գոլով
մեք
ծընունդք.
դարձեալ
սայ
է
մեզ
ամփոփմունք.
Դարձեալ
յառնիմք
՚ի
հողոյս
եւ
յերկինս
ապա
մեք
թռչունք։
Օդն
է
ձեզ
խիստ
յօրինած.
ճանապարհ
մաքուր
ուղղութիւնք.
՚ի
հողմ
յերիվար
հեծնուք.
այսօր
զի
՚ի
գուբս
գայք
թռչունք։
Օդն
է
ձեզ
կառք
զարդարած
բազմեալ
ձեր
թեւից
տարածմունք.
Շրջիք
յաշխարհէ
յաշխարհ
անպատրաստ
՚ի
տիղմս
յէ՞ր
իջնուք։
Աւա¯ղ
չէք
փորձել
զերկիր
թէ
որքան
պատեալ
փորձութիւնք.
Եւեթ
երամօք
զբօսնուլ
՚ի
բարձունս
հրճուել
այ
թռչունք։
Ընդէ՞ր
զհոտըն
գարշելի.
առեալ
ձեր
ըզփախուստ
չառնուք.
Բոցոյն
տապն
ըզձեզ
էառ
խիղճ
էր
ձեր
՚ի
մէջ
թաւալմունք։
Ըզձեր
բնութիւն
սէհրային
գիտեմ
ես
զերկնիւքդ
այ
թռչունք.
Զարմանք
՚ի
խորշակ
իջնուլ
եւ
լափիլ
՚ի
հրոյ
այ
թռչունք։
Ոմանց
եւ
՚ի
ձեզ
յաւել
՚ի
բնէ
գոլ
ունակութիւնք.
Զխաւարն
եւ
ըզլոյսն
՚ի
յար
միապէս
է
ձեր
տեսութիւնք։
Այլեւ
անցաւ
՚ի
ծընունդ
եւ
անմեղ
՚ի
յաճողութիւնք
(այսպէս).
Անախտ
ձուով
ծընանիք
եւ
անջան
՚ի
յապրողութիւնք։
Դուք
՚ի
բընէ
ւ՚ի
ծընէ
ըստացեալ
ըզգեստ
եւ
ծածկունք.
Մերս
օր
աւուր
՚ի
յաշխատ
ծածկելով
ըզմեր
մերկութիւնք։
Արդ
դուք
ինձ
ճուղապ
տըւէք
շիջուցէք
զխըղճիս
յարուցմունք.
Թէ
այդքան
դուք
ըզգայունք.
զի
կալան
զձեզ
հըրոյն
տոռունք։
՚ի
ձեզ
խասիէթ
եւ
այլ
ըզչար
կամս
գիտել
խիստ
թռչունք.
Հոտոց
կամ
տեսանելեաց.
այսօր
զինչ
եղեւ
ձեզ
թռչունք։
Միթէ՞
պատգամ
ոչ
ետուք
յաջորդին
ձերում
այ
թռչունք.
Լինէր
թէ
խըրատ
տայր
ձեզ
ղեկավար
լինել
՚ի
բարձունք։
Ես
ձեզ
բընութիւն
տեսի
սըրատես
լինել
՚ի
բարձունք.
Մի՞թէ
կուրացայք
այսօր.
որ
՚ի
բոցն
անկայք
այլ
թռչունք։
Ասացեալ
եւ
թռչնոցն
զկիրս
իւրոց
պատճառաւն
եւ
կատակէին
զբիւզանդացիսըս։
Լըսէ
եւ
զմեր
պատահմունս.
մի՛
առներ
մեզ
մեղադրութիւնք.
Թէ
ոչ
ճարտարիս
՚ի
բանս
ցուցանես
՚ի
քեզ
իմացմունք։
Յայնքան
բարձանց
սըլացաք
կարծեցեալ
զմերոյս
յանցմունք.
Իսկ
նա
մերձեալ
մինչ
յարփին.
զմեզ
իսկոյն
էառ
իւր
լուցմունք։
Անփորձ
ւ՚անգիտակ
էաք.
ոչ
տեսեալ
այդպէս
փորձութիւնք.
Հեռուստ
եկեալ
ուսանել.
նա
կալան
ըզմեզ
ափշութիւնք։
Փախուստ
առնել
կամեցաք.
բայց
հասեալ
վարեցին
հողմունք
Շիջէր
՚ի
շաւղաց
մերոց.
մըղեալ
խիստ
նորին
յաղթութիւնք.
Ներհակ
եւ
ընդդէմ
կացաւ.
ղեկոց
մեր
արար
կոտորմունք.
Վարէր
դէպի
խորս
հըրոյն.
քան
ըզմեզ
խիստ
հողմըն
թռչունք։
Իբրեւ
զնըռնենեաց
ծաղիկս.
՚ի
հողմոյն
լինէր
թօթափմունք.
Թըռչուն
ու
փախչուն
էաք.
հուրըն
քաջ
քան
ըզմեզ
թռչունք։
Ապա
դուք
մարդիկք
յերկրի.
յամենայն
փորձութեանց
գիտմունք.
Ընդէ՞ր
այրեցան
՚ի
հուր.
կուրացեալ
՚ի
յագահութիւնք։
Թէ
ոչ
յոր
յազնիւ
յիրս
ձեր.
իջեալ
մեր
՚ի
յայն
ցանկութիւնք.
Կամ
յոր
բուրաստանըս
ձեր.
բարեխառն
օդոց
քաղցրութիւնք։
Կամ
լաւ
յեղանակս
իջաք.
կամ
թէ
յերգս
եւ
՚ի
քաղցըր
հնչմունք։
Հանդէպ
՚ի
յընթրիս
նստել.
ձայն
առ
ձայն
՚ի
փոխ
խաղասունք.
Կամ
յոր
մէճլիս
ւ՚ի
սէյրան.
իջեալ
մեր
՚ի
վայելչութիւնք.
Այս
ձեզ
հանուրն
է
խափան.
Ստամպօլու
տըգետութիւնք
(այսպէս)
։
Դառնացեալ
անդրէն
արանցն
զաղփաղփեն
առ
թռչունսն։
Զիարդ
հեքնելով
(այսպէս)
խօսիք.
պարսաւէք
ըզմարդ
այ
թռչունք.
Որ
դուք
օդային
գոլով.
վեր
խաբեաց
յերկրիս
կայծակունք։
Ըզկարմրատեսակ
գունոցն.
գիտացիք
թէ
ձեզ
կերակուրք.
Յանգէտս
եւ
յագահութիւն
ծախեցայք
՚ի
բոցոյն
անհունք։
Մարդիկք
ի
յինչս
խաբեցան.
որ
հոգոցն
է
վաստակ
ջանիւք.
Ձեզ
ոչ
քրտունք
ւ
աշխատանք.
դուք
ընդէ՞ր
՚ի
բոցըս
թռչունք։
Յիմարեցայք
դուք
՚ի
նոյն.
եւ
չառիք
զհոտոյն
գարշութիւնք.
Եկեալ
մերձեցայք
զնովաւ.
եւ
եկեր
հըրոյն
դառնութիւնք։
Կարծեմ
ապըստամբ
էք
դուք.
ինքնագլուխ
՚ի
յօդըդ
շըրջունք.
Կամ
ջոկեալ
ձեր
յերամոցդ.
հըրակեր
եղայք
այ
թռչունք։
՚ի
ձեզ
նմանէր
սատանայ.
կամ
մարդիք
որ
են
նախանձուք.
Նախանձ
ունել
՚ի
յերամս.
վասն
որոյ
՚ի
հուրըդ
շըրջունք։
՚Ի
ձեզ
նմանէր
սատայէլ.
որ
յերկինս
նստեալ
՚ի
բարձունք.
Ամբարտաւանեաց
մըտօք.
եւ
անկաւ
ըզներքոյ
երկնիւք.
՚Ի
ձեզ
նմանէր
այն
թռչունն.
որ
յերկինս
կային
խիստ
սիրունք.
Յորժամ
չկարէր
վայելել.
իջանէր
խաւարին
թռչունք։
՚Ի
ձեզ
նըմանին
բարիք.
վայլեն
զՏէրըն
բարութիւնք.
Եւ
թէ
խոտորեն
զշաւիղս
կերիցէ
հըրոյն
չարութիւնք։
՚Ի
ձեզ
նման
են
այն
թռչունք.
որ
՚ի
դրախտն
էին
խիստ
փաղփունք.
Խաբեցան
՚ի
չար
թռչնոյն.
եւ
անկան
յերկրիս
գարշութիւնք։
Ըսկսեալ
կրկին
անգամ
թռչնոցն
՚ի
եղանակս
իբրեւ
տասն
աղեաց
ձայնի
քաղցր
նուագօք
երգել
Զազնը-
ւութեան
իւրոց
գովասանաբար.
թէ
կու
կարես
ձայն
կցորդեայ
որ
քեզ
ասեմ
թէ
մէրհէպա.
թէ
ոչ
նիստ
ու
սէյրան
արա.
թէ
ինչ
գեղեցիկ
հուսուն
կու
տայ։
Իրաւ
եւ
արժան
այդ
բանք.
դարձեալ
զմեր
տեսցես
գովութիւնք.
Զիլ
պարուք
վայելչանամք.
՚ի
շաւիղս
բարձանց
վեր
թըռչունք։
Օդն
է
մեզ
ծով
բոլորած.
ըզնաւերս
կազմած
գընայունք.
Զթեւս
մեր
առագաստ
բանամք.
ուր
կամիմք
փութապէս
հասունք։
՚ի
մէնջ
առնէք
ըզգուշակ.
ըզքառից
կետից
բարութիւնք.
Խօսելն
մեր
նըշան
գարնան.
հետ
բերեմք
զամառան
բերմունք։
՚ի
գնալըն
մեր
յօթեւանս.
որ
յաշխարհ
հեռի
ձըմեռնումք.
Ձըմերէ
ասեն
մարդիկք.
որ
՚ի
մէնջ
գընացին
թըռչունք։
Արարածոց
խընդութիւնք.
պարգեւեմք
մինչեւ
՚ի
ցըրտունք.
Յերկիր
ջերմային
երթամք.
եւ
ապրիմք
մինչեւ
՚ի
գարունք։
Ամարան
ջերմին
աւուրցն.
ելանեմք
՚ի
բարձըր
լերունք.
Սէրին
սէհրային
յաղբերք.
՚ի
պարտէզս
յապահովս
զբօսնումք։
Իջանեմք
՚ի
ծաղկաւէտ.
բուրաստանս
եւ
՚ի
պարտիզունք.
Ընդ
ազնիւ
հոտոց
բուրմանց.
երգ
հիւսեմք
եւ
քաղցըր
զարմազունք։
՚ի
սար
ւ՚ի
ձոր
հաճելիք.
՚ի
մարգեր
կանաչեալ
իջնունք.
իբր
զգուսան
երգեցիկ.
սիրողացըն
լինիմք
սիրունք։
Կաթոգին
սիրով
զփարիմք,
ըզպայծառ
ծաղկանացն
գունզգոյնք
(այսպէս).
Նըստիմք
՚ի
մէջլիս
նոցուն.
ձայն
ածեմք
դըրուատս
հընչմունք։
՚ի
մէջ
գիշերի
զարթնումք.
ընդ
զարթիցն
եւ
ըստ
յիշեսցուք.
Զանազան
երգս
յօրինեալ.
Արարչին
մի
փառաբանութիւնք։
իսկ
յայգն
առաւօտ
ժամուն.
գոյնըզգոյն
եղանականութիւնք.
Ձայն
առ
ձայն
լինեմք
պարուք.
մատուցեալ
ըզփառս
՚ի
բարձունք։
Արթունք
զըւարթունք
անքունք.
տաղասացք
յոտաշարութիւնք.
Նա
դեղ
շահարար
ցաւոց
եւ
՚ի
մեզ
շատ
է
ձեզ
յուսմունք։
Դատապարտութիւն
լինիմք.
մարդկայնոց
որ
ծոյլ
են
բնութիւնք.
Որք
անասնաբար
՚ի
քունն
յաղթեալ.
չար
եւ
պիղծ
հեղգութիւնք։
Զանբանքս
՚ի
կիրթ
վարժեցեալ.
տան
խօսել
ըզմեզ
արհեստուք.
Դուք
որ
բանաւոր
մարդիկք.
կուրանայք
զհոգոյ
կուրութիւնք։
Զերկիրըս
մեզ
սահմանեաց.
եւ
իջաք
՚ի
վայելչութիւնք.
Դրախտն
ձեզ
սեպհականեաց.
չկարացիք
՚ի
համբերութիւնք։
Ո՞ւր
է
Սողոմոն
ազնիւ.
որ
ունէր
զմէնջ
իմացմունք.
Զբարբառս
մեր
իմանայր.
զանծանօթ
նրբից
մեզ
ազդմունք։
Որոց
մնչմունք
տաղասացք.
՚ի
մարդիկք
լինել
զարմացմունք.
՚ի
կրթութիւնս
մարդկայնոց
բարբառոց
տեղեակ
եւ
խօսունք։
Որոց
իբրու
միտս
՚ի
վարժ
՚ի
ղաֆաս
կամ
՚ի
վայրս
սիրունք.
՚Ի
հարց
՚ի
պատասխանիս.
պատրաստիմ
ինէն
ձեզ
խօսունք։
Որոց
զգայութիւն
բազում.
եւ
ըզգեստ
պայծառ
գոյնզգունք.
Հումայ
հաւըն
մեր
աղվոր.
որ
՚ի
յօդս
է
նորին
աճմունք։
Որոց
գործըն
զարմազունք.
եւ
որոց
տեսըս
հըրաշունք.
Որոց
ձայնըս
զուարճարար.
եւ
գուսան
լինել
մեր
քաղցունք։
Իբրեւ
զփչումն
եղեգեանց.
եւ
քնարաց
սաչիւն
եւ
թնդմունք.
Երբ
մեզ
յօրինեալ
ածեմք.
զանազան
եւ
քաղցըր
հնչմունք։
՚ի
միտք
նըմանիմք
մարդկան.
որ
թռուցեալ
՚ի
բազում
կողմունք.
Յերգս
յեղանակաց
յարմար.
որ
զխելքս
վարեն
՚ի
բարձունք։
Իմաստունք
՚ի
մեզ
պշնուն.
եւ
լինին
՚ի
մեծ
զարմացմունք.
Զաշխարհս
՚ի
յաչաց
հանեն.
թէեւ
կան
՚ի
մեծ
խնդութիւնք։
Յիմարք
թուլացեալ
թմրին.
ուշաթափ
ի
մեր
տեսութիւնք.
Գրաստուց
զըռալն
է
լըսեր.
կամ
զերգոց
գեղգեղեալ
հնչմունք։
Ամենեւիմբ
զարդարեալ.
աշխարհաց
եղաք
ցնծութիւնք.
՚ի
տեսս
մերում
Արարչին.
փառըս
տան
եւ
մեծ
գոհութիւնք։
՚Ի
Պօտռում
խանին
նոյն
այնքան
լցեալ
բազում
շուկայից
եւ
անդէն
լեալ
վաճառականաց
Թիրէցոց
եւ
այլոց,
որովք
ոչընչանայր
նաեւ
շինուածք
նորին
հոսէր
յերկիր
մինչ
զի
եւ
նշմարանք
տեղւոյն
լինէր
աներեւոյթ
եւ
աննշոյլ
ամենեւիմբ։
՚Ի
խանն
որ
ասի
Քէպէճիլէր
անթիւ
գանձըս
կայր
փախուցեալ
նաեւ
՚ի
վաճառականաց
բազմաց
ամբարեալ
կտաւս
եւ
դիպակս,
անօթս
ոսկոյ
եւ
արծաթոյ.
եւ
անդէն
մնալով
յուսային
արք
անհամարք։
Եւ
զի
յառաջագոյն
քակեալ
զշէնս
բոլորին
եւ
զշրջապատ
կրպակաց
շուկային
մեծի
դատարկ
առնելով.
բայց
յերկուց
չնչին
եւ
փոքր
ծակուց
մըտեալ
բոցոյն
եւ
զայնքան
շինուածսն
զարմանամ
որ
՚ի
մէջ
էառ։
Վասնզի
՚ի
մերում
թվականիս
ՌՃԻ
այլեւ
միակի
(1672).
մերս
յեկեղեցի
որ
յանուն
Սրբոյն
Սարգըսի
յորժամ
հրակիզեալ
լինէր
յինքենէ,
կամեցան
բռնակալք
՚ի
մէջ
տանջանօք
տուգանս
առնեալ։
Որ
եւ
՚ի
հրաշից
Ամենակարողին
Աստուծոյ
՚ի
միւսում
գիշերի՝
՚ի
մէջ
այնմ
խանի
որ
կայ
մէսճիտ
ինքն
յինքեան
այրէր,
՚ի
տեսիլ
եւ
՚ի
լուր
ամենայն
քաղաքիս,
եւ
օտաիցն
եւ
բոլորիցն
չլինէր
վնաս
եւ
ոչ
մի։
Իսկ
այս
հուր
բարկութեան
յորժամ
հասանէր
ոչ
միայն
զնորաշէնն
զայն
մէ(ս)չիտ
միայն
կործանէր,
այլ
առեալ
՚ի
չորեք
դիմաց
եւ
բարձրանայր
՚ի
վերայ
նորա
եւ
քայքայէր
զհաստահիմ
շինուածս.
եւ
դրամի
միոյ
ինչ
որ
փրկեցաւ
յայնցանէ։
Եւ
արքն
որ
՚ի
մէջ
նորա
լեալ
պահէին
բազում
ջանիւ
եւ
տագնապաւ
ելեալ
փախեան
՚ի
հրացեալ
դրանէն
երկաթեայ
որք
՚ի
հուրն
կորուստ
եւ
կիսոցն
՚ի
փախուստ
զորոց
զկիր
յերկարեալ
չկարեմ
՚ի
ձանձրութիւն։
Եւ
որք
ոչ
կարացին
ժամանել
ելանել
՚ի
փախուստս՝
մնային
անդէն
յաւել
քան
զանձինս.
Խ.
(40)
ընդ
որս
եւ
կային
հարք
որդովք
՚ի
միասին
գրկափարեալ
զմիմեամբք
եւ
արք
երեւելիք
եւս
՚ի
տաճկաց
շուկայիցն
եղելոցն
որք
աղիողորմ
եւ
դառն
մահուամբ
հրակիզէին։
Եւ
որք
՚ի
ներքոյ
հողոյն
մտանէին
եթէ
ապրեսցին
անդէն
եւ
խեղդամահ
նոքա
լինէին.
զորս
յետ
աւուրց
ութից
կիրակէի
որ
բարեկենդան
Վարդավառի.
տեարք
նոցունց
գրեալ
զմիմեանս
եւ
գնացեալ
անդէն
փորեալ
զտեղիսն
եւ
հանեալ
՚ի
հողոյ
անտի
որ
չէին
կիսախարշք
եւ
այլ
խանձողեալք
զորս
բարձեալ
՚ի
մէջ
սայլից
չորից
տարեալ
՚ի
դրանէն
որ
կոչի
Ախըր,
թափեցին
՚ի
ծով։
Ուր
էր
թէ
ապրանքն
կորչէր.
կամ
մարմնոցն
լինէր
տանջան.
Վայ
է
հոգոցն
եւ
մարմնոցն.
որ
կորեան
յաւիտենական։
Ուր
էր
թէ
պատահէին.
կամ
յանգէտս
յամուրըն
մըտան.
Եղո¯ւկ
նոցա
բիւր
բերան.
վասն
ընչիցըն
հրակեր
եղան։
Այս
է
Դաւթի
պախարելն.
թէ
մարդիկք
՚ի
զուր
դատեալ
կան.
Գանձէ
յում
ժողուելն
(այսպէս)
չգիտէ.
չար
արանց
կամ
դըժոխական։
Ուր
էր
թէ
մահըն
տիրէր.
եւ
արժան
լինէին
թաղման.
Հրայրեաց
գարշելի
դիմօք.
՚ի
ծովուն
խորըն
թափեցան։
Իսկ
խանք
որ
մերձ
կայն
(այսպէս)
սահմանաց
ճամոյն
Մահմուտփաշայի՝
կիսոցն
քանդեալ
կործանէին
ընդ
ամենայն
ընչիւք
որք
յառաջագոյն
փախուցին
՚ի
նոյնս
յանգէտս
գոլով
կատարածին,
կամ
ոչ
կարծել
զժամանել
հրոյն։
Եւ
կիսոցն
թէպէտ
ոչ
քանդէին՝
այրէին
՚ի
նոսա
ամենայն
ինչք
վաճառականաց
եկանց
այլեւ
բընակաց։
Եւ
՚ի
նոյնիսկ
՚ի
մէջ
ճամոյն
որ
ասացաւ
անձինս
ոմանց
բոցակիզեալ.
եւ
բազում
գանձս
ոսկոյ
եւ
արծաթոյ
որպէս
զկապար
հալեալ
ան(յ)այտ
լինէր
՚ի
ներքոյ
հողոյ
եւ
զի
քարինս,
զսեմս
եւ
զբարավարս
դրանցն
եւ
գաւթին
՚ի
վայր
հոսեալ
փշրէր
ընդ
քիւլահին
մընարէի
։
՚Ի
Խանն
Փափազօղլոյ,
որ
հանդէպ
կայ
Պալղափանի,
որ
էր
բարձրագոյն
շէնս
եւ
ամրափակ,
ուր
եւ
կայր
ամբարանոցք
ամենայն
բարութեանցն
յԵգիպտոսէ
եւ
ամենայն
նահանգաց
նորին
՚ի
ծովէն
Ովկիանեա
եւ
՚ի
զանազան
պահարիցն
Հնդկա(ս)տանէ
՚ի
մեծամեծ
վաճառականաց .
եւ
մեծատոհմից
տանուտեարց
տաճկաց
մեծատանց
եւ
եգիպտացւոց
՚ի
բազում
ամաց
եւ
օր
ընդ
աւուրց
լցեալ
բարութեանց
նաեւ
փարթամաց
եւ
նուաստից
ընչիւք
՚ի
վաճառանոցաց
եկանց
եւ
բնակչաց։
Զի
եւ
յումեմն
արապի
Հաճի
Նիմէթուլլահի
կոչեցելոյ
Ռ.
(1000)
եւեթ
քսակաց
գնոջ
ինչս
ասէին
լինել
անդ
կայր
եւ
ինչս
բազումս
փախուցեալ
՚ի
Ղալաթիոյ,
զորս
եւ
ինքն
ունէր
լեալ
ըշտեմարանս
բազմաց
չուխայս
եւ
ղումաշս ,
հինայս
եւ
ղահվէս ,
մոմս
եւ
շաքարս
եւ
զբազմացեղ
պահարս
մինչեւ
ցազգս
կերակրոց
՚ի
սոյն
սարասի
եւ
զայլս
իմա՛,
եւ
ոչ
փրկեցաւ
՚ի
սմանէ
եւ
ոչ
ինչ։
Եւ
զամենայն
գին
ասէին
այսոցիկ
երկիցս
յիսնից
քանակաց
գանձս
Եգիպտոսի
լինել
անդր,
որ
անտանելի
հրովն
չքացաւ.
եւ
ընդ
այլ
ամրոցսն
եւս
որ
կայ
մերձ
սմայ։
Ե
ղեւ
բաներս
թէ
ճուտաս
շատ
խղճեր
ու
անճառ
հայիֆ.
կամ
զբազում
տագնապ
արանցն.
որ
եղեն
անզօր
եւ
խաֆիֆ
։
Ր
ամիցն
որ
յոքունց
սեռից.
ոչ
պատմի
եղեալըն
թայիֆ.
այբէն
մինչ
՚ի
քէն
ճառիւ.
ըստ
իպրանին
որ
սկիզբն
է
ալիֆ
։
Ե
կ
դու
զվերագրեալսդ
իմա.
թէ
որքան
բաներէ
արիֆ.
այդ
ամենայն
ստացուածոց.
թէ
կարես
արա՛
դու
թարիֆ
։
Մ
ամոնայիցն
եւ
գործոց.
զարմանք
չէ
միթէ՞
այ
հէրիֆ.
ըզհուրն
ասես
թէ
զաւերն.
թէ
զբարիսն
եւ
զշէնսըս
զարիֆ
։
՚
ի
վէպ
պատմութեանց
ոճիւ.
ւ՚ի
համարս
արհեստից
անթիւ.
կամ
՚ի
ղալէմ
րաղամի.
զարպ
թաքսիմ
թազիֆ
ու
թանսիֆ
։
Ա
նդէն
գանձեալ
պահարացն.
տեարքն
եղեն
ֆէխիր
ու
զայիֆ.
բայց
գոհանային
զՏեառնէ.
ասելով
շուքր
քեզ
եա
լաթիֆ
։
Յ
աճախէ
թէ
ասացից.
զբաղանեացըն
հանուրց
շահիւ.
կամ
ուրոյն
զճամոցն
եդեալ.
եւ
զխաներսն
որ
ոչ
գայ
՚ի
թիւ։
Ի
սկի
չը
լինի
՚ի
ճահ.
ճառօրէն
շինուածք
բայ
բանիւ.
այդ
եղելոցըն
գործոց.
բայց
միայն
այս
համառօտիւ։
է
ր
բազում
մըտաց
շըրտումն.
խելաց
ու
աչաց
մուխալիֆ.
թէ
որքան
պըւետիկոս.
կամ
ճարտար
ֆարիս
ու
խալիֆ
։
(ծայրանուն՝
ԵՐԵՄԻԱՅԻ
Է
)
Այլեւ
մէջ
բաղանեաց
յոքունց
ընդ
բազում
սահմանաց
կուտեալ
ինչս
հրակիզեցաւ.
զորոչ
(այսպէս)
յերկարումն
անօգուտ
համարեալ
լռեցից
զի
գաղփաղփութիւն
բանից
անհաւատալի
առնէ
զլսողս
եւ
այսոքիւք
դադարեալ
համառօտեցից։
Առաջ
քան
զՃղալօղլու
սարայն
Սէլիմ
Մահալէսի,
որ
այրեցաւ
ըստ
բազում
ապրանօք
՚ի
Ճինճին
եւ
՚ի
Սալիհ
փաշային
մեծ
ապարանով
Ճիւան
ղափուճիպաշոյ
եւ
այլ
բազում
վուզարայից
պալատովք։
Եւ
Տէմիրղափի
սահմանօքն
Հօճայփաշայիւ
բազում
ճամովք
եւ
անհամար
ստացուածովք։
Ի
բազմութեանց
բոցոյն
եւ
շրջապատեալ
զխանն
Հօճայ
որ
էր
շէնս
յոյժ
ամրագոյն։
Եւ
զի
հնանայր
՚ի
դրա(ն)ցըն
երկաթեայ
եւ
՚ի
լուսամըտիցն
օտայից
ուր
եւ
ամենայն
ինչք
վաճառականաց
էր
բազմաց
ծախէր
բոցով
եւ
զոր
բերեալ
էին
՚ի
շրջակայ
թաղից
տանց
աղքատաց
եւ
ռամկաց
մեծատանց
եւ
փարթամաց
տաճկաց
եւ
հրէից
լի
լցեալ
պատարուն
որ
ելեալ
բարձրացեալ
հաւասար
քան
զշէնս.
որ
այն
ամենայն
վառէր
բոցով
եւ
ոչ
եւս
երեւէր
տեղիք
նոցունց
զոր
իբրեւ
տեսեալ
արանց
տեարցն
որ
պահէին
փախչէին
յառաջադէմն
զբոցովն
եւ
ոչ
ընդ
կրուկս
դարձեալ։
Այր
ոմն
Դաւիթ՝
յոր
եւ
խօճայ
Տաւութ
յորջորջեալ.
յարեւելեան
յերկրէ
եկեալ
՚ի
քաղաքս
յաջողակ
բախտիւ
լինէր
երեւելի
այր,
եւ
զի
առաջի
իշխանաց
յոքունց
այլազնոյն
կայր
՚ի
պէտս
սպասուց
եւ
էր
հասեալ
լի
աւուրբք
եւ
ծաղկեալ
ալեօք։
Սայ
եւ
ունէր
՚ի
խանն
այն
օտայ
մի
եւ
՚ի
նոյն
ժամու
հրաբորբոքութեան
ըստ
այլոցն
կանգնեալ
եւ
սա
՚ի
տանիս
խանին
ելեալ
ջուր
առեալ
ամանովք
ցանէր
ընդդէմ
բոցոյն
շիջուցանել
կարծելով.
եւ
թէ
մի
մերձեցուսցեն
՚ի
քարակիր
շէնսն։
Ուր
եւ
անդէն
առեալ
զնա
իսկոյն
ջերմութիւն
հրոյն
եւ
մինչ
դանդաղին
ելանել
արտաքս
՚ի
փախուստ,
անկանէին
յերկիր
ուշաթափեալք։
Զայն
տեսեալ
որք
կային
անդէն
՚ի
փախուստ
դառնան
եւ
արք
երեք
եւս
ընդ
Դաւթին
չկարեն
ելանել
ժամանել
արտաքս,
զի
տեսանէին
շրջապատեալ
՚ի
քառից
կուսից
եւ
զդռամբ
եւ
՚ի
մէջ
նորա
իսկ
լի
լցեալ
եւ
հուր
բորբոքեալ
ամենեւիմբ։
Յայնժամ
բարձեալ
ձայն
աղաղակի
եւ
ով
է
որ
լուիցէ
որոնեն
փրկութիւնս
եւ
ուստի
տեսանի։
Շտապին
յերկինս
ընթանալ
եւ
իւ
դիմեսցեն.
փութան
ընդ
ամենայն
յանկիւնս
խանին
ձայն
տան
մսեղեաց
եւ
ոչ
ինչ
օգտին.
ջանան
իբր
լափել
ձեռամբ
եւ
խորտակել
ատամամբ
զհրոյն
ընթացս
ճապաղին.
բայց
նա
հզօր
էր
՚ի
յորսորդութիւն
եւ
հասեալ
բարկութիւն
պատուհասի
կլանել
զաշխարհ։
Վասնորոյ
հուն
գտեալ
ճարակ
կենաց
կալեալ
՚ի
ներքոյ
երկրի,
մտեալ
՚ի
մէջ
խազնայի
յաղբեր
ջուրց
արք
չորք
տիղմն
խաւարային
ուր
ջուրն
պակասեալ
էր
յերաշտութենէ
տարոյն
եւ
եղանակին։
Ուր
եւ
անդէն
հասեալ
ծուխ
բոցոյն
լի
ջերմութեամբ,
որք
տագնապէին
՚ի
մեծ
վտանգին
գոռային
եւ
բառաչէին
եւ
խեղդխեղդէին
՚ի
ծխոյն
եւ
նուաղէին
՚ի
ջերմութենէ
եւ
յանգէտս
լեալ
յիրերաց
թաւալէին
՚ի
տիղմս
եւ
՚ի
վերայ
միմեանց
անկանէին
մինչեւ
անշնչացեալք
լինէին
ի
է.
(7)երորդ
ժամէ
յաւուր
կիրակէին
մինչեւ
ցերրորդ
ժամն
յաւուրն
բ.
շի,
ուր
զսահմանօքն
աւերեալ
եւ
անցեալ
էր
հուր։
Եւ
հասեալ
այգուցն
անդր
տեարք
խանին
եւ
բացեալ
տեսանէին
զերկոսին
այրն
կիսամեռ
անկեալ
՚ի
վերայ
երկրի։
Եւ
զՏաւութն
եւ
զայր
մի
սպասաւոր
վաճառականաց
ընդ
նման
գտին
մեռեալ
եւ
ազդ
առնէին
զայն
՚ի
տուն
Դաւթի։
Եւ
յորժամ
լուեալ
կին
նորա
զբօդն
մահալի,
սարսէր
յանձն
իւր
եւ
վայ
գոչելն
եւ
հարուլն
զգլխովն
՚ի
վայրկեան
ժամու
արիւն
փսխեալ
մերանէր
(այսպէս)
։
Եւ
զկնի
կրկնակի
աղէտիս
ընդ
այսմիկ
երթեալ
ազգայնոց
նորին
բարձեալ
՚ի
խանէն
զդին
Դաւթի
եւ
տարան
՚ի
գերեզմանս
Ղալաթոյ
ուր
բնակութիւն
նոցա
էր։
Եւ
եղեւ
կոծ
՚ի
վերայ
նոցակատարելով
զկարգ
թաղմանն
երկոցունց
՚ի
միասին
եւ
եդին
առընթեր
միմեանց
՚ի
տապան
գերեզմանի։
Ահա
այսպէս
անմասն
եւ
անբաժին
երկոքինն
եւս
ելին
՚ի
սուրբ
խորհրդոյն՝
որոց
Տէր
Քրիստոս
ներումն
արասցէ
(յ)անցանաց
բարեխօսութեամբ
Մօր
իւրոյ
եւ
Կուսի.
եւ
զամենայն
հաւատ(ա)ցեալս
անուան
իւրոյ
փրկեսցէ
այսպիսի
վըտանգաւոր
եւ
դառն
մահուանէ
ամէն։
Եւ
յետ
ամսոց
ինչ
՚ի
յազգայնոց
նոցին
երեւելեացն,
պաշտ(ա)մամբ
եւ
պատարագօք
զհոգիս
նոցին
հոգացին
եւ
շինեցին
առն
եւ
կնոջն
գերեզման
եւ
եկեալ
խնդրեցին
յանարժանութենէս
մերմէ
գրել
զյիշատակ
շիրմաց
նոցա
ընդ
անցսն
աղէտից՝
ըստ
արքայ
մարգարէին
թէ
կարդասցին
անուանք
նոցա
՚ի
հողս
իւրոց։
Եւ
մեք
գրեցաք
նոցա
զպատճէ(ն)
երկուց
գերեզմանացն
ընդ
տկար
մտաց
մերոց
որ
ունէր
օրինակ
զայս։
Սայ
է
շինեալ
դիր
եւ
տապան.
Եւ
հանգըստեան
յարկ
կառուցեալ.
Առն
որ
անուն
խօճայ
Դաւիթ.
Զորմէ
ճառս
այս
պատմել
ընկեալ։
Նայ
էր
յերկրէն
յարեւելեան.
՚Ի
գաւառէն
փառակ
կոչեալ.
Ուստի
եկեալ
պանդխտութեամբ.
Առ
՚ի
քաղաքս
բընակ
առեալ։
Առնոյր
ըզկարգ
աշխարհայնոյ.
Ըստ
օրինի
նախնոյն
նմանեալ.
Լինէր
բախտիւ
յաջողացեալ.
Եւ
մեծութեամբ
նա
ճոխացեալ։
Բազմաց
գըտաւ
եւ
վեհագոյն.
Առ
իւրայինսն
՚ի
Բիւզանդ
լեալ.
Տինա
եւ
յոյժ
Քրիստոսասէր.
Եւ
համայնց
էր
բարերարեալ։
Էր
եւ
հասեալ
աւուրբք
՚ի
ծայր.
Կայր
հրեշտակի
բարւոյ
սպասեալ.
Հող
յեղակարծ
՚ի
դէպ
հընչեաց.
Որ
պակուցմամբ
խիստ
մեղկացեալ։
Յորժամ
հըրդեհըն
մեծ
լինէր.
Ըստամպօլ
քաղաքըն
տոչորէր.
Եղեալդ
համայն
հայոց
թիւ
կեալ.
Հընգետասանն
յուլիսի
լեալ։
Ահեղ
օրն
այն
էր
Կիրակի.
Կայր
սա
՚ի
խանն
Հօճայ
յորջեալ.
Զոր
եւ
հըրոյն
անբաւ
մախամբ.
իսկոյն
ըզնայ
շրջապատեալ։
Իսկ
նա
զփախուստն
ոչ
կարացեալ.
Ի
խազնայ
ջուրցըն
խոյս
տուեալ.
Անդ
եւ
ջերմոյն
մեծ
տագնապաւ.
Եւ
կըսկըծամբ
զհոգին
սպառեալ։
Այս
ամուսնոյն
հետեւի։
Մակագրեցաւ
բանս
անորոշ.
Առ
տապանիս
որ
հուպ
եդեալ.
Սա
կին
գոլով
Խօճայ
Դաւթին.
Վայելչապէս
ընդ
առն
համեստեալ.
Եզերեցաւ
պատիժ
քաղքին.
Այգն
այն
զոր
նախ
իմ
ջոկադրեալ.
Գըտին
ըզդիս
խեղդամահիցն.
՚Ի
տուն
Դաւթի
զգուժըն
տարեալ։
Րուպ
ժամուն
այն
սաստիկ
բօդոյն.
Լուեալ
կընոջն
զկեանսըն
լըքեալ.
Գոջելն
եղուկ
հարմամբ
զգըլխովն.
Ըզլերդ
արիւնն
ընդ
հոգւոյն
փըսխեալ։
Եւ
զայն
աղէտն
ահագնակի.
Որոց
տեսինն
անճառ
դիպեալ.
Կոծ
մեծ
լինէր
յաղագս
երկուցն.
Զորս
մերձ
միմեանց
զդիսըն
բերեալ։
Յետ
չափաւոր
սըգոյ
նոցին.
Ըզկարգ
թաղմանն
աստ
կատարեալ.
Հողօք
ըզհողսն
ամփոփեցին.
Յոյս
յարութեան
եւեթ
կալեալ։
՚ի
գութ
Սրբուհոյն
եմք
յանձին.
Զի
մաղթեսցէ
Որդոյն
ընտրեալ.
Արդարութեամբ
ոչ
դատելով.
Թողցէ
զ(յ)անցանս
սոցուն
շնորհեալ։
Իսկ
հանդիպօղքըդ
սուրբ
առ
այսց.
Լերուք
սրտիւ
ձեր
ողորմեալ.
Ասել
ամէն
եւ
եղիցի.
Զնոյն
ձեօք
եւ
մեզ
Տէրն
պարգեւեալ։
Արդ
զկնի
վերոյ
գրելոց
պատմութեանց
զկիզումն
մեծի
քաղաքիս
բոցովքըն,
ունի
այժմ
ասել։
Սկըսեալ
՚ի
հիւսիոյ
կողմէ
յարեւելեան
որ
Հօճայփաշայ
ասացաւ
՚ի
գիշերին
եւ
առաւօտեան
պահուն
թաղովք
հրէից
քայքայեալ
լինէր
եւ
անապատ.
բազում
ստացուածովք
տոչորելով
եւ
կողոպտելով։
Եւ
տունք
եւ
մառանք
անթիւք
լի
ընչիւք
հրակիզէր
եւ
բազում
շինուածք
ամրոցաց
խանից
եւ
ապարանից
՚ի
բաց
կործանէր։
Եւ
բազումք
մեռանէին
որդովք
եւ
ստընդիայք
՚ի
գիրկս
մարց
յազանց
հրէից.
բազումք
՚ի
փախուստ
եւեթ
դառնային
մոռանալով
թողլով
զամենայն
որ
վերասացաւ։
Այլք
հազիւ
ապա
եւ
՚ի
ծով
նաւովք
գրեցաւ։
Իսկ
յորժամ
նեղէին
ամբոխն
առ
յիրարս
կըցկըցեալք
մնալով
անդր
՚ի
հուր
անհանգիստ
ծփմամբ
համայն
ազանց
առ
՚ի
մեծ
տագնապն՝
գոջէին
՚ի
մի
բերան
առ
պօստանճիպաշին
թէ՝
ահայ
յակամայ
այրիմք
եւ
ծովն
չտայ
մուտ
մեզ
՚ի
փախուստ,
իսկ
ձերդ
տիրութիւն
այլ
յորում
աւուր
զմեզ
ապաքինելոց
է։
Եւ
ասէին
զողբս
զայս։
Զալըմ
պօստանճիպաշի.
քո
հայիլդ
այլ
ո՞ր
յաւուր
է.
Ահա
լափեցաք
՚ի
հըրոյն.
գեմ
Աստուած
ունիս
ողորմէ։
Թէպէտ
ըզմեզ
չես
խըղճալ.
զտըղայոց
զողբըն
դու
լըսէ.
Գեմ
չես
դու
արեան
արբու.
կամ
քո
կամքդ
որ
այս
եղեալ
է։
Երդնում
քեզ
՚ի
քո
ստեղծօղն.
ըզճիչ
մեր
զբողոքն
արգիլէ.
Ճարակ
մի
ունիս
արայ.
յահագին
հըրոյս
ազատէ։
Ապա
եւ
բանայ
զդրունսն
ապարանից
արքայի
պարտիզոյն
որ
ասի
Հասպահչայ.
զի
՚ի
հնգից
դրանցն
եւս
անկանէին
անդ
կանայք
իշխանաց
եւ
տիկինք
մեծաց
որոց
եւ
արք
բազմաց
կային
՚ի
սէֆէր
եւ
անթիւք
՚ի
հրէից
ապրեցուցանել
զոգիսն։
Ոմանց
կարասեաւ
մնացելովք
եւ
ոմանք
միայն
ընտանեօք.
յորում
աւուր
մտեալ
մեր
անդր
՚ի
պարտէզ
արքունի
շրջեցաք
զգեղեցիկ
վայրսն
ընդ
վարդապետաւն
տեսանելով
զամենայն
մինչչեւ
ելեալ
էին
նոքա
անտի։
Եւ
իբրեւ
ելաք
արտաքոյ
պաղատին
(պալատին)
տեսանէաք
եւ
զգահոյսն
արքայի
որ
՚ի
ծով.
զի
անդր
եւս
լցեալ
էին
հրէայք
եւ
ամենայն
ազինք
տամբք
եւ
կարասիւ։
Յորում
պահու
պահապանք
տեղւոյն
վարէին
զնոսա
այլ
ոչ
եւս
մնալ
անդէն
որ
էր
ժամ
թ.
(9)երորդ
աւուրն
Բ.
շի։
Վասնորոյ
եւ
նոքա
ողբս
արկեալ
ասէին
առ
նոսա
՚ի
բերանոյ,
որ
ունէր
օրինակս
զայս
հրէից։
Աղամ
մուրվէթլի
փաշամ.
ներէ
մեզ
եւ
տուր
քեզ
համբեր.
՚ի
գլուխ
քու
թագաւորիդ.
համբերեայ
մինչեւ
որ
գնամք։
Քաղաքն
խիտ
առ
խիտ
բոցով.
մարմինք
մեր
չլինի
դիմակաց.
Ոտից
մի
դնելոյ
տեղիք
չէր.
եւ
իր
չգիտեմք
ուր
գընամք։
Տըղայքն
մեր
՚ի
հուր
մնացին.
մընացորդք
սովոյն
ախտացած.
Ո՛չ
հաց
ունիմք
ո՛չ
դըրամ.
հացի
տեղ
ուր
է
որ
երթամք։
Վայ
մեզ
վայ
կենաց.
վայ
աւուրցս
որ
եկն
՚ի
վերայ.
Վայ
մեր
արեւոյս
երեկ.
նաւի
փող
չունիմք
ո՞ւր
գընամք։
Յարքային
՚ի
գլուխ
յերդում.
ըզհարուածքս
կրկին
մի
ծեծէք.
Փոքր
մի
պարապին
նաւերք.
վարձ
նաւուն
շատ
է
ընդ
որ
գընամք։
Ոչ
լող
գիտեմք
զծովդ
անհուն.
կամ
ի
զշէնս
թէ
՚ի
յոր
կողմունք.
Անկանիմք
՚ի
փողոցնին.
մեր
յազգաց
դըրունսըն
գընամք։
Գոչեն
ւ՚ասեն
իմա(ս)տունքն.
ընդ
լեզուացն
որ
իպրայական.
Եա
էլօվէ
Տէր
Աստուած.
սաբաւօթ
էլիմ
ատօնայ
։
Թէ
բանք
փաֆիթիցն
յօրէնս.
կամ
ընդ
հարսն
որ
եղեն
պայման.
Մի՞թէ
յատեանս
ետուն.
ըզգուշակսն
մինչ
՚ի
դատաստան։
Զի
արդ
ամենայն
լեզուք.
որք
կային
դիցապաշտական.
Միայն
մեք
օրինապահք.
ընդ
հրաշիւք
եւ
աստուածածան։
Յայնժամ
՚ի
կուռս
միտ
էաք.
հատուցումն
լինէր
յանդիման.
Արդ
յոյս
մեր
զԱստուած
ունիմք.
գերութիւն
եւ
վիշտ
մեր
այսքան։
Բաբիլացոց
փոքր
եղեւ.
բայց
այսքան
ոչ
յերկարեցան.
Ծառայութիւնքն
օտարաց.
յԵգիպտեայ
փարաւոնական։
Ասեն
ծերոց
եւ
դպրաց.
զանցելոց
իրացըն
հարցման.
Քանի
մնամք
յայս
վըշտի.
հաշելով
մաշեալ
տառապան։
Ասէք
մի՞թէ
այն
սուտ
էր.
քրիստոնեայք
նման
պաշտօն
կան.
Ապա
այսքանի
դարուս
մեք
քանի
հայիմք
խըղճական։
Ուր
մեր
Տեառն
անդրանկութիւն.
եւ
ուր
կարգ
դատաւորական.
Ուր
օրինացն
պահպանիլն.
եւ
ուր
տօնք
մեղաց
քաւութեան։
Ուր
Երուսաղէմ
տաճար.
ուր
տեսիլ
մարգարէական.
Ուր
տաղաւարահարաց.
խնդութիւնք
ու
ելից
պասքայն
։
Ուր
իշխանութիւն
սօսթիմ.
գօհէնից
քահանայական.
Ուր
հաճոյքն
եւ
մալախ
իմ.
գաւազանն
թագաւորական։
Տեսիլ
տաճարին
լինէր.
եւ
հըրաշքըն
զարմանազան.
՚Ի
կուռս
յորժամ
միտ
էաք.
փոյթ
հասեալ
պատիժ
անկուման
։
Բարձան
տեսողք
մարգարէք.
եւ
տեսիլք
ընդ
սքանչական։
Յետ
Զաքարեայի
սպանման.
աջք
մեր
՚ի
ձախ
փոխեցան։
Յիշեցէք
զփորձան
ազգիս,
որ
ցեղ
ցեղ
դարիք
դիպեցան.
Տիտօսն
Վէսպէսիանօս.
կոտորեալ
զմեզ
անխ(ն)այական։
Թէպէտ
գերի
վարէին.
՚ի
մի
վայր
կայաք
մեք
համայն.
Արդ
անմխիթար
բնաւին.
քայքայեալ
քեցեալ
ցիր
ու
ցան։
Յայն
ժամանակէ
ցարդ
եւս.
կռամոլք
՚ի
մէնջ
բաց
բարձան.
Դողամք
՚ի
յայլասեռից.
քան
զգերի
եղեալ
ցիր
ու
ցան։
Ահ
դու
Իսայի
բռօֆիդ.
կատարեալ
՚ի
մեզ
արդ
քո
բան.
Կափոյց
կուրացոյց
զաչս
մեր.
ոչ
տեսեալք
եւ
ոչ
իմացան։
Ահեղ
դատաստան
աւուրն.
Տէր
լիցի
ազգի
մեր
դատման.
Հարքն
մեր
կըրեսցեն
զամօթ.
զի
նոքա
զնա
ոչ
ծանեան։
Զի
նոքա
կերան
զազոխն.
եւ
որդոցս
ատամունքն
առան.
Ոչ
այս
կեանս
ունիմք
հանգիստ.
վայ
թէ
անդ
աւելի
լինան։
Հատան
թափեցան
սիրտք
մեր.
յեկողացն
՚ի
յազգս
որ
կու
գան.
Թէ
ես
ահա
մեծ
ոմն
եմ.
կամ
լուծմանց
գրոցս
լիք
հաւան։
Քանի
վերջանամք
յաւէտ,
պէսպէս
բանք
յօրէնս
խառնեցան.
Ցեղ
ցեղ
մեկնութեամբ
խաբեալք.
որ
չիցեն
յառաջնոց
նման։
Ապա
զինչ
լիցի
ազգիս.
թէ
կամի
նա
այցելութեան.
Աստուած
է
հարցըն
մերոց.
հոգիք
մեր
՚ի
նա
յուսացան։
Իսկ
Տիւանեօլոյ
ասացելոց
ամենայն
թաղիցն
արեւելեան
կուսի
մեծամեծք
տաճկաց
պարոնաց
եւ
փաշայից .
վերակացուք
տանցն
դատարկացուցեալ
զտունսն
եւ
զդարպասսն
եւ
նստեալ
էին
ամենայն
կանայք
իշխանաց
հանըմք
եւ
սուլթանք
համայն
կալուածովք
՚ի
ճամին
մեծ
որ
ասի
նոր
շինեալ
Ահմէտ
Սուլթանէ
որդւոյ
երկրորդ
Մահմետի
՚ի
թվականս
մեր.
Ռ
եւ
ԿԶ
(1617)։
Եւ
՚ի
ճամին
որ
ասի
Այասօֆիայ
որ
շինեալն
է
յերկրորդ
Յուստիանոսէ
Կայսերէ
յունաց
Է(7)
եւ
Ժ(10)
ան
՚ի
Կոստանդնոսէ
Մեծէ
որով
յառաջանայ
թուականն
հայոց
(568).
ուր
եւ
լցեալ
էին
կապուտովք
եւ
աղախնօք
մինչ
՚ի
ներքս
նոցուն
եւ
առ
՚ի
մէհրապսն
եւ
՚ի
գաւիթսն
եւ
յարտաքին
սրահսն։
Եւ
ամենայն
ձիընթաց
տեղի
ասպարիսին
որ
ասի
Աթմէյտան
նոյնպէս
լցեալ
բազումք
ոչ
կարացեալ
փրկել
ապրանսն
ինչ
այլ
զինքեանս
եւեթ
ազատեալ
նստէին
անդէն
զտեղիսն։
Այլք
բառնալով
յինքեանս
զչափաւորն
աղախնօք
եւ
ծառայիւք
աճապարէին
յընթացս
որպէսզի
ազատեսցին
եւ
առ
ահին
տագնապէին։
Եւ
՚ի
կսկծանաց
տանց
եւ
ապրանաց
կորուսելոցն
եւ
այրելոցն
նուաղեալ
՚ի
շնչոյ
իբր
ըզդիակունս
անկեալ
մնային։
Եւ
յերկիւղէ
եկելոցն
՚ի
վերայ
ժամուցն
անցելոց
կիսամեռ
յերկրի
կային.
եւ
այլք
հիւանդացեալ
զմահճօք
անդր
՚ի
մէյտանն
անկեալ
մնային.
եւ
ի
տօթոյ
մթնոլորտաց
եւ
ի
ջերմութենէ
հրոյն
գեղք
նոցին
թարշամէին.
այլեւ
ուժգնութիւնք
նոցուն
նուազէին
՚ի
ծարաւոյ
եւ
՚ի
սովոյ
նաեւ
ամենայն
րամից
քաղաքիս
եւ
կային
այլադէմ
եւ
տրտմալից
սրտիւք.
եւ
զի
բիւրօք
ասելն
չէ
անդէպ
որ
երկուց
եւ
երից
աւուրբք
անսուաղ
մնային
բնակիչք
արքայարանիս
թէպէտ
եւ
այլք
մրգօք
շատանային
՚ի
տեղիս
եւ
հայէին
մնային
թէ
զինչ
լինիցի
նպատակ
երկիւղին.
եւ
զանազանօրէն
յերգս
յարմարեալ
նաժըշտաց
գուսանաց
մերթ
՚ի
լաց
եւ
մերթ
՚ի
մխիթարութիւն
տիկնեացն
նոր
իմն
ձայնիւ։
Աղախնեացն
են
բանք
Թէպէտ
այսօր
յամենից.
զըրկեցաք
ւ՚ի
բաց
հրաժարած.
Ծարաւս
այլ
զմեզ
նեղէ.
ընդ
հացին
այսօր
բաց
բարձած։
Յամէն
դիմաց
տագնապաւ
զանազան
ցաւօք
պաշարած.
Խորշակս
այլ
քաղեց
զհոգիքս.
խիստ
դժուար
ժամերք
մեզ
հասած։
Արեւ
դու
հերիք
արա.
կրակին
եղիր
՚ի
հայցուած.
Միթէ
դու
այլ
(այսպէս)
բարկացար.
ու
խեթիւ
՚ի
մեզ
նայեցած։
Կամ
քո
ջերմութեանդ
ազդումն.
ընդ
հըրոյն
միաբան
եղած.
Զերկին
զերկիր
հուր
առին.
այդ
որքան
համարձակեցած։
Ամպեր
դուք
այլ
բարկացայք.
որ
այսօր
արդ
՚ի
փախուստ
էք.
Եկէք
ընդդէմ
արեւոյս.
հովանոց
ու
շուք
մեզ
արէք։
Ամպեր
ձեզ
այլ
ի՞նչ
եղեւ.
որ
ահա
՚ի
մէնջ
անտեսէք.
Բոյլ
բոյլ
ամպեցէք
յաժմուս.
ցօղով
ձեր
զկրակս
անցուցէք։
Ամպեր
դուք
քաղցրահոսան.
գթացեալ
՚ի
մեզ
ցօղեցէք։
Կամ
ձեր
Աստուծոյ
սիրուն.
՚ի
տապոյս
զմեզ
զովացուցէք։
Նայ
եւ
՚ի
մեծ
Չայիրն
որ
յարեւմուտս
կոյս
որ
ասի
Նոր
պաղչայ,
բիւրք
բիւրոց
կային
մնային։
Եւ
կէսք
՚ի
չուան
աճապարէին.
եւ
ոմանք
զկեալն
դեգերէին
եւ
զելս
յիրացն
ոչ
գտանէին։
Նոյնպէս
եւ
Էթմէյտան
սրահ
Նոր
Օտալարի
։
Նոյնպէս
եւ
մէյտանն
Մէֆայ։
Եւ
կրկին
անգամ
փախեան
բազումք
՚ի
Շահզատէ
ասացեալ
ճամին ,
որով
անցեալ
էր
հուրն
զսահմանօքն.
Սուլթան
Մահմետի
ճամոյն
կայ
ճամի
մի
մեծ
Զէյրէկ
կոչեցեալ
զոր
շինեալ
Կոստանդինն
որդի
եւ
մայրն
Եռինէ
վանս
հռչակաւոր.
եւ
այժմ
աղօթանոց
տաճկաց
որ
մինչեւ
ցայսօր
կան
պատկերք
ոսկեզօծ
եւ
զարմանանըկար՝
ուր
լցեալ
եւ
անդէն
անթիւք
որով
միւս
բերան
կրակին
զնովաւ
արգիլէր։
(Յ)աղագս
Մեծ
Շուկայի
կրպակացն
եւ
խանութից,
որ
էր
շէնս
ցածեայ
եւ
խոնարհագոյն.
եւ
բարձրագոյն
շէնս
ոչ
գոլոյ
անդէն
եւ
վասն
բազում
թափելոց
ջրոյ
պահապանաց
Պէզէստանին,
որ
ի
ներքուստ
կային
նոցա,
ոչ
եմուտ
՚ի
ներքս
այլ
զսաչախսն
էառ
եւ
հալէր
զկապարս,
յորոց
պահանացն
յետ
աւուրց
ոմանց
՚ի
նոցանէ
սատակէին
խարշեալ
՚ի
ջերմութենէ
բոցոյն։
Իսկ
՚ի
խանն
մեծ՝
Վալիտէի
կոչեցելոյ
լի
ամենայն
գանձիւք
եւ
կալուածովք.
որ
զգիշերն
՚ի
բուն
տարեալ
լնէին
անդ
յապարանից
իշխանաց
եւ
շուկայից,
բարձրացեալ
դիզանայր
եւ
մնայր
ամբողջ.
բայց
ի
բարձրութեանց
բոցոյն
մտեալ
՚ի
լուսամտից
բացելոց
փէնչէրէ
ասացելոց,
զչորից
օտիայից
գանձս
պատուական
ընչիւք
այրէր
մեծամեծ
արանց
եւ
զի
ոչ
փրկեցաւ
՚ի
սոցունց
ասացելոց
ինչ
մի.
այլ
փակեալ
դրամբք
գոռացուցեալ
հուրն
զնոքումբք
եւ
իսկոյն
ոչընչացուցեալն
էր
զոր
ինչ
ի
նմայ։
Եւ
եւս
Ղատըրղայ
իլմանի
Սարայըն
փրկեցաւ,
զի
լայնանիստ
էր
եւ
մեծ
պարտէզ
գոլոյ
՚ի
մէջ
նորա։
Եւ
զի
որ
յարեւելից
կուսէ
հիւսիւսիւ
բորբոքէր
՚ի
վերայ
տանն
բազում
ջանիւք
եւ
հնարաք
(այսպէս)
ներքուստ
եւ
արտաքուստ
ջրովք
շիջուցանէին.
զի
պարգեւս
արծաթի
բաշխիւր
անդէն
եղեալ
սուլթանն
զի
փրկեսցի։
Երկրորդ
պատճառ
վասն
պարտիզացն
որ
ասացաւ
՚ի
միջի
նորա
եւ
յարեւելից
կուսէ
զբաղանիսն
մեծ
ունէր։
Երրորդ
զի
նստեալ
էին
հանդէպ
տանն
այնմիկ
մինչ
մերձ
առ
տամբ
Իպրահիմ
Խանի
ամենայն
մեյտանօքն
մինչ
՚ի
դրունս
այնմ
սարայի
մի
՚ի
վերայ
միոյ
ստացուածովք
տանց
եւ
վաճառուց
համայն
ազանց
առաւել
յունաց,
հայոց
եւ
ասորոց
եկանց
կերպասագործաց.
որ
յայնքան
տեղին
ոտից
մի
դնելոյ
տեղիք
չմնայր
եւ
յորժամ
գայր
հուրն
կիզիչ
՚ի
վերայ
պաղատին
(այսպէս)
այնմիկ
տեղայր
եւ
ի
նմանէ
զմրրիկ
ծխոյն
եւ
առնէր
՚ի
վերայ
նոցա
եւ
կայծակունք
իբրեւ
զկարկուտ
հոսէին.
վասն
որոյ
րամքն
ամենայն
յերկիւղէն
յայնմանէ
սարսեալ
դողային։
Եւ
զի
՚ի
հողմախառըն
ծխոյն
զմիմեանս
ոչ
ճանաչէին,
բազումք
զկիզումն
իւրոց
յօժարեալք
եւ
զտղայս
իւրեանց
՚ի
գոգս
ամփոփեալ
լինէին
ծածկոյթ։
Եւ
այլք
՚ի
դէմս
բեռանց
պահեալ
ծածկէին։
Եւ
զի
ոչ
գոյր
տեղի
խուսափելոյ
եւ
կամ
ճարակ
փախստեան։
Յայնժամ
միաբան
ձայնիւ
մեծակական
ողբովք
առ
Բարձեալն
Աստուած
աղաղակէին
օգնել
նոցա
՚ի
նեղութեան.
եւ
ստընդիայք
ընդ
մանկանց
տեսեալ
զբարձրագոջ
(այսպէս)
ձայնս
ծնողացն
զարհուրեալք
լինէին
եւ
նոքա
ընդ
նոսա
առաւելապէս
բառնային
զողբս։
Ապա
եւ
յուսադրեալ
զտրպագոյնսն
եւ
հիւսեալ
ընդ
ձայնս
մանկանց
տղայոց
գոջէին
՚ի
մի
բերան
Տէր
ողորմեայ,
յամենայն
սեռից
որ
անդէն
հաւաքելոց
եւ
ասէին
՚ի
ձայն
մեծ։
Չըկայ
մանկունք
այլ
օգնօղ
մեզ.
կոչեցէք
զԱստուածըն
բարի.
Կըրակն
ըզմեզ
կեր
էառ.
խորովիմք
խիղճ
ւ՚ողորմելի։
Ահա
մեր
գրօղն
(այսպէս)
եկեր.
կու
կըրէ
եւ
ինքն
ամփոփէ.
Հողոյն
հակառակ
եղեր.
կու
ջանայ
թէ
ինքն
ճարակէ։
Չունիմք
այլ
ճարակ
եղբարք.
անճարակ
պահուս
մեք
եղեալ.
Աղաչեցէք
զՏէր
Աստուած.
զի
գթասցի
առ
մեզ
այց
ելեալ։
Բարձըր
գոջէին
ծընօղք.
ընդ
ողբոց
մանկանցըն
հիւսեալ.
Տէր
մեզ
ողորմեայ
ւ՚օգնեայ.
եւ
զանմեղս
տըղայս
խընայեալ։
Յայնժամ
եւ
այնու
զնախանձոտն
Աստուած
քաղցրացուցանէին
՚ի
գթութիւն
զի
դէմ
յարեւելս
գնայր
հուրն
եւ
սարայն
այն
ոչ
այրեցաւ,
թէպէտ
եւ
բոլորին
եղեւ
վնաս
ինչ։
Եւ
այնքան
բազմութիւնք
մարդկան
փրկեցան
որ
եւ
յետ
աւուրց
տասանց
դեռեւս
ոչ
պարապ
էր
տեղին
այն
վասն
բազմութեան
նոցուն։
Այս
Բ.
շի
առաւօտու
լինէր
երկրորդ
պահու
աւուրն։
Սոյնպէս
եւ
յետ
պահուն
այնմիկ
եկեալ
հասանէր
՚ի
Մէյտանն
որ
ասի
Ճինտի
՚ի
վերուստ
խաղալով
եւ
՚ի
մերձ
նորա
եղեալ
պօստանն ,
ուր
կային
բազմութիւն
ազգաց.
եւ
հասանէր,
արշաւէր
հուպ
առ
հուպ
զպօստանօքն
որոյ
մեծ
մասն
ծառօք
եւ
տնկօք
վառեցան
իսկոյն.
ուր
եւ
մերս
անարժանութիւն
կայաք
ընտանեօք.
յայնժամ
ամենեքեան
կարդային
առ
Տէր
՚ի
խորոց
սրտէ՝
մատուցանելով
զիղձըս
արտասուաց,
զլեզու
պաղատանաց՝
փութացուցանել
զՄայրն
Աստուծոյ
զամէն
աւրհնեալն
Մարիամ
Կոյս։
Որ
իսկոյն
ել
հողմն
նօտօսի
հարաւային
եւ
դարձոյց
զհուրն
ընդ
կրուկս,
որ
էր
ժամ
երրորդ։
Ուր
եւ
մի
բերան
հրոյն
անտանօր
՚ի
տեղին
այնմիկ
մնացեալ
դադարեցաւ.
բայց
անդէն
եղեալքն
յորժամ
տեսին
զարհաւիրն
փախուցեալք
լինէին
անդուստ.
նաւովք
ուր
կայր
ճարակ
ինչ
ի
պարիսպն
որ
առ
՚ի
ծով։
Եւ
զի
ոչ
եւս
կարացին
կեալ
եւ
ժուժել
տեսանելով
զողբս
տղայոցն
որք
կիսախօս
եւ
թօթովաբան
(այսպէս)
ձայնիւ
բարբառոյ
յասելն
ջանային
թէ
այրեցաք
այրեցաք։
Զի
այնմ
ժամու
որ
զպօստանօքն
անցանէր՝
հոսէր
եւ
ի
մեզ
զկայծակունսն
եւ
լնոյր
զմէյտանն
։
Ուստի
ելին
՚ի
բազմաց
՚ի
փախուստ
նաւովք
՚ի
Ղալաթայ
եւ
այլ
կողմանսն։
Եւ
մեք
մնայաք
դիտէաք
անդէն
զգթութիւն
մարդասիրին
արտասուս
հարեալ
մինչեւ
քաղցրանայր
ամենագութ
ամենակալն
՚ի
վերայ
մեր.
զի
եւ
աղերս
մատուցանէաք
առ
Տէր
որպէսզի
ներեսցէ
մեղանաց
(այսպէս)
մերոց
եւ
փրկեսցէ
՚ի
վտանգաւոր
մահուանէն։
Եւ
ասէաք
զբանս
մաղթական
՚ի
սիրտս
մեր։
Մեղք
մեր
պատեցին
ըզմեզ.
եւ
այսօր
գործք
մեր
յայտնեցան.
Ծանեաք
զմեր
բազում
չարիս.
Տէր
դու
ես
անմեղ
՚ի
քո
բան։
Մեղաք
անօրինեցաք.
եւ
յանցեաք
՚ի
զքո
պատուիրան.
Գործօք
մեր
դառնացուցաք.
չընկալաք
ըզքոյդ
սուրբ
հրաման։
Եղաք
ապըստամբ
ի
քէն.
չերկընչել
բընաւ
Տէր
՚ի
քէն.
Այսօր
հատուցեր
ի
մեզ
քո
արդար
՚ի
դատաստանէն։
Մատնեցեր
ըզմեզ
հըրոյս.
կըրակիս
որ
խիստ
անօրէն.
Յանդուգնիւ
անհուն
թշնամոյս.
որ
անյագ
՚ի
չարութենէն։
Ըզքո
զանհրաժեշտ
գալուստ.
որ
հըրով
լայնատար
փորձէ.
Զառհաւատչեայն
ցուցեր
թէ.
այսպէս
զմեղաւորս
ծախէ։
Սակայն
դու
ներող
Աստուած.
գըթա
մեզ
՚ի
պատժոյս
փրկէ.
Ըստ
մեր
գործոց
մի
առնէր.
դու
քաղցր
ես
գութ
քո
անհաս
է։
Խոնարհեալ
անձամբ
արդ
կամք.
եւ
հոգովք
որ
՚ի
տագնապէ.
Դատաստանըք
քո
արդար.
մեք
մեղաք
ներելդ
անչափ
է։
Քո
ողորմութիւնդ
յանհուն.
լայնագոգ
ծովուդ
նըման
է.
Մեր
մեղքն
է
կայծ
մի
կըրակ.
ջնջեայ
Տէր
ւ՚ի
մեզ
խընայէ։
Յանցեաք
մեք
որպէս
ըզմարդ.
դու
որպէս
զԱստուած
մեզ
ներէ.
Տուր
մեզ
զգաստութիւն
հոգոյ.
վընտանգէս
(այսպէս)
ըզմեզ
ազատէ։
Իսկ
՚ի
Ղումղափի
կոչեցեալ
դրանէն
արտաքս
ոչ
անկանէր
վասնզի
յառաջադէմն
որդի
Իպրահիմ
Խանի
ասէր
գինեվաճառաց
թէ
որքան
քացախ
ունին
հեղցեն
ընդդէմ
կոհակաց
հրոյն.
զի
տացէ
ինքն
զգինս
նոցա.
քանզի
տուն
նորա
յեցեալ
էր
անդր
առ
՚ի
պարիսպն
եւ
կարի
իսկ
հուպ
տեղւոյն
այնմեկ.
որ
՚ի
ծովուն
տեսանի։
Զոր
եւ
արարին
ամենայն
գինեվաճառք
զնոյն
ելեալք
՚ի
վերայ
պարսպացն
հեղլով
ընդդէմ
հրոյն.
նաեւ
զխոնարհագոյն
շինուածսն
որ
՚ի
ներքս
կոյս
քակեալ
կործանէին։
Եւ
իբրեւ
եհաս
անդր
եգիտ
դատարարկ
(այսպէս)
զտեղին
եւ
զբարկութիւն
իւր
յակամայ
շիջուցեալ
եւ
յարտաքս
ոչ
ել
՚ի
պարսպէն
եւ
փրկեցաւ։
Եւ
զի
լցեալ
կային
բազմութիւնք
մարդկան
յոյժ
յոյժ,
կոյտ
կոյտ
խաժամուժ
ամբոխ
յոքնախուռն
տեսակաւ.
այլեւ
՚ի
վերայ
քարակոյս
նրբաշուրջ
տեղոյն
իլիմանի .
որ
թարքմանի
(այսպէս)
ըստ
յունականին
նաւահանգիստ
ծովակի՝
որ
բացեայ
գոլ
՚ի
ցամաքէն,
քայլս
ոտից
երկիցս
վաթսնից.
եւ
զնոքօք
նստեալ
իբր
թէ
՚ի
քարինսն
յեցեալ
մնային։
Եւ
կեանք
նոցուն
առաւել
եղկելի
քան
զամենեցունց
քանզի
ծովն
փրփրեալ
ստէպ
յուզէր
՚ի
հողմոյ.
եւ
՚ի
վերայ
նոցա
հեղոյր
զալիսն.
եւ
նոքա
վայէին
զանձինսն
եւ
առ
ծով
իսկ
մեղադիր
լինէին
այսպէս։
Եւ
ասէին
մարդիքն
զայս
ողորմելի
ձայնիւ։
Մարդիքն
ասին
զայս
ծովուն.
դադարէ
զԱստուած
կու
սիրես.
Հուրն
ու
հողմըն
մէկ
եղեն.
դու
ջուր
ես
զովացոյ
ըզմեզ։
Ծով
դու
սեւացար
այսօր.
սեւ
դարիք
գըլխոց
մեր
բերես.
Սեւցեր
էր
հոգիս
մեղօք.
այսօր
այլ
(ալ)
եղաք
սեւերես։
Այ
ծով
դու
հերիք
արա,
թէ
քանի
դու
այլ
չարչարես.
Կրակէն
փափք
քեզ
անկաք.
գէմ
դու
այլ
ըզմեզ
տի
երես
Ծովն
այլ
պատասխան
կուտայ.
գերիք
դուք
այրել
իմ
չըկայ.
Չունիմ
ես
իսկի
վնաս,
քամին
զիս
ու
զձեզ
տանջեալ
կայ։
՚Ի
հողմոյն
կու
ծփայր
յաջմէ.
ւ՚ահեկէ
ալին
զալին
տայ.
Դարձեալ
տարբեր
էր
դիմաց.
ծաւալէր
արանցն
՚ի
վերայ։
Դառնայր
ճուղապ
զայս
առնէր.
թէ
մեղք
ձեր
զձեզ
չարչարել
կայ.
Ես
այլ
՚ի
ձեր
վիշտ
անկայ.
երկու
օր
լալեօքս
տանջեցայ։
Մարդիքն
ասեն։
Այ
ծով
ծիծաղկոտ
բնութիւն.
ծիծաղիս
ըզմեր
հասեալ
չար.
Կամ
ծիծաղելով
գործես.
կըրակն
է
հերիք
մեզի
չար։
Ահայ
զմեզ
՚ի
լաց
հանէք.
այս
դիպեալ
պատժոյս
չարաչար.
Երկին
ւ՚երկիրթէ
հետ
լան.
չեն
կարեր
լինել
մխիթար։
Արիք
զմեզ
մերկ
եւ
չուառ.
ու
չըկայ
հոգւոյս
հնար
եւ
ճար.
Ահա
ողբասցեն
ընդ
մեզ.
սար
եւ
ձոր
աշխարհ
հաւասար։
Ծովն
Ասէ։
Ծովն
այլ
՚ի
զըրոյց
ելաւ.
ու
ասէր
այս
Ադամ
որդի.
Քանի
նախատինք
տաս
ինձ.
ձեզ
համար
եղեւ
չարս
ինձի
(այսպէս)
։
Հողմն
է
ձեզ
չարկամ
եղեր.
կըրակին
հետ
միաբանի.
Զիս
այլ
ահա
կու
կոչեն.
թէ
եկ
լեր
ընկեր
հետ
մեզի։
Սահման
ունիմ
ասացի.
ստեղծող
ես
չնչին
աւազով.
Թէ
դուք
ֆուրսէթ
մի
գըտայք.
ինսաֆով
հերիք
ինսաֆով
։
Ալիքս
է
չարկամ
ձեզի.
ամբոխի
փքացեալ
հողմով.
Թէ
փոքր
մի
՚ի
հուր
ճեպիմ.
վախեմ
թէ
ողողիք
ջըրով։
Ասեմ
թէ
արտաքս
հոսիմ.
հպեալ
եմ
չնչին
աւազով.
Զի
տեսնէ
դորայ
ինձ
խիստ,
որ
դառնայ
՚ի
յիս
դողալով։
Մարդիքն
երրորդ
անգամ։
Այ
ծով
դու
բարի
ես
դու.
զարդարեալ
բարի
յԱրարչէ.
Այսօր
քեզ
ծառայ
եղաք.
դու
ըզմեզ
հողոյն
պարգեւէ։
Ծով
դու
խեթացար
այսօր.
եւ
հայիլդ
՚ի
մեզ
խեթիւ
է.
Թանղրի
ղօնաղի
ժամուս.
եկաք
քեզ
անկաք
անհընար։
Մեք
մեր
ըզկըսկիծն
առաք.
ըզմահ
մեր
աչօք
մեր
տեսաք.
Եկաք
՚ի
թեւիդ
ներքեւ.
աւտալով
(հաւատալով)
՚ի
քեզ
յարեցաք։
Մեր
եւ
քո
ստեղծօղն
Աստուած.
զմեզ
հըրոյն
՚ի
կեր
չըտուաւ.
Թէպէտ
քեզ
ասպընջական.
քեզ
յանձին
ւ՚ամանաթ
տուաւ։
Այ
ծով
դու
հերիք
արա՛.
Արարչիդ
սիրուն
(սիրոյն)
դադարեայ.
Յայս
մանր
քարանցս
վերայ.
մի
վնասեր
այսօր
մեզ
գթայ։
՚Ի
ծովէն
դարձան
մարդիքն
եւ
ասէին
առ
հողմըն։
Այ
հողմ
սուրբ
վօռէք
քամի.
դու
զովացուցիչ
բարերար.
Ընդէ՞ր
դառնացար
այսօր.
զհուրն
ու
զծովըս
խառնես
՚ի
յար։
Այ
օդ
լուսափայլ
բացումն.
՚ի
խաւար
ընդէ՞ր
պատեցար.
Ո՞ւր
է
քո
պայծառ
սահիլդ,
թըխացար
մեզ
բերիր
խաւար։
Այ
օդ
քաղցրասիգ
հընչումն,
դու
այսօր
առ
մեզ
դառնացար.
Զալըմ
բարկացող
հըրոյն.
մի
լի(ն)եր
ընկեր
կամարար։
Հողմըն
գոչէր
եւ
ասէր.
տուք
մեղայ
ձեր
ըստեղծողին.
Իմ
օրէրնն
(օրէնն)
այսպէս
է
յար.
բայց
պատիժն
է
չար
կըրակին։
Երբ
ոչ
գտին
մխիթարանք
՚ի
հողմոյն
դարձան
եւ
ասեն
առ
հողն։
Այ
հող
դու
մեզի
մայրիկ.
այդ
տարերցդ
կամք
քո
անհաճ
է.
Օգնէ
դու
մեզի
այսօր.
ու
սիրով
՚ի
գիրկդ
հաւաքէ։
Հուրն
ընդ
հողմոյն
եւ
ջըրոյն.
որդեկացըդ
չարիս
նիւթէ.
Ահա
կու
գերեն
մայրիկ.
մի
թողուր
զմեզ
որբ
՚ի
քենէ։
Ծնանիս
ըզմեզ
խնամով.
եւ
ծոց
քո
գըթով
պահպանէ։
Օրհնեալ
ծնողիդ
եմ
կարօտ.
դու
ըզմեզ
՚ի
քեզ
ամփոփէ։
Արդ
զի՞նչ
առնեմք
մեք
հըրոյս.
որ
կար
մեր
նըմա
չհասանէ.
Ճար
մեր
՚ի
յԱստուած
մընաց.
հողմս
իջնէ
հուրս
դադարէ։
Դու
ես
ամենից
ծառայ.
սուրբ
եւ
պիղծ
ներքոյ
կաս
յոտաց.
Գըթով
խընամ
զարդարեալ.
ոչ
որպէս
այնք
որ
կամ
չարած։
Այ
հող
դու
մեզի
դայեակ.
որ
ամէնքս
եմք
քեզի
մուհթաճ.
Դու
զմեզ
՚ի
ծոցդ
առ
մօր
պէս.
ու
պահէ
յայդ
հակառակաց։
Ամէնքս
եմք
քէնէ
ծընած.
ու
դարձեալ
՚ի
քեզ
հաւաքած.
Հրաման
է
այս
Արարչին.
հողեղէնքս
՚ի
հողըդ
դարձած։
*
Իսկագոյն
խորհուրդ
անճառելեաց
եւ
հրաչի
Աստուծոյ
յայտնեցաւ
աստանօր
յոճ
կարգիս։
Զի
հուրն
յորժամ
իջանէր
՚ի
վերոյ
գագաթանն
ճամոյ
Պայազիտի՝
եւ
հասանէր
՚ի
Ղումղափի
ասացեալ
սահմանացն,
կործանէր
եւ
զեկեղեցիսն
յունաց
եւ
գայր
սաստիկ
արծարծմամբ
՚ի
մերս
յեկեղեցի
՚ի
նորաշէնն
Սուրբ
Աստուածածին,
որ
երբեմն
հրակիզեալ
լինէր
ընդ
կէս
քաղաքին
՚ի
թվականիս
մերում
Ռ
երորդի
եւ
իննըսուն
երորդի
եւ
երկրորդի
(1643)
ի
ժամանակս
իշխանութեան
Իպրահիմ
Սուլտանի.
եւ
յաւուրս
Ճիւան
ղափուճիպաշի
կոչեցեալ
բարեպաշտ
վէզիրի։
Զորս
վերստին
՚ի
նոյն
աւուրս
նորոգեալ
պայծառացաւ
՚ի
հիմանց
հրաշաշէն
տեսլեամբ
ընդ
չորս
եկեղեցովքն
յունաց։
Քանզի
անպատճառէն
եւ
առ
մարդիկ
պատճառ
ունելով
սքանչումն
մեծամեծս
առնէ
զանազան
եղանակաւ։
Որպէս
յաւուրս
յայսմիկ
եւ
քաջին
սրբոյ
եւ
Տեառն
Մարտիրոսի
րաբունւոյ
Ղրիմեցւոյ՝
Պատրիարքի
քաղաքիս՝
որոյ
տեսեալ
երանելին
զսաստկութիւն
պատուհասին
անհնարին,
իսկոյն
անտադրեալ
յանձնէ
՚ի
բաց
զամենայն.
եւ
իսկովին
յանձն
առեալ
զմահ
եւ
զկիզումն
հրոյ
յօժարեալ
եւ
կարի
քաջոտեալ
՚ի
ջանս
հանդերձ
աշակերտեալ
մանկամբ։
Եւ
յարուցեալ
փայտատօք
եւ
մրճօք
կործանեալ
քակէ
զխուցսն
որ
յեկեղեցին
կայր
յեցեալ.
նոյնպէս
եւ
խցեալ
զամենայն
մուտս
եւ
զդրունս
եւ
զպատուհանս
ամրացուցեալ
խեցիւ,
կաւով
եւ
քարամբ։
Եւ
(յ)որժամ
ոչ
կարէ
զամենայն
եւ
է
ժամ
ժամանել
հրոյն
մերձիլ
խիստ՝
(յ)այնժամ
ձայնեալ
առ
արտաքս՝
՚ի
փողոցն
արանցն
անցորդաց
եւ
փութացուցեալ
՚ի
վերայ
տաճարին
զազգիս
եւ
զայլազգիս՝
որք
զշրջակայ
տունսն
եւ
զբնաւ
ճարակս
հրոյն
իսպառ
քայքայեցին՝
որոց
բաշխս
ոսկոյ
պարգեւէր
նոցա.
զի
ոչ
գտանի
՚ի
վերայ
նորա
արծաթի
դրամ
զոր
առաջագոյն
դնէ
՚ի
մէջ
տաճարին
՚ի
պահեստի
ընդ
այլ
կահուցն։
Նաեւ
րամք
յերիցն
եկեղեցւոյ
եւս
զապրանս
եւ
զստացուածս
բերեալ
անդէն
՚ի
ներքս
եկեղեցւոյն
վստահացեալ
լնէին
մինչչեւ
էր
փակեալ։
Եւ
այնպէս
քակեալ
զտունս
շրջակայիցն
եւ
սրահիցն
եկեղեցոյն
բացատ
բակ
եւ
դատարկ
առնելով։
Եւ
վաղվաղակի
անկեալ
՚ի
վերայ
երեսաց
իւրոց
երկրպագեալ
սեմոց
դրան
նորայ
հանդէպ
կենդանագրի
Սուրբ
Աստուածածնին
եւ
ասէ
մեծաւ
լալիւն։
Ո¯վ
Տիրամայր
Կոյս
՚ի
քեզ
յանձի
՚ի
քո
յանուն
կառուցեալ
տաճարս.
կար
մեր
այս
էր։
Իսկ
զքոյդ
տեսցուք
որ
ամենայնի
կարող
ես
եթէ
կամիցիս
եւ
նոյն
ժամայն
վարեցան
՚ի
հրոյն
ելին
՚ի
քաղաքէն
գտեալ
նաւակ
թի
կալեալ
բազում
վարձօք
փախեալ
անցան
՚ի
Ղալաթա
նստելով
յեկեղեցին։
Եւ
մնացեալ
եկեղեցին
Սուրբ
թափուր
՚ի
բնակչաց.
քանզի
տանց
որ
շուրջ
զիւրեւն
կային
քանտեցան
(այսպէս)
՚ի
հարկէ
բոցոյն
եկելոյ.
եւ
զխուցսն
որում
բնակէր
պատրիարքն
սուզեցաւ։
Արդ՝
՚ի
Տէր
յուսացեալ
անձանց
եւ
՚ի
Մայրն
ամենասրբուհի
ծնողի
Տեառն
Աստուծոյ
մերոյ
գերահրաշ
իմն
եւ
նորասքանչ
զօրութիւն
ցուցանէ՝
որ
՚ի
գալուստն
այնքան
հրոյն
սաստկապէս
անցանէր
տոչորմամբ
ամենայն
քաղաքաւս
քառակուսիւ
եւ
անբաւ
մասանց
ծայրիւ
բոցոյն՝
մինչ
՚ի
պարիսպն
ծովու
մըղէր
որ
՚ի
հարաւ։
Եւ
անդէն
զերծեալ
եկեղեցին
այնմ
հրաբորբոք
պատուհասէ
եւ
լինէր
անվնաս.
զի
բնաւին
եւ
քիրէմիտ
մի
եւս
ոչ
շարժելեալ
էր
՚ի
վերայ
նորա,
որպէս
զերիս
մանկունս
որ
՚ի
նախնումն
անկէզ
պահեալ.
եւ
իբրեւ
զիւրն
նմանութեան
անբոցակէզ
մնացեալ
ըստ
տեսլեան
մեծին
Մովսէսի
որ
՚ի
մորենւոջն.
եւ
ընդ
Եզեկիէլի
դուռն
փակեալ
եւ
աղբիւր
կնքեալ
անփորձ
իւրիք։
Եւ
այլ
սոյնպիսիք
որ
՚ի
նախատեսացն
գուշակիւր,
որ
եւ
լրացեալ
տեսանէր
՚ի
վերայ
նորա
Բանն
եղեալ
մարմին
յարգանդի
Կուսին՝
այս
է
հրոյն
եւ
հողոյն
նոր
խառնումն
՚ի
սքանչելեաց։
Արդ
այսօր
կրկնակի
հրաշիւք
զսքանչելիսն
իւր
յայտնեաց
աշխարհի
զի
էր
պահեալ
անարատ
՚ի
մէջ
այրելոցն
եւ
աւերելոցն։
Որպէս
զկղզի
մի
կանգուն
կալով
՚ի
մէջ
ծովու
եւ
իբրեւ
զարձան
սխրալի
ի
մէջ
դաշտի։
Որ
եւ
տեսանիւր
որպէս
զաղաւնի
սպիտակափայլ
յերկինս
վայելուչ
տեսլ(ե)ամբ։
Եւ
իբրեւ
զարիւս(ե)ակ
վառիվառ
պայծառագեղ
՚ի
մէջ
մթագոյն
մարախլապատ
ամպոց։
Եւ
կայր
՚ի
վերայ
դրանն
պատկեր
Տիրածնին
բազմեալ
եւ
զմարդացեալն
Աստուած
ունելով
՚ի
գրկին
որպէս
թէ
՚ի
պատերազմէ
ելեալք
եւ
ընկալեալք
զպսակն
յաղթական։
Զոր
տեսեալ
ամենեցուն
ազգաց
եւ
ազանց
փառս
եւ
գոհութիւն
տային՝
Մօրն
եւ
Տղային։
Եւ
՚ի
չորրորդ
պահու
աւուրն
երկուշաբթի,
ոչ
ժուժեալ
վարդապետին
(ղրիմեցիին)
անդրէն
դարձեալ
յայս
կոյս
եւ
մտեալ
՚ի
դրանէն
որ
կոչի
աւազի՝
եւ
երթա(յ)
ընդ
որ
անցեալն
էր
հրոյն
՚ի
վերայ
մանր
կրակաց։
Եւ
զԵփեսոսի
մանկանցն
եւ
զԱբիմէլիքայն
հարցումն
հարցաբանէին
ցմիմեանս
բնակիչք
եթէ
քաղաքս
այս
Իստամպօլ
իցէ.
եւ
գտեալ
զեկեղեցին
անվտանգս
յայնպիսի
վայելչութիւնսն
աւրհնեցին
զհրաշագործն։
Եւ
յետ
աւուրց
ապա
եբաց
եւ
արարեալ
մատաղս
եւ
տուրս
աղքատաց
առ
՚ի
խրախճանութիւն
եկեղեցւոյն։
Արդր՝
ո՛չ
թէ
կարօտանայր
նա
մերում
գոհութեան
եւ
ազատէր
զեկեղեցին,
այլ
անկարօտն
այն
խղճալով
՚ի
գին
արեան
Որդոյ
իւրում,
արկանէր
՚ի
բարեխօսութիւն
եւ
՚ի
գութ
շարժէր
զՈրդին
որ
փրկեաց
զնայ
որով
մոռացաք
զամենայն
ցաւս
մեր
զոր
կրեցաքն։
Այլ
հաւատով,
յուսով
եւ
սիրով
դիմեցաք
յաղօթարանն
սուրբ
եւ
առաւօտի
եւ
երեկոյի
մնալով
անդէն
կատարէաք
զմշտնջենական
աղօթս
որ
՚ի
դէմ
Սուրբ
Երրորդութեան
եւ
մխիթարէաք
ոգւով
յոյժ
յոյժ։
Որ
եւ
յաւուր
կիրակէի
յետ
վեցից
աւուրց
այն
լինելոյ
որ
բարեկենդան
Վարդավառի
սկսաք
ասել
զժամ
աղօթից
ընդ
երկիցս.
է.
անց
(եօթանց)
տասանց
քրիստոնէից
արանց
եւ
կանանց՝
որք
՚ի
բացուստ
վայրէ
եւ
՚ի
հեռաստանէ
գային
ուրախութեամբ
՚ի
նաւակատիս
տաճարին։
Իսկ
աւուր
պայծառակերպութեան
խորհրդոյն
այնքան
որոնեցաք
վասն
զոպայի
միոյ
դալարոջ
եւ
զստեղի
տնկոց
ոչ
գտաւ
՚ի
մէջ
քաղաքիս,
զի
տեղիս
հրով
ճարակեալ
էր
եւ
միայն
հանգստարան
սոյն
եկեղեցի։
Բայց
՚ի
դէմ
է
ասել
թէ
որպիսի
յարմար
գովութեան
բերէր
ոք
յաւուրսն
յայնոսիկ
՚ի
դէմս
Սուրբ
Կուսին։
Եւ
կամ
ո՞ր
զանդրուատս
երգօք
գեղգեղել
զանճառաբար
հրաշիցն
որ
տեսաւ
յաւուրս
յետինս.
բայց
զսակաւս
յաղքատ
մտաց
մերոց
ընկալ
քեզ
յաղերս
Սուրբ
Կոյս
եւ
մի
՚ի
դատապարտութիւն։
Եւ
՚ի
զգազտութիւն
(այսպէս)
հոգոց
մերոց՝
ոգել
բանս
առ
բանասէրս
՚ի
խրախճանութիւն
եւ
լիցի
խոհեմ
բարուց
յ(ը)նթերցումն
՚ի
մտադիւ(ր)
ութիւն
զթերին
լնուլ
եւ
զյաւելն
բառնալ
յանմեղադրութիւն.
զի
եւ
զբազմազան
եղանակաւ
փոփոխել
զգոյնս
՚ի
գունոց
բաւականաբար.
որ
կարէ
զայս
ամենայն
իմաստութիւն։
Յարառոցմամբ
յեղանակն
սա
իմ
գեղեցիկ
Ազնիւ
ասացեալ
առ
հարսն։
Նոր
գերապանծ
փառօք
այսօր.
բերկրեալ
ցընծա
հարսն
անեղին.
Ահա
նորոգ
գովեստ
յարմար.
զի
քէն
սքանչիցն
նորածին։
Զի
թէ
արփին
խեթիւ
դիտեաց.
զգենուս
միթէ
զսեաւ
տխրալին.
Ահա
անդրէն
՚ի
դարձել.
ընդ
առաջեալ
քո
եղբօր
որդին։
Աղերս
հարսին։
Յառնելըն
քո
առ
՚ի
խընդիր.
՚ի
հրապարակս
ընդ
փողոցին.
Ահա
նա
իմ
եղբօր
որդին.
միթէ
տեսէք
արք
հանդիսին։
Եղբօր
որդին
իմ
անց
զինեւ.
եւ
ոգի
իմ
ել
ընդ
բանին.
Ահա¯
նա
աչք
իմ
լից
ցօղով.
միթէ
տեսէք
զիմ
բաղձալին։
Ո՞ւր
ընթացաւ
եւ
ո՞ւր
գտայց.
եւ
ո՞ւր
դիտէ
զլոյս
արեւին.
Ահա՛
նա
ընթացս
իմ
տոչորիմ.
միթէ
տեսէք
զիմ
անծկալին
(այսպէս)
Աչք
նորա
է
իբր
զաղաւնիս.
լուացեալ
կաթամբ
ջուրց
բազմալի.
Եւ
ձեռք
նորա
ոսկի
մաքրեալ.
լըցեալ
ակամբ
շափիւղայի։
Շրթունք
նորա
շուշանք
բուրեն.
ծնօտք
նորա
տաշտ
կընդրըկի.
Կոկորդ
նորա
իբրեւ
զ(ը)նտիր.
եղեւնափայտ
Լիբանանի.
Ահա՛
այն
եղբօր
որդին.
այն
մերձաւոր
ւ՚իմ
սիրելի։
Օն
եւ
օն
ձեզ
իմ
օրիորդք.
եթէ
տես
(ն)էք
ազդեցէք
ինձ.
Մինչեւ
կալայց
եւ
ոչ
թողից.
համբուրեցից
զիմ
ցանկալի։
՚Ի
կողկողիլդ
առ
՚ի
հայցմունս.
որոնել
քո
արտասուագին.
Ահա՛
նա
գա(յ)
լերանց
բարձանց.
սաստիկ
սիրով
՚ի
քեզ
մերձին։
Փեսայն
ասէ
Բայց
ինձ
ասէ
քոյր
իմ
զդուրս
քո.
գեղեցիկ
իմ
ամենեւին.
Ահա
նա
գլուխ
իմ
լի
ցօղով.
վարսք
իմ
շաղից
գիշերային։
Ձայնեալ
՚ի
քեզ
եղբօր
որդին.
արի
եկ
դու
մերձաւոր
իմ.
Ահա
ձմեռն
անձրեւք
անցին.
ծաղկունք
յերկրի
գունազգեղին։
Որթք
մեր
ծաղկեալ
զհոտըն
բուրեն.
եւ
լուր
եղեւ
ձայն
տատրակին.
Արի
եկ
դու
աղաւնի
իմ.
կատարեալ
իմ
գեղեցիկ
իմ։
Մուծեալ
ըզքեզ
՚ի
տուն
գինոյ.
կարգեն
ըզսէր
քո
սիրելին.
Ահեակ
նորա
քո
իս
զգըլխովդ.
եւ
աջ
նորա
ըզքեւ
պատին։
Այն
իւղ
թափեալ
չքնաղ
անուն.
քո
մերձաւոր
եղբօրորդին.
Ահա՛
նա
ետ
համբոյր
՚ի
քեզ.
զի
իղձ
սրտիդ
կատարեսցին։
Ողկոյզ
ծաղկեալ
եղբօրորդին.
բուրեալ
Նարդոսն
ընդ
ըստաշխին
Ահաւադիկ
կաս
գեղեցիկ.
առ
ի
վայելս
քո
փեսային։
Ծանեար
ըզքեզ
անհաս
գեղով.
չթողլով
ըզհետ
գարշապարին.
Ահա
նա
քեզ
եւ
դու
նմա.
զի
հովուեսջիք
՚ի
շուշանին։
Գնացեր
ըզհետ
եղբօրորդոյդ.
առ
յուղղութիւնս
օրինակին.
Ահա
եդեր
զնա
կնիք
սրտիդ.
եւ
մատանի
յաջոյ
ձեռին։
Նաեւ
՚ի
քեզ
յոյժ
խանդակաթ.
խանդատեալ
՚ի
սէր
քոյին.
Ահա
ընթացք
գետոց
եւ
ջուրց.
սէրդ
՚ի
սիրոյն
ոչ
բաժանին։
Այ
դու
քանի
գեղեցկանաս.
այ
դու
քանի
մեզ
քաղցրանաս.
Սէր
փափկութեան
քում
յարմարի.
փեսայն
անյագ
սիրով
կապի։
Օրիորդք
ասեն
՚ի
բերանոյ
հարսին
Արդ
զինչ
պատմես
քո
դստերացն.
ա՛յ
թագուհի
գեղեցկային.
Թէ
ահա
նա՛
իմ
եղբօրորդին.
կարմիր
սպիտակ
ընտրեալ
բնաւին։
Արի
հիւսիս
եւ
եկ
հարաւ.
շնչեայ
յայգիս
զի
ծաղկեսցին.
Ահա
նա
գայր
մերձաւոր
իմ.
հանգեալ
՚ի
մէջ
բուրաստանին։
Այ
օրիորդք
դստերք
փառաց.
նուագեցէք
ձայն
ներբողին.
Ահա
օր
է
ինձ
հարսնութեան.
գըտի
արդ
զոր
սիրեաց
անձն
իմ։
Սիրելին
իմ
՚ի
սենեակէ.
երգեսցուք
սէր
զան
լըռելին.
Յորդորեցին
ձայն
քաղցր
յարմար.
ծագման
սիրոյ
յառաւօտին։
Երկու
ստինք
ուլս
երկուորիս.
արածելով
մէջ
շուշանի.
Ահա՛
՚ի
լեառն
զմռնենեաց.
եւ
՚ի
բլուրն
կաս
քրքումի։
Զնոր
առ
հընով
ետ
ինձ
մայր
իմ.
քեզ
պահեցի
եղբօր
որդի.
Արդ
ասա
ինձ
ով
տայր
՚ի
քեզ.
դիտել
զստինս
ով
տենչալի։
Փոխարինեալ
դու
գովեցար.
՚ի
բերանոյ
սուրբ
փեսային.
Ահա
բազում
են
թագուհիք.
մի
աղաւնիդ
մի
սիրելին։
Անուն
եդաւ
քեզ
առաւօտ.
եւ
գեղեցիկ
իբր
ըզլուսին.
Ահա՛
դու
կաս
զարմանալի.
պայծառատիպ
գեր
քան
զարփին։
Առեալ
ածեր
՚ի
տուն
մօր
քո.
յըղեցելոյ
մեծ
սենեկին.
Ահա՛
նա
շունչ
ետուր
ի
մեզ.
հոգիազգեստ
սուրբ
համբուրին։
Որովայն
քո
շեղջ
ցորենոյ.
շուշան
ծաղկօք
լըցեալ
փակին.
Ահա
ելեր
յարմաւենին.
եւ
ընկալար
զվերնոյ
նորին։
Գոյն
ոսկեճիղ
Լիբանանէ.
սաղարթախիտ
բազմորակին.
Ահա
նա
վարդ
քո
կարմրերփեան.
նորոգ
թըփոյդ
վառեալ
զփայլին։
Այդ
քո
իբրեւ
զնըռան
ասին.
թէպէտ
դժրող
վարքդ
երեւին.
Ահա՛
նա
փառք
քո
՚ի
ներքոյ.
ախորժակաւ
դեղ
հիւանդին։
Սափոր
լըցեալ
հացիւն
երկնից.
անմահութիւն
ճաշակողին.
Ահա
ըմպել
տաս
զգինին
ազնիւ.
՚ի
նռնենեաց
սուրբ
խորհրդին։
Առ
եկեղեցին
Սուրբ
Աստուածածնի։
Լեառն
Աստուծոյ
մշտակային.
անմատչելի
խորան
Է
ին.
Ահա՛
նա
կայ
Աստուած
փառօք.
երկին
ւ՚երկիրս
մաղթանս
կանխին։
Լեառըն
Սինա
առ
մորենւոջն.
ընդ
տեսլենի
մարգարէին.
Ահա՛
նա
վառ
ի
հրոյն.
անբոցակէզ
քո
մորենին։
Լեառն
փառաց
Սողոմոնեան.
զարմանհրաշ
գեր
քան
ըզհին.
Ահա՛
հրեղէնք
իջեալ
՚ի
քեզ.
պաշտօնատար
զքեւ
պարփակին։
Լեառն
Աստուծոյ
սեղան
փառաց.
խորհրդարան
թագաւորին.
Ահա՛
հուր
Բանն
՚ի
քեզ
իջեալ.
կըրեալ
ամբիծդ
յորովայնին։
Լեառն
Թափօր
դու
երեւեալ.
պայծառացեալ
՚ի
քեզ
Որդին.
Հարբ
եւ
հոգովն
յայտնեալ
՚ի
քեզ.
հոգիք
մեր
արդ
՚ի
ձեզ
զմայլին։
Լեառն
Աստուծոյ
տաճար
փառաց.
ամենասուրբ
յանունդ
շինին.
Ահա՛
ծաւալք
բոցոյն
ահեղ.
՚ի
քէն
նըկուն
յետըս
դարձին։
Լեառն
եւ
բլուր
դու
կնդրկի.
զարմանազօր
ընդ
քըրքըմին.
Հիւթն
այն
՚ի
քէն
գոլ
դիւրածախս.
տեղի
կալեալ
խորշեաց
ահին։
Հ
ոլաթեւեան
սեռք
հրաբունից.
սաւառնացեալ
՚ի
քեզ
եկին.
Քօղ
քեզ
եղեալ
հովանոցօք.
տարրական
հուրն
փախուստ
առին։
Ա
յն
որ
նախնեօք
հռչակէին.
զհրաշալեաց
գործ
եւ
սխրալին.
ահա՛
նա
հուրն
համատարած.
առ
քեզ
արատ
ինչ
ոչ
հասին։
Զ
ի
քեզ
հնչեաց
ձայն
նուագաց.
հոգւով
շարժեալ
տեսանողին.
թէ
ահա՛
գա՛յ
քեզ
թագաւոր.
հեզ
եւ
խոնարհ
Որդի
Կուսին։
բ
ազմեալ
յաջմէ
Դշխոյդ.
պճնեալ
Տէրըն
տէրանց
Թագաւորին.
ահա՛
տեսեր
զորդիսըն
քո.
որպէս
առ
մայր
ընդ
առակին։
Հ
արսդ
անարատ
ըզքեօղարկեալ
(այսպէս)
վայելչացեալ
զարդ
փեսային
ահա՛
գըտեր
զքո
բաղձալին.
վառեալ
՚ի
սէր
լըրմամբ
նորին։
Ա
րի
ու
տես
ուրախութեամբ.
կամ
թէ
բերկրեաց
ընդ
խընդալին.
ահա՛
նա
հարսդ
՚ի
յառագաստ.
ոսկեհուռեալ
ընդ
փեսային։
Լ
ուսաւորեա՛
զի
լոյս
քո
եկն.
եւ
Տէր
՚ի
քեզ
փառօք
յայտնին.
եւ
որդիք
քո՝
քո
դըստերով.
գալով
՚ի
լոյս
քո
արդ
եկին։
Ե
րանուհի
սուրբ
Տալիթայ.
Կոյս
Մարիամ
Աստուածածին.
ահա՛
անուն
քո
կառուցեալ.
զտաճարս
անփորձ
յաւէժ
պահին։
Ր
աբունք
ւ՚աջնորդք
(այսպէս)
համախմբեալք.
պատժոյն
զերծեալք
՚ի
քեզ
պահին.
ահա՛
նա
ընդ
երգըս
հրեշտակաց.
տօն
ցնծութեան
կատարէին։
Ե
ւ
օրիորդք
յարմարեցան.
եւ
նաժիշտք
կարգ
կարգի
խումբ
առին.
ահա՛
նա
դրուատս
փողփողեն.
երգ
գովեստի
նուիրեցին։
Մ
ատուցանեն
քեզ
պատարագ.
խիլայ
ւ՚ընծայ
ընդ
պըսակին.
եւ
խընդասցես
այժմ
առ
նոսին.
սուգ
այրութեան
քո
մոռասցին։
Ի
մուտ
հարսիդ
՚ի
յառագաստ.
պար
բոլորեալ
գեղգեղեցին.
ընդ
հրեշտակաց
պարակցելով.
ովսաննայիւք
օրհներգեցին։
Ա
հա՛
լիցիս
փառաց
՚ի
փառս.
լուսով
լցեալ
դարձեալ
կրկին.
ընդ
առաջնոյն
եւ
առաւել.
զի
տեսանողքըն
զարմասցին։
Ծ
ընօղ
եւ
կոյս
դու
սքանչագեղ.
քեզ
նուաղիմ
արտասուագին.
Ա
հա՛
յաւուրս
քո
բերկրանաց.
մի
զըրկեսցես
շնորհաց
քոյին.
Ռ
ամիկ
որդիքս
քեզ
հաւաքեալ.
նաւակատեաց
նորոգ
հրճուին.
Ա
հա
զմաղթանս
մատոյ
Որդոյդ.
արժան
առնել
տեսլեան
նորին.
Յ
արել
՚ի
քեզ
փառք
Տեառն
աւրհնեալ.
նոր
աւրհնութեամբ
նորոգ
հրաշին.
Է
միշտ
՚ի
մէնջ
քեզ
աւրհնութիւն
եւ
գոհութիւնք
առ
քո
որդին։
(ծայրանուն՝
ՀԱԶԲՀԱԼ
ԵՐԵՄԻԱ
ԾԱՌԱՅԷ
)
Եւ
որք
տեսինն
եւ
լուան
զայս
ամենայն
սեռից՝
երթեալ
ծագաց
՚ի
ծագս
հռչակէին
զնորասքանչ
սքանչումն
սքանչելեաց
եւ
հրաշից
Եկեղեցոյս
որ
եղեւ
՚ի
մէջ
անպատմելիս
պատուհասիս
որ
՚ի
քաղաքս
Կոստանդնու
մանաւանդ
եւ
առաւել
լինէր
զարմանալիք
՚ի
վերայ
այլասեռից
եւ
անհաւատից՝
սակս
որոյ
եւ
փառս
գոհացողականս
մատուցանէին
ամենազօրին
Աստուծոյ։
Եւ
գային
ամենայն
տեարք
ըստացուածոց
եւ
սեմոց
դրան
նորա
երկիրպագանէին
շնորհակալութիւնս
մատուցանելով
եւ
աւրհնութիւն
՚ի
խորոց
սրտէ
Աստուծոյ
տային։
Եւ
համբուրէին
զաջ
վարդապետին
աղօթս
առնելով
վասն
նորա։
Եւ
առեալ
զինչս
իւրեանց
գնային
ուրախութեամբ
իբրու
Սուրբ
Աստուածածնէն
առեալ
զայն
պարգեւս։
Եւ
սոյն
կրակ
էր
որ
անցեալ
զՂումղափուիւ
որ
եւ
այրեաց
զնորաշէն
եկեղեցիսն
յունաց
որք
ընդ
Սուրբ
Աստուածածնին
մեր
շինեալ
էին
՚ի
միում
ժամանակի
որ
ասացաւ՝
որ
՚ի
վերոյ
Սուրբ
Կիրակէի,
եւ
Սուրբ
Յովաննու,
եւ
հանդէպ
նորին
Սուրբ
Նիկօլայոսի.
եւ
այլ
առաջ
Սուրբ
Աստուածածնի՝
փառաւոր
եւ
գերանկար
եկեղեցիքս
ընդ
երկրի
հաւասարեալ։
Եւ
հասանէր
ապա
եւ
խաղայր
անդուստ՝
գայր
եւ
՚ի
մերս
եւ
յունաց
Սուրբ
Նիկողոսեանց
որ
կան
առընթեր
միմեանց՝
որք
ոչ
օգնեալ
յումեքէ
ընդ
այլ
թաղովք
չքանայր
եւ
հասանէր
մերձ
՚ի
Սուրբ
Սարգիս։
Եւ
հուրն
այն
որ
Աղսարայըն
ձգեցաւ՝
նա
զՎլանկոյ
զեկեղեցիսն
յունաց
զԱստուածածնի
եւ
զԹէոդորոսի
հրակիզեալ
որ
լինի
է
(7)
եկեղեցի։
Եւ
մերս
Սուրբ
Սարգիս
եւ
Սուրբ
Նիկողայոս
ընդ
նոցունցն
որ
լինի
ինն։
Եւ
՚ի
պարտէզ
Սուրբ
Նիկողոսի
լցեալ
ամենայն
ընչիւք
եւ
գանձիւք
ոսկեղինաց
մեծատանց
եւ
ռամկաց
հայոց
եւ
յունաց.
եւ
թէ
զկեանս
նոցուն
ասիցէ
ոք
չէ
ինչ
առաւել
զրոյցք՝
յոր
ժամանեալ
հրոյն
՚ի
վերայ
նորա.
եւ
տեարքն
փախուցեալ
անտի
եւ
հրակիզէր
վերոյ
ասացեալն
զկտաւեղէնս
եւ
ապրշմեղէնս,
ակունս
եւ
մարգարիտս,
ոմանց
՚ի
ներքոյ
հողոյն
փշրեցան
եւ
կիսոցն
մոխրացան.
վասնորոյ
եւ
բազումք
անտի
մերկացեալ
չուառացան
ելեալք
՚ի
տանց
եւ
յապրանաց՝
եւեթ
զինքեանս
ապրեցուցանէին.
եւ
առ
երեսս
միմիանց
հայեցեալք
գլխիկոր
զամօթի
հարկանէին։
Բազումք
եւ
այրեալք
կիզէին
՚ի
տենչ
ապրանացն
որպէս
երեւելի
ոմն
Եաւան
տէտէ
կոչեցեալ
տեղեաւ
տեղացի
եւ
միւս
եւս
որդի
Հաճի
Եաղուպի։
Եւ
այլք
արամբ
եւ
կանամբ
մնացեալ
՚ի
տան
եւ
՚ի
փողոցն
եւ
որք
՚ի
փախուստն.
ոյք
յայտնեցան
յոքունք
զորոց
յերկարումն
սարսափեալ
լռեցից
եւ
այլք
որ
՚ի
վիհս
ջուրց
անկեալ
յետոյ
հանեալ
՚ի
ջերմութենէ
խարշեալ
լեռճէին(?)
մորթն
՚ի
մարմնոյն.
եւ
որթնալից
լեալ
՚ի
մահճի
փըտեալ
եւ
թափեալ
մարմինքն
եւ
այնպէս
դառնութեամբ
մեռանէին։
Բազումք
եւ
՚ի
գուբս
ջուրց
այնպէս
մնային։
Բազումք
յայնմ
օրէ
ախտացեալ
ոչ
եւս
տեսեալ
զառողջութիւն
՚ի
նոյն
մեռանէին։
Յոքունք
սկսան
նստել
՚ի
կարգս
մուրականացն
եւ
կանգեալ
մուրային։
Շատք
տնանկացեալ
զմուրանալն
ամաչէին։
Այլք
կանգնէին
հանդէպ
փռանց
հացածախից
յամենայն
ազանց
խնդրել
զաւուրն
ապաւէն
զկտոր
մի
հաց.
եւ
ասէին
զայս
ինչ։
Հազար
եւ
ութսուն
եւ
հինգն
(1636).
գայ
պարսիկն
առնէ
զԵրեւան։
Յաւուրս
Սուլթան
Մուրատին.
որ
անցեալ
ամին
առեալ
զայն։
Հազար
եւ
ութսուն
ւ՚երեք
(1634).
աւիրէր
(այսպէս)
Ապազայ
Փաշայն.
Օսմանի
արծաթի
դաւն.
տարափխանաճիք
կախեցան։
Հազար
եւ
վաթսըն
(այսպէս)
եւ
մինն
(1612)
զօրանայր
Սուլթան
Ահմէտն
այն.
կոտորէր
ըզՃէլալիսն.
՚ի
սովոյ
աշխարհ
կու
հեծան։
Հազար
եւ
քառաս(ու)ն
եւ
ինն
(1600).
Ճէլալեաց
՚ի
սկիզբն
պատմեցան
ԶՈւրհայ
քաղաքն
ապռեցին
զայլ
աշխարհ
կոխել
եւ
սկըսան։
Հազար
երեսուն
եւ
եօթն
(1588.
)
սաստկանայր
մեծ
պատերազմն
այն։
Էսկի
Սուլթան
Մուրատովն.
գերեցան
հայք
ընդ
վրաց
տան։
Հազար
եւ
քսան
եւ
հինգն
(1576).
Օսմանցին
առեալ
զԵրեւան.
Նաղչիւան
եւ
այլ
գաւառք.
մանր
ու
մեծ
գերի
վարեցան։
Հազար
ԺԳ.
(1564)
թվին.
մահըն
մեծ
լինէր
միջերկրեայն.
Եւ
կրակն
Իստամպօլոյ.
որ
այրեաց
խիստ
ըզմեծ
շուկայն։
Իսկ
հազար
եւ
մին
(1552)
թվին.
չարութիւնք
Շահ
Թա(հ)մազին
այն.
Որպէս
գիտունքըն
պատմեն.
թէ
ազգ
մեր
որչափ
ջնջեցան։
Այս
ինչ
օրերք
հանդիպեալ.
մեր
մեղացն
որ
խիստ
բազմացան.
Ելաք
՚ի
տանց
ւ՚ապրանաց.
սիրելեաց
կարօտ
ըղձական։
Ահա
վատ
նահանջ
տարի.
ու
վերջինս
ձուկըն
ասեդան.
Ձըկան
պէս
՚ի
ջրոյն
հանին.
մեք
եղաք
ողորմ
ողբական։
Դարձեալ
կարթիւ
հրոյն
հանին.
եւ
՚ի
հուրն
բազումք
լափեցան.
Խորովեցան
մեծ
կըրակն.
տարերաց
բաժին
կեր
եղան։
Կարծեմք
թէ
ազդմունք
չեն
սուտ.
նշանաց
գօտոցդ
վերնական.
Ի
ձուկ
կենդանակերպիս.
թէ
որքան
չարիս
ազդեցան։
Երբեմն
գայ
պատիժ
գլխոյն.
եւ
երբեմն
ոտիցն
է
դիպման.
Ռ.
եւ
Ղ.
ամին.
Է.
երորդն
(1648)
յայտ
որ
գործեցան։
Զարքայն
Իպրահիմ
սպանին.
եւ
բազում
վրդով
ընդ
արեան.
Եւ
այն
քարն
է
տակաւին.
գըլորի
եւ
չէ
դադարման։
Եւ
այլ
բազում
գոն
եղեալք.
իմաստնոց
այս
յայտ
եւ
համայն.
Ի
ձուկ
տանուտէր
տարոյն.
իբր
ցուցակս
պատահեցան։
Չը
գիտեմք
զայրածն
որքան.
կամ
զփախուստն
թէ
ուր
օթեցան.
Աճիպ
(այսպէս)
տի
լինի
ժամիկ.
որ
աչք
մեր
տեսնեն
ըզմիմեանս։
Վիհք
եւ
խորք
բընակ
գըտան.
թէ
անդէն
կենդանի
մընան.
Առաւել
կըսկըծանօք.
դառնութեամբ
՚ի
նոսին
մեռան։
Բազմաց
ակունք
հողացան.
մարգարիտք
՚ի
հրոյն
մոխրացան.
Յոքունք
՚ի
կըսկիծ
զարդուց.
այրեցան
եւ
՚ի
չիք
դարձան։
Անթիւք
՚ի
մուրալ
նըստան.
ւ՚իփողոցս
հրապարակեցան.
Աղքատք
սովամահ
եղեն.
մեծատունք
շատք
տընանկացան։
Եւ
միւս
կրակն
Աղսարայի
ասացաւ
՚ի
յարեւմուտս
կոյս.
հասանէր
մերձ
եւ
ոչ
կարի
հեռի
գոլ
՚ի
Սամաթիոյ
կոչեցեալ
դրան
որ
՚ի
ծով.
եւ
բաժին
բաժին
արարեալ
հրոյն
զճանապարհս
եւ
զսասդերովդ?
քաղաքիս
ըստ
իւրում
կամաց։
Որ
եւ
մին
ծայրիւն
անցանէր
՚ի
վերուստ՝
ընթացս
առեալ
առ
Ճէռահովն
(Ճէռահ
փաշա
թաղամասը)
։
Եւ
անտի
փեռեկեալ
միւս
ծայրիւ
սլացեալ
Աղսարայիւ
եւ
հասեալ
՚ի
Վլանկայ
այրեալ
զեկեղեցիսն
ամենայն
շինուք
սահմանացն։
Եւ
փութայր
ըմբռնէր
զմերս
Սուրբ
Սարգիս
որ
յիշեցաւ՝
այրեալն
այն
երբեմն
՚ի
թվականիս
ՌՃ.
եւ
յառաջին
(1652)
սկսեալ
նոր
ամին.
եւ
տուեալ
հրաման
շինութեան
նորին
մինչեւ
ցարդ.
զոր
ունէին
սակաւ
ինչ
տեղեաւ
զխորանօքն
թաղքեայ
ծածկոցաւ.
իսկ
ժողովուրդն
արեւակէզ
յամարայնի
եւ
ցրտասառոյց
՚ի
ձմերայնի
անհանգիստ
կենօք
՚ի
ժամու
աղօթից
վասն
ամենայն
մեղաց
մերոց.
եւ
մանաւանդ
սառեալք
լինէին
՚ի
գարշելեաց
ոմանց
որք
զկեանս
իւրոց
չարութեամբ
անցուցանէին.
եւ
ոչ
թէ
միայն
՚ի
գլուխս
իւրոց
կուտէին.
այլ
բազմաց
եւս
գայթակղութիւն
գործէին.
եւ
գլորման
պատճառ
կային
որոց
զգլխովինսն
եւ
զպարսաւանս
՚ի
պատմագրութիւնսն
մեր
արձանացաւ։
Որ
եւ
կրկնակի
պատժիւ
այժմիկ
եւս
ամենեցուն
երեւէր
պատուհասն.
զի
այն
որ
միայն
ծածկոյթն
էր
սեղանին
եւ
տեղւոյն
պատարագի
զայն
եւս
արժան
ոչ
վարկեալ
՚ի
բաց
առեալ
հրոյն
ոչնչացուցանէր։
Եւ
զբոլորիցն
որ
շինուածս
յառաջին
հրոյն
էր
մնացեալ
սակաւ
ինչ.
այսօր
կրկին
հըրովս
զբովանդակն
երկրի
հաւասարէր։
Ո¯վ
մեծի
յիմարութեանս
թշուառացելոց։
Ո¯վ
մեծի
արագահաս
պատժոյս։
Ո¯վ
Մեծի
անեզրական
պատուհասին
որ
առհաւատչէիւս
զհան։
Յորժամ
Սուրբ
Սարգիս
կիզէր.
ինքն
յինքեան
հըրով
տոչորէր.
Յայտնեալ
է
ՃԱՌ
թուականիս.
յաղագս
մերայն
եւ
սակաւ
լեալ։
Այս
եւս
յոքնակի
բարդեալ.
որ
երկրորդ
հըրով
պատժեցեալ.
Ընդէ՞ր
վայ
չէ
մեր
կենաց.
որ
հոգոց
տունքն
մեր
չըքացեալ։
Աշխարհաւեր
որք
ոմանք.
որ
աթոռակալ
անուանեալ.
Յանդուգն
եւ
մոլիւք
ելի
ըզմիմեանս
կային
խածատեալ։
Աղմըկասէր
չարաթոյնք.
ոչինչ
են
մըկան
սարասեալ.
Բազում
չարեաց
առիթ
լեալ.
որ
այժմիկ
լըռիւ
զայն
թողեալ։
Խորանն
էր
միայն
մնացեալ.
զոր
թաղքեայ
ծածկոցաւ
կալեալ.
Ժողովքն
յարփոյն
կիզէին.
եւ
ձըմեռն
ցըրտոյն
սառուցեալ։
Զպատիժն
յանդիման
տեսին.
եւ
կարի
են
կատաղեալ.
Անզեղջ
եւ
յանյագ
՚ի
չարս.
բանսարկուին
էին
գործակցեալ։
Չըկայր
՚ի
քաղաքն
մին
շըփոթ.
որ
սոքայ
անդ
չէին
հասեալ.
Այնչափ
յայն
հետեւէին.
մինչ
ըզչարն
զայն
յառաջ
տարեալ։
Մարդ
է
որ
հարկեն
պատիւ.
՚ի
հանդէս
կոչեն
մեծարեալ.
Ի
կարգ
ւ՚աստիճան
ւ՚ի
փառս.
՚ի
խորհուրդ
վեհից
հրաւիրեալ։
Ուր
է
թէ
գընա
ասեն.
կամ
կորչիր
՚ի
բաց
հեռացեալ.
Կամ
բազում
բամբասանօք.
անիծիւք
յետ
կաց
ասացեալ։
Որ
թէ
յուտել
չէ
ջան
քո.
ա¯յ
անգէտ
զի
արդ
լըրբացեալ.
Աստուած
է
տուող
մարդկան.
զիւրովի
քանի
ջանացեալ։
Թէ
վասն
Աստուծոյ
բաւ
է.
թէ
ըստ
մարդկան
բաւական
դարձեալ.
Բայց
փառաց
ւ՚ագահութեան,
չարութեան
ախտիւք
լի
լըցեալ։
Ասաց
անըզգամն
՚ի
սիրտն.
թէ
ոչ
գոյ
Աստուած
յաւիտեան.
Յանդուգն
խիստ
եւ
անամօթ.
այդ
բնութեամբ
եւեթ
յօրացեալ։
Երիցունք
ոմանք
լըկտի.
անառակ
վարուք
յըղփացեալ.
Ոմանք
եւ
բուն
նախանձու.
ըստ
Կայենի
նըման
տատանեալ։
Բազում
չարութեան
պատճառ.
լըսողաց
մինըն
բաւ
եղեալ.
Բազմաց
անէծքըն
տեղեալ.
եւ
յոքունց
դեռ
եւս
կա՛
պահեալ
Ատելիք
եւ
գարշելիք.
ո՞ւր
երթան
գործիքն
յայտնեցեալ.
Ընդ
աշխարհաւերցըն
այնց.
վատաշ
վէրքըն
թըշուառացեալ։
Որոց
դատաւորն
Աստուած.
դատաստան
արդար
արարեալ.
Զառհաւատչեայն
իսկ
առին.
եւ
յաւուր
չարի
կան
պահեալ։
Եւ
գային
հանդէպ
իրերաց՝
ճակատ
առ
ճակատ
երկոքին
բերան
հրոյն
յոքնատես՝
առեալ
բոլորեալ
՚ի
մէջ
զթաղս
հայոց
միաւորելով
անդէն
մեծաւ
բորբոքմամբ
եւ
ահագին
թնդմամբ
ձայնի
լուցեալ
զվայրսն
ամենայն։
Եւ
յորժամ
գային
անդէն
՚ի
միաւորութիւն.
նմանէին
որպէս
թէ
՚ի
դաշտի
ուրեք
պատերազմ
եւ
րազմ
ինչ
ունիցին։
Եւ
իբրեւ
զօրէն
հարսի
եւ
փեսայի
հանդէպ
իրերաց
գային
փոխ
առ
փոխ.
մերձ
առ
մերձ.
դէմ
առ
դէմ.
փութաճեմ
ճէպով
խաղային.
կցէին
եւ
ստէպ
ստէպ
հասանէին
առ
յիրեարս
պարունակեալ
զմիմեամբք։
Եւ
իբրու
պատգամս
ինչ
առեալ
իրերաց
հարցանէին՝
թէ
դու
ընդ
որ
գընացեր
եւ
յո
արգիլեցար։
Եւ
ընդ
ստիպման
եւ
բախման
յաջողակի
հողմոյն
իբր
պայմանաւ
եւ
սահմանաւ
եւ
տարազու
իմն
ընդ
բանականացն
որակութեան
թէ
ընդ
որ
եկեր
եւ
որովք
առեալ
լափեցեր
յայնժամ
ողջունեալ
զմիմեանս
եւ
հաւասարեալ
զնոքումբք
եւ
զի
երկուց
ծայրից
որպէս
ասացաւն
միոյն
իջանելով
՚ի
գագաթէ
անտի
առ
յարեւելս
կոյս
պարառեալ
ընդ
ծովեզերօքն
եւ
անցանելով
ընդ
դրունս
պարտիզականին
(Պաղչէգաբու)
եւ
աւազականին
(Գումգաբու)
վաղճան
առեալ
որ
՚ի
հարաւ
զայն
տեղիսն
որ
դիտէին
՚ի
հեռուստ
զայն
որ
խօսեալ
էին
՚ի
թաղս
հայոց
առ
հարաւ
պարսպօքն
որ
՚ի
ծով
անդէն
աւարտեալ.
որ
էր
ժամն
երեկոյացեալ.
բայց
՚ի
պատերազմէ
եւ
ի
կագելոյ
նոցին
թէ
զինչ
եղեւն՝
անճառելի
ասեմ։
Քանզի
լինէր
ահագին
ձայնս
ուժգնակի
եւ
թնդիւ
սարսական
որ
սասանէր
ամենայն
մսեղի։
Եւ
այնքան
սարսէր՝
մինչ
զի
եւ
հիմունք
պարսպացն
դողային։
Եւ
բոց
հրոյն
բարձրանայր
եւ
ծաւալէր
զերկնիւք
եւ
զճառագայթս
արեգականն
արգիլոյր.
եւ
ընդ
հողմոց
այլայլականաց
պատահմամբ
վօռէասականաց,
նօտօսաց
եւ
փոթորկանց
իբրեւ
որոտմունք
լինէին
եւ
ցոլմունք
երեւէին
եւ
ճայթմունք
յոգնորակք
իրք
զարհուրականք
եւ
տեսութիւնք
երկիւղալիրք.
ձայնք
սաստկաբեղունք։
Եւ
աղջամուղջ
ամպ
սեւագոյն
մթոյն
՚ի
ներքոյ
երկնից
խաւար
երկինք
հաստատէր։
Որ
յետ
աւուրց
լուաք
յեկանց
մերային
ազանց
թէ
հեռի
ճանապարհաց
իբրեւ
աւուրց
ութից.
տեսանէաք
զմարախուղն
եւ
զմթապատ
հրագոյն
տեսիլն
յերեսս
երկնի
որ
՚ի
վերայ
սահմանաց
քաղաքիս
բարձրացեալ։
Զի
խիստ
էր
բարկութիւն
նորա՝
եւ
ահեղ
յոյժ.
մանաւանդ
՚ի
կատարումն
զարմանալոյ
արժանիս
զի
հուրն
ստիպէր
նորա
յաւէտ
բորբոքէր
եւ
զարհուրեցուցանէր.
զի
այնու
ոչ
եւս
էր.
զիջեալ
ցասումն
անհնարին
որ
յիսպառումն
երեւէր.
եւ
զի
թէ
ոչ
էր
դէպ
լինել
պարսպացն
եւ
ծովուն՝
ժամ
էր
հրոյն
՚ի
սաստկութենէն
զի
զծովն
անդէն
՚ի
բաց
լաբել
(այսպէս)
։
Եւ
որք
նստեալ
կային
՚ի
միւս
կուսին
պարսպի
առ
ափն
ծովու՝
միթէ
տեսանել
կարէիր
զտագնապ
նոցին.
որ
՚ի
ջերմութենէ
եւ
՚ի
կայծիցն
հոսելոց
տոչորէին։
Որոց
ամենեցուն
՚ի
ծով
անկանէին
թանալով
զանձամբ
իւրոց
եւ
զգլխով։
Ոմանց
ամենեցուն
՚ի
ծով
անկանէին
թանալով
զանձամբ
իւրոց
եւ
զգլխով։
Ոմանց
քօղ
արկեալ
զերեսօք.
եւ
մարց
ստնդիացոց
հանդերձս
եւ
կապերտս
թրծէին
եւ
ծածկէին
զնոքօք։
Եւ
ոմանց
վրան
առեալ
փոքրիկ
ինչ.
զի
եւ
այլոցն
ջուր
՚ի
վերայ
լի
իսկ
արասցէ
եւ
շիջուսցէ
եւ
զհոսեալ
կայծակունսն՝
որ
՚ի
սաստիկ
հրոյն
բերէր
հողմն
անցեալ
զպարսպօքն
եւ
՚ի
ծով
հոսէին.
եւ
գիտացին
զի
աստուածասաստ
էր
այն
բարկութիւն
եւ
ստգտանք
մեղանաց
ամենից
անձանց
ներհակաց
շարժութեանց.
վասնորոյ
եղուկ
անձանց
կարդային
մեծաւ
լալիւն։
Այլ
իմն
եղանակաւ
ողբաձայն։
Մեղաւորին
մահըն
չար
է
մէտէթ
վա¯յ.
Զոր
մարգարէն
վերագոջէ
(այսպէս)
եղուկ
մեզ։
Նշանն
յայտնի
արդ
երեւեալ
մէտէթ
վայ.
Պատիժ
չարի
մեզ
հանդիպեալ
եղուկ
մեզ։
Մինչ
տարերացըս
ծանուցեալ
մէտէթ
վայ.
Այսօր
ընդ
մեզ
կան
չարչարեալ
եղուկ
մեզ։
Սիրտք
մեր
հատան
՚ի
կսկըծոյս
մէտէթ
վայ,
Հողմն
ոչ
թողու
զաչս
մեր
բանալ
եղուկ
մեզ։
Հուրն
՚ի
քաղքէն
զմեզ
արտաքսեաց
մէտէթ
վայ.
Ծովն
հակառակ
լափել
ջանայ
եղուկ
մեզ։
Մեղաք
քեզ
Տէր
մեղք
մեր
անթիւ
մէտէթ
վայ։
Այսօր
պատեաց
մեղք
մեր
ըզմեզ
եղուկ
մեզ։
Ոչ
առ
նախնեօքն
աւատայաք(հաւատայինք)
մէտէթ
վայ.
Ոչ
բարկութեանս
որ
՚ի
մեղաց
եղուկ
մեզ։
Տես
զի
այսօր
կատարեցաւ
մէտէթ
վայ.
Ահա¯
տարերց
տայ
չարչարել
եղուկ
մեզ։
Աւաղ
ւ՚եղուկ
մեր
կորըստեան
մէտէթ
վայ.
Աւաղ
եւ
մեր
երկու
կենաց
եղուկ
մեզ։
Վախեմք
չլինիմք
հողոյ
բաժին
մէտէթ
վայ.
Եւ
ոչ
ծովուն
որ
անիհուն
եղուկ
մեզ։
Վայ
թէ
հըրոյն
՚ի
կեր
լինիմք
մէտէթ
վայ.
Վայ
թէ
ծովուն
՚ի
կուլ
երթամք
եղուկ
մեզ։
Վայ
որ
ոչ
գոյ
աղօթատեղ
մէտէթ
վայ.
Մասն
ու
բաժնէ
անմասն
ելաք
եղուկ
մեզ։
Ծանակ
եղաք
մեք
աշխարհի
մէտէթ
վայ։
Եւ
նըշաւակ
ամենայնի
եղուկ
մեզ։
Բարձի
թողի
Տէր
զմեզ
արար
մէտէթ
վայ.
Վասն
այն
երեկ
պատիժ
մեզ
չար
եղուկ
մեզ։
Քաղաքն
այրեալ
տեղիք
չըկայ
մէտէթ
վայ.
Ծովըն
նաւուց
հանգիստ
չըտայ
եղուկ
մեզ։
Հողմն
ոչ
թողու
՚ի
ծով
մըտնել
մէտէթ
վայ.
Հող
չերեւիր
զի
օթեսցուք
եղուկ
մեզ։
Անդարձ
վըճիռն
տես
որ
բարձաւ
մէտէթ
վայ.
Զի
սահման
մեզ
՚ի
հող
դառնալ
եղուկ
մեզ։
Ի
տարերաց
մեք
գոյացեալ
մէտէթ
վայ.
Տարերքն
ըզմեզ
արդի
կուլ
տան
եղուկ
մեզ։
Տէր
մեր
այսքան
մեզ
բարկացեալ
մէտէթ
վայ.
Հողոյ
ըզմեզ
չարժանացոյց
եղուկ
մեզ։
Թէ
մեք
մեղաք
զմեօք
պատմեցաւ
մէտէթ
վայ.
Տըղայքն
ըզհետ
մեր
կու
պատժին
եղուկ
մեզ։
Անսուաղ
կան
մանկունքս
այսօր
մէտէթ
վայ։
Ճար
մի
չունիմք
զգիշերն
՚ի
բուն
եղուկ
մեզ։
Ահա
այս
բանք
նախնեացն
եհաս
մէտէթ
վայ.
Իրաւապէս
կատարեցաւ
եղուկ
մեզ։
Զազոխ
մեղացըն
մեք
կերաք
մէտէթ
վայ.
Արդ
ատամունք
որդոցս
առին
եղուկ
մեզ։
Հուրն
ել
ըզչորըն
պաշարել
մէտէթ
վայ.
Դալարն
ընդ
նոյն
խիստ
չարչարէր
եղուկ
մեզ։
Արդարն
վասն
անօրինին
մէտէթ
վայ.
Բանին
եւ
սակս
չարին
տանջին
եղուկ
մեզ։
Ադամ
մեղաւ
ւ՚որդին
Կային
(այսպէս)
մէտէթ
վայ.
Նախ
Աբէլի
տանջեալ
հոգին
եղուկ
մեզ։
Բարիք
նախնի
սուրբ
հայրապետք
մէտէթ
վայ.
Զմեղս
ռամկաց
յար
քաւէին
եղուկ
մեզ։
Բարիք
այժմու
ռամիկ
ժողովքն
մէտէթ
վայ.
Բընաւ
բարձան
բարի
յաջորդք
եղուկ
մեզ։
Ի
փառս
փութան
ւ՚ի
կեղեքել
մէտէթ
վայ.
Միմեանց
ներհակ
զսնոտին
խըլել
եղուկ
մեզ։
Արդ
մեր
զաչաց
գերանն
թողաք
մէտէթ
վայ.
Զայլոց
ըզշիւղն
քննել
առաք
եղուկ
մեզ։
Որ
տնկեաց
զունկն
ինքն
ոչ
լըսէ
մէտէթ
վայ.
Ստեղծօղն
սրտից
ինքըն
գիտէ
եղուկ
մեզ։
Եւ
նստեալ
մնային
անդ
զբազում
ժամս
ի
հասարակն
յաւուր
կիրակէի
եւ
առ
զբոլոր
գիշերով
մինչ
յերրորդ
ժամու
աւուրն
բ.
շի։
Որ
եւ
բազմաց
գօտիքն
գլխոց
եւ
հանդերձ
իբր
զմաղօրէն
ծակոտէին
՚ի
կայծիցն
տեղելոց
՚ի
նոսա.
բայց
յանհատական
ծովուն
առեալ
զինքեամբ
ողողէին.
եւ
ոմանք
վառելս
եւ
զմանճանայս
լի
լցեալ
՚ի
մէջ
նոցուն
մտանէին.
եւ
խոնարհ
յոյժ
լինէաք
յաւուրսն
յայնոսիկ
վասն
մեղաց
մերոց
անուրաձեւութիւն
անձանց։
Քանզի
ոչ
եւս
գոյր
տեսանել
եւ
լսել
՚ի
ծով
եւ
՚ի
ցամաք
գուժ
եւ
գանկատ
(այսպէս)
քան
թէ
աղաղակ
բեկմունք
միջաց
եւ
թափմունք
մտաց
գալարումն
աղեաց
եւ
մորմոք
սրտից
եւ
զճիչ
ձայնից.
աղաղակք
բազմազանք
եւ
տարակոյսք
անսպառականք
զի
ընդ
հանուրս
ներ
տարածեցաւ
խռովութիւնք
մեծ
՚ի
խառնիճաղանճ
բազմութեանց
ծփանաց
մարդկային
սեռից
որք
հազարք
հազարաց
եւ
բիւրք
բիւրոց
անբաւից
՚ի
տագնապ
ահին
եւ
՚ի
հարուածսն
նեղեալ
էին։
Եւ
ով
էր
որ
տեսանէր
զայն
ամենայն.
եթէ
ոչ
ամենեքեան
՚ի
հեծեծունս
ախտակրէին
դեգերեալք։
Մինչ
տարերաց
անգամ
մարթանամ
ասել
ցաւակցել
մեծ
վըշտին
մարդկային
սեռից՝
զորոցն
զառարկութիւն
դիցուք
աստանօր՝
որ
լինէր
մաքառումն
քառից
տարերաց
ընդ
միմեանս։
Զոր
մարդիկք
նախ
ծովոյն
մեղադրէին
եւ
կրկին
անգամ
սկսեալ
ծովն
ընդ
հողմոյն
մաքառիլ
զոր
նա
արդարանայր։
Մարտեաւ
եւ
հուրն
ընդ
ծովն
եւ
ասաց
բանս
ինչ
նախատանաց
եւ
ծովն
յաղթեաց
նմա։
Սկսաւ
եւ
հուրն
եւ
ապա
ծովն
եւ
ապա
հողն
յաղթէ
յամենեցուն։
Ունի
խնդրել
իրս
երիս՝
շինօղն
բանիս՝
ի
Ման-
կութեան
մի
՚ի
քեզ
քարշեր՝
Յերիտասարդութեան
մեղօք
մի
զառածեր՝
Ի
ծերութեան
այլոց
տարե-
րաց
մի
տար՝
այլ
հողոյն
կամի
որ
է
յիշատակարան
՚ի
նոյն
տեսութիւնսն։
Ի
մ
հաւան
մայրիկ
՚ի
քեզ.
որ
ստեղծօղն
իմ
զիս
քէն
ստեղծեաց։
Ր
աբունոյն
վճռաւ
դարձեալ.
զիս
՚ի
քեզ
ընկալ
ով
գըթած։
Ե
րկին
ւ՚երկիր
բարեխօս.
քեզ
յաղերս
յաղաչանք
անկած։
Մ
ի
քարշեր
զիս
զենեհար
ժամանակ
իմ
դեռ
չէ
հասած։
Ի
մ
բաժդէ
(22)
ամաց
չափու.
կամ
՚ի
մէջ
մանկութեան
մեղաց։
Ա
րդար
դու
արդէն
ինձ
լեր.
ստեղծօղիս
կամքն
է
միշտ
օրհնած։
(ծայրանուն՝
ԻՐԵՄԻԱ
)
Յերիտասար(դ)ականին.
ցանկութեան
ախտին
մի
քարշեր.
Քառիցդ
մահացու
մեղաց.
լեր
հրաժար
եւ
մի
ստիպեր։
Աղաչեմ
եւ
զայլս
մարզել.
եւ
յերկիւղ
Տեառն
մի
լըռեր.
Թէ
ոչ
միայն
զքոյդ
մասանց.
պընդել
զղեկդ
մի
թու(լ)ացըներ։
Առիթ.
քեզ
ըզբանսարկուն.
մեղանաց
պատճառ
մի՛
դըներ.
Անձնիշխան
դու
կամք
ունիս.
անցեալն
քեզ
նըպատակ
եղեր։
Կառավարեա՛
զգայարանսդ.
՚ի
մի
կարգ
վարել
ուզեցեր.
Չարին
դէմ
ամուր
փակեա՛.
բարոյն
դէմ
թէ
լաւ
դու
բացեր։
Ծընօղն
իմ
դարձեալ
ժըտեմ.
մի
թողուր
դու
զիս
բաց
՚ի
բաց.
Յորժամ
Տեառնէս
կոչ
լինի.
մի՛
տար
զիս
ներհակ
տարերաց։
Ի
ջուր
մի՛
թողուր
հեղձնուլ.
խայտառակ
մահուամբ
քայքայած.
Ի
հուր
բորբոքեալ
մի՛
տար.
կորուսեալ
բընաւ
չըքացած։
Երկընչիմ
եւ
խիստ
օդոյդ.
գազանաց,
թռչնոց
բաժանած.
Թէպէտ
հըզօր
հրամանէն.
յարութիւն
լինի
հողածնաց։
Բայց
՚ի
քեզ
կամիմ
ծընօղ.
զի
դարձեալ
քեզ
հաւաքեցայ.
Որպէս
սահման
քոյածնաց.
զի
զվըճիռ
Արարչին
լըցայց։
Լինել
յետ
ժամանակիս.
յիշատակ
անձինս
մեղսամած.
Ասեն
այս
այն
մեղաւոր.
եկեալ
է
՚ի
հող
զընտանած
(այսպէս)
Բարեացն
օրինակ
լինիմ.
զի
գործոցն
հեռասցին
՚ի
բաց.
Բարիքն
սարսին
եւ
ասեն.
այս
աւուրքն
եւ
մեզ
հանդիպած։
Կողկողիմ
անշունչ
բանիւ.
համայնից
ազգաց
եւ
ազանց.
Զիմ
դատաստանն
՚ի
միտդ
ած.
այսպէս
օր
եւ
քեզ
է
պահած։
Դաւիթ
զնախնեացն
յիշատակ.
ընթերցաւ
՚ի
հողըս
իւրեանց.
Ի՚երանէր
ըզճանապարհ.
օրինացն
ամբիծ
երթողաց։
Մաղթէր
եւ
ասէր
ուսո՛.
զիրաւունս
երթեալ
քո
կամաց.
Զարթոյ
զաչս
իմ
եւ
հայել.
՚ի
սքանչելիսըն
քոյդ
օրինաց։
Երբ
նա
որ
այնքան
երկեաւ.
եւ
զինքն
հող
եւ
որդ
մարդ
չասաց։
Ես
հողս
եւ
մոխիրս
որքան.
չսարսափիմ
յերկիւղն
անճառաց։
Տեառն
իմ
անբիծ
օրինօքն.
իւր
մարմնոյ
ւ՚արեանըն
շնորհաց.
Ի
քեզ
ամփոփեալ
պահեայ.
մինչ
լինի
յարութիւն
կենաց։
Պատրաստ
լեր
փողոյն
մեծի.
յարութեանըն
հասարակաց.
Գըրգիլ
եւ
բեղ(մ)նաւորիլ.
զոր
՚ի
քեզ
նիւթ
բարի
սերման։
Եւ
այն
զոր
պատրաստեցեր.
որ
մասն
ինչ
պտղել
քեզ
բարեաց.
Նովաւ
մատչել
ընդ
առաջ.
արժանիս
տեսլեանըն
փառաց։
Ոգոյս
որ
ծածկոյթ
եղեր.
անտանօր
հոգիս
զքեզ
զգեցած.
Վեր
ելեալ
թեւատարած.
ոգեզգեաց
աշխարհին
շըրջած։
Ընդ
բարեացըն
պըսակակից.
թէ
գանձես
յերկինս
աւանդած.
Ընդ
հոգոյդ
համափառ
լինիս.
վայելես
զբարիդ
պատրաստած։
Թէ
ոչ
ունիս
մասըն
բարւոյ.
նիւթեցեր
դու
անցաւորաց.
Անանց
չարին
հանդիպիս.
քոյդ
արժան
քեզէն
կամեցած։
Արդ
այս
է
ելք
եւ
ընթացք
հրոյն
պարզեալ
համառօտիւ
զսահմանսն
երեւելիս,
՚ի
դրանէն
Այասմայ
որ
՚ի
հիւսուսոյ
կուսէ
՚ի
ներքուստ
զառիվեր
լերինն
Յաղա
ղափուսոյ
(Աղագաբու)
սլացեալ
Սուլէյմանիով,
հրէից
թաղովք.
առիվեր
անցեալ
Վալիտէ
խանիւ
ձիգ
շուկայիւ
առ
պատուարբ
Յէսկիսարայի
մնացեալ
մինչեւ
ցառաւօտ։
Իսկ
միւս
կողմամբ
արեւմըտեան
ընթացեալ
՚ի
ներքուստ
Ունղափանի.
եւ
բարձրացեալ
զառիվեր
լերամբ
Զէյրէկ
կոչեցելոյ
Աթպազարովք,
Ջրոցն
կամարովք
(Պօզտողան
Քէմէրի)
Մեծ
Ղարաման
ասացելովք.
Ճամովն
Շահզատէի ,
Սարրաճխանիւ
մինչ
՚ի
դրունսն
ճամոյն
մեծի
Սուլտան
Մահմէտի։
Եւ
առաւօտին
սաստիկ
բարկութեամբ
իջանէ
՚ի
լերանցն
ասացելոց.
՚ի
վերոյ
նոր
օտալարացն
զօրաց
Եէնկիչարեաց
(Ենիչէրիներու)
որ
ասի
Էթմէյտան.
զորոց
զՃԺԶ
(116)
օտայիցն
է.
(7)
օտայ
ապա
փրկեալ
կողման
արեւմտից
եւ
այլն
ամենայն
ընդ
երկրաւ
հաւասարեալ՝
որ
ամէն
մի
՚ի
նոցանէ
ունի
օտայս
առ
անձին
Ի
(20)
եւ
ԺԵ.
(15)
եւ
մինչեւ
ցտասն։
Եւ
առ
նոքօք՝
հանդիպք
Եէնկիպահչայիւ
առեալ
՚ի
վեր
սլաթռիչ
երկուց
թեւօք
տարածմամբ
՚ի
վերոյ
ճամով
եւ
իմարէթովն
խասէքոյ
առընթեր
Մօլնակէօրանով
(Մօլլա
Կիւրանի)
առ
Ճեռահ
Ճամով
Տիքիլիտաշին
կանգնէր.
անցեալք
եւ
զնոքումբք
հասանէր
առ
Տաւութ
փաշայի
Ճամոյն
դատատեղի
ասացեալ
զորմովն։
Եւ
զայդիվայր
եզերբ
ծովու
հարաւոյ
պարսպօքն
Բ.
(2)
նետընկեց
հեռի
եւեթ
գոլ
՚ի
Սամաթիոյ։
Եւ
անդուստ
առ
՚ի
յարեւելս
կոյս
միւս
Տաւութ
փաշայիւ
Հօրհօրիւ
Աղսարայ
եւ
՚ի
մերս
Վլանկոյ
թաղ
որ
ասացաւ
՚ի
հայս։
Իսկ
որ
յորմն
Սարայի
էսկւոյ
(էսկիսարայ)
բաժին
եղեւ
այսքան
ճանապարհ
Մեծ
շուկայիւ
որ
եւ
Պէտէստանօքն
Ալիփաշայովք
եւ
արձանովն
Կայսեր
Մանուէլի
եւ
խաներովքն
գերելոց
Տիւանեօլովք,
Կէտիկփաշայով,
Սուլթան
Պայազտիւ,
Տարաբխանայով,
Ֆիլսարայով,
Ղումղափույով,
Կօսկայ
փռնով,
Ղազիէսքէր
բաղանեօք,
Սուրբ
Նիկողոսեօք
առ
՚ի
հայս,
՚ի
պարիսպն
ծովու
միացեալ
երկուս
ծայրիցն
ընդ
միմեանս՝
այսինքն
Նըշանճուն
եւ
Սուրբ
Նիկողայոսին
Վլանկունն
եւ
Սուրբ
Սարգըսին
յորում
տեղւոջն
եւ
կռիւ
տարերացն
եզերեցաւ։
Եւ
այն
ինչ
որ
անցեալ
էր
զԹահտաղալայով
հրէից
ամենայն
թաղովք
՚ի
վերոյ
Հօճայ
խանիւ,
Մահմուտփաշայիւ
ամենայն
միջոցօք
մինչ
Հօճափաշայիւ
զառիվայր
մերձ
՚ի
պարիսպ
պարտիզաց
արքունեաց
որ
ներքին
կողմամբ
Պահչայ
ղափուին
ընդ
Տէմիրղափով
արքունի.
զորոյ
ըզգլուխ
պուրճին
միոջ
իջուցանէր։
Ուր
նախարարացն
պարք
պատուաւորօք
եւ
սպասաւորօք,
որ
ասի
պօստանճի՝
այս
է
պարտիզապանք
արքայի
մերձ
՚ի
մահ
տանջեցան.
մինչ
զի
ոտից
եւ
ձեռաց
բազումք
թափեցան։
Եւ
հազիւ
հազիւ
կտրեալ
կոտորեալ
զմերձակայ
տունս
ապարանիցն
որ
արտաքոյ.
եւ
զբազումս
այրեալ
հրոյն
եւ
մղէր
՚ի
պարիսպն
ապա
զիջանէր.
եւ
այնու
ոչ
եմուտ
՚ի
ներքս՝
թէպէտ
եւ
՚ի
ծառս
նոճիցն
եւ
կիպարացն
բարձրատեսիլ
կցեալ
վառեաց՝
ուր
եւ
յոքունք
՚ի
ներքս
մուծեալք
պահեցան
զոր
՚ի
չորրորդ
հատորումն
յիշատակեցաւ։
Եւ
մնայր
անդէն
՚ի
տեղւոջն
արեւելեան
հիւսի(ս)ոյ
յեզերս
ծովու
անցեալ
զնոքօք
որ
դուռ
երկաթեայ
(Տէմիրգաբու)
յորջորջի
արքայի
որ
՚ի
վերայ
կայր
այնմ
վէզիրի
տամբ
զորոյ
զփոքր
մասն
յարկաց
նորին
քայքայէր
դադարէր
ապա։
Եւ
անտի
յառաջ
յետոյս
կողմանէ
առաւօտեան
Բ.
շի
գայ
՚ի
հարաւ
՚ի
վերոյ
Աթմէյտանիւ
առ
կիսով
դարպասի
Իպրահիմ
փաշայի
զորոյ
զմեծ
պուրճն
իջուցանէր՝
եւ
իջանէ
՚ի
Ղատըրղայ
իլման
եւ
՚ի
բերան
ճանապարհացն
որ
ասացաւ
մերձ
փռանն
Չարտախլի
կոչեցելոյ
եւ
դրանն
Չատլատւոյ
առ
եզեր
ծովու։
Եւ
արդ
այժմիկ
բոլորապատ
քառակուսիւ
տեսցես
ներամտութեամբ
թէ
որքան
արտասանեալ
՚ի
դրանցըն
յիսկըզբան։
Ի
Հիւսիսոյ
Կուսէ։
Դրանէն
ցորենւոյ
Ունղափան
ասի։
Դրանէն
Այասմայ
որ
ըստ
յունականին
Սրբութեանց
թարգմանի։
Դրանէն
փայտից՝
որ
Օտունղափի
կոչի։
Դրանէն
բանտից՝
որ
Զնտան
իմանի։
Դրանէն
ձկավաճառուց
յոր
Մաքսապետն
նստի։
Դրանէն
պարտիզաց՝
որ
Պահչայ
ղափուսի
ասի։
Ծովեզերէ
մինչ
՚ի
Դուռն
յերկաթեայ.
առ
՚ի
պարիսպն
արքունի
յարեւելս
կոյս։
Յարեւելս
կողմ։
Անտի
՚ի
վերոյ
տանէն
վեզիրի.
՚ի
վերոյ
Աթմէյտանի
Տիւանեօլոյ
գլխովքն
առ
Փէյիկխանայ
կոչեցեալ
սահմանօքն
զառիվայր
Ղատըրղայ
իլմանիի
վերոյ
դրանն
Չաթլատոյ
որ
՚ի
հարաւ
կոյս։
Ի
հարաւ
կողմ
Ի
մերձ
Դրանէն
Չաթլատոյ
որ
ճայթեալ
տեսանի
՚ի
մին
պուրճն
նորայ։
Ի
դրանէն
Ղումղափւոյ
որ
Աւազի
կոչի։
Ի
դրանէն
Եէնկւոյ
որ
Նոր
ասի
՚ի
Վլանկայ։
Ի
դրանէն
Տաւութ
փաշայի.
հուպ
առ
՚ի
դուռն
Սամաթիոյ
առ
յարեւմուտս
կոյս
ծովեզերօք։
Յարեւմուտս
կողմ
Անտի
՚ի
վերոյ
Սամաթիոյ
՚ի
տեղւոջէն
որ
ասի
Էթեէմէզ
թէքկէ
առ
ի
վեր
Տաւութ
փաշայ
ճամովք .
ի
վերոյ
Խասէքի
ճամով .
ի
վերոյ
Էթմէյտանի
գլխոյն
օտալարովք.
առ
՚ի
վեր
բլրոյն
Սուլտան
Մահմէտի
եւ
առ
վայր
Զէյրէկով.
առ
Ունղափան
ասացեալ
դրան
քաղաքին
՚ի
կողմ
հիւսիսոյ։
Արդ
՚ի
սոյն
տարածմամբ
հիւսիսոյ
՚ի
հարաւ
ծովէ
՚ի
ծով
դրանցն
որ
ասացաւ
հրդեհեալ
աւերս
լինէր
եւ
դրունքն
պարսպաց
եւս
բոցածախ
լեալ
եւ
զբազում
աւուրս
մնայր
բացարձակ
դրունք
քաղաքին
որ
առ
՚ի
ծով։
Եւ
յարեւելից
Աթմէյտանէ
առ
արձանովն
Մանուէլի
որ
ասացաւ
որով
կայ
բաղանիսն
Վալիտէն
եւ
Ճամին
Ալի
Փաշայի.
ուր
բորբոքեալ
արշաւէր
առ
՚ի
վերոյ
քան
զարձանն
քարեայ
եւ
փշրէր
յերեսացն
հոսելով
յերկիր։
Աւաղ
ժամանակիս
վերջացելոցս
եւ
երանի
ժամանակին
յայնմիկ
յորում
ամենայն
աշխարհ
լի
լինէր
փառօք
եւ
ասասցուք
՚ի
դէմս
արձանին
զայս
ինչ
ախտակցաբար
թէ
զինչ
էր
դիտաւորութիւն
նորին
եւ
ո՞յր
աղագաւ
եւ
ապա
յոճն
ընթասցուք։
Նա
որ
շինեաց
իբրեւ
զարձան
զարմանական
Անշունչ
բանիւ
կազմեալ
պատգամ
յօրինական
Զեռադիմից
ժամանակացն
ընդու(ն)ական
Անցեալն
՚ի
քեզ
ցուցեալ
զներկայս
եւ
զապագայն
Ծիրանագոյն
վէմդ
սումախի
հելլենական
Է.
(7)
նակ
փերթովք
բարձրագագաթ
կաս
դիտական
Է
եւ
տեսակ
խորհրդաբար
արտունական
Է.
(7)
նակ
գօտովք
հաստեալ
ըզքեզ
պատեհական
Ուր
քո
ճարտար
վայելչայինքն
իմաստնական
Ուր
տանուտեարք
ընդ
արքայիցն
բարենըշան
Զի
ես
լուայ
՚ի
գրոց
սակս
քո
ասել
զայս
բան
Մեծ
Կոսդանդին
եդ
քեզ
պատկեր
՚ի
գագաթան
Եւ
խաչ
կանգնեաց
՚ի
ձեռս
նորա
գերպանծական
Թէ
Տէր
Քրիստոս
զքաղաքս
իմ
զայս
քեզ
ապաստան
Երկոտասան
սակառին
լի
որ
յաւելան
Ի
Քրիստոսի
օրհնեալ
հացէն
որ
՚ի
սեղան
Կամ
զամբիղն
է.
(7)
ԵՌ
(5000)
ացն
որ
ժողովան
Զբեւեռսըն
սուրբ
եւ
պաշտելի
եւ
պատուական
Այն
որ
արեամբն
աստուածական
էր
մածական
Եդ
՚ի
հիմունսն
՚ի
պահեստի
ամփոփական
Զի
՚ի
դիպող
ժամու
յայտնել
ըստ
որում
պայման
Ըստ
այնմ
՚ի
միտս
այնմ
յիշատակ
արար
արձան
Ուր
օրհնութիւն
եւ
շնորհ
հացին
որ
աստ
հեղան
Ըստ
մեր
անցիցն
ամենեւիմբ
՚ի
բաց
բարձան
Ընդ
այլ
շնորհացն
որ
աստանօր
եւս
չերեւան
Դարձեալ
տեսակդ
է.
(7)
դարուս
զօրէն
բերման
Որ
ոչ
ունիս
գիր
կամ
դըրոշմ
այլ
ես
ունայն
Իսկ
որ
ի
գլուխ
Ը.
(8)երորդի
վէմդ
վերնական
Գըրեալ
այս
ինչ
որ
յիմաստնոցըն
գոլ
թարքման
Ավդօգրադօր
ինքնակալըն
Մանուէլն
այն
Թէոդոսեանքն
որ
ընդ
դասուն
Կոստա(ն)դիան
Այս
ամենայն
անցաւորիս
անցումըն
կան
Եւ
ճշմարտի
աներեկ
օրն
եւ
դատաստան
Յորժամ
բանին
մեծ
դպրութիւնք
յաւէժական
Որ
երեւի
վայրկեան
ժամու
՚ի
մեծ
յատեան
Եւ
խափանին
աշխարհակալ
տեարցըն
հրաման
Թագաւորաց
գոռոզութեանց
գործքն
ընդ
ունայն
Կանգնին
՚ի
մեծ
հրապարակին
յահեղ
յատեան
Չարք
եւ
բարիք
անդէն
յայտնին
առեալ
զվարձկան
Թագաւորաց
դասք
աղքատս
՚ի
մի
տեղ
գան
Իշխանական
պարք
ընդ
տնանկըս
զոյգ
մընան
Համայն
բարեաց
բարիք
ընդ
Տեառն
խոստման
Զի
եւ
բարեաց
արժանասցին
վայելչութեան
Չարքըն
չարեաւ
՚ի
տարտարոսն
նըսեմանան
Ի
հուր
գեհեանըն
պապակին
անեզրական
Իսկ
արդարոց
դասքըն
ուրախ
գան
՚ի
յատեան
Լըսեն
ըզձայնըն
օրհնութեան
երանական։
Եւ
զոր
ասացաք
այսմ
արձանովն
մինչ
՚ի
Տաւութ
փաշայ
Ճամին
որ
յարեւմուտս
երկոքին
թեւօք
սաթեալ
սօթացաւ
եւ
այնքանութիւն
շինուածոց
զանազանից
կործանեցաւ
որ
անասելեաց
մարդկան
հողեղէն
լեզուաց
որ
գոն
եւ
մակագրեցաւ։
Զի
քառ(ե)ակ
մասանց
անհուն
վայրիս
դուզն
մասն
ինչ
մնաց
իմու
մասին։
Իսկ
եռ(ե)ակ
մասն
աւելեաւ
ճարակեալ
հրով
ծախեցաւ
զի
պալատ
եւ
Սուլումանաստիր
կոչեցեալ
վայրսն
որ
յարեւմուտս
կոյս
կայ
անծուկ
(անձուկ)
ծերեալ
եկաց
որպէս
զհաշէս
հանդերձի։
Եւ
է
այդպէս
զոր
դրոշմեցաքն
՚ի
ներ
թղթւոջ
զոր
տեսանեսդ
զնշանակութիւն,
շինուածոցն
եւ
քանդելոցն
քաղաքիդ։
Զի
այսպէս
իմա
որպէս
եւ
տեսեր
յօրինակդ
քանզի
որ
յարեւելս
կոյս
կայ
՚ի
շինի.
նա
պալատ
է
արքունական
եւ
նմա
գլուխ
ասա
գաղափարիւ
զանձն
է
մարդոյ։
Իսկ
՚ի
պարանոցէ
զբազկօք
եւ
սրտիւք
մինչեւ
՚ի
ծունկս
՚ի
կորուստ։
Եւ
մնացեալն
ապա
՚ի
ծնկաց
ջլաց
եւ
ոտնիցն
է։
Որ
եւ
ծագէ
՚ի
ծագ
յերթալն
յարեւելից
առ
յարեւմուտս
Սաղմոս
ասացաւ
երիս
կանոնաց։
Եւ
տոչորումն
հրդեհմանց
ասելոցս
տեղեաց
այսքան
է.
(7)երորդ
ժամ
ի
շաբաթու.
եւ
՚ի
գիշերի
եւ
՚ի
ցերեկի
Կիրակիէի
ԻԴ.
(24)
ժամ։
Եւ
Բ.
շի
՚ի
մետասաներորդ
ժամու
յանգեցաւ
որ
լինի
բովանդակն
քառասներորդ
եւ
երկրորդ
ժամ։
Եւ
թէ
որքան
վնասեցան
՚ի
հրոյն
մարդիկք
յամենայն
սեռից
մեզ
անմիանալի
եղեւ։
Սակաւ
՚ի
հայոց
ասեմ.
նոյն
քանակ
եւ
՚ի
հրէից
եւ
յունաց՝
բայց
ի
տաճկաց
բազում
զորոց
զթիւ
կարծեօք
հաւաստէին
զյայտնիսն
գոլ
անձանց
երից
Ռ
աց
(3000)։
Իսկ
որ
ասացաւ
շուկայս
բազում
այս
է
զի
որ
ԺԸ
(18)
կարգ
շուկայից
է
եղեալ
՚ի
քաղաքս
՚ի
տէֆտէր
մուղթասիպին .
եւ
այս
օրէն
զի
օր
ըստ
օրէ
՚ի
համայն
խանութից
դրամ
առնեն
կարգ
կարգ
արարեալ
բաժին։
Եւ
՚ի
հրոյս
յայսմանէ
երեքտասան
կարգն
՚ի
կորուստ
լեալ.
եւ
Ե(5)ն
ապա
էր
մնացեալ։
Թաղք
որ
ասի
Մէհէլլէ
անբաւք։
Օտալարս
մեծամեծս
բնակաց
եւ
եկանց
անթիւ։
Տունք
եւ
պալատք
՚ի
գիր
ոչ
արկանի։
Փուռս
հացածախից
ԽԵ(45)
որ
ամէն
մի
՚ի
նոցանէ
հացս
ԵՌ(5000)ս
եւ
յաւել
գործէ
զօրհանապազ
ընդ
տիւ
եւ
ընդ
գիշեր
ԼԲ(32)
ձիովք
եւ
ԼԲ(32)
գործաւոր
կտրջօք։
Թող
զմանունս
փուռս
իւղագործ
հացից
եւ
սիմիթից
եւ
չօրէկից
։
Ջաղացս
ձիավարս
ԲՃ(200)
յաւելի
եւ
ոչ
պակաս։
Բաղանիս
բազմածախս
եւ
մեծանիստ
եւ
գեղեցկաշէնս.
երկուորիս
արանց
ուրոյն
եւ
կանանցուրոյն
ԽԵ(45)
որ
լինի
Ղ(90)։
Իսկ
՚ի
պարանից,
տանց
եւ
դարպասուց
անթիւ
որ
ամէն
մի
տուն
՚ի
նոցանէ
սակաւք
են
որ
միով
շատանան՝
այլ
՚ի
հնգից
մինչեւ
ցմի.
ըստ
նոցին
սովորութեանցն
պիտոյից։
Մէքտէպ
որ
ասի
դպրատուն
բազում
նոցա։
Մէտրէսէ
որ
թարքմանի
դասատուն
անհամար։
Մզկիթս
այս
է
Մէսճիտ
եւ
ճամիս
ըստ
նոցունց
ժողովոյ
կամ
ժողովարան
սէլաթին
այսինքն
աղօթից՝
Ռ
եւ
Հ(1070)
եւ
ընդ
այլոց։
Թէքկէ
որ
է
միաբանակեցաց
խցներովք
մէվլանայից
կարգին
բազում։
Թուրպէ
որ
թարքմանի
հողք
մեռելոց
եւ
գերեզմանատուն
անթիւ
նոցա։
Սէպիլխանայ
որ
թարքմանի
ձրի
ջրոյ
տուն
շինուածք
զարմանագործ
որ
վասն
յիշատակի
կառուցեալ
ջուր
տան
յարբումն
երթեւեկաց
անխտիր։
Աղբիւրք
ջրոց
զանազանակերտեալք
երփներփ
յօրինուածովք՝
յոքնակի
քանդեալ
եւ
փշրեալ։
Եկեղեցիք
Թ
(9)
մեր
եւ
յունաց
եւ
բազում
այասմայս
յունաց
՚ի
նախնականէ։
Սինօվայ
հրէից
այս
աղօթարանս
նոյնպէս
եւ
ժողովարանս
ԼԶ
(36)։
Իսկ
՚ի
մէջ
տանց
մեծատանց
նոցունց
մին
մի
իւրեանց
շինեալ՝
որ
ոչ
փրկեցաւ
առ
՚ի
նոսա
տեղիք
միոյ
ոտից։
Պարտէզս
պտղաբերս
եւ
արդիւնաւորս
նորագիւտս
բուսոց,
դալարաց
եւ
ծաղկանց
անգծելի
տոչորեալ։
Դարպասս
եւ
ապարանս
վուզուրայից
իշխանաց՝
թող
թէ
ամենայն
ազգաց
բնակչաց
որ
այսրէն
չէր
պակաս։
Զարմանագործս
եւ
վայելուչս
պէսպէս
տեղեաւ
զի
իբր
զգահոյս
կարծէիր
գնայուն
տեսանել
մինչ
ցհրէայս
ունել։
Եւ
՚ի
նոսա
աւազանս
ջուրց
հաւուզից
յօրինեալ.
եւ
ակունք
հոսմանց
խիտ
առ
խիտ
բղխելոց
շատրէվանից
կառուցեալ՝
որ
թարքմանի՝
ուրախ
գնայուն
ըստ
պարսից։
Նստէին
եւ
անդ
՚ի
քէօշկ
եւ
՚ի
գահ.
եւ
՚ի
շահնիշինս
որ
արքայատեղ
կամ
նստելոյ
լսի։
Եւ
հայէին
՚ի
բարձրութենէ
որպէս
զնոյն
արքայ
զինքեանս
համարեալ
եւ
խրախճանային
՚ի
կեանս
իւրոց
՚ի
փառս
տուողին
ամենայն
բարեաց։
Տեսանէին
եւ
անդուստ
զմէջ
քաղաքիս
ծագէ
ի
ծագ
եւ
ցնծային
խնդութեամբ.
ի
տեսս
պէսպէս
շինուածոց
դիտէին
եւ
վայելչութիւն
ծիծաղախիտ
ծովոյն
ծաւալումն
երփներփ
գունաւորեալ
՚ի
զանազան
հողմոց
՚ի
զուարճութիւն
աչաց
դիտողաց
եւ
՚ի
բերկրութիւն
համայն
սրտից
յերթեւեկս
նաւուց
ամենայն
կողմանց՝
յոքնանկեան
ծովուս։
Այսօր
այս
ամենայն
՚ի
չիք
դարձաւ
բնակչացն
եւ
խաւարապատ
սուգ
բնաւին
ներկէր
զսիրտ
մեր։
Այս
ամենայն
շինուածք
այսօր
հողմատար
լինէր
՚ի
ժամս
սակաւս։
Աւաղ
զքեզ
Ստամպօլ՝
որ
էիր
դու
քաղաք
անուանի.
մեծապանծ
եւ
հռչակաւոր.
իցէ՞
արդեօք
ցաւք
նման
ցաւոց
քոց
որ
պատահեցան
՚ի
քեզ՝
՚ի
սոյն
դեգերեսցիս՝
թէ
զառաջինսն
յիշեալ
յողբասցես։
Ի
սոյն
կսկծեսցիս՝
թէ
վասն
յառաջնոյն
աւաղեսցես։
Ի
սոյն
միջաբեկեսցես
թէ
վասն
առաջնոյն
մինչ
՚ի
մահ
լացցես՝
գիտեմ
զի
՚ի
սուգ
էիր
նստեալ
իբրեւ
զայրի
եւ
եւս
անորդի
որ
ոչ
իցէ
տեղիք
մխիթարելոյ՝
եւ
այս
տագնապի
կայիր
կողկողեալ։
Այսօր
եւ
արհաւրօք
կրկին
պատեցար՝
եւ
երկիւղիւ
մեծաւ
դղրդեցար՝
անբաւ
հնոցաւ
պաշարեցար՝
եւ
խիստ
բոցովն
տոչորեցար։
Մայրդ
որդովքդ
խիստ
նուաղեցար՝
եւ
ողբս
լալականաց
՚ի
քէն
հրաւիրեցար՝
եւ
՚ի
բաց
մեկնեցաւ
ընդ
անհուն
շինուածոցդ
եւ
ոչ
եւս
երեւի
տեղիք
նոցա
որ
համայնն
հրակիզեալ
լափեալ
քանդեցաւ։
Բարձրաբերձ
շինուածքդ
բնակչացդ։
Յարկքդ
վաճառականաց։
Հանգստարանքդ
օտարաց։
Տեղիքդ
պանդխտաց։
Որջքդ
ապաստանից։
Բնակութիւնքդ
ասպիջականաց։
Դադարքդ
ճարտարագործ
արուեստաւորաց։
Գործատեղիք
բազմահնար
իրաց
եւ
կերպասագործաց։
Եւ
ամենայն
արհեստից
տեղապահութիւնք։
Վասնզի
այնքան
տեղին
որ
ասացաւ՝
՚ի
վերոյ՝
յորժամ
ելանէր
ոք
՚ի
ճանապարհ
այն՝
նստելոյ
պահու
միոյ
իսկ
եւ
հանգիստ
առնելոյ
տեղիս
ինչ
չգտանիւր
եւ
կամ
չնչին
ինչ
հովանոց
մի
եւ
շուք
մի
ծառի
միոյ
չտեսանէր
ոք.
զի
զովանայրն
՚ի
տապոյ։
Վասնորոյ
աստանօր
ունի
քաղաքս
հրակիզեալ
ողբս
իւր
արժանիս
պատմողաբար
բողոքել
առ
ընթերցասէրսդ՝
եթէ
հաճելի
իցէ.
կամ
դիպող
ժամ
ձերոյդ
ունկնդրութեան.
հեզութեամբ
լուարուք
դմա՛.
եւ
որ
ինչ
շաղփաղփուն
եւ
անյարմար
են
բանք.
այն
իսկ
է
օրէն
լալականաց
անմեղադիր
իսկ
լինել
աղաչէ։
Լո¯ւր
երկին
համայն
զերկնիւք
միաբան,
Եւ
որ
՚ի
ձեզ
են
արարածք
հանրական.
Իմոյս
բանի
ունկըն
կալջիք
հեզական,
Թէ
զինչ
տագնապ
զինեւ
առ
իս
դիպեցան։
Անդունդք
խորոց
հարթայատակդ
որ
անծան.
Անտեղ
անուր
անպարագիր
ւ՚անսահման.
Միթէ
լուար
զիմոյս
լալիք
եւ
զվարան,
Ահա՛
այսօր
երկինք
ւ՚երկիր
զիս
ողբան։
Փաղփունատիպ
ջահաւորիչդ
աշխարհի,
Արեւ
եւ
ակն
գեղեցկափայլ
զարդ
երկնի.
Զարմանատես
լուսինդ
երկնից
թագուհի,
Ահա՛
տեսաք
զաղէտս
ասէք
համայնի։
Աստեղք
գօտոց
ընթացք
ոստ
ոստ
բարձրաչուք,
Իմոյս
վըշտի.
եւ
բողոքիս
լուարուք.
Ի
գիշերիս
յորժամ
պատէր
ինձ
մեծ
սուք
(այսպէս)
Ձեզ
ազդեցաւ
եւ
պատմեցէք
ձեր
պարուք։
Արեւելք
դու
արեգական
ծագօղի,
Ի
քեզ
հողմունք
եռ(ե)ակ
անուամբ
յորջորջի.
Եօրօս
նախկին
Ապէլիօդ
Կիկիաս,
Զքո
եղանակն
աշնան
փոխեա՛
դու
՚ի
լաց։
Մուտդ
արեւու
որ
երեկոյ
մեզ
բերես,
Բայց
ըզգարնան
զեղանակն
դու
զարդարես.
Լիփս
եւ
զիփիւռ
(այսպէս)
եւ
արգեստէս
դու
հընչես,
Հիւսեաց
՚ի
յողբ
այսօր
՚ի
լաց
դու
ընդ
մեզ։
Հարաւըդ
ջերմ
ամառնայինըն
կիտից.
Եօրանօտօս
լիվանօտօս
նօտօսիս.
Ազդեցէք
յիս
եւ
օգնեցէք
նիքոյս
ինձ,
Հիւսիս
աւեր
եւ
անապատ
արար
զիս։
Այ
սառնապատ
հիւսիս
իշխան
ձըմերանս,
Ի
յամարանս
քո
չարութիւնդ
յայտնեցան.
Ապարքտիաս
թրաքսիաս
վօռիաս
Հրոյն
օժանդակ
լեալ
քանդեցիք
զիմ
շինուածս։
Արարածք
որ
երկու
իրօք
տրամատեալ
Եօթն
կլէմ
յանկիւնս
՚ի
քեզ
մեկուսեալ.
Ընդ
ձեր
ոտիւք
ծագաց
ի
ծագս
հեռացեալ,
Հիւսիս
հարաւ
ընդ
յարեւմտօք
ւ՚արփական։
Քառ(ե)ակ
բաժին
՚ի
կողմ
հանեալ
կոչակայ,
Ասիա
նա
Եւրոպիա
Լիբիայ.
Ամերիգայդ
որ
յարեւմուտս
հռչակեալ,
Վշտակցեցէք
իմոյս
վշտի
նոր
հասեալ։
Քառաբուղխ
ջուրք
որ
յԱդինոյն
ցանկալի,
Համատարած
աշխարհ
՚ի
ձէնջ
առոգի.
Քանի
պասքիմ
՚ի
ձեզ
յաւէտ
ծարաւի,
Արդ
իս
հասուցէք
կաթանց
ձերոց
ինձ
պոյտ
մի։
Տիեզերաց
արք
եւ
կանայք
դուք
համայն,
Վեհք
թագակալք
զօրք
եւ
իշխեցողք
ընդ
իշխան.
Ծերք
եւ
տղայք
ւ՚երիտասարդք
ընդ
կուսան,
Ռամիկք
փարթամք
տեարք
եւ
ծառայք
հանրական։
Սեռք
եւ
լեզուք
սփռեալ
յեզերս
աշխարհի,
Բանաւորաց
ազդ
եւ
ազինք
համայնի.
Ծագացս
՚ի
ծագս
որք
արարածք
Արարչի,
Յերկինս
՚ի
վեր
յերկիր
խոնարհ
ընդ
հիւլլի
։
Քանզի
այսօր
քառեակ
տարերք
միաբան,
Չարիք
նիւթեալ
ներգործեալ
յիս
պատժական.
Հուր
հընոցաւ
բոցոյ
ծախմամբ
զինեցան,
Ինքեանք
պատրաստ
նորին
չարեաց
օգնեցան։
Դառըն
ձայնիս
բարձրացիւցեալ
(այսպէս)
չաշխատիմ,
Վըտակ
աչացս
բղխեալ
աղբիւր
յառոգիմ
(այսպէս).
Կըցորդ
այրման
սրտի
իմոյ
իստիպիմ
(այսպէս),
Ինձ
մխիթար
հասէք
առ
ձեզ
կողկողիմ։
Բողոք
ձայնիս
անբաւական
համարիմ,
Կականալիր
՚ի
խիստ
լալոյս
չարգիլիմ.
Ձայնակցել
ձեզ
իմոյս
ձայնի
հրաւիրիմ,
Դուք
լուարուք
զիմոյս
խոցոյ
զի
ցաւիմ։
Բանականաց
դասք
ւ՚անբանից
կենդանեաց,
Շնչաւորաց
նաեւ
անշունչ
տարերաց.
Ողբակից
ինձ
յայսմ
վայրի
պատրաստած,
Որք
՚ի
հեռուստ
եւ
որք
՚ի
մեք
մերձակայ։
Լերինք
բարձունք
վերուստ
՚ի
վայր
դուք
զիջէք,
Ըզիմ
(այսպէս)
տագնապ
որ
արդ
կրեմ
դուք
տեսէք,
Բըլուրք
յերկրի
որ
կազմեցայք
կանգնեալ
էք,
Զիմ
բողոքիս
այսօր
ւ՚ողբոցս
լըսեցէք։
Ձորք
ւ՚առապարք
վիհք
նաեւ
գուբ
բարձրացէք,
Հաւասարեալ
զոյգ
ընդ
երկրի
դուք
ելէք.
Միթէ
լուեալ
էք
ըզհրոյս
արարմունքն,
Որ
աշխարհով
ահա՛
՚ի
լաց
ելեր
եմք։
Կղզիք
հեռուստ
եւ
մերձակայք
մերձ
եկէք,
Ըզծովըս
մեր
՚ի
միջոյ
ձեր
վեր
բարձէք.
Հողոյս
մերձեալ
այսրէն
կըցեալ
օգնեցէք,
Ճարակ
չունիմ
յամէն
դիմաց
զիս
լացէք։
Երակք
ջրոց
պայծառ
եւ
զուտ
աղբերց
ակունք
էք,
Յորձանք
խորոց
եւ
անդնդոց
հեղեղունք
էք.
Զովացնելոյ
զիմ
բընակիչս
փոյթ
հասէք,
Վաղվաղակի
հասեալ
զհուրս
շիջուցէք։
Գետերք
լերանց
ընդ
ձեր
շաւիղս
ընթացից,
Ըստ
ձեր
բնութեան
խրախ
երգոցիդ
կարօտիս.
Այսօր
զձայնն
՚ի
յողբ
փոխեալ
հիւսեցէք,
Ուր
հանդիպիք
զիմոյս
(յ)անցանքն
ճառեցէք։
Սէզ
ու
դալար
՚ի
ծով
բոլորած,
Եւ
կամ
եղէգդ
՚ի
ջուրս
աղվոր
(այսպէս)
բարձրացած.
Միմեանս
հարեալ
ձայն
ածեցէք
անցորդաց,
Զիմ
կործանումն
ամենեցունց
ազդեցէք։
Գեղեցիկ
նիստք
՚ի
ծովափիտ
(այսպէս)
ծաղկաւէտ,
Բերկրալից
վայրք
գետեզերաց
պտղաւէտ.
Շուշանք
ջըրոց
նաեւ
հովտէդ
՚ի
դաշտէդ,
Զիմոյս
քանդումն
տեսեալ
այսօր
սըգացէք։
Անտառախիտ
վարսաւորեալ
մորենիք,
Տերեւալից
սաղարթացեալ
թաւ
մայրիք.
Ահա
համայն
հրոյն
տոչորեալ
կանաչիք.
Շուք
հովանոց
իմ
բընակչացս
դուք
հասիք։
Ապահով
վայրք
բընակութեան
համազանց
Վայելուչ
դաշտք
աղվոր
շինուք
կառուցած.
Ընդ
քարս
եւ
թուփս
որ
երկրի
են
երեւած,
Ընդ
գերելոյս
՚ի
լաց
այսօր
դուք
ելէք։
Մացառք
վայրիք
մարգագետինք
դարաստանք,
Փըթթեալ
ծաղկեալ
եւ
բողբոջեալ
բուրաստանք.
Ի
սուգ
մըտեալ
յիմոյս
բոցոյն
տապացէք
Եւ
անցորդաց
թարշամեալ
գոյն
ձեզ
ցուցէք։
Ծառք
եւ
ծաղկունք
գունաւորեալ
գոյնզգոյն.
Բոյսք
եւ
դալարք
տունկք
պարտիզաց
ընդ
այգոյն.
Շարժեալ
հողմոյս
խորշակահար
լինելոյն,
Թօթափելոցդ
ըզիս
(այսպէս)
՚ի
լաց
դուք
լացէք։
Գլուխք
խոնարհեալ
եւ
գոյնք
քաղեալ
պատճառիդ,
Հարցանողաց
ըզձեզ
վասն
իմ
զայս
ասէք.
Իստամպօլու
այրման
սուգն
է
որ
պահեմք,
Ծառոց
ծաղկանց
զտոչորելոյս
ծանուցէք։
Աւանք
եւ
շէնք
եւ
դարաւանդք
անդաստանց,
Մակաղատեղք
ւ՚որոջք
եւ
բոյնք
գազանաց.
Զիմ
աղաղակս
որ
բարձրացաւ
լըսեցէք,
Ի
ձեզ
յորջեալ
մըսեղինացն
ազդեցէք։
Գազանք
վայրիք
ճարտարաքայլ
սըրընթացք,
Տեսէք
զանցանս
հասէք
իբրեւ
սուրհանդակք.
Զիմ
եղկելոյս
զըրոյց
երկիր
յայլ
հանէք,
Ըզգըլխուս
դարըն
դուք
ոճիւ
ծանուցէք։
Զեռուն,
սողուն
եւ
երկրային
կենդանիք,
Անբան,
անխօս
եւ
անասունք
շընչայինք.
Եւ
որ
՚ի
ծովս
էք
դուք
լողակք
ջըրայինք,
Ծանեալ
զպատիժ
իմ
եւ
այլոց
զգացուցէք։
Թռչունք
զգայունք
դուք
յոքներամ
որ
յօդդ
էք,
Ի
հեռաստան
աշխարհ
ելեալ
բարձրացէք.
Զխրախարար
զերգ
ձեր
այսօր
փոխեցէք,
Վասն
իմ
՚ի
նոր
յողբըս
կազմեալ
զիս
լացէք։
Հաւալըսան
հաւուցըդ
ջոկք
եւ
բուից,
Սեաւ
ագռաւուց
տարմըք
խիվից
եւ
ճայից.
Ըզսեաւ
ագռաւըն
նախընթաց
ձեզ
առէք,
Սեւ
աւուրս
այս
ըզսեւ
խապարըս
տարէք։
Զճիչ
ձեր
հանեալ
նոր
ձայն
բարձեալ
երգս
առէք,
Ձեր
երամիցդ
եւ
աշխարհի
ծանուցէք.
Յինէն
փախուստ
որ
դուք
այսօր
դարձեալ
էք,
Ձեզ
հարցողաց
զհամայն
՚ի
յողբ
հարկ
շարժեցէք։
Դարձեալ
առ
իս
եկայք
նստէք
պար
առէք,
Սակս
իմ
ժողով
հանուրց
ազգաց
դուք
բերէք.
Արդ
անապատ
եղէ
դադար
զիս
գըտէք,
Ըստ
օրինի
ձեր
յանկիւն
յանկիւն
զիս
լացէք։
Ժըռժոռ
եւ
յովանակ
հաւքըդ
ողբաձայն,
Իբր
ըզհնչումն
փողոց
ւ՚երգոց
թնդըման.
Լարս
կազմեցէք
քաղցրիկ
ընդ
երգեհոն
այն,
Ձերովք
ձայնիւ
զստեղծուածս
՚ի
յողբ
շարժեցէք։
Չըքնաղ
հողդ
արեւելեան.
զարմանազան
երկիրդ.
Հնդուստան.
Քո
չիչդ
է
՚ի
ծով
նըման.
որ
աշխարհ
՚ի
քէն
լիանան։
Քո
բարձըր
լերանցդ
անհուն.
յոքնակի
կղզեացդ
հեռաստան.
Հրաշագոյն
բարեացդ
բուրմունք.
մըսեղեաց
դեղ
ողջարար
տան։
Խէթայ
ու
Խութայ
երկիր.
սխրալիդ
Փէքօյ
եւ
Հաւայ.
Լալ
ակն
ու
գոհար.
ակամբ
եւ
անգին
մատէնք
պատուական։
Ըստաշխուտ
մուշկ
ու
ամպէր.
լիալիր
քեզ
ամբարական.
Ցեղ
ցեղ
զօրաւոր
պահարք.
պիտանիք
դեղ
բըժըշկութեան։
Անծան
աշխարհիդ
զարդուց.
յոքնացեղ
ականցըդ
փայլման.
Կիւճրէթ
պէրվէճ
Քէլպէլայն.
քէմպաաթ
լալի
պէտէշխան
Քառակողմ
աշխարհ
ծայրիւ.
մէկ
ջըրոյդ
չեն
գին
ու
փոխան.
Կամ
քո
մէկ
աւրհնեալ
կղզոյդ.
կամ
լերանց
քարանց
պատուական։
Երջանիկք
՚ի
յարարածս.
Չինըդ
մեծ
դու
զարմանազնեալ.
Թագաւորութեամբդ
անհուն.
բարձապանծ
գահի
կայք
բազմեալ։
Զքո
զարմանալի
հռչակ.
որ
անհաս
մըտաց
երեւեալ.
Ըզքո
լայնածիր
պարիսպդ.
ընդ
երկար
շինուք
պարադրեալ։
Ըզքոյդ
բազմահնար
իմաստ.
յոքնասքանչ
տառըք
գիւտ
առեալ.
Մաքուր
ւ՚ազդու
նուրբ
մտօք.
համայնից
զայն
ներաքերթեալ։
Աւաղ
զդիցապաշտութիւնդ.
՚ի
յանգէտըս
կաս
խաւարեալ.
Զարմանք
ըստ
բնական
օրէնս.
անվթար
կուռքոյդ
վարժեցեալ։
Հողոյդ
բերմունք
պատուականք.
որ
առ
իս
ի
զարդ
գայր
յարգեալ.
Ֆէրֆուրդ
պէսպէս
մէրթէպան.
զինեւ
հուրն
յոյժ
ապականեալ։
Հնդուս
զուրըդ
հինտիեան.
Լահուռի
Քիշմիր
սէրհինտան.
Պինարիսդ
տիլլի
ազնիւ.
շէհրիար
ու
Մազընտարան։
Երիւք
կոչմամբ
սխրացեալ.
քութագոյն
յաշխարհ
Խորաստան
Մունկի
փէթէնկ
ասլփէթէնկ.
եւ
պահար
փէթէնկ
ընդ
նոցայն։
Պէլլօռ
Պէլխ
ու
Պուխարայ.
Սըմուրղէնտ
Բաշխ
ու
Բէթէշխան.
Ցանկալի
զարդուք
ձերովք.
հռչակեալ
յաշխարհըս
համայն։
Դու
Շիրիմարան
(Շիրվան?)
քաղաք.
եւ
Հրմուզ
ծովըդ
ըղձական.
Ձեր
երջանկագոյն
օդով.
խայտացէք
՚ի
մեծ
խընդութեան։
Հին
Հրմուզդ
ուր
մարգարիտդ.
կուտեսցես
ւ՚ի
քեզ
պահրիան.
Դստերքս
արդ
՚ի
ծախ
հանին.
որ
քան
զքոյդ
եղեալ
այլ
արժան։
Հինտի
քո
Հնդուաստանով.
զանազան
քո
ծխանելեօքդ.
Այլ
մի՛
բերեր
ւ՚աշխատիր.
որդոցս
իմ
որ
աղքատ
եղած։
Բարակ
քո
մաթահներովդ.
զվայելուչ
թօհվէքդ
գունզգուն
(այսպէս).
Այլ
մի
գործեր
յաղագս
իմ.
որ
բնակիչս
հացի
կարօտած։
Արաբիայդ
եռակի
ապառաժդ
ընդ
անապատն
այն.
Երջանիկդ
բարեխառնեալ.
ելէք
ինձ
խնդիր
հարցական։
Հայոց
երկիր
քառակի.
Տարօնիւն
ընդ
Կեսարիայն.
Տիգրանօքն
յԵրվանդավան
(այսպէս).
մեծըդ
Հայք
յաշխարհ
շահաստան։
Ազնիւ
Վան
Վասպուրական.
Ըրէվան
Թէրվիզ
Նախշիւան.
Ո՞ւր
ե
վայելողքըն
քո.
ա¯յ
նախնի
յաշխարհ
Հայաստան։
Թիլան
ու
Կիլան
Շիրվան.
Շիրազ
Եէզտ
Լառղում
ու
Քէշան.
Ղանտէֆէր
պէնտէր
ընդ
ծով.
արքունիք
պարսիցդ
Իսպահան։
Աճէմ
դու
մի
գործածեր.
ըզդիպակ
կերպաս
զանազան.
Այլ
ո՞ւր
բերես
՚ի
վաճառ.
քո
պէնտերդ
այսօր
կործանման։
Ղումաչ
բեհեզ
ծիրանեօք.
որ
աշխարհ
ձէնջ
զարդարեալ
կան.
Զապըրշումդ
նազուք
ծաղկօք.
յիս
գալոյ
արդ
խաբանեալ
(այսպէս)
կան։
Իսպանիացիք
գիտունք.
որ
զշաւիղս
ծովուց
դուք
գտած.
Յաշխարհ
ծագաստան
վարիք,
շահաւէտութեամբ
ընթացած։
Ֆիրէնկ
զառհեստըդ
գիտեմ.
որ
՚ի
յիս
բազում
հաւաքած.
Չուխայդ
ու
զէրպաֆդ
ազնիւ.
վայելողքն
են
տարակուսած։
Գործ
ալամանիդ
լըռէ.
Վէնէտիկդ
ըզճամըդ
ու
զպիլլօրդ.
Նոր
աշխարհիդ
նորագիւտքն.
բերողաց
պարգեւս
է
հատած։
Կըղզիք
Գուպա
Եամիգայ
(ժամայգայ)
Գալօլօ
յերկիր
Մալագայ.
Գամադրայդ
հաւատացեալք.
միթէ՞
ձեզ
պատգամք
իմ
հասած։
Խոհական
վաճառականք.
իմաստուն
փարթամ
գիտնականք.
Այսօր
վասն
իմ
՚ի
հարցմունս.
դուք
եկէք
վըշտակից
եղէք։
Մեծամեծ
պարխանի
տեարք.
ստացուածոց
ընչից
պազըրկեանք.
Այսօր
զիմ
յանցըս
տեսէք.
սըգակից
լեալ
զիս
սփոփեցէք։
Ազնուազուն
մեծատոհմք.
յոքնուշիմք
եւ
խորհրդականք.
Ճոխափառքդ
յարեւելեան.
եղկելոյս
դուք
ցաւակցեցէք։
Ի
նախնական
ձեր
բախտից.
շնորհաւոր
է
ձերոյդ
ընթացք.
Յիս
գալոյ
մի
ձանձրանայք.
այլ
այսօր
շտապ
ինձ
հասէք։
Նաւուցդ
որ
՚ի
ծով
վարիք.
նաւապետք
ճարտար
խորիմացք.
Շահուքդ
եւ
բարեօքըդ
ձեր.
փոյթ
ընդ
փոյթ
դարձեալ
զիս
լցէք։
Ի
գլուխ
ոճոյն
մինչեւ
ցայսվայր
ճառեցան,
Թէ
որչափ
իրք
պատժոց
զինեւ
պատեցան.
Եւ
այս
՚ի
լուր
ամենեցուն
ողբաձայն,
Վատաբախտիկ
զիմոյս
լինելն
յայտնեցան։
Ոմանք
հողմոյն
ւ՚իծով
կան
մեղադրական,
Եւ
այլք
հողոյն
թէ
գութն
այսօր
վերացան.
Հրոյն
հրաման
հարկիւ
զինեւ
դիզեցան,
Իւրովք
բոցովք
՚ի
վերայ
իմ
խիստ
հեղան։
Ազգ
մարդկային
այսօր
վասն
իմ
շիւարեալ
(այսպէս),
Դիպուածոցն
իմ
որ
՚ի
հըրոյն
խիստ
մեղկեալ.
Աւաղ
ասեմ
բնակչացն
իմ
որ
թաղծեալ,
Զի
գոյնք
լըքեալ
եւ
միտք
ափշեալ
մոլորեալ։
Սակս
այն
չկարեն
բան
ինչ
բերել
՚ի
բերան,
Կամ
ընդ
գըրով
՚ի
թուղթ
առնել
՚ի
արձան.
Զի
խրատ
համայնոց
լուր
լսելեաց
լինէր
այն,
Յաւուր
մեծի
պատուհասի
մեծ
բերման։
Փոխան
նոցին
՚ի
ձեզ
բողոք
ես
բարձի,
Առ
յարարածս
եւ
տարերաց
ընդ
կարգի.
Եւ
յոքնազանց
ուրոյն
համայն
աշխարհի,
Ըստեղծուածոց
բանականաց
անբանի։
Քանզի
չարիք
եւ
մեղք
սոցուն
բազմացան,
Որովք
մեղան
նովիմբ
այսօր
տանջեցան.
Զի՞նչ
էր
վընաս
հողմոյն
ծովոյն
խռովական,
Որ
գործք
մարդկան
հուր
լեալ
զնոսին
իսկ
կըլան։
Զաշխատողս
այաց
յիշեալ
՚ի
Տէր
գըթական,
Թէ
՚ի
հաճոյս
լիցի
առ
քեզ
դիպական.
Տեառըն
շընորհ
ի
նոյնս
է
փառատրական,
Թէ
չընդունիք
պատրաստ
ես
պարսաւական։
Արդ
ո՞վ
կարէ
զաղէտ
եւ
զկսկիծ
ահեղ
աւուրն
այնմիկ
ճառել
բանիւ
եւ
կամ
ընդ
գրով
արկանել
որոյ
կատարածի
աւուրն
ունէր
զօրինակ
իսկապէս.
զի
մարդ
հողեղէն
ոչ
կարէ
արտասանել
ահեղ
գործոյն
զոր
գործեցաւ
ցայս
վայր.
զի
ոչ
ոք
՚ի
մարդկանէ
տեսեալ
յայսպիսի
ահագին
գործ
սոսկալի
եւ
զսառսռելի
պատուհասն։
Եւ
թէ
ո՞րքան
վնաս
գործեցաւ
անճառելի
է
հողեղինաց
սեռից
ասել.
զի
այնքան
վայրից
սահմանացն
զոր
վերծանեալ
եղեւ
քոյդ
գիտութիւն.
անքանակ
բիւրոց
ահա
ամենայն
ազանց
ըստ
նոյն
սարսափ
այնքան
բիւր
տագնապանաց
դիպեցան
եւ
զաղէտ
տեսին
յաւուրսն
յայնոսիկ։
Եւ
անթիւք
հազարաց
հարեալ
՚ի
տանջանս
իբրեւ
զծովս
ծփային
խռովեալք.
զոր
տանն
որ
զանճառի.
եւ
յորմէ
հիպէս
պատմի
յայնց
վերագրելոց։
Բայց
լռութեամբ
եւեթ
իմասցուք
զգրեալս
՚ի
սմա.
եւ
միայն
խորհրդով
փութասցուք
՚ի
համառօտն
բանիս։
Եւ
զոր
տեսեր
զտեղիսն
զայնոսիկ
անապատ
լինէր
իսկ
եւ
անմարդաբնակ
լինէր
եւ
բոյնք
գողոց
եւ
որջք.
որով
անցաւորք
ճանապարհացն
կողոպտեալք
լինէին
ո՛չ
միայն
զցայգ
այլեւ
զցերեկն.
իսկ
բազմացն
որ
երթային
՚ի
տեսութիւն
այրեալ
տանց
տեղւոյն
որմունք
խախտեալ
յանկարծակի
՚ի
վերայ
նոցուն
կործանէր
եւ
մնային
՚ի
ներքոյ
հողոյ։
Եւ
որք
՚ի
խորս
ջուրց
իջին
՚ի
տեղիս
հանել
զլցեալ
ինչս.
նոքա
եւ
անդէն
՚ի
ջուրս
ջերմացեալ
խարշեալ
մահանային։
Քանզի
եւ
աղբերք
բազում
ցամաքէին.
նաեւ
՚ի
բացարձակ
աղբերցն
որ
կայր
հեռի
՚ի
շինուց
դեռ
եւս
եռայր
ջուր
՚ի
մէջ
նոցա
եւ
ոչ
կարէր
ըմպել
ոք
յանցաւորաց։
Եւ
՚ի
ներքոյ
հիմանց
տանց
եւ
՚ի
հողս
վառէր
մնացեալ
մասն
ինչ
՚ի
շինուց
եւ
՚ի
փայտից
նիւթոց։
Եւ
՚ի
ներքոյ
շինուածոցն
յերկրի
ելանէր
հուր
բոցով։
Եւ
որք
կային
բնակիչք
արքայարանիս
յանկիւնս
քաղաքիս
բազումք
՚ի
սովոյ
նեղէին.
զի
չափ
հացին
լինէր
Ձ.
(80)
դրամ
յերկու
ըստակ.
թէեւ
գտանիւր
՚ի
սահմանս
շէն
մնացելոց։
Որ
եւ
ամենեքեան
ցրուեցան
միանգամայն
մեկուսացած
՚ի
միմեանց
հեռացան,
քայքայեցան,
փեռեկտեցան
եւ
բաժանեցանք
հարք
յորդւոց
եւ
որդիք
՚ի
հարց,
մարք
՚ի
դստերաց
եւ
դստերք
՚ի
մարց,
բարեկամք
՚ի
բարեկամաց
եւ
սիրելիք
՚ի
սիրելեաց
իւրեանց
ան(յ)ագ
տակաւին
՚ի
միմեանց
կորուսեալք
ընդ
հրամանի
Փրկչին։
Բազումք
ոչ
կարացեալ
հնարաւորեալ
եւ
բաւականալ
աստէն
ընտանեօք.
վասնորոյ
՚ի
գիւղս
եւ
՚ի
գաւառս
ծովեզերացն
՚ի
Պրուսայ
եւ
՚ի
Նիկոմիդեա(յ)
ցրուէին.
նաեւ
յերկիրն
հոնաց
եւ
յԵգիպտոս
հեռանային.
եւ
կէսք
՚ի
բնիկ
գաւառս
իւրեանց
չուէին։
Եւ
որք
մնացինն
՚ի
վերոյ
ասացեալ
տեղիսն
որ
յարեւմուտս
կողման
քաղքին
բազմապատիկ
վարձօք
հազիւ
նստէին։
Նաեւ
տանց
երից
այլ
եւս
քառից
մի
՚ի
վերայ
միոյ՝
անհանգիստ
կենօք
կային։
Եւ
մինչ
գրեթէ
՚ի
բոյնս
ճարակէին։
Եւ
զի
աղքատաց
եւ
անօգնակնաց
չկայր
որջք
զի
դնէին
ըզգլուխս
իւրեանց։
Եւ
բազումք
իբրեւ
զթռչունս
յերամից
զատեալ
տարորոշ
կային
տխրադէմ
յուժոյ
նուաղեալք։
Եւ
իբրեւ
՚ի
հայրենեաց
օտարակացեալք՝
լինէին
սեւազգեացք
եւ
յոյժ
(յ)
իմարեալք։
Առաւել
եւ
՚ի
կսկծանաց
տանց
եւ
ապրանաց
բաժանեալք
եւ
կորուսեալք
տագնապէին
՚ի
պէսպէս
վտանգն.
եւ
լինէին
չարաչար
ախտացեալք։
Եւ
յաւէտք
յերկիւղէ
յանցիցն
եւ
յարհաւիրացն
եկելոց
ի
վերայ
՚ի
խոր
խոցեալք
եւ
մաշեալ
սրտիւք
մեռանէին։
Եւ
բազումք
ոչ
կարացեալ
տանել
զտաժանելի
սուգն
որով
վէրս
եւ
խոցս
բուսեալ
յանձինս
եւ
անդուստ՝
՚ի
նոսին
կեանքն
բառնային։
Ահա՛
կատարեցաւ
այս
ամենայն
մեղաց
մերոց
՚ի
խրատ
եւ
՚ի
զգու(շու)թիւն
անձանց
հակակայից
ծայրից։
Այս
ոգեալ
՚ի
բերանոց
բնակչաց.
Նախ
ոգեշահս
զգաստացուցիչ։
Երկրորդ
զհամայնց
խայտառակութիւնս։
Երրորդ
զունայնութիւն
ասէ
աշխարհի.
Զերիս
դէմսն
ժողովեալ
՚ի
մի
ճառ
եւ
բացատրեալ
յերիս.
Եւ
յիշատակարան։
Ով
թըշուառութեանց
մեծի.
բարկութեանս
որ
՚ի
մեզ
տեսէք.
Հրաւիրեմք
զձեզ
՚ի
հանդէս.
լալական
վտանգիցս
հասէք։
Մեք
յիմարեցաք
գինով.
սպեղանիք
եղեալ
զգացուցէք.
Ա¯յ
ճարտար
բանի
ստեղծողք.
ցաւակից
լեալ
մեզ
ողբացէք։
Րաբունիք
քաջ
իմաստունք.
համբաւ
զայս
յերկիր
հանեցէք.
Քարոզ
ու
խրատ
առէք.
զպատիժս
մեր
այլոց
զգացուցէք։
Վիպասանք
նօտար
քերթողք.
զմեր
կըսկիծն
՚ի
քարտէս
առէք.
Վասն
Աստուծոյ
աղաչեմք.
յօրինակ
յետնոցըն
թողէք։
Թէպէտ
կան
պէսպէս
խըրատ.
ժամանակս
ւ՚ի
դարըս
գիտէք,
Ահա
՚ի
յաւուրս
մեր.
այս
յոքումբ
՚ի
մեզ
զոր
տեսէք։
Արդէն
զամենայն
լըրիւ.
զճառեցեալսն
՚ի
մեզ
վերծանէք.
Եւ
ընդ
մեր
հասեալ
պատժոցն.
զերկիւղ
Տեառն
միշտ
սերմանեցէք։
Երբ
մեր
կատարն
այս
լինի.
միտըք
մեր
ընդէ՞ր
շփոթի.
Հպարտութեամբ
մոլորութեամբ.
աւուրք
մեր
՚ի
չար
փոխարկի։
Երբ
մեք
չըկարեմք
փախչիլ.
ցասմանէն
մեղաց
զոր
դիպի.
Ընդէ՞ր
կատաղիմք
ապա.
երկիւղ
Տեառն
՚ի
մէնջ
նահանջի։
Կամ
մահն
երբ
՚ի
վերայ
գայ.
եւ
ամէնքս
՚ի
հող
զընտանի.
Ընդէ՞ր
բարեգործութեամբ.
հոգոց
մեր
զարդերք
չպատրաստի։
Կամ
երբ
այս
գեղեցկութիւնս.
բընաւին
գարշեալ
տըգեղի.
Մարմինս
՚ի
ներքոյ
հողոյն.
հոտելով
նեխեալ
փըտեսցի։
Կամ
երբ
ամենայն
գործոյ.
՚ի
Տեառնէ
համար
պահանջի.
Ընդէ՞ր
չսարսափիմք
ապա.
եւ
թոշակ
մեր
ոչ
զարդարի։
Կամ
երբ
յոգեւվար
(այսպէս)
պահուն.
այլայլումն
մտաց
մեր
լինի.
Խափան
խորհըրդոց
(երկու
բառ
ջնջուած)
հարմամբ
ափշիմք
եղկելի։
Կամ
յատեան
դատաստանի.
՚ի
տընտեսական
համարի.
Կամ
ուր
զպարգեւս
հաւատոյ.
եւ
զշնորհսն
՚ի
յաւազանի։
Կամ
վա¯յ
թէ
՚ի
ձախակողմն.
ուր
վարէ
հուր
գաւազանի.
Եղուկ
՚ի
յայնըմ
պահուն.
որ
երթայք
յինէնըն
լըսի։
Երբ
այս
հընարս
պատրաստեալ.
սպասէ
քեզ
ո¯
մարդ
կենդանի.
Միտ
դիր
եւ
խորհեաց
յայժմիկ.
թէ
կարես
փրկիլ
դու
այտի։
Թէ
ասես
միտս
շատ
ունիմ.
գիտութիւնդ
յայն
ժամ
շահ
չունի.
Կամ
իմաստութեամբ
լի
եմ.
փառքդ
անդէն
ոչ
ինչ
երեւի։
Թէ
ասես
մեծ
երեւիմ.
տէր
ւ՚իշխան
աշխարհաց
յայտնի.
Երկրի
օրինակ
պիտիս.
որ
ամէն
մարդ
քեզ
հաւանի։
Անուն
բարի
չար
գործօք.
դատախազ
այն
խիստ
ինձ
լինի.
Պարտ
է
զբարիս
սերմանել.
որ
աստէն
եւ
անդ
քեզ
տուժի
Ոչ
թէ
միայն
հաւատով.
այլ
ըզգործըն
պահանջելի.
Որպէս
մընասն
եւ
տաղանդն.
Տէրն
յայտնէ
յԱւետարանի։
Առաքեալքն
՚ի
յայտ
գոջէ
(այսպէս).
ամենայն
քրիստոնէ
ազգի,
Հաւատք
թարց
գործոց
մեռեալ.
թէ
արքայ
ես
ւ՚արքայորդի։
Դէպի
մարմին
գուն
գործեալ.
իշխեցեր
՚ի
վերայ
ազգի.
Ինչ
որ
կամիս
զայն
առնես.
բայց
ամէնն
մի՛
մի՛
պահանջի։
Տեսուք
փառօք
երեւիս.
գերեզման
բռեալ
զարդուք
լի.
Ներքին
մարդ
խաւարեալ.
ահա՛
գործդ
հոգւոյ
մաս
չունի։
Այլ
եւս
զինչ
լիցիս
դարձեալ.
միթէ
օրըն
քո
չվճարի.
Որ
ջան
քո
միշտ
խըլելոյ.
զամենայն
զփառս
աշխարհի։
Թէ
՚ի
մարմնական
կենցաղս
հասանել
ըղձաս
մեծութեան.
Ահա
տեսցես
զմեղաւորս.
յաջողեալ
նոցայ
զամենայն։
Ի
բազում
սեռըս
յազանց.
քեզ
նըման
բազումք
եկեալ
կան.
Թէ
խիստ
մոռացար
զհոգիդ.
գոնէ
կալ
կըշիռ
իրաւանց։
Թէ
ասես
եւ
ես
մեռնիմ.
ընդէ՞ր
խիստ
կաս
յանդգնութեան.
Ընդէ՞ր
զմարդ
վիրաւորես.
զի
արդ
կաս
՚ի
մեղս
մածական։
Թէ
ասես
ըստ
ժամանակին.
եւ
ես
զփառս
վայելել
ջանամ.
Հայեաց
զի
՚ի
հող
վարիս.
հըզօրին
լինել
յանդիման։
Ըզմահ
դու
՚ի
միտ
առնուս.
եւ
այդպէս
անօրինական.
Վայելուչ
քեզ
զայն
ասեմ.
ըստուգիւ
ունել
հալալ
ջան։
Խիստ
թէ
անհաւան
լինիս.
ո՞ւր
են
քո
նախնիքն
ամենայն.
Ո՞ւր
են
աշխարհիս
շինողք.
ուր
պարոն
ու
սուլտան
ու
խան։
Ո՞ւր
են
թագաւորք
ազնիւ.
ուր
հըզօր
եւ
քաջ
գիտնական.
Ո՞ւր
երկարակեաց
մարդիք.
որ
մտեր
՚ի
հող
գերեզման։
Ո՞ւր
են
ցանկալի
մանկունք.
իմաստունք
եւ
ազնուական.
Ո՞ւր
հրեշտակատիպ
պատկերք.
գեղեցիկք
որ
՚ի
հող
դարձան։
Ըզհայրդ
եդիր
՚ի
տապան.
սիրելիք
՚ի
հողըս
իջան.
Օր
մայլ
(այսպէս)
զքեզ
իջուցանեն.
դու
՚ի
վայր
մընաս
փոշիման
։
Թէ
կամիս
ստանալ
անուն.
ըստասցիս
զիմաստն
գիտութեան.
Որպէս
եւ
գովէ
ազնիւ.
Սողոմոն
մայրն
իմաստութեան.
Թէ
կամիս
ռամկաց
յայտնիլ.
ըստասցիս
զերաժշտականն.
Թէ
ընթեր
մեծաց
նըստել.
ջանա
դու
լինել
ճարտասան։
Դարձեալ
թէ
այլ
պատուական.
ստասցիս
ըզբըժըշկականն
Ի
քեզ
միայն
մխիթար.
գիտել
քո
ըզսօփէստական։
Թէպէտ
սընապարծք
չկամին.
եւ
հըպարտք
յառաջել
քոյդ
բան.
Նըման
են
Կայեն
եղբօրն.
Յովսեփայ
եղբարցն
մետասան։
Զի
չեն
յաղագս
Աստուծոյ.
վասն
այն
զայլս
չեն
ընդունական.
Բայց
չիք
ծածուկ
որ
չյայտնի.
ընդ
գըրուանաւ
ճրագն
անպատկան։
Թէ
ասես
ունայնութիւն.
ըստ
ժողովողըն
ունայնութեան.
Կամիս
հաճոյ
լինել
Տեառն.
գործ
բարի
անյաղթ
յերկու
կեանս։
Որպէս
առաքեալ
գոջէ.
գեղեցիկ
յայտնի
զամենայն
Արդարն
՚ի
յառիւծ
նըման.
կայ
՚ի
կեանսն
յանձն
իւր
ապաստան։
Բայց
Բիւզանդացիքս
կարի.
մոլորեալ
վարուք
մոլական.
Ինքնամոլ
հպարտութեամբ.
անգէտ
են՝
ի
յէշ
նըմանած։
Հանած
վարած
մոլորած.
ամէն
մին
յերկրէ
մի
եկած.
Իւրոց
հայրենեաց
զրկած.
յաշխարհէ
յաշխարհ
վըտարած։
Միմեանց
սէր
խընամ
չունին.
ոչ
յօրէնս
աստուածապաշտութեանց.
Պարտական
պատուիրանաց.
Տեառն
մերոյ
ամէն
հրամանաց։
Անծանօթ
կան
՚ի
գըրոց.
անարգ
կան
՚ի
կարգ
վատթարաց.
Ո՛չ
քաղաքական
զօրէն.
ոչ
բնական
զամօթ
երեսաց։
Ո՛չ
զնիստ
ոչ
զառնել
գիտեն.
ոչ
ըզօր
ընդ
ժամանակաց.
Յամէն
ժամանակ
մի
յար.
խայտառակ
ամենայն
ազգաց։
Վասն
այն
եւ
՚ի
նոյն
ձըկտումն.
ըզհալալ
հարամ
չորոշած.
Սըտութեամբ
ու
երդըմօք.
են
հոգիք
իւրեանց
խաւարած։
Ո՛չ
կարգ
ունին
ոչ
վարին.
ոչ
օրէն
եւ
սահման
նախնեաց.
Մեղօք
անկած
՚ի
մըտաց.
եւ
գինով
չարին
արբեցած։
Բարոյն
չար
անդրադարձին.
քաղցրին
դառն
զներհակըն
բերած.
Ըզվայն
Եսայեայ
առնեն.
զայն
պատռեն
յոր
յինքեանք
հաճած։
Մէկ
դու
նստիր
՚ի
զըրոյց.
կամ
հարցիր
զաշխարհիս
ըզանցք.
Կամ
՚ի
ներկայս
ճուղապի.
կամ
զօրէն
քաղաքականի։
Ո՛չ
փոքրն
է
իւրեանց
յայտնի.
ո՛չ
մեծին
զհարկն
գիտած.
Սուրբն
եւ
պիղծն
այլ
միապէս.
ըստ
իւրեանց
՚ի
մի
կարգ
հաշուած։
Ո՞վ
է
հիւսանն
ո՞վ
ճարտար.
վարժականն
եւ
ո՞վ
գիտնականն.
Ո՞րն
է
էլմասըն
ո՞րն
պիլլօրն.
ըզսրչան
ընդ
եաղութ
մի
թըւած։
Ընդ
իմաստնոյն
քար
կրել.
իմաստունըն
զայն
լաւ
հաշուեաց.
Քան
թէ
ողջոյն
անգիտին.
զգինի
ըմպելն
ո՞ւր
մընաց։
Փառամոլ
երիտասարդք.
չորոշին
՚ի
յեկեղեցեաց.
Մաքսատուն
առեալ
զնոսա.
թէատրոն
խորհրդոց
իւրեանց։
Ամբարտաւանք
կամապաշք.
ըստ
չարին
նախանձեալ
միմեանց.
Արդիւնք
բղխեն
ըզչարիս.
իբր
զծով
կան
միշտ
տատանած։
Հըպարտութեամբ
կատաղած.
զանազան
՚ի
զգեստս
խենէշած.
Առաւել
կանայք
նոցայ.
զայլազգին
մեզ
բարկացուցած։
Անարգել
տան
զօրէնս
մեր.
հայհոյել
ուր
զինքն
տեսած.
Զանառակ
գնացս
տեսեալ.
եւ
առ
մեզ
անողորմ
եղած։
Ո՛չ
թէ
այլազանցն
ուսան.
կամ
իւրեանք
՚ի
նախնեաց
գըտած։
Այլ
իբր
զԿայէնի
դըստերս.
ինքնագիւտ
դար
ախտիւք
լըցած։
Եւ
թէ
ի
նախնոյն
բնաւից.
բերիցուք
ըզնոցուն
արկածք.
Ժամ
չէ
բանիցդ
պաղատիլ.
ցընդելոյ
լինիմք
պարապած։
Իմացիր
եւ
միտ
արա՛.
թէ
կեանքըս
չէ
քեզ
մընալի.
Ամէն
ծընեալք
մեռանին.
զի
եկեալդ
՚ի
նոյն
անցանի։
Երգ
մարգարէին
Դաւթի.
նըմանեաց
՚ի
նանիր
ծաղկի.
Աւուրքն
որպէս
հովանի.
քան
ըզշուք
փութով
անցանի։
Առածն
Եսայեայ
ասէ.
թէ
մարմին
՚ի
խոտ
նըմանի.
Դալար
կանաչեալ
վայելքն.
չորանա
եւ
շուտ
անցանի։
Երազէ
անցումն
ունի.
վըկայ
բանըն
Սողոմոնի.
Ընկըրկեալ
անիւն
՚ի
գուբ.
երեւոյթն
այլ
ոչ
երեւի։
Ունայն
ունայնից
ասէ.
զաղփաղփուն
կեանս
ըզբաղ(ի).
Ի
հոգս
աշխարհիս
պատրէ.
եւ
գիտեմ
այն
այլ
անցանի։
Հընար
չէ
մարդկան
սեռի.
որ
անմահ
մընալ
՚ի
յերկրի.
Երազ
է
խաբող
նըման.
եւ
ըստուեր
ըշտապ
անցանի։
Մեծ
ես
քան
ըզՍողոմոն.
Ճարտար
դու
յիմաստըս
բանի.
Թափանցիկ
զետ
զամպ
անցեալ.
եւ
բընաւ
հետքըն
չերեւի։
Գեղով
դու
արքայածիր.
ամենից
եղեր
փարելի.
Զհռչակն
Աբիսողոմայն.
թէ
ունիս
այն
այլ
կ՚անցանի։
Ի
մեծութիւնդ
յըղփացեալ.
եւ
զօրեղ
՚ի
փառս
մեծարի.
Նման
քան
զԱլեքսանդրին.
գիտացիր
այն
այլ
կ՚անցանի։
Արի
յառիւծունս
նըման.
եւ
ան(յ)աղթ
՚ի
հանդէս
մարտի.
Զորեղագոյն
քան
զՍամսոն.
զօրութիւնդ
այն
այլ
կ՚անցանի։
Այդ
քո
ընդ
հանճարս
բանի.
զանազան
հընարս
սխրալի.
Ճարտասանել
քո
լեզուիդ.
ամենայն
՚ի
վայր
սուզանի։
Ամուր
քան
զանառիկ
բերդ.
անհոգ
կաս
յայս
սուտ
կենցաղի.
Օր
մի
խախտեալ
կործանի.
եւ
հոսեալն
այլ
ոչ
երեւի։
Կարծիս
տայ
մընալ
անմահ.
եւ
խաբէ
չար
կամն
ամենի.
Յանկարծ
իբրեւ
զորոգայթ.
ըմբռնէ
որ
այլ
ոչ
շարժի։
Երանի
տայ
մարգարէն.
որք
՚ի
միտսն
՚ի
յելըս
դընի.
՚Ի
հովտէս
այս
տրտմութեանց.
՚ի
տեղւոջըն
սուրբ
ուխտելի։
Ահա
օր
փրկութեան
գոյ.
ժամանակ
է
ընդունելի.
Մի
տալ
պատճառս
ինչ
իւիք.
զի
գիտեմք
այն
այլ
կ՚անցանի։
Սիրեա՛
զԱրարիչըն
քո.
՚ի
յաւուրս
կանուխ
հասակի.
Խորհեաց
ըզվերինն
ասէ.
զի
աւուրքդ
ժամ
ժամ
կ՚անցանի։
Հայեաց
ըզբուռըն
մահու.
թէ
որքան
մեծ
իշխանութեան.
Ի
բազում
ժամանակաց.
զօրութիւնն
որ
անանցական։
Հոգին
՚ի
մարմնոյն
զատէ.
ողջ
ամբողջ
զմարդն
պատուական.
Հազար
զենեհար
ասողն.
չշահի
բայց
մահըն
դարան։
Որպէս
իմաստունն
գոջէ.
երկիւղիւ
մեծ
զարմացական.
Ո¯
մահ
որպէս
դառն
է
քո.
յիշատակըդ
սարսըռական։
Յիշելն
է
այսքան
լեղի.
եւ
ճաշակն
դառն
ու
դառնհամ.
Յիսպանդ
վարէ՝
ի
զենումն.
եւ
՚ի
հող
գերէ
զամենայն։
Թագաւորաց
չամաչէ.
՚ի
քաջանց
անկասկածական.
Զքահանայս
ընդ
վարդապետս.
միապէս
դընէ
՚ի
տապան։
Ո՚չ
ըզմեծատուն
հայի.
ո՛չ
խնայէ
ըզօտարական.
Համբեր
չըտայ
կարօտին.
այլ
քարշէ
խղճիւ
լալական։
Յանկարծակի
հասանէ.
ըմբռնէ
կարթիւ
որսական.
Մարդիք
տեսեալ
ըզտոռունսըն
մընան
՚ի
վայր
փոշիման։
Սըրբութիւն
պահպանական.
ստուգութիւն
բարձըր
պարծական.
Սոքօք
զարդարեալ
պճնիս.
հանդէպ
Տեառն
փառօք
պանծական։
Պախարակութիւն
եւ
գանկատ
(այսպէս)
զանձնէ
եղգողի
բանիս։
Եւ
է
յիշատակարան
՚ի
նոյն
տեսութիւն։
Երեմիաս
Բիւզանդեցի,
որ
նախնիքդ
էր
արեւելցի.
Զրկեալք
իւրեանց
հայրենեաց.
կոչեցան
դարանաղեցի։
Բազումք
ջնջեալք
ւ՚այլք
մերժեալք.
վըտարեալք
ընդ
ոլորտս
երկրի.
Իջեալ
՚ի
պանդուխտ
վայրի.
յունաց
տանս
՚ի
Տաճկաստանի։
Այս
ամենայն
՚ի
մեղաց.
որ
եկեալ
զմեօք
անցանի.
Սակաւ
եւ
կարծեմ
ըստ
մեր.
բայց
գըթածն
իսպառ
չսրտմըտի։
Վասն
ամենից
ասացեր.
ո՞ւր
է
քոյն
որ
գիր
չանկանի.
Բիւր
քանքարոյ
պարտական.
Երեմիաս
թըշուառ
ւ՚եղկելի։
Զայլոց
ըզշիւղ
տեսանես.
քո
գերանդ
քեզ
չէ
թուելի։
Չջանաս
վըճարել
պարտուցդ
քո
համարն
՚ի
քէն
անցանի։
Ասիր
թէ
հոգոյ
շահիմ.
բընութիւնդ
՚ի
վայր
հակելի.
Փոխան
շահուն
զենեցար.
այ
վայ
քեզ
արեւդ
անցանի։
Նըման
դու
ձըկան
ծովու.
որ
՚ի
ջուր
ծընեալ
եւ
սնանի.
Չգիտէ
ծով
կայ
աշխարհի.
որ
ալեացն
շաւղօք
անցանի։
Նըման
դու
՚ի
ծանր
հիւանդ.
որ
ընդ
այլն
ցընդեալ
ցընորի.
Հալից
իւր
խապար
չունի.
ւ՚ի
ցաւուն
օր
մի
անցանի։
Նըման
դու
՚ի
շուն
վայրի.
որ
կարուան
քո
կեանքդ
անցանի.
Հաջես
որչափ
կար
ունիս.
եւ
ոգոյդ
օգուտ
չանցանի։
Նըմանն
ապաղեալ
ջըրոցն.
որ
՚ի
վիհս
տըղմուտ
անցանի.
Ո՛չ
զմարդոյ
ծարաւ
լընու.
ո՛չ
ցամաք
որ
մարդ
անցանի։
Ակունք
բարեհամ
եղիր.
՚ի
վըտակ
պարտէզ
անցանի.
Զծարաւըս
մարդկան
լընու.
՚ի
փառս
Տեառն
յորոց
անցանի։
Նըման
յապառաժ
քարին.
ես
անբեր
եւ
ոտք
չըկոխի.
Հողոյն
եղիր
օրինակ.
բարեացն
որ
զնովաւ
անցանի։
Նըման
դու
՚ի
յագռաւունս.
որ
՚ի
ձիւն
շրջեալ
թաթաւի.
Անշահ
ձայնիւ
լագլագ.
որ
կեանքն
իւր
ընդ
վայր
անցանի։
Հայեաց
՚ի
յազնիւ
թռչունս.
բուրաստան
ծաղկոց
բընակի.
Բազմաց
պիտանի
լինի.
ւ՚ի
յերգելն
զուարճ
անցանի։
Նման
դու
յարեւ
ձըմերան.
որ
ամպեր
ըզքեւ
անցանի.
Ոգոյդ
արեւ
չցուցեր.
քո
մարմինդ
խաւար
անցանի։
Նաւուդ
նաւավար
տխմար.
գանձդ
եւ
ճորտքդ
՚ի
խորսն
իջանի.
Չգիտես
հոգիդ
տառապեալ.
ընդ
անդունդս
շրջեալ
անցանի։
Ասես
թէ
ինչ
բարի
էր.
թէ
չէի
եղեալ
աշխարհի.
Բայց
սահման
սեպհականեաց.
փուշն
եկեալ
զքեւ
անցանի։
Լալով
՚ի
յերկիր
անկար.
ողբալով
արեւդ
անցանի.
Յերեկոյն
հեծեծանօք.
քո
մարմինդ
՚ի
հող
անցանի։
Ելար
՚ի
ճանփա
(այսպէս)
մըտեր.
օր
աւուր
քալքըդ
պակասի.
Չգիտես
թէ
ուր
անկանիս.
ըստ
առակն
երից
հասակի։
Յասպարէզս
այս
ընթացողք.
քաջութեան
՚ի
փորձ
անցանի.
Այն
որ
յաղթեցաւ
մարտին.
սեւերես
՚ի
հող
անցանի։
Ոսկիդ
՚ի
պըղինձ
դարձաւ.
տեսողաց
արմացք
անցանի.
Լոյսդ
որ
՚ի
քեզ
մըթացաւ.
ճանապարհդ
ընդ
որ
անցանի։
Որպէս
գանձ
գըտեալ
՚ի
քուն.
եւ
զարթնուս
որ
ոչ
երեւի.
Ամէն
մէկ
՚ի
մի
ընթացք.
վաղափոյթ
վըճար
անցանի։
Թէպէտ
ունիս
դու
բնութիւն.
փոփոխիս
՚ի
ցնորս
կենցաղի.
Պահ
մի
թագաւոր
լինի.
պահ
մ՚աղքատ
ւ՚ի
կրօնս
անցանի։
Արդարակըշիռ
լինել.
աղաչեմ
մըտացըդ
ղեկի.
Ո՛չ
յաջ
ո՛չ
յահեակ
թիւրել.
այլ
ուղիղ
՚ի
ռահն
արքունի։
Թէ
կաս
ներքոյ
օրինաց.
բերանոյ
քումմէ
դատելի.
Քան
ըզաղփաղփուն
կենօք.
զանգիտես
ւ՚ահա
անցանի։
Տէրն
ասէ
որ
գործէ
զմեղս.
իւր
մեղացն
ծառայ
անցանի.
Կենացն
օգուտ
չգիտէ.
զմեղս
սիրողն
յանձնէն
անցանի։
Ոչ
լըսելիք
օրինացն.
այլ
առնելն
է
ընդունելի.
Գիտես
իբրեւ
ոչ
գիտես.
զի
գործոցդ
արդիւնք
պահանջի։
Զբախտիդ
ամանակն
գիտես.
որ
ծըռած
եւ
ծուռ
կու
շըրջի.
Զի
մահադէպդ
մերձ
առ
մերձ.
որ
սպասէ
եւ
զքեւ
անցանի։
Գիտ
ըզճանապարհըս
Տեառն.
զի
աւուրքդ
ժամ
ժամ
կ՚անցանի.
Թէ
ոչ
այրիս
՚ի
գեհեանն.
ահա
այդ
անանցանելի։
(Աշխարհա)կալութիւնք
տիեզերաց՝
սքանչանային
յեղակարծահաս
պատժոյս
կայսերագահ
մայրաքաղաքիս։
Եւ
բազում
այն
էր
որք
Ռք
Ռաց
(հազարք
հազարաց)
փութային
՚ի
տեսութիւն՝
քան
թէ
լինել
ականջալուր։
Եւ
որք
նախարարք
եւ
գործակալք
էին
արքունեաց
կային
ընդ
արքային
անդր
՚ի
Պօլին
անդրիանեայ
(Անդրիանապօլիս
կամ
Էտիրնէ)
։
Քանզի
Քէօփրուլին
վէզիր
առաքեալ
էր
զօրս
եւ
զօրագլուխս,
իշխանս
եւ
գաւառակալս
մեծաւ
պատրաստութեամբ
յերկիրն
մաճարաց
՚ի
պատերազմ։
Եւ
հայէին
անդ
կատարածին։
Եւ
ոչ
ոք
իշխէր
թարց
հրամանի
նորա
գալ
առ
այսր։
Եւ
առաքեն
զմանկունս
եւ
զսպասաւորս
որք
ելին
եւ
մտին
՚ի
ճանապարհ
սլանալ
այսր
եւ
չտային
հանգիստ
իրերաց
յոքնախմբից
՚ի
խուռն
ընթացից
անկեալ
զպարանոցէ
քաջարշաւ
երիվարաց
զԶ(6)
օրեայ
ճանապարհ
զբ
(2)
օրն
հատանել
եւ
գալ
այսր.
եւ
դառնային
առ
տեարս
իւրոց։
Եւ
բազումք
էին
յեկելոցն
որ
զկնի
ամսոյ
միոյ
ապա
գտանէին
զ(ը)նտանիս
իւրոց։
Եւ
մեծամեծք
եւ
նախարարք
յուզէին
(այսպէս)
գալ՝
բայց
երկնչէին
՚ի
վէզիրէ
զի
ոչ
կամէր
մուծանել
զարքայ
՚ի
քաղաքս
եւ
անգամ
ոչ
կամէր
զյիշատակութիւն
հրակիզմանս
այսմ։
Որոյ
պատճառէ
լուր
եւ
զպատգամ
քաղաքիս
արծարծելոյ՝
զբազումս
սպան
Քէօփրուլի.
յորոց
եւ
մինն
տապաղ
կոչեալ
Մէհմէտ
փաշայ
որ
յաւուրս
հրոյն
եւ
ի
բազում
յանկիւնս
կայր
կանգնեալ
մանկամբ
իւրովք
խոնջեալ
՚ի
ջան
շիջման
լափալիզ
կրակին։
Եւ
քեահեա
գատընն
գրէ
թուղթ
առ
Վալիտէ
մայր
թագաւորին
եւ
առ
թագաւորն
պատմելով
զաղէտ
անցիցն
եւ
ասէ
թէ
Սուլէյմանն
ոչ
ինչ
հոգացեալ
վասն
որոյ
եւ
այնչափ
այրեցաւ
վայրք։
Եւ
Թապաղն
բազումս
ջանացեալ
՚ի
շատ
քունճս
մանկամբք
իւրովք.
եւ
զի
միայնակ
զիա՞րդ
կարէր
՚ի
հուն
ելանել
պատժին։
Եւ
թագաւորն
կոչեալ
զվէզիրն
ասէ՝
լալայ
այրեալ
է
՚ի
Ստամպօլ
եւ
նա
ասէ
թէ
ոչ։
Եւ
նշանագիծ
արարեալ
կերպադրէ
զքաղաքիս
հրակիզութիւն
՚ի
վերայ
բարակ
կտաւոյ
սեւացուցեալ
զմիջոցն
եւ
զշրջապատն
ամբողջ
ցուցեալ
զնմանութիւն.
եւ
թագաւորն
ասէ՝
ահա՛
իրաւ
է.
պատասխանէ
վէզիրն
թէ
իցէ՞ր
գրէր
Սուլէյման
ղայմախամն
պօստանճիպաշի
ծառայք
քո
եւ
այլքն.
եւ
հանէ
զգիր
քեհեայ
գատընին
(գատըյին)
ցուցանելով
նմա.
եւ
յետ
ժամուց
հասանէ
եւ
սուրհանդակք
ղայմախամին
եւ
այլոցն
առ
վէզիրն
։
Եւ
՚ի
գովելն
քեահեայ
գատընին
զԹապաղն
յետ
աւուրց։
Զոր
ծանուցեալ
վէզիրի
պատճառաւ
իմիք
արքայի
եւ
առ
խէթիշէրիֆ
՚ի
թագաւորէ
եւ
առաքեալ
զՇապան
աղայն
՚ի
Ստամպօլ
եւ
սպան
զԹապաղ
Մէհմէտ
փաշայն։
Եւ
արար
եասաղ
մեծ
յԷտիրնէ
զի
մի
եւս
յիշեսցի
հրակիզութիւն
քաղաքին
՚ի
Ստամպօլոյ։
Եւ
շարժեալ
դրդէին
վալիտէ
եւ
մերձակայք
զթագաւորն
եւ
նախարարցն
եւ
բազում
սիրեցեաց
որոց
յարկք
եւ
ապարանք
այրեալ
էին
եւ
վէզիրն
այնքան
ընդդիմանայր
մինչեւ
պատճառ
իմն
գտին
թէ
առաւ
կլայն
մաճարաց
որ
կոչիւր
Վարատ։
Եւ
՚ի
հասարակն
օգոստոսի
ամսոյ՝
տօնանմայ
առնել
հրամայեաց
՚ի
քաղաքս։
Եւ
բազումք
ծիծաղէին
ընդ
անվայելուչսն.
եւ
կէսք
վայ
կարդային
ընդ
անօգուտ
պատաղումն
նոցա։
Եւ
՚ի
մուտն
հոկտեմբերի
ել
վէզիրն
արքայիւն
եւ
մեծամեծօքն
եւ
եկին
մտին
՚ի
քաղաքս
եւ
էր
նեղութիւն
հացի
զի
ոչ
բաւականանայր
սակաւ
փուռք
՚ի
հացագործութիւն։
Եւ
նուազութիւն
ջրոյ
զի
աւերեալ
էր
ճանապարհ
անցից
ջրոց
աղբերաց։
Եւ
զորս
՚ի
վերոյ
ասացաք,
բազումք
յերկիւղէ
զանցելովք
վշտին
վիրաւորեալք
մեռանէին.
եւ
վասն
հրածախ
լինելոյ
տանց
եւ
ապրանաց
զտնանկութենէ
իւրոց
հեղձամուղձ
լեալ
ցաւոտեալ
հեծեծանօք
զհոգիսն
արձակէին.
եւ
բազմաց
աւերման
առիթ
գտաւ
հուրս
մինչեւ
՚ի
դատաստան
ծախէ
եւ
անծախ
պահէ
իբրեւ
զարբեալս՝
եւ
կարծեմ
հեռի
է
մխիթարութիւն
եւ
չիք
բժշկութիւն
եւ
սպեղանիս։
Քանզի
եւ
մեք
եւս
կայաք
ընդ
այլ
քրիստոնեայսս
՚ի
սահմանս
Սուլումանաստըր
կոչեցելոյ
ընդ
հովանեաւ
սրբոյն
Գէորքեայ
(այսպէս)
եկեղեցոյն.
եւ
յետինս
խռովութիւն
առաւել
սաստկանայր
եւ
անխաղաղ
էր
ժամանակս։
Քանզի
արին
Մարտիրոս
ԺԹ
(19)
ամիս
եկաց
՚ի
պատրիարքութեան
ըստ
հաճոյից
ամենայն
քաղաքացոցս
առնէր
զեկեղեցիսն
ազատ՝
զժողովուրդս
խաղաղ.
զժառանգաւորս
անձնապաստան
եւ
անտրտունջ
պահէր։
Եւ
ել
սատան
ոմն
Ղազար
որդի
սեբաստացոյ
աննշանի
ծնեալ
՚ի
քաղաքս
եւ
երթայ
յԱթոռն
Սուրբ
Էջմիածնի
յ(ը)նթերցումն
գրոց
եւ
ըստ
բնական
բարուց
փութայ
՚ի
բանսարկութիւն
եղբարց
եւ
ըստ
հասակի
աճմանն
եւ
նա՚
յաւելու
՚ի
քսմսութիւն.
եւ
առեալ
զկարգ
խորամանկութեամբ
ցանկայ
ձեռն
իրիցութեան
գալ
՚ի
քաղաքս։
Եւ
պատճառաւ
իմիք,
յետ
վախճանի
սրբոյն
Փիլիպպոսի,
ելեալ
անտի
պայմանաւ
եթէ
դառնայցէ
անդրէն
յԱթոռն
սուրբ։
Եւ
իբրեւ
եկն
այսր
ժայթքէր
զխմոր
չարութեան՝
գաղտնի
եւ
յայտնի
չարախօսեալ
զնոցանէ՝
յորդորելով
եւ
զպարզամիտս
՚ի
հակառակութիւն
տանն
Աստուծոյ
Էջմիածնի
եւ
աթոռակալաց
նորա։
Որ
եւ
տէր
Յակոբ
Կաթողիկոսն
ընդ
բանիւ
իւրով
կալաւ
զնա՝
եւ
սա
անզղջաբար
եւս
առաւել
յանդգնաբար
երթեալ
՚ի
Սիս
առնէ
եպիսկոպոսութիւն
՚ի
Կաթողիկոսէն
Խաչատրոյ
՚ի
վերայ
Տիվրիկոյ
եւ
ամիս
եւս
ոչ
ժուժեալ
արդէն
գայ
՚ի
քաղաքս։
Եւ
՚ի
լինել
Մարտիրոսին
պատրիարք՝
նենգէր
Ղազարն
եւ
Սատան
լինէր
օր
ըստ
օրէ։
Եւ
եգիտ
զոմանս
ամբարտաւան
աչօք
եւ
ագահ
սրտիւ
զերիցունս
նորաբոյս
ոմանս
եկեղեցոյն
Սուրբ
Նիկօլեայ
եւ
գտին
արբանեակ
զտիվրիկցիս
ոմանս
փասքուսս
եւ
պատառաբուծս.
մուֆ
լիս
Շրվան,
ըրըղ
Մանուկ,
թուրքմէն
Յովան(ն)էս
եւ
նօքօք
այնչափ
դեգերեցին
՚ի
դրունս
այլազգեաց
կաշառուք
մինչեւ
հանին
զարին
Մարտիրոս
՚ի
պատրկութենէ.
եւ
նենգաւորն
Ղազար
բռնի
էառ
զպատրկութիւն
եւ
անհաւատ
հոմանեօք
կեղեքէին
զժողովուրդս
եւ
զքահանայս
զարիւն
եւ
զշարաւ
անմեղաց
ծծելով
ո՛չ
միայն
քաղաքիս
այլ
եւ
զաղքատ
գիւղիցն.
բանադրէր
զպարզամիտս
թէ
բերէք
զհարկս
զի
արարից
զձեզ
իրիցունս
եւ
սարկաւագունս։
Նուիրակն
ուրոյն
շրջէր
եւ
զզուեցուցանէր.
նուիրակ
կերակրի
եւ
ճաշարանի
ուրոյն.
նուիրակ
վասն
ոչ
գալոյ
նոցա
երկրպագութեան
պատրկին.
նուիրակին
ուրոյն
ընծայս
եւ
խզմէթ։
Եւ
ինքն
եւս
շրջէր
զնոքօք
եւ
նստէր
յարկս
յաղքատաց
բռնի.
պահանջէր
իւրն
աղերս
ուրոյն։
Եւ
՚ի
քաղաքս
զորս
միանգամ
յանկիւնս
աղբեւաց
վարժեալք
էին
խնդրեալ
եգիտ
եւ
ետ
կարգս՝
՚ի
կարգէ
իւրմէ
լնլով
զեկեղեցիսն։
Անիրաւ
էր
առ
տեարս
վիճակաց
մատնելով
զնոսա
բռնակալաց
խռոխտայր
եւ
սպառնալեօք
յափշտակէր
զապարանս
՚ի
ձեռաց
նոցա։
Ոյք
ասէին
զլեզուս
մեր
մեծս
արասցուք
շրթունք
մեր
առ
մեզ
են
եւ
արդ
մեր
ո՞վ
է
տէր։
Զի
անէծք
եւ
դառնութիւն
եւ
նենգութիւն
լի
էր
՚ի
բերանս
նոցա
եւ
՚ի
ներքոյ
լեզուի
նոցա
ցաւք
եւ
վաստակք։
Եւ
որոգայթ
իւրոց
խոնարհեցուցանել
զաղքատս
վարանէին։
Եւ
վիրաւորքն
ի
նոցանէ
այսոքիկ։
Կիրակոս
Պէլէնկոյ.
Նորտունկ
Սեբաստիոյ.
Մինաս
Գաղատիոյ.
Դաւիթ
Բերիոյ.
Թութունճի
Վանայ.
Ոհան
Սըսայ.
Աստուածատուր
Կըլնպօզ.
Սարգիս
Թէքիրտաղոյ.
Իգնատիոս
Վանայ
վարդապետք։
Եւ
եպիսկոպոսք
Մարկոս
Կեսարիոյ.
միւս
Մարկոս
Արմաշոյ.
Յովհանն
Բիւզանդիոյ.
Ոհան
Անդրիանոյ.
Պետրոս
Սըսոյ.
Ներսէս
Ուրֆայոյ.
միւս
Յովհան
Յովան(ն)էս
Ականն
(Ակնայ) .
եւ
բազումք
զորոց
վիճակս
փոփոխեցին
եւ
զոմանց
թէ
ընդէ՞ր
մտեր
՚ի
քաղաքս
որ
ընդ
իշխանութեամբ
իմով
է։
Եւ
աղքատ
եւ
տնանկ
եւ
փորձանաւոր
ոք
ժողովարաց
որք
դիմէին
առ
քաղաքացիս
զտրոցն
կէս
նոքա
յափշտակէին։
Կաշառօք
զաւաք
(այսպէս)
իրիցունս
փոփոխեցին.
եւ
զպատարագն
ղապալով
ետուն
իրիցանց։
Ոչ
թողին
զչհասս
եւ
զմեղօք
ազգականութեան
եւ
կնքահարութեան
կողմանէ
՚ի
բազում
ամաց՝
զորս
ըստ
հաճոյից
կաշառուն
հրամայեցին
անխնայաբար.
եւ
բազում
չարութեան
պատճառս
գտան։
Եւ
որք
բարեպաշտօնք
վասն
ձանձրանալոյ
՚ի
բազում
խռովութեանց
եւ
առ
սակի
պէսպէս
փորձութեանց
ոչ
կամէին
խօսել
եւ
հոգալ։
Եւ
ընդ
երից
մանկանցն
ասից։
Ո՛չ
էր
՚ի
ժամանակիս
իշխան
մարգարէ
եւ
առաջնորդ՝
եւ
ժամ
էր
իշխանութիւն
խաւարասիրացն.
եւ
կարծեօք
եւ
հաւաստի
ասել
կամիմ
զի
աճումն
վատթարութեան
սոցա
բեղնաւորեալ
(այսպէս)
՝
կործանումն
բարի
ազգիս
երեւեցուցանէ։
Զոր
թողցուք
առ
վրէժխնդիրն
Աստուած
եւ
ասասցուք։
Բարձր
լեր
որ
դատիս
զերկիր.
հատուսցես
զհատուցումն
ամբարտաւանի։
Զի
որ
տնկեցեր
զունկն
մի՞թէ
դու
ոչ
լուիցես՝
կամ
որ
ստեղծեր
զակն
մի՞թէ
ոչ
տեսանիցես.
եւ
փառս
տացուք
երկայնամիտ
ներողութեան
նորա.
եւ
խնդրեսցուք
մի
ցրել
զուխտս
իւր
եւ
մի
մերժել
զմեզ
յողորմութենէ
իւրմէ։
Եւ
զյաւարտ
անկեալ
բանիցս
հրակիզման
Կոստանդնուպօլսոյ,
եզր
անկեալ
աւարտեսցուք։
Եւ
ասասցուք
թէ
այս
ամենայն
եկն
՚ի
վերայ
մեր
ըստ
մեղաց
իմոց
անօրէնութեանց։
Զոր
եւ
յուսամք
յապաշխարանս
մեզ
համարեսցի
անսխակալն
մաղթանօք
սրբոց։
Եւ
փրկեսցէ
Քրիստոս
Աստուածն
մեր
զամենայն
խաչազգեաց
հաւատացեալքս
աստ
՚ի
կենցաղս
վտանգաւոր
մահուանէ
եւ
՚ի
միւսանգամ
գալստեան
իւրոյ
նորոգեսցէ
՚ի
փառս
տեսլեան
իւրոյ
ըստ
անսուտ
խոստմանն
թէ՝
ուր
եսն
եմ
անդ
եւ
պաշ(տօնեայք
իմ
եղիցին)։
Եւ
զմեղսամած
Երեմիաս
տրուպ
եւ
յետինս
բանասիրաց՝
մաղթեմ
զի
միայն
յիշատակի
արժանիս
համարեսջիք
՚ի
սուրբ
մաղթանս
ձեր՝
զի
որ
առատն
է
՚ի
տուրս
եւ
դիւրալուր
՚ի
հայցուածս,
գթասցի
՚ի
վերայ
մեր
եւ
ցօղեսցէ
զգթութեան
իւր
զողորմութիւն
բեղ(մ)նաւորել
եւ
գրգել
՚ի
պատրաստութիւն
համաշխարհական
դատաստանին
յարութեան
ընդ
արժանաւորս
դասեալ
ձեօք
հանդերձ։
Զոր
համառօտապէս
ծրեցի
ուրոյն
՚ի
չարակարգութենէ
պատմութեանց
մերոց
զկնի
ամի
միոյ
սուղ
ինչ
յոքունց
եւ
դոյզն
՚ի
բազմաց
հասեալ
պատժոյս։
Որոց
եւ
ականատեսն
եղաք
ըստ
յոքնապշութեան
մտաց
տհասիս
զոր
անյարմարութիւն
բանիդ
ցուցանէ
որպէս
եւ
՚ի
յառաջաբանութիւնդ
է
տկարութիւն
իմ։
Որոյ
արտասանումն
բանիս
զարհուրական
ցնորիւ
ցնդէին
միտք
իմ.
եւ
յարտադրելն
մատանցս
գրչի
՚ի
բազում
տեղիս
փղցկունս
սրտի
արգիլոյր
զիս
՚ի
գծագրելոյ
եւ
մնայի
աղկաղկ
յիմարութեամբ.
բայց
սէր
եւ
իղձ
սրտիս
որ
վասն
ձերդ
յիշատակի
՚ի
բաց
մերժելով
զամօթ
եւ
արագելով
՚ի
ջան
սատար
լեալ
թելադրէր
եւ
ստիպէր
առ
յաւարտումն
իրիս
այսքանեաց։
Եթէ
գտանիցի
ինչ
հաճոյք
սրտի
՚ի
ձեր՝
եւ
ախորժակ
իմն
լսելեաց
եւ
մտաց
Տեառնէ
շնորհք
զի
նայ
է
շարժող
ամենայնի
եւ
պատճառ
որ
ինչ
յերկինս
եւ
որ
ինչ
յերկիր։
Եւ
թէ
սղալանս
(այսպէս)
՝
ի
բայս
եւ
՚ի
բաս
՚ի
շարադասութիւնս
պատմութեանց՝
եւ
յողբս
անյարմարութեանց՝
պատրաստ
եմ
պարսաւանաց՝
զի
եմ
արժանիս։
Եւ
զպիտոյսն
առեալ
որպէս
թէ
՚ի
պարտէզ
ուրեք
մտեալ
անպարապ
ելանիցէք
յայնժամ
ամենայն
լեզուաց
գոհաբանութիւնս
մատուսջիք
այնմ
որ
զխորս
քննէ
եւ
անդուդք
խորոց
անթաքչելի
են
նմա
եւ
գաղտնիքն
մեր
յայտնի
են
նմայ։
Որում
լիցի
եւ
՚ի
մէնջ
փառս
եւ
երկրպագութիւնս
մաղթական
յաղերսիւ
ամենամեծ
գթութեան
եւ
աւրհնեալ
կամաց
բարերարութեանն
՚ի
կաթողիկէ
եկեղեցւոջ,
այժմ
եւ
(յ)աւէտ
եւ
յաւիտեանս
ամէն։
