Վարք Մաշտոցի

2. Եւ արդ առեալ նախաբանեսցուք՝ թէ իցէ՞ համարձակութիւն գրով նշանակել զվարս արանցն կատարելոց. ոչ ի մէնջ արուեստախաւսեալ մերոյն կարծեւք վիճելով, այլ յաւրինակացն տուելոց զընդդիմակացն բարձրացուցանել։ Քանզի Աստուծոյ բարերարին այսպէս բարեխորհեալ զիւրոց սիրելեաց, ոչ միայն ըստ առաքինութեան վարուց զչքնաղ եւ զբարձրագոյն հատուցումնն բաւական համարել յանսպառ յաւիտեանսն, այլ եւ աստէն իսկ կանխագոյն զանցաւոր ժամանակաւքս մատենապատում երկնաբերձ պայծառացուցեալ՝ զհոգեղինացն եւ զմարմնականացն առ հասարակ փայլիցեն։

3. Եւ ի մովսիսական աւանդութենէ յայտնի է երանելեաց արանցն ազնուականութիւն ճշմարտութեան հաւատոցն հաստատութիւն, աստուածամերձ, աստուածամուխ կենացն վայելչութիւն, սքանչելական կրաւնիցն պայծառութիւն։ Զի ոմն ընդունելի պատարագաւ արդար կոչեցեալ, եւ ա՛յլ ոմն հաճոյական արուեստիւ ի վերայ ամենակուլ մահուանն կենաւք երեւեալ, եւ միւս ոմն բովանդակ արդարութեամբ ի վերայ համատարած լեռնացելոյ աստուածապատիժ ծովուն՝ հանդերձ ամենայն շնչականաւք, տարեւոր ժամանակաւք՝ նաւակաց պահեալ. եւ միւսոյն յանկարծագիւտ հաւատովք արդարացեալ՝ աստուածամերձ, աստուածախաւս, դաշնաւոր կատարեալ եւ զաւետիս զհանդերձելոց բարեացն ժառանգեալ։ Բազմաւք եւ այլ նոյնպիսիք աստուածահաճոյք գտեալք, որոց ազնուականութիւնքն յամենայն աստուածածանաւթ գրոց պատմի։

4. Հանգոյն ասացելոցս՝ երանելւոյն Պաւղոսի առ Եբրայեցիսն կարգեալ զանուանս՝ գովէ զնոցին ճշմարտութիւն հաւատոցն, որով զվարձահատոյց մխիթարութիւնն ընկալան յամենապարգեւն Աստուծոյ, ըստ իւրաքանչիւր յառաջադիմութեանցն. նա եւ զժանտագործին Րահաբու զհիւրընկալութիւն լրտեսացն համեմատէ։ Իսկ իբրեւ հայեցեալ ի բազմախուռն գումարութիւն արդարոցն՝ զսակաւուցն անուանս յայտ առնէ, եւ զայլովք եւս զանց առնէ՝ անբաւական զժամանակն առ ի կարգաւ պատմելոյ։ Ի կիր արկանէ այնուհետեւ նշանակել միանգամայն զփորձութիւնսն ի վերայ յարձակեալս, եւ նոցա զանընդդիմակաց նահատակութիւնսն, զորս եւ պատուականս քան զաշխարհս առ վաճառ համարի։

5. Սոյն աւրինակ եւ ամենայն գիրք հոգեպատումք նշանակեալ ունին զքաջութիւնս ամենայն զաւրաց. զոմանց՝ ըստ աստուածեղէն կրաւնիցն զբարեյաղթութիւն, եւ զոմանց ըստ աշխարհակիր կարգաց, զմարտից եւ զպատերազմաց արութիւնս, զՅեփթայեայն եւ զՍամփսոնին եւ զԴաւթայն, եւ զոմանց զբնական իմաստութիւն գովեալ աստուածեղէն իմաստութեամբն հանդերձ, որպէս զՅովսեփայն յԵգիպտոս եւ զԴանիելին ի Բաբելոն։ Յորոց՝ եւ հզաւր թագաւորաց խրատիչք էին եւ զաշխարհակեաց կենաց զհանգամանս ցուցանէին հանդերձ ամէնիշխանին Աստուծոյ ծանաւթս առնելով։ Զորոց եւ մարգարէին իսկ գովեալ զիմաստութիւն՝ ասէր ցոմն ա՛յսպէս. «Միթէ՞ իմաստնագոյն իցես քան զԴանիէլ, կամ իմաստունք խրատտուք խրատեցին հանճարով իւրեանցե։ Եւ ոչ այսչափ միայն, այլ եւ հոգեկան ազգին հրեշտակութեամբ գովէին զսրբոցն զաւրութիւն, որ զԴանիէլ «ցանկալիե քարոզելովն կոչէին, եւ զսուրբ Տեառնամայրն ի Գալիլեայ՝ «աւրհնեալ ի կանայսե։

6. Բայց զի՞նչ ասիցեմք զզուգականացն զառ ի միմեանց պատուեալ գովութիւնս, զորոց եւ Տէրն իսկ ամենայնի՝ բերանալիր գովէր զազնուականութիւնսն. ոչ միայն զյանդիմանական գործոցն, այլ զծածուկ սրտից լուսաւորութիւնսն, առաջի հրեշտակաց եւ մարդկան բերէ, որպէս զհիւրամեծարին Աբրահամու՝ հրեշտակաւքն հասելովք, զծառայական հաւասարութիւնն յայտ արարեալ՝ պատմելով նմա յետ աւետեացն ընկալելոց՝ զի՛նչ ի Սոդոմն էր գործելոց։ Նոյնպէս եւ զքաջի նահատակին Յոբայ յառաջ քան զպատերազմել առաջի պատերազմականին յաւրինէ զգովութիւնն, ասելով՝ «Այր ճշմարիտ արդար եւ աստուածապաշտ եւ որոշեալ յամենայն գործոց չարացե։ Իսկ զմեծին Մովսեսի զառաւելագոյն զաստուածամուխ մերձաւորութիւն ամենայն եկեղեցական գրովք հնչեցուցեալ, զորոյ եւ զտղայութեան զկայտառութիւն յայտ արարեալ աստուածեղէն աւրինացն. նա եւ զայլազգւոյն զՅոթորի զխրատն եւս չանցուցեալ անգիր։ Եւ այսպէս միահամուռ աստուածակրաւն արուեստականացն բարեգործութիւնք փայլեն յաստուածագիր աւրինացն, զորոց չէ ոք բաւական յիշատակել զերանելի անուանցն գումարութիւն։

7. Եւ ոչ միայն զյառաջագունիցն, այլ եւ զկնի եկելոցն զՄիածնի Որդւոյն Աստուծոյ փրկչին ամենեցուն, ի լուսաբեր աւետարանին իւրում ծաղկեցուցանէր զազնուականութիւնս, մանաւանդ երանութեամբ իսկ պսակէր, ոչ միայն զսեպհականացն զերկոտասանիցն կամ զյառաջամուտ զԿարապետին, այլ եւ զայլոց մատուցելոցն գովէ զհաւատոցն ճշմարտութիւն։ Քանզի զՆաթանայէլ առանց նենգութեան նշանակէ, եւ զթագաւորազնին զմեծութիւն հաւատոցն՝ անգիւտ յԻսրայելի ասէ։ Բայց ոչ միայն զմեծամեծսն, այլ եւս առաւել զթեթեւագոյնս բարձրագոյնս [առնէ] ազնուամեծարն Քրիստոս, որ սակաւիկ ինչ զծախ իւղոյն յարգէ եւ զծախելեացն յիշատակարան պատմել [պատուիրէ] ամենայն ուրեք առ ի ներքոյ երկնից։ Եւ զկնոջէն քանանացւոյ՝ մե՛ծ զհաւատոցն ասէ։ Նա եւ զդանկաց երկուց ընծայելոցն զարկանելեացն զյաւժարութիւն առաւել քան զմեծացն։

8. Իսկ զՊաւղոս, որ ի մտի եդեալ էր շիջուցանել զքրիստոսադիր կարգացն պայծառութիւնն, անաւթ ընտրութեան անուանեալ՝ անուանակիր յաշխարհի իւրոյ անուանն առնէ։ Վասն որոյ երանելւոյն հայեցեալ ի շնորհացն բարձրութիւն, որ առ իւր մեծարանացն եւ առ ամենայն սրբոցն, բարձրագոյն բարբառով ի փառաւորութիւն դառնայ՝ եթէ «Շնորհք Աստուծոյ, որ յամենայնի հռչակ հարկանէ զմէնջ ի Քրիստոս եւ զհոտ գիտութեան իւրոյ յայտնի առնէ մեւք յամենայն տեղիսե։ Ի վերայ այսորիկ եւ զհամարձակագոյնն բերէ՝ թէ «Ո՞վ կարէ բիծ դնել ընտրելոցն Աստուծոյե։

9. Եւ զայս աւճան ընկալեալ ի Տեառնէ երանելի առաքելոցն զամենայն գործակցաց իւրեանց գրով նշանակել զյաջողութիւնս։ [Որպէս է] տեսանել զոմանց ի սուրբ Աւետարանին, եւ զոմանց ի Գործս Առաքելոցն, երանելւոյն Ղուկասու մատենագրեալ, եւ իցեն որ ի Կաթուղիկէս առաքելոցն առաւելագոյնս ճանաչին։ Այլ սուրբ Պաւղոս չորեքտասանեքումբք թղթովք պատուէ զիւր նիզակակիցս եւ գործակիցս, եւ ուրախակիցս իւր առնէ, եւ ի վախճանի թղթոցն, ըստ իւրաքանչիւր ումեք, յողջոյն կատարեալ յանուանէ հարցանէ։ Եւ զուրումն յաւետարանէ անտի նշանակէ զգովութիւնն. բայց ոչ միայն զերանելւոյն զաւգնականութիւնս յարգէ, այլ եւ զքրիստոսամեծար ասպնջականիցն իւրոց՝ բազում գովութիւն փոխանակ մեծարանացն կարգէ։ Վասն որոյ եւ յաղաչանս առ Աստուած մատուցեալ՝ զփոխարէն բարեացն հատուցանել հայցէ։ Եւ ամենայն եկեղեցեաց հնչեցուցանէ զազնուականութիւն, ոչ միայն զարանցն, այլ եւ զկանանցն աշակերտելոց, որք զճշմարտութիւնն աւետարանեն։

10. Եւ զայս ամենայն աւետարանեալ ոչ ի պարծանս գովութեան, այլ զի աւրինակ եւ կանոն զկնի եկելոցն պաշտիցի, որպէս ի նոյն իսկ բարեաց գործոց նախանձաւոր լինել ամենեցուն ստիպէ ասելովն՝ եթէ «Զհե՛տ երթայք սիրոյ եւ նախանձաւոր լերո՛ւք հոգեւորացնե։ Որոյ զյաւժարութիւն Աքայեցւոցն պաշտաման սրբոցն ի Մակեդոնիայ պատմեալ՝ նախանձեցուցեալս յորդորեաց։ Այլ եւ համարձակութիւն իսկ տայ անխափան ի բարեացն առաքինութիւնս՝ թէ «Լաւ է յամենայն ժամ նախանձել ի բարիսե։ Այլ եւ նմանող իւր եւ Տեառն ստիպէ լինել։

11. Դարձեալ փութայ ամենեքումբք հանդերձ՝ ըստ Քրիստոսի հետոցն վարել. «Հայեցարուք, ասէ, ի զաւրագլուխն հաւատոց եւ ի կատարիչն Յիսուսե։ Եւ դարձեալ՝ թէ «Յիշեցէք զառաջնորդս ձեր, որք խաւսեցան զբանն Աստուծոյ, հայեցեալ յելս գնացից նոցա՝ նմանողք եղերո՛ւք հաւատոցնե։ Եւ միանգամայն եթէ՝ «Զայս խորհեսցի իւրաքանչիւր ոք ի ձէնջ՝ որ եւ ի Քրիստոս Յիսուսե։ Հանգոյն սմին եւ Ղուկաս յսկիզբն յառաքելագործ մատենին դնէ՝ «Սկսաւ Յիսուս առնել եւ ուսուցանելե։ Իսկ ցանկալի Տեառնեղբայրն Յակովբոս զհամաւրէն իսկ զգունդն սրբոց հանդերձ սրբասէր Տերամբն աւրինակ առեալ ի թղթին իւրում ասէ՝ եթէ «Աւրինակ առէք չարչարանաց եւ երկայնմտութեան զմարգարէսն, որ խաւսեցան յանուն Տեառն. զհամբերութիւն Յոբայ լուարուք եւ զկատարումն Տեառն տեսէքե։

12. Յայտնի է այսուհետեւ ասացելովքս՝ եթէ գովութիւն ամենայն աստուածասէր ընտրելոցն ի Տեառնէ է. ո՛ր ի հրեշտակաց, ո՛ր առ ի միմեանց. ոչ ի պարծանս անձանց, այլ առ նախանձուկս միմեանց արկանելոյ, զի միմեամբք քաջալերեալք՝ հաստատիցիմք ի բարեացն կատարումն, ի նշանակեալ նպատակն երանելւոյն Պաւղոսի՝ եթէ «Միաբան հասանել ի չափ հասակին Քրիստոսիե։ Որոյ ազատութիւնն յերկինս է [ուստի] ակն ունել Փրկչին մեծին Աստուծոյ։ Ունիմ եւ զկանոնական յաջորդեալ յառաքելոց անտի զշնորհապատում գրեալսն՝ եթէ ո՛րպէս մեծարեալք ի միմեանց, գովեալք ըստ ճշմարիտ հաւատոցն եւ ըստ աւետարանագործ կրաւնիցն՝ մինչեւ ցայսաւր ժամանակի նովին սովորութեամբ վարին։

13. Եւ արդ, առեալ յերկոցունցն համարձակութիւն ի գիր արկանել եւ զվարս առն արդարոյ, արդ այսուհետեւ ե՛ւ խոստացեալն առաջի դիցի, ե՛ւ հայրենակատար մեծարեալ պայմանաւոր՝ առ ի մէնջ հաճեսցի, եւ նոցա քաղցրատուր հրաման հատուցեալ զարդարեսցի։