Ի ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆՆ ԱՐԻՍՏՈՏԷԼԻ

1 [1] Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկայ պրակք

ՊՐԱԿՔ ԺԲ

2 «Եւ վասն զի ի նախադասութեանց ոմանք ստորասականք են, եւ ոմանք բացասականք»։ 3 Ուսուցեալ զմեզ Արիստոտէլի զամենայն զոր ինչ միանգամ խոստացաւ, եւ սահմանեալ զսահմանս, զառաջարկութիւնս [2]. եւ եթէ զի՞նչ է բաղհաւաքումն, ասացեալ է եւ զզանազանութիւնս նորա [3] զաւարտունն եւ զանաւարտունն, եւ զզանազանութիւնսն առաջարկութեանցն, [4] զոչ ներ բոլորումն եւ ներ բոլորումն, եւ ըստ ամենայնում եւ ոչ ըստ ումեքումն։ 4 Այժմ այլ տեղի քննութեանց առնու վարդապետութեան [5] բաղհաւաքմանցն, եւ հակադարձութեան նոցա, որպէս զի մի յերկրորդումն եւ յերրորդումն ձեւումն պէտս ունելով հակադարձութեանց, եւ ոչ ուսուցեալ յառաջագոյն՝ ի վերայ [6] անհաւաստեաց յառաջածեսցէ [7] զբանն, եւ կամ ուսուսցէ ի միջումն [8], կտրեսցէ [9] զշարունակութիւնն։ 5 Եւ տարակուսեն, եթէ վասն է՞ր ոչ ուսուցանէ մեզ յառաջագոյն եւ զանկարելին բացածութիւն, եւ թէ զիա՞րդ լինի, վասն զի եւ նմա [10] պէտս ունի եւ յերկրորդումն եւ յերրորդումն ձեւումն։

6 Առ որս ասեմք, եթէ բաւական համարեցաւ, զոր նորա մտածութիւն ունիմք։ 7 Բայց այժմ զայսոսիկ ուսուցանէ եւ յարդարէ [11], որպէս ստիպեցուցանաւղս։ 8 Իսկ յառաջելով [12] եւ զառ ի յանկարելի [13] բացածութիւն ուսուցանէ. քանզի նոյնպէս եւ պիտանացուացս [14] առ ստորոգութիւնսն՝ զոմանս նախակարգեաց զանհաւաստիսն, իսկ զոմանս ի վերջոյ ուսոյց։

9 Բայց լինի սա ի բառնալոյ բաղեզերմանն. ի ձեռն հակակայի առաջարկութեանցն բաղեզերմանն, եւ միոյ առաջարկութեան, որ յառաջէր մնալով եւ զայն ի բաց բառնալով։ 10 Որգոն ասեմ մարդ՝ կենդանի, կենդանին՝ ներանձնաւոր, ապա եւ մարդ՝ ներանձնաւոր։ 11 Արդ եթէ ոք ասէ զբաղեզերումդ ոչ գոլ, այս ինքն զմարդն ներանձնաւոր, յանդիմանէ [15] ի ձեռն անկարելին բացածութեանց։ 12 Այսպէս եղելոյ՝ առնում զհակակայն բաղեզերմանն. որգոն՝ զոչ ոք մարդ ներանձնաւոր առնում. եւ մի յառաջարկութիւն, որ յառաջն էր որ ասէր, ամենայն մարդ կենդանի, եւ առնեմ երկրորդ ձեւ այսպէս. ոչ ոք մարդ ներանձնաւոր, ամենայն մարդ կենդանի, [16] ժողովել ի մասնական բացասական, որպէս յերկրորդումն ձեւումն [17], ոչ ամենայն կենդանի ներանձնաւոր։ 13 Բայց աստ մանաւանդ այսպէս, ոչ ոք մարդ ներանձնաւոր, որ հակակայի սկզբան [18] բաղեզերմանն։ 14 Եւ մի առաջարկութիւն սկզբանցն [19], ամենայն մարդ կենդանի. եւ [20] ժողովել ի մասնական բացասական, ոչ ամենայն կենդանի, ներանձնաւոր ամենայն եւ ոչ ամենայն, եւ առնէ հակասութիւն, որում ոչ գոյ հնար ճշմարտակից լինել։ 15 Զայն եւ հակադարձութիւն բաղհաւաքման [21] կոչեն։ 16 Եւ այսոքիկ յաղագս այսորիկ։

17 Բայց պարտ է ութ գլուխս ոմանս յառաջագոյն առնուլ յաղագս հակադարձութեան բանի, այս ինքն վարդապետութեան բաղհաւաքմանցն։ 18 Նախ՝ եթէ քանաբա՞ր [22] ասի հակադարձութիւն, եւ յաղագս որո՞յ արդեաւք այժմու բանս է։ 19 Երկրորդ՝ եթէ այս յաղագս որոյ այժմու բանս է՝ քանաբա՞ր, եւ յաղագս որո՞յ դիտաւորութեան [23] ։ 20 Երրորդ՝ սահմանել զնա [24] յաղագս որոյ բանն է։ 21 Չորրորդ՝ քանաբար գոլն եւ հարկաւորն եւ մարթն, քանզի զայլսն [25] ոչ յիշէ՝ զկարելին եւ զանկարելին, եւ զիա՞րդ ըստ իւրաքանչիւր ումեք ի սոցանէ պիտանանայ հակադարձութեան։ 22 Հինգերորդ՝ վասն է՞ր եթող զկարելւոյն եւ զանկարելւոյն հակադարձութիւնս։ 23 Վեցերորդ՝ զի՞նչ այնոքիկ՝ որք ցուցանին ի ձեռն հակադարձութեանցն։ 24 Եաւթներորդ՝ զի՞նչ կարգաւորութիւն նոցին։ 25 Ութերորդ՝ ո՞յք ոմանք իցեն յառաջ բերեալքն [26] տարակուսանք։

26 Արդ ութ ելոց գլխոց առաջիկայ տեսութեանս [27] զերիսն միայն յարադրէ։ 27 Նախ՝ եթէ քանաբա՞ր [28] հակադարձութիւն ասի [29] եւ յաղագս որո՞յ բանս։ 28 Արդ հակադարձութիւն եռակի ասի, կամ ի սահմանս, կամ յառինչսն [30]. զոր եւ յարադրեաց ի Ստորոգութիւնսն, յորժամ ասէրն, եթէ առինչքն առ ի հակադառնալն ասին, հայր՝ որդւոյ հայր, եւ որդի՝ հաւր որդի. եւ կամ յառաջարկութիւնսն [31] են, որպէս [32] այժմու բանս։ 29 Այս առաջին գլուխ [33] ։

30 Երկրորդ գլուխ էր, եթէ այս որ յառաջարկութիւնս՝ յաղագս որոյ եւ այժմու բանս է, քանաբա՞ր, եւ յաղագս որո՞յ արդեաւք է դիտաւորութիւն։ 31 Եւ սա նոյնպէս եռակի. քանզի կամ պարզ է, եւ կամ մարթելի, եւ կամ բաղհակադարձութեամբ [34] ։

32 Պարզ է, որ զորակն զնոյն պահէ, իսկ զկարգ սահմանացն փոխէ. որգոն՝ ոչ ոք մարդ քար, եւ ոչ ոք քար մարդ։ 33 Որակն նոյն մնաց, քանզի երկոքին բացասականք. իսկ կարգ սահմանացն փոխեցաւ միայն. քանզի ստորոգեցեալն ենթակայ եղեւ, եւ ենթակայն ստորոգեցեալ։ 34 Քանզի յորժամ ասեմք, ոչ ոք մարդ քար, մարդն ենթակայ է, իսկ քարն ստորոգեալ. իսկ յորժամ ասեմք, եթէ ոչ ոք քար մարդ, քարն ենթակայ է, իսկ մարդն ստորոգեալ [35] ։

35 Իսկ մարթելի հակադարձութիւն է, որ զորակն փոխէ, իսկ զկարգն սահմանացն զնոյն պահէ։ 36 Բայց մարթելի ասի ի նիւթոյն, յորոյ վերայ բնաւորեցաւ ճշմարտել. որգոն՝ մարթելի գոյ ամենայնում մարդում արդար գոլ, որ է ստորասութիւն. եւ դարձեալ մարթելի գոյ՝ ոչ ումեք մարդում արդար գոլ. որ է բացասութիւն։ 37 Ապա որակն փոխեցաւ, իսկ կարգ սահմանացն նոյն պահեցաւ. քանզի մնաց նոյն ստորոգեցեալ, եւ նոյն ենթակայ։

38 Տարակուսեն ոմանք, եթէ վասն է՞ր որպէս զբացասութիւն էառ, եթէ [36] մարթի ոչ ումեք մարդում արդար գոլ. քանզի ի վերայ յեղենակաւ առաջարկութեանցն՝ յեղանակին ի բաց բարձեցելոյ լինի բացասութիւն [37] ։ 39 Արդ եթէ յեղանակաւ էր առաջարկութիւնդ՝ պարտ էր ասել, եթէ ոչ մարթի [38] ամենայն մարդում արդար գոլ։ 40 [39] Լուծումն սորին, եթէ համազաւրի [40] այլում առաջարկութեան, որ ասէ՝ ոչ հարկաւոր զոք մարդ արդար գոլ. քանզի մարթի ոչ ումեք մարդումն արդար գոլ՝ ոչ հարկաւոր զոք արդար գոլ։

41 Իսկ բաղհակադարձութեամբ է հակադարձութիւն, որ եւ զորակն փոխէ եւ զկարգ սահմանացն. որգոն՝ եթէ մարդ՝ եւ կենդանի, եթէ ոչ կենդանի՝ եւ ոչ մարդ. այս բաղհակադարձութեամբ հակադարձութիւն։ 42 Երկրորդ յեղանակ ստորադրականացն. եւ յորժամ զստորադրականացն բուռն հարկանիցէ [41], եւ յաղագս նորին ուսուսցէ։

43 Արդ երկրորդ յեղանակ ստորադրականացն ի բաց բարձմամբ հետեւեցելոց [42] բառնայ զառաջեցեալն [43], եթէ ոչ կենդանի եւ ոչ մարդ։ 44 Իսկ առաջինն դրութեամբ յառաջեցելոյ ներածէ զհետեւեցեալն, եթէ մարդ՝ եւ կենդանի, այլ արդ՝ մարդ, ապա ուրեմն եւ կենդանի։ 45 Բայց բաղհակադարձութեամբ ասի. վասն զի հանդերձ որակաւն [44] եւ զկարգ սահմանացն փոխէ հակադարձութեամբ ոմամբ։ 46 Բայց այժմ յաղագս պարզ հակադարձութեան է բանս։

47 Երրորդ գլուխ էր՝ սահմանել զնոյն զինքն՝ յաղագս որոյ բանն է, որոյ սահմանն է այսպէս. «Պարզ հակադարձութիւն [45] է՝ հաղորդութիւն երկուց նախադասութեանց առաջարկութեանց՝ ըստ իւրաքանչիւր [46] երկոցունց սահմանաց որակին նոյնի [47] մնացելոյ, իսկ կարգի սահմանացն փոխեցելոց, հանդերձ ճշմարտակցելովն»։ 48 Հաղորդութիւն փոխանակ սեռի յարառեալ գոյ. իսկ երկուց նախադասութեանց՝ ի սահմանս հակադարձութեան. քանզի նոքա ոչ աւարտաբար [48] հաղորդին, այլ առընչեղ [49] են. որգոն՝ հայր՝ որդւոյ հայր, եւ որդի՝ հաւր որդի. զի յորդի [50] հակադարձուսցէ։ 49 Որպէս անդ ի յանգիցելոյն [51] հակադարձեցաւ. որգոն՝ ոչ ոք մարդ քար, եւ ի քարէն հակադարձութիւն եղեւ. եւ կամ յորժամ հանդիպի մարդոյն, յորժամ յանկմանն [52] գտանի. իսկ այժմ որդւոյ հայր ոչ ոք ասի հայր։ 50 Քանզի եթէ էր տիրապէս հակադարձութիւն եւ որպէս արդարեւ զուգադարձութիւն այսպէս պարտ էր հակադարձիլ որպէս եւ ասացաւ։ 51 Բայց այժմ ասեմք, որդի՝ հաւր որդի. եւ դարձեալ ի բաղհաւաքմունս. վասն զի ոչ անդ հաղորդին երկու առաջարկութիւնք ըստ ամենայնումն, զորակն զնոյն պահելով, իսկ զկարգ սահմանացն փոխելով։

52 Այս առարկեցաւ [53] վասն մարթելոյն հակադարձութեան, որ զորակն փոխէ, եւ վասն բաղհակադարձութեան, այսպէս եւ զորակն փոխելով [54] եւ զկարգ սահմանացն։ 53 Հանդերձ ճշմարտակցելովն. այս առարկի [55], [56] զի մի մի ոմն յառաջարկութեանցն ճշմարիտ եղիցի, եւ միւսն սուտ։ 54 Բայց զի ոչ ասաց եւ ստակցելով. վասն զի ճշմարիտքն ոչ երբէք մարտնչին ընդ միմեանս. իսկ սուտքն՝ եւ ճշմարտումն եւ ինքեանց մարտնչին. որգոն՝ ամենայն մարդ շնչէ, ճշմարիտ է։ 55 Արդ որք մարտնչին, են [57] երկու առաջարկութիւնք, ոչ ամենայն մարդ շնչէ, եւ ոչ ոք մարդ շնչէ. որք եւ միմեանց մարտնչին. եւ դարձեալ ոչ ամենայն մարդ գնայ. եւ ճշմարիտ առաջարկութեանս այսմիկ մարտնչին այլք երկուք, ամենայն մարդ գնայ, եւ ոչ ոք մարդ գնայ. այլ եւ միմեանց մարտնչին, քանզի ամենայն՝ ոչ ումեքին [58] ընդդէմ է։