Ի ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆՆ ԱՐԻՍՏՈՏԷԼԻ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

1 [1] Ընդ այսոսիկ [2] հանդերձ աստուծով եւ առաջիկայ

ՊՐԱԿՔ Գ

2 Երրորդ եթէ է մասն, եւ եթէ մասնիկ իմաստասիրութեան բանականս, Եւտոկիոս սկիզբն առնելով յիշատակութեանն [3] Պորփիւրի Ներածութեանցն խնդրէ. իսկ Աղէքսանդրոս զառաջիկայս յիշատակելով զիրողութիւն՝ լաւագոյն քան զնա արար. քանզի խնդրէ, եթէ մասն է, եւ եթէ գործի իմաստասիրութեան բանականս, կամ ըստ հաւաքականին [4] միայն է, եւ կամ ըստ բոլորին։ 3 Քանզի երեք կարծիք վասն այսորիկ ասեն եղեալք, վասն զի ստոյիկեանքն ասէին մասն գոլ զհաւաքականն [5] իմաստասիրութեան. իսկ արիստոտէլականքն՝ գործի. իսկ պղատոնականքն՝ ե՛ւ գործի ե՛ւ մասն։

4 Բայց այժմ զձեռնարկութիւն ստոյիկեանցն ասասցուք. որոց առաջին ձեռնարկութիւն է այս. Ամենայն իրում պիտոյանայ [6] արուեստ ինչ, եւ կամ մակացութիւն, [7] եթէ ոչ է այլոյ արուեստի մասն, եւ կամ մասնիկ նորին. իսկ պիտացելոցն մասն է, կամ մասնիկ. քանզի տածականումն՝ պիտանանայ բժշկականութիւն., որ ոչ է այլոյ արհեստի մասն կամ մասնիկ, հարկ է նորին [8] բժշկականութեան մասն գոլ եւ կամ մասնիկ։ 5 Եւ բարւոք առկայացաւ, եթէ ոչ է այլոյ արհեստի մասն եւ կամ մասնիկ՝ վասն քերականութեան եւ աստեղաբաշխութեան. եւ զի ոչ է մասն քերականութեան աստեղաբաշխութիւն. քանզի աստեղաբաշխութիւն ուսումնականին գոյ մասն, իսկ բոլոր իմաստասիրութեան մասնիկ։

6 Արդ հաւաքականումն [9] միայն պիտանանայ իմաստասիրութիւն [10], ի տեսականումն՝ առ ի յորոշումն ճշմարտութեան եւ ստութեան, իսկ ի գործականումն՝ [11] առ ի յորոշումն բարւոյ եւ չարի, եւ այլոյ արհեստի, կամ մակացութեան ոչ մասն եւ ոչ մասնիկ գոյ, յայտ է՝ եթէ իմաստասիրութեան է մասն եւ կամ մասնիկ. որ եւ հակաբաժանի [12] ի տեսականումն եւ ի գործականումն. քանզի եթէ ցուցցուք, եթէ ոչ է մասնիկ, հարկ է մասն գոլ. արդ մասնիկ գոլ ոչ կարէ, քանզի մասնիկն զնոյն նիւթ բոլորին եւ զնոյն կատարումն նորին ունի։ 7 Արդ տեսականն նիւթ ունի զամենայն գոյսս առ ի գիտել, իսկ կատարումն զճշմարիտն. իսկ գործականն նիւթ ունի զմարդկային հոգիս, իսկ կատարումն զբարին. այս ինքն՝ կամ զչափաւորապէսն գոլ ի կիրս, ըստ Արիստոտէլումն, եւ կամ զանախտն գոլ, ըստ Պղատոնումն։ 8 Նոյնպէս եւ հաւաքականն [13] նիւթ ունի զձայնս, իսկ կատարումն զապացոյցն։ 9 Արդ ոչ կարաւղ գոյ մասնիկ գոլ իմաստասիրութեան, քանզի ոչ ուրեք [14] զմասանց [15] նորա զնոյն կատարումն նորին ունի։

10 Առ որս ասեմք, եթէ զխնդրելին խոստովանելի առնէք, եթէ ոչ է գործի նորին. եւ անկատար է բանդ ձեր. քանզի այսպէս պարտ էր յառաջ բերել, եթէ էր կատարումն ամենայնի՝ որում պիտանանայ [16] արհեստ, եւ կամ մակացութիւն. եթէ ոչ է այլոյ արհեստի [17] մասն եւ կամ մասնիկ եւ կամ գործի նորին. իսկ պիտացելոցն [18] մասն է եւ կամ մասնիկ եւ կամ գործի։ 11 Զի որպէս ցուցիք՝ [19] եթէ մասնիկ [20] իմաստասիրութեան, նոյնպէս պարտ էր ցուցանել՝ եթէ եւ ոչ գործի նորին է, եւ ունէիք զխնդրելին. ապա թէ ոչ եւ մեք ասասցուք զերակահատն, որ է ի մարմին, բժշկականութեան մասն գոլ. քանզի այլոյ արհեստի ոչ մասն է, եւ ոչ մասնիկ, այլ բժշկականութեան միայն պիտոյանայ [21] ։

12 Երկրորդ ձեռնարկութիւն ստոյիկեանց, որք ցուցանեն եթէ մասն [22] է բանականն իմաստասիրութեան։ 13 [23] Եթէ նոյն ինքն ասէ, իմաստասիրութիւն ծնաւ զհաւաքումն [24] նորին, ապա ուրեմն եւ մասն է։ 14 Առ որս ասեմք եթէ շատ ինչ ծնանին արհեստք ոմանք՝ որք ոչ են նոցա մասունք. բայց բացակատարեցին զնոսա, որպէս զի եւ ինքեանք առցեն [25] ի պէտս եւ այլք. քանզի քանոնումն եւ կանգնումն պիտանանայ եւ հիւսն եւ շինաւղն. թէպէտ եւ հիւսն բացակատարեաց զնոսա. եւ զի որպէս գործի բացակատարեաց զնոսա հիւսն առ ի պիտանանալ նոցին. յայտ է յայնմանէ, զի բազում զգուշութեամբ գործեաց վասն ամենայն իրաւք [26] պէտս ունելոյ նոցա, ոչ իւր միայնոյ, այլ եւ այլոց։

[1] A չիք Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկայ

[2] B չիք հանդերձ աստուծով

[3] C յիշատակութիւն

[4] CDF հաւաքաբանին

[5] CDF զհաւաքաբանականն

[6] ACDE պիտանանայ

[7] AB եթէ ոչ արհեստ, C եթէ ոչ արուեստի, D եթէ ոչ արուեստ, E չիք եթէ ոչ է այլոյ արուեստի

[8] A նորին իսկ

[9] CD հաւաքականին, F հաւաքականն

[10] EF իմաստասիրութեան

[11] A իսկ գործնականումն

[12] A ի տեսականսն եւ ի գործնականսն

[13] CDF հաւաքաբանականն

[14] A ուրուք

[15] A ի մասանց

[16] A պիտանացու է, BCDE պիտանացուք

[17] CEF այլոց արհեստից

[18] A պիտացելոյն, D պիտանացելոցն

[19] ABD ցուցէք

[20] A ոչ մասնիկ

[21] AE պիտանանայ

[22] BCEF եթէ եւ մասն

[23] B չիք եթէ նոյն ինքն ասէ իմաստասիրութիւն

[24] E զհատուցումն

[25] F ինքեանց տացեն

[26] A իւրօք