Հաւաքմունք ի գրոց պատմագրաց յաղագս գիւտի ժամանակաց անցելոց մինչեւ ի ներկայս

Գոդոնիէլ` ամս Խ: Ի սորա աւուրս էր Յարգիսացւոցն, Փելօտոնոսն բարուախօս անասնոց եւ թռչնոց: Աւոդ ամս Ձ. ի ժամանակս Աւովդայ շինեցաւ Իլիոն քաղաք յԻլոսէ, եւ Աքայեա յԱքիոյ, եւ յետոյ ի Պտղոմեանց, որ եւ կոչեցաւ Պտղոմիդայ: Աստ ասեն եղեալ թագաւոր ի Թեբայիս` Ապողոն երաժիշտ, որ զքարինսն շրջէր նուագօք:

Բարակ եւ Դեբովրա ամս Խ: Գէդէովն ամս Խ: Աբիմելէք ամս Գ: Թովղա` ամս ԻԲ: Ի Թովղայ աւուրս շինեցաւ Տարսոն ի Կիլիկիայ ի Բրիսոսէ որդւոյ Տանայի, եւ յետոյ ի Սենեքերիմայ, եւ կոչեցաւ Թարսին, որ է Տարսոն: Եւ աստ շինեցաւ Կարքեդոն եւ Իլոն առաւ: Աստ ասեն զերաժիշտն Փիլիմոն, որ արար պատկեր` շարժիւն ոտիւք:

Յայիր` ամս ԻԲ: Յեփթայի ամս Զ: Աստ շինեցաւ Կիւրինէ քաղաք եւ Սուր, ՎԽ. ամաւ յառաջ քան զտաճարն:

Եւսեբոն ամս է: Յետ Եսեբոնի յԵեբրայեցւոց օրինակի գրի դատաւոր` Իլոն ամս Ժ. ոչ կայ յեօթանասնիցն:

Ղաբդոն ամս Ը: Ի սորա Գ. ամին Իլիոն առաւ:

Սամփսոն ամս Ի: Հեղի ամս Խ. յեօթանասնիցն Ի. ամ ասէ. Սամուէլ եւ Սաւուղ ամս Խ:

Եւ արդ վասն զի ըստ կարգի համարողութեանն Մատթէեան աւետարանին յԱբրահամէ իջանել ազգացն ցՅովսէփ եւ Մարիամ կոյս, ցուցանելով զազգն Սեմայ խոստացաք, զոր յորդւոցն Յակովբայ, զՅուդային ծնունդսն պարտ էր շարագրել, զի յայնմ շառաւիղէ ծագեաց Տէրն: Բայց հարկ եղեւ վասն Մովսէսի եւ Յեսուայ եւ որք դատեցան զժողովուրդն մինչեւ ցԴաւիթ արքայ զՂեւի յիշել փոխանակ Յուդայի:

Արդ սկսցուք ուստի արժան է սկսանել. դարձեալ Յակովբ ամաց ՁԸ. ծնանի զՅուդայ ի Լիայ կնոջէ իւրմէ: Յուդա` ամաց ԽԸ. ծնանի զՓարէս: Փարէս ամաց ԾԹ. ծնանի զԵզրոն: Եզրոն ամաց ԾԸ. ծնանի զԱրամ: Արամ ամաց ԽԷ. ծնանի զԱմինադաբ: Ամինադաբ ամաց ԽԵ. ծնանի զՆաասսոն: Եւ էր, ասէ, Ամինադաբ սպարապետ զօրուն Յուդայի ի հանել Մովսէսի զորդիսն Իսրայէլի յԵգիպտոսէ: Եւ առնին յառաջին ամէն Աբրահամու, մինչեւ յելսն յԵգիպտոսէ ազգք Ը. ամք ՇԵ. յԱդամայ ազգք ԻԸ. ամք ՎՈՁԹ: Նաասովն ամաց ԽԴ. ծնաւ զՍաղմովն, եւ էր ասէ` Նաասոն իշխան բիւրաւորացն Յուդայ յանապատին, եւ եղեւ քոյր սորա Եղիսաբէթ, կին Եղիազարու որդւոյ Ահարոնի, յորոց ծնաւ Փենէէս, եւ այսպէս խառնեցաւ ազգն Յուդայի եւ Ղեւայ խնամութեամբ:

Սաղմոն ամաց ԼԵ. ծնաւ զԲոոս, եւ էր, ասէ, Սաղմոն իշխան ցեղին Յուդայ, յորժամ անցոյց ընդ Յորդանան զժողովուրդն Յեսու, եւ առ զՌահաբ իւր կին, զոր աւետարանիչն սուրբ` Ռեքաբ կոչէ: Սա շինէ զԲեդղէէմ քաղաք ի գետինս Յուդայ:

Բոոս ամաց ՃԸ. ծնանի զՈվբեթ: Առեալ Բոոս կին զՀռուդ Մովաբացի, Եպիփան Ամանտացի ասէ զՀռուդ, այսինքն Ամոնացի: Ովբեթ ամաց ՃԱ. ծնանի զՅեսսէ: Յեսսէ ամաց ՃԼ. ծնանի զԴաւիթ: Դաւիթ ամս ԾԸ. ծնանի զՍողովմոն: Սա երեսներորդ ամի թագաւորեաց ամս Խ. կեցեալ ամս Հ. Սողովմոն ամաց ԻԲ. ծնանի զՌոբովամ: Սա ի չորրորդ ամի թագաւորութեանն իւրում կազմէ զհանդերձանս տաճարին: Ժողովին ի Մովսէսէ, եւ յելիցն յԵգիպտոսէ, ցՍողովմոն եւ ցշինուած տաճարին ամք ՆՁ. ՅԱդամայ ՏՃԿԹ: Սա յերկոտասան ամին թագաւորէ ամս Խ. կեցեալ ամս ԾԲ:

Յետ Սողովմոնի յերկուս բաժանեցաւ թագաւորութիւնն Իսրայէլի: Ի Սամարիա Ժ. ազգին տիրէ Յորոբովամ որդին Նաբատայ, որք կոչեցան թագաւորք Իսրայէլի: Եւ յԵրուսաղէմ թագաւորէ Ռոբովամ որդի Սողովմոնի, որ կոչեցաւ թագաւոր Յուդայ: Ռոբովամ թագաւորէ յԵրուսաղէմ ամս ԺԷ: Աբիա ամս Գ. Ասափ ամս ԽԱ. Յովսափաթ ամս ԻԵ: Ի սորա ԺԷ. ամին էր Միքիայ մարգարէ որդի Յեմղայ: Յովրամ ամս Ը.: Ոքոզիա ամ Ա: Գոդողիայ մայրն ամս է: Յովաս ամս Խ:

Զայս երիս թագաւորս` զՈքոզիա եւ Գոդողիայ մայրն, եւ զՅովաս եւ զԱմասիա, ոչ է գրեալ յազգահամարսն աւետարանիչն, վասն լինելոյ դուստր եւ թոռունք Աքայաբու:

Ամասիա ամս ԻԹ: Ազարիա, որ եւ Ոզիա ամս ԾԲ. ի ԽԹ. ամի Ոզիայ եդաւ առաջին Ողոմպիադն: Յովաթամ ամս ԺԶ: Աքազ ամս ԺԶ. ի մետասան ամի Աքազու գերեցաւ Իսրայէլ ի Սաղմանասարայ:

Եզեկիա ամս ԻԹ: Յիններորդ ամի Եզեկիայ, Ռոմելոս զՀռոմ շինեաց:

ՅԱբրահամէ ՌՄՁԳ. ամք: Առ սովաւ էր` մարգարէն Միքիա Մորստացի: Սոյն ինքն Եզեկիա խորտակեաց զօձն պղնձի զոր արար Մովսէս, զի մինչեւ ցայն պաշտէին զնա որդիքն Իսրայէլի, եւ անուանէին զանուն նորա, եւ Նէեսթան, յոլովք ի նոցանէ ուսան զօձապաշտութիւն:

Մանասէ ամս ԾԵ: Ամովս ամս Ժէ: Յովսիա ամս ԼԱ: Յովաքազ ամիսս Գ: ԶՅովաքազ գերի տարաւ Նեքաւով եւ թագաւորեցոյց զԵղիակիմ: Եղիակիմ որ եւ Յովակիմ ամս ԺԲ: Ի սորա Ժ. երորդ ամին Նաբուքոդոնոսոր զՀրէաստան հնազանդեցոյց եւ հարկ առեալ յԵղիակիմայ գնաց:

Յովակիմ որ եւ Յեքոնիա ամիսս Գ: Դարձեալ ել Նաբուքոդոնոսոր եւ առ զՅովակիմ գերի: Մատթանի որ եւ Սեդեկիա ամս ԺԱ. Յ՚ԲԺ. ան ամի Սեդեկիայ` Նաբուքոդոնոսոր Քաղդէացի առ զԵրուսաղէմ, եւ զտաճարն հրձիգ արար. տեւեաց տաճարն զամս ՆԽԲ. սկիզբն գերութեանն եղեւ, ԽԷ. Ողոմպիադաւն ի ի չորրորդ ամէն, եւ ձգեցաւ ամս Հ: Յետ Ի. ամի գերութեանն վախճանի Նաբուքոդոնոսոր: Իսկ ըստ ազգաբանութեան Մատթէի, ծնանի Յոքոնիա զՍաղաթիէլ ամաց ԾԶ:

Զօրաբաբէլ ԾԶ: Աբիուդ ԽԵ։ Եղիակիմ Կ: Ազովր ԼԹ: Սադովկ ԼԱ: Ի Սադովկայ առաջին ամին Աղէքսանդր Մակեդոնացի:

Աքին ԼԴ: Եղիուդ Լ: Եղիազար ԿԲ: Մատթան ԼԸ: Յակովբ Կ: Յովսէփ ՀԶ: Յիսուս Քրիստոս ծնանի ի Բեդղեէմ Հրէաստանի: Եւ առնեն ի նորոգմանէ տաճարին մինչեւ ցծնունդն Քրիստոսի ամք ՇԺԸ: Ի Սողովմոնէ եւ յառաջին շինութենէն յերկրորդն` ամք ՇԺԲ. եւ յելիցն ի Սողովմոն ամք ՆՁ. եւ յԱբրահամէ յելքն ամք ՇԵ. եւ ի ջրհեղեղէն յԱբրահամ ամք ՋԽԲ. յԱդամայ ի ջրհեղեղն ամք ՍՄԽԲ. եւ միանգամայն յԱդամայ ի ծնունդն Քրիստոսի ամք ՐՃՂԸ. ըստ եօթանասնիցն:

Դարձեալ գրեմք զթագաւորսն Իսրայէլի, եւ զժամանակս նոցա: Յետ մահուանն Սողովմոնի, որպէս ասացաւ վերագոյն, ի սկզբան թագաւորութեանն Ռոբովամու, յառաջին ամին թագաւորէ ի Սամարիայ Ժ. ազգին Յորոբովամ որդի Նաբատայ ամս ԻԲ. Եւ որպէս մարգարէանային յաւուրս Դաւթի, Գաթ, Նաթան, Ասափ, նոյնպէս եւ յաւուրս Սողովմոնի, Սադովկ, Աքիայ Սելոնացի, Սամեա, նոյնպէս եւ յաւուրս նորա մարգարէանային եւ յաւուրս որդւոյ սորա Նաբատայ, Աքիայ, եւ որ ի Սամարիայ ի վերայ սեղանոյն, զՅովայ` Յովէլ, Ազարիա որ եւ Ադդով, Անանիա: Նաբատ ամս Բ. Բաաս ամս ԻԴ: Եղա ամս Բ: Զամբրի աւուրս է: Ամբրի ամս ԺԲ. Աքաաբ ամս ԻԲ:

Առ սովաւ մարգարէք Աբդիու, Եղիա, Յեսու, Ոզիէլ, Միքայէլ. իսկ սուտ մարգարէք, Սեդեկիա, Եղիեզեր: Ոքոզիա ամս Բ: Յովրամ ամս ԺԲ: Դարձեալ մարգարէանայ Եղիա եւ Եղիսէէ, յեօթներորդ ամի Յովրամայ վերացաւ Եղիա:

Յէու ամս ԻԸ: Զսպառնալիս բարկութեանն առ Աքայաբ, եւ առ Եզաբէլ կին նորա, Յէու հան ի գլուխ, զի կոտորեաց զեօթանասուն որդիսն Աքայաբու, եւ զՍիդոնացին Յեզաբէլ, եւ Ն. մարգարէ զգարշելեացն, եւ էր մարգարէ յԻսրայէլի Ազարիա:

Յովաքազ ամս ԺԷ: Ի սորա յաւուրս Յովաս արքայ Յուդայ սպանանէ զԱզարիա, եւ Եղիսէ մեռաւ: Յովաս ամս ԺԶ: Յորոբովամ ամս ԽԱ: Ի սորա աւուրս մարգարէանային Ովսէէ, Ամովս, Եսայի, Յովնան: Զաքարիա ամիսս Զ: Սեղղում աւուրս ԽԵ. Մանայէմ ամս Ժ: Փակէէ ամս Ժ: Ի յիններորդ ամին Փակէի եդաւ առաջին Ողոմպիաթն: Փակէէ միւս ամս Ի: Ովսէէ ամս Թ: Առ Ովսէիւ Ժ. ցեղքն գերեցան ի Սաղմանասարայ, եւ բարձաւ թագաւորութիւնն Իսրայէլի, որք ի Սամարիա, ի մետասան ամին Աքազու տեւեալ ամս ՄԾ. աւեր տաճարին յԵրուսաղէմ ի Նաբուքոդոնոսորայ` առ Սեդեկիաւ` լինին ամք ՃԾԶ:

Յազգէն Ղեւեայ քահանայի ցգերութիւնն Յուդայ. ի մնացորդաց: Ահարոն. Եղիազար. Փենէէս. Աբիովտ. Բորքի. Ոզիա. Զարեա. Մաբիովթ. Ամարիա. Աքիտովփ. Սադովկ. Աքիամաա. Ազարիա. Յովնան. Ազարիա. Ամարիա. Աքիտովփ. Սադովկ. Եղիում. Եղքիա. Զազարիա. Զարեհ. Յովսեդեկ որ գնաց ի Բաբելոն ի ժամանակ գերութեանն Յուդայ ի Նաբուքոդոնոսորայ: Այսոքիկ գրեալ ի գիրս Մնացորդաց:

Եւ արդ որպէս յերեքտասան ամի Յովիսայ արքայի Յուդայ սկիզբն արար մարգարէութեան Երեմիա, եւ դարձեալ ի ԻԲ. ամի նորուն Սոփոնիա եւ Երեմիա մարգարէանային, եւ դարձեալ ի չորրորդ ամի Սեդեկիա, Բարուք եւ Երեմիա. եւ որպէս յութերորդ ամի գերութեանն` Դանիէլ եւ Եզեկիէլ ի Բաբելոնի. եւ կամ յ՚ԼԸ. ամին Անգէոս եւ Զաքարիա, եւ ի վերջոյ ի ԿԶ. ամին նոյնք` Անգէ եւ Զաքարիա` եւ Մաղաքիաս: Յայլում պատմութեան ասի մարգարէանալ ի սոսինս, Նաւումայ, Ամբակումայ, Մաղաքիայ, Դանիէլի: Արդ այսպէս որպէս ի գերութեանն տեսանողս եւ մարգարէս տուեալ, նոյնպէս եւ յարձակմանն յետ Հ. ամացն առաջնորդէր Զօրաբաբէլ, որ նորոգէր զտաճարն եւ զքաղաքն. եւ քահանայապետօք վարէին մինչեւ ցօծեալն առաջնորդ: Յորում կատարեցաւ մարգարէութիւն Նահապետին Յակովբայ, զի ասէր. «մի պակասեսցէ իշխան Յուդայ եւ մի պետ յերանաց նորա, մինչեւ եկեսցէ այն որ իւրն է իշխանութիւնե:

Արդ էր ընդ Զօրաբաբէլի քահանայապետ Յեսու Յովսեդեկի որդի: Յակիմա` որեւ Յակիմ, որդի Յեսուայ: Եղարիոս` որեւ Եսէասիբ, որդի Յակիմայ: Էր եւ Եզր քահանայ եւ դպիր օրինացն սրբոց, եւ վարդապետ երեւելի նոցա, որ ի Բաբելոնէ ի Հրէաստան ելանէր: Յովդա` որդի Ասիբայ: Առ սովաւ Նեեմի տակառապետ Արտաշէսի, որ եւ էր Եբրայեցի, ելանէ ի Բաբելոնէ յԵրուսաղէմ եւ կանգնէ զպարիսպն: Յոհաննէս որդի Յուդայի: Յատդուս որդի Յոհաննու: Առ սովաւ Աղեքսանդր Մակեդոնացի եկեալ յԵրուսաղէմ Աստուծոյ երկիր եպագ: Ոնիա, որդի Յատդեայ: Սիմոն որ արդարն կոչեցաւ, Եղիազար` եղբայր Սիմոնի: Առ որով եօթանասունքն թարգմանեցին զեբրայեցի աստուածեղէն գիրս ի Յոյն բարբառ հրամանաւ Պտղոմեայ: Մանասէ` հօրեղբայր Եղիազարու: Ոնիա, որդի Սիմոնի արդարոյ: Սիմոն որդի Ոնիայ: Առ սովաւ Յեսու Սիրաքայ:

Ոնիա որդի Սիմոնի: Իսկ յետ ԼԳ. ամաց, Անտիոքոս Եպիփանէսն երթեալ ի Հրէաստան, զքահանայապետութիւնն Հրէից Յեսովայ, որ եւ Յասոնն կոչէր, տայր եղբօր Ոնիայ, եւ ապա ի նմանէ հանէալ տայր Ոնիայ, որ եւ մենեղաւոսն կոչէր. եւ յետ Ե. ամի երթեալ յԵրուսաղէմ կողոպտէր զտաճարն, եւ զԱրամազդայ զՈղոմպիական զպատկերն կանգնէր, եւ ի շամրին զօտարասիրին Արամազդայ:

Առ այնու ժամանակաւ Մատաթիա ոմն ի քահանայիցն, որդի Ասամովնայ, ի Մովդէիմ գեղջէ, հանդերձ որդւովքն մարտնչէր ընդ զօրսն Անտիոքայ, յորում եւ Յուդա որդի նորա հալածէր զնոսա, եւ զտաճարն սրբէր, եւ զհայրենի կրօնս նորոգէր` որ զերիս ամսն եղծեալ էր:

Իսկ յետ Մենեղեայ քահանայապետի Հրէից` Աղկղիմոս, որեւ Յակիմոս, որ չէր յազգէ քահանայիցն, յաջորդէ զքահանայութիւնն: Վասն որոյ Ոնիա քահանայի որդի երթայ յԵգիպտոս, քաղաք շինէ զԱմովպօլիս, եւ ի նմա տաճար նման Երուսաղէմի: Իսկ Աղկիմոս գրգռեալ ընդ Յուդայի, եւ յետ սակաւ աւուրց. սատակի յԱստուծոյ, եւ ամենքին Յուդայի տային զքահանայութիւնն:

Յուդայ որ եւ Մակաբէ ամս Գ. ի ՃԾԵ. յողոմպիադին: Յովնաթան որ եւ Ափութ ամս ԺԹ: Սիմոն, որ եւ Թարոսի` ամս Ը: Հիւրկանոս որ եւ Յովնաթէս ամս ԻԶ. Արիստաբուլոս ամ Ա: Արիստաբուլոս ի վերայ քահանայութեան թագ եդ: Յաննէոս` որ եւ Աղեքսանդրոս ամս ԻԷ: Աղեքսանդրա կին Աղեքսանդրու ամս Թ: Այս Աղէքսանդրա Սաղինա կոչեցաւ. Հիւրկանոս ամս ԼԴ. զի Արիստաբուլոս եւ Հիւրկանոս որդիք Աղեքսանդրի ընդ միմեանս կռուէին: Պոմպիոս Հռովմայեցի եկեալ զԱրիստաբուլոս կապեալ ընդ իւր տարաւ եւ զՀիւրկանոս քահանայապետ հաստատէր. որ զկնի ԼԴ. ամաց գերեցաւ ի Պարթեւաց, եւ վախճանի Հրէից թագաւորութիւնն, եւ օծեալքն առաջնորդք զոր Դանիէլ ասաց. «զի օծեալ առաջնորդք քահանայապետքն էին, որք յետ դարձի գերութեանն առաջնորդէին ժողովրդեաննե: Սկսեալք առ Դարէհիւ ի ԿԵ. Ողոմպիադին, դադարեցին ի ՃՁԶ. Ողոմպիադին, ըստ Դանիէլեան մարգարէութեանն, նշանակաւ եօթներորդացն, զի յետ Հիւրկանեայ ոչ եւս ի քահանայական ազգէն կային, այլ աննշանք ամսօրեայք, եւ տարեւորք, եւ Հերովդէս այլազգի տիրէր, յորոյ ԼԲ. ամի ծնանի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, որում փառք յաւիտեանս ամէն:

Արդ ըստ յառաջադրին պայմանի զազգն Սեմայ նշանակեցաք մինչեւ ցգալուստն Քրիստոսի, օժանդակեալք յաստուածաշունչ գրոց. ժամ է արդ զՔամայն շարագրել, ոչ այնպէս որպէս զՍեմայն որդի ի Հօրէ պայազատել. այլ զթիւս ամաց եւ զանուանս թագաւորաց, եւ թէ որ ազգ հարստացեալ, մի զմիով ելեալ հասանէին առ մարմնանալ փրկչին. եւ յորում տեղւոջ մնաց բանն` յորժամ զՔամայն գրեցաք զսերունդ` որչափ ուսաք ի գրոց սրբոց, առցուք ի ձեռն գրել ի ստոյգ մատենից, ըստ Եւսեբեայ ժամանակական կանոնացն, եւ Մովսէսի Հայոց վիպագրի, որ ասէ այսպէս` զԲէլայ առ որով նախնին մեր Հայկ: Բազումք, բազում ինչ այլ ընդ այլոյ պատմեցին, բայց ես ասեմ զԿռոնոսդ անուն եւ զԲէլ, Նեբրովթ լեալ, որպէս եւ Եգիպտացիքն թուեն հաւասար Մովսէսի, այսպէս. Եփեստոս`. . . արեգակն, Կռոնոս, որ է Քամ, Քուշ, Նեբրովթ, թողեալ զՄեստրայիմ. զի առաջին իւրեանց ասեն լեալ մարդ զԵփեստոս: Հաւանելի է ի սմին Բէլայ զառաջիկայ շարագրութիւնս: Սա շինեաց զՈւռհայ, զոր յետոյ քակեաց Սենեքերիմ, եւ շինեաց Սելեւկիոս, որեւ զՍելեւկիա շինեաց: Յետ Խ. ամի մահուանն Բէլայ` որ է Նեբրովթ, ասեն թագաւորեալ Կամբիրոս Քաղդէացի. սա շինեաց զՇօշ քաղաք, որ է Ասպահան. սա եգիտ զներկուածս, եւ զնկարս ի կտաւսն. սա երեք աչք ունէր, եւ եղջիւր եւ էր հսկայ, եւ սա շինեաց չափս եւ կանգունս եւ կշիռս, եւ եհան զՆեբրովթեանսն:

Բէլ ամենայն Ասիաստանի թագաւորէ բաց ի Հնդկաց ամս ԿԲ: Նինոս նոյնպէս յետ Բէլայ ամս ԾԲ. ի ԽԳ. ամին Նինոսի ծնանի Թարա զԱբրահամ, սա շինեաց զՆինուէ: Շամիրամ կին Նինոսի ամս ԽԲ: Զամէս` որեւ Նինուաս` ամս ԼԲ: Արիոս ամս Լ: Արաղիոս ամս Խ: Քսերքսէս` որեւ Բաղիոս ամս Լ: Արմամիթրէս ամս ԼԸ: Բեղքոս ամս ԼԵ: Բաղէոս ամս ԾԲ: Աղտադաս ամս ԼԲ: Մամիղոս ամս Լ: Ի սորա ԺԴ. ամին վախճանի Յովսէփ:

Մամիղոս միւս ամս Լ: Սպարեթոս ամս Խ: Մանքաղէոս ամս Լ: Սպերոս ամս Ի: Ի սորա երրորդ ամին նախ Կեկրոպս թագաւորեաց Աթենացւոց: Ասկատադէս ամս Խ: Ի սորա ութերորդ ամին լեալ Մովսէս , Ձ. ամեայ եւ հանէ զժողովուրդն յԵգիպտոսէ: Ամէնտես ամս ԽԵ: Բելոքոս ամս ԻԵ: Բաղէպարէս ամս Լ: Լամբրիթէս ամս ԼԲ: Պաննիաս ամս ԽԵ: Սովսարմոս ամս ԺԹ: Զովսարէս ամս Ի: Ղամբերէս ամս Լ: Միթրէոս ամս ԻԷ: Տօտանէս ամս ԼԱ: Ի ԻԵ. ամին Տօտանայ, Եղիոն քաղաք առաւ: Տեւտէոս ամս Խ: Ոթինեւս ամս Լ: Դերկիղղոս ամս Խ: Եւպաղղէս ամս ԼԸ: Ի սորա ԼԳ. ամին, չորրորդ ամն Սողովմոնի` եւ շինել տաճարին: Լաւոսթենէս ամս ԽԵ: Հրէից ազգն յերկուս բաժանի:

Պերտիադէս ամս Լ: Ոփրատէոս ամս Ի: Ոփրատանէս ամս Ծ: Ակրապաղէս ամս Խ: Թոնոսկոնկողերոս, որ կոչի յունարէն Սարդանապալլոս ամս Ի: Ի սորա ժամանակս գնաց Յունան քարոզ Նինուէի, եւ սա է որ զղջացաւ եւ դարձաւ առ Տէր: Այս Սարդանապալլոս երեսներորդ եօթներորդէ ի Բէլայ` Ասորեստանեաց վերջին լեալ թագաւոր, թուլամորթ եւ բարեկեաց, յուլութեամբ անցոյց, քան որ յառաջ էին քան զինքն, վասնորոյ եւ Վարբակէս ոմն Մեդացի գաւառաւ, առաքինի արութեամբ, եւ լաւ սրտին քաջութեամբ, զօրավար էր Մարաց` մի յայնցանէ որք ամի ամի երթային ի Նինոս քաղաք` ի զօրավարութիւն: Սա ծանուցեալ զանմարդի բարս նորա, խտացուցանէր առատութեամբ բարեկամս իւր. մանաւանդ զսպարապետն Բաբելացւոց զԲեղեսիոս, որով տուեալ ճակատ ի պարտութիւն մատնեալ զՍարդանապալլոս. եւ նա մտեալ յապարանս իւր հրոյ ճարակ տուեալ զանձն մեռանի: Իսկ Վարբակէս զԲելեսիա, Բաբելոնի արքայ կացուցեալ, որպէս զմերն Պարոյր պսակեալ, վասն զի օգնականութիւն գտեալ եւ ի նմանէ եւս, ինքն ի Մարս փոխեաց զիշխանութիւնն Ասորեստանեաց, եւ էր իշխանութիւն մինչեւ ցԴէոկէս Մարաց թագաւոր: Իսկ ի միջին ժամանակին, առանձին հարստանային Քաղդէացիքն, որոց ուրոյն իմն գրեն ժամանակացն յաջորդութիւնքն: Եւ այլ ազգք ընդ իւրաքանչիւր թագաւորօք են: Եւ արդ աստանօր գրել պարտ է զՔաղդէացւոց թագաւորս:

Փուս. ամս ԺԶ: Ի սորա ԶԺ. ան ամին եդաւ առաջին Ողոմպիադն: Թակղաթփաղասար ամս ԻԷ: Սա յերրորդ ամին ել ի Հրէաստան եւ զմեծ մասն գերեաց: Սաղմանասար Ասորեստանեաց ամս ԺԶ. Եւ սա յերրորդ ամին իւր, եւ յութերորդ Ողոմպիադին գերեաց զԺ. ցեղսն Իսրայէլի, եւ եբարձ զթագաւորութիւնն որ ի Սամարիա: Սենեքերիմ Ասորեստանեաց ամս ԺԸ: Սա ել ի վերայ Երուսաղէմի, եւ զքաղաքն Յուդայ պաշարեաց, ուստի մինչեւ ի Նաբուքոդոնոսոր թուեն Քաղդէացւոց վիպագիրքն ամս ՁԸ. եւ սա յետ Սենեքերիմայ: Ասորդան որդի նորա ամս Ը: Ասամովգէս ամս ԻԱ: Եւ նորին եղբայր ամս ԻԱ: Եւ ապա Նաբուպաղսար ամս Ժ: Մարուդաք Բաղդան ամս Ժ: Եւ ապա Նաբուքոդոնոսոր ամս ԽԳ. ի ԻԲ. Ողոմպիադին: Սա ի Ժ. երորդ ամին Եղիակիմայ եւ իւրն` հնազանդեաց զհրէայսն եւ զմեծ մասնն ի գերութիւն տարաւ, զԴանիէլ եւ զերեք մանկունքն յետ Գ. ամի, զի այլ եկն եւ տարաւ գերի եւ զՅովակիմ: Իսկ ի ԻԳ. ամի իւր` առ զԵրուսաղէմ. եւ յետ Ե. ամսոց այրեաց Նաբուզարդան դահճապետն զտաճարն. եւ ի Ի. ամի գերութեանն վախճանի Նաբուքոդոնոսոր. եւ յաջորդէ ի տեղի նորա որդի նորա որ է Բաղտասար. եւ Իզմարուդակ ամս Բ: Յետ որոյ Աստիագէս ամ մի. յորս ետես երեւեալ յորմն գրեալ զգիրն զոր մեկնեաց Դանիէլ: Դարեհ մար` ամս Դ: Դարեհ-Արշաւիր ամս Գ: Եւ ապա բարձեալ Բաբելացւոցն իշխանութիւն: Բայց մեք զՄարացն կարգեսցուք զթագաւորս:

Յետ Սարդանապալլեայ թագաւորէ առաջին Վարբակէս ամս ԻԸ: Սովսարմոս ամս Լ: Մամիկար ամս Խ: Կարդիկեաս ամս ԺԳ: Դիոկէս ամս ԾԴ: Սա զԵկբատանա շինեաց: Փրաւորտէս ամս ԻԴ: Կիաքսարէս ամս ԼԲ: Աշդահակ ամս ԼԸ: Զսա սպանանէ Տիգրան Հայկազնի աջակից Կիւրոսի Պարսից:

Եւսեբի եւ այլ պատմագիրք ասեն, թէ միայն Կիւրոս ընկեաց զԱշդահակ, եւ եբարձ զՄարաց թագաւորութիւնն: Բայց Մովսէս Տիգրանայ` ասէ` սպանեալ զԱշդահակ եւ ճշգրտէ յոլովակի իրօք, տեսլեամբ երազոյն, եւ խորամանկ կեղծաւորութեամբ առնուլ զքոյրն Տիգրանայ, եւ նմա յայտնեալ զխորութեանս սրտին զխորհուրդն. զոր իմացեալ Տիգրանայ զոր տեսեալ յանուրջս, նա ի տուընջեան կատարեաց: Այլ թէեւ զԿիւրոս ասեն` չէ անդէպ, զի ի միում գոլով ժամանակի եւ Տիգրան գործակալ եւ նիզակակից Կիւրոսի զնորա կատարէ հրաման:

Բայց յայսմ վայրի կամիմ եւ զԼիւդիացւոց թագաւորութենէն գրել, զի յ՚ԲԺ. ան ամի Սովսարմիւսեայ Մարաց թագաւորին կարգեցաւ առաջին Ողոմպիադն, եւ ի նմին ամի թագաւորէ Լիւդացւոց առաջին Արդիսոս Աղիատտայ` ամս ԼԶ: Աղիատտէս` ամս ԺԴ. Մելէս ամս ԺԲ: Կանդօլլէս ամս ԺԷ: Զայսմ զԿանդօլեայ վէպ համբաւէ Հերոդոտոս թէ տռփացեալ յիւր զուգակիցն, կարծէր քան զամենայն կին գեղեցիկ գոլով նմա. եւ մերկ ի հանդերձէն գաղտ ցուցանէր զնա Գիգեայ, զոր իմացեալ զայն ամուսնոյն` ցասմամբ զեղոյր ընդ առականսն` եւ տայր սպանանել զԿանդուլէս` կին լինելով ինքն Գիգեայ:

Գիգէս` ամս ԼԶ. Արդուս` ամս ԼԸ: Սադիարտէս ամս ԺԵ: Աղիատտէս ամս ԽԹ: Կրոյիսոս ամս ԺԵ. զոր ի ԴԺ. ան ամի Կիւրոսի ասի վախճանեալ ի նմանէ, եւ վճարիլ թագաւորութեանն Լիւվդիացւոց: Իսկ Մովսէս Հայոց պատմագիր Արտաշէսի Պարթեւի ասէ` կալեալ զԿրոյիսոս, եւ բազում վկայս ի մէջ ածէ, զոր յիւրում գիրսն գտցես: Արդ` ըստ այս գունի պատմութեանս զԲաբելացւոցն, եւ զՄարացն, եւ զԼիւդացւոցն բարձեալ զիշխանութիւն թագաւորէ` Կիւրոս ամս Լ:

Սա յառաջին ամին իւրոյ արձակեաց զգերի ազգին Հրէից Ե. բիւրս, որք եկեալ յԵրուսաղէմ զսեղանն կանգնեցին, եւ հիմունս արկին տաճարին. եւ վասն շրջակայ ազգացն անկատար մնաց գործն մինչեւ ցԴարեհ Վշտասպեայ: Տմիւրիս Բամբիշն Մասագեցւոց սպան զԿիւրոս: Կամբիւսէս ամս Թ: Մոգքն Բ. եղբարք ամիսս Ը: Դարեհուստր Վշտասպեայ` ամս ԼԶ: Ի սորա երկրորդ ամին շինէ Զօրաբաբէլ զտաճարն, եւ կատարի, ի Դ. ամս. ի ԿԵ. Ողոմպիադին: Քսերքսէս Դարեհի ամս ԻԱ: Արտաւան ամիսս Է: Արտաշէս երկայնաբազուկ ամս Խ: Զեսթեր ոմանք առ սովաւ ասացին, բայց ես չառնում յանձն ասաց Եւսեբի. զի Եզրի գիրքն որ առ սովաւ էին, չյիշէ ինչ անդ: Քսերքսէս ամիսս Բ: Սոկդիանոս ամիսս Է: Դարեհ հարճորդի ամս ԺԹ. ի ՁԹ. Ողոմպիադին: Արտաշէս ուշեղ ամս Խ: Առ սովաւ Եսթեր: Արտաշէս որեւ Ովքոս` ամս ԻԶ: Արտաշէս Ովքայ` ամս Դ: Դարեհ Արշամայ ամս Զ: Բաւեալ ամս ՄԼ:

Ապա Աղեքսանդր Մակեդոնացի թագաւորէ յառաջին ամի ի ՃժԱ. Ողոմպիադին, եւ յ՚է. ամի իւր զԲաբելոն կալաւ, զԴարեհ սպան եւ եբարձ զՊարսից տէրութիւնն: Իսկ աստանօր վասն զԱղեքսանդր յիշելոյ կամիմք ի սկզբանէ զթագաւորսն Մակեդոնացւոց զգրի հարկանել, զի Աղեքսանդրոս ոչ առաջին` այլ ԻԴ. էր: Իսկ առաջին թագաւոր Մակեդոնացւոց եղեւ Կարանաս ամս ԻԲ: Կոյինոս` ամս ԺԲ: Տիւրիմաս ամս ԼԸ: Պերդիկաս ամս ԾԱ: Արգեղոս` ամս ԼԸ: Փիլիպպոս` ամս ԼԸ: Այերայոս ամս ԻԶ: Աղկետաս` ամս ԻԹ: Ամինտաս` ամս Ծ: Աղեքսանդր` ամս ԽԴ. Պերդեկոս` ամս ԻԸ: Արքեղայոս` ամս ԻԴ. Որեստէս` ամս Գ: Արքեղաւոս ամս Գ: Ամինտաս` ամ Ա: Պաւսանիաս` ամ Ա: Ամինտաս` ամս Զ: Արգէոս` ամս Բ: Ամինտաս` ամս ԺԸ: Աղեքսանդրոս ամ Ա: Պտղոմէոս ամս Դ: Պերդիկաս` ամս Զ: Փիլիպպոս ամս ԻԶ: Աղեքսանդրոս Փիլիպպեան` ամս ԺԲ. եւ ամիսս Զ:

Սա տիեզերակալեաց ընկեցեալ զբազում թագաւորս կեցեալ ամս ԼԲ. վախճանի ի Բաբելոն, եւ ապա ի բազումս անկեալ իշխանութիւնն: Թագաւորէ նմին Մակեդոնացւոցն, Փիլիպպոս` որեւ Արիտէոս, եւ յԱղեքսանդր Եգիպտոսի, Պտղոմէոս` Ղագոսի: Եւ յետ Ե. ամի Ասիացւոց թագաւորէ Անտիգոնոս. եւ յետ ԺԲ. ամի մահուանն Աղեքսանդրի, Ասորւոց, եւ Բաբելոնի, եւ վերնոյ կողմանցն թագաւորեաց Սելեւկիոս Նիկանովր: Իսկ վասն յիշելոյ զսոսա յայսմ վայրի կամիմք զանուանս իւրաքանչիւրոցն գրով ցուցանել: Յետ Աղեքսանդրի` թագաւորէ Մակեդոնացւոց առանձինն Փիլիպպոս, որեւ Արէդէոս ամս է: Կասանդրոս ամս Ե: Որդիք սորա ամս Դ. Դեմետրոս ամս ԺԵ: Պիւռոս` ամիսս է: Լիսիմաքոս` ամս Ե. եւ ամիսս Է: Պտղոմէոս Կերօնոս ամ Ա. եւ ամիսս Թ: Մելագրոս ամիսս Բ: Անտիպատրոս` աւուրս ԽԵ: Սոսթենէս` ամս Բ: Անտիգոնոս Գոնատաս` ամս ԼԶ: Դեմետրոս` ամս Ժ: Անտիգոնոս` ամս ԺԵ: Փիլիպպոս ամս ԽԲ: Պերսեւս ամս Ժ: Յետ սպանմանն Պերսեւսի, Հռոմայեցիքն զՄակեդոնացիսն ազատս արարին, ինքնօրէն աղիկամիս թողին ամս ԺԴ: Սուտ Փիլիպպոսն ամ մի : Բովանդակ ամս ՈԽԵ:

Ժամանակ է եւ զայլոցն գծագրել: Յետ Ե. ամի մահուանն Աղեքսանդրի թագաւորէ Ասիացւոցն`– Անտիգոնոս ամս ԺԸ: Դեմետիոս Պողիորկետէս ամս ԺԷ: Սոքա այսքան ընդ երկոսեանն ամս ԼԵ: Կամիմ եւ զոր յետ սոցայս շարակարգել:

Ասորւոց եւ Բաբելոնի եւ վերնոյ կողմանցն յետ ԲԺ. ան ամի մահուանն Աղեքսանդրի թագաւորէ Սելեւկոս Նիկանովր ամս ԼԸ. Անտիոքոս Սովտեր ամս ԺԹ: Անտիոքոս Թէոս` ամս ԺԵ: Ի սորա մետասան ամին Պարթեւք ի Մակեդոնացւոցն ապստամբին, եւ ի նոցանէ թագաւորէ Արշակ` յորմէ Արշակունիքն: Սելեւկոս Կալինիկոս` ամս Ի: Սելեւկիոս Կերունոս` ամս Դ: Անտիոքոս մեծն` ամս ԼԶ: Սելեւկիոս` ամս ԺԲ: Առ սովաւ Մակաբայեցւոց երկրորդ պատմութիւնն:

Անտիոքոս Եպիփանէս` ամս ԺԱ: Սա զՀրէայսն նախ բռնադատէր կռապաշտել անհնարին վշտօք, զոր ուսցիս ի գրոցն Մակաբայեցւոց: Անտիոքոս Եւպատովր` ամս Բ: Դեմետրիոս Սովտեր ամս ԺԲ: Ի սորա յերրորդ ամին Յուդա Մակաբէ զօրավար Հրէից:

Աղեքսանդրոս` ամս Թ. եւ ամիսս Ժ. Դեմետրիոս ամս Գ: Անտիոքոս Սիդէացի ամս Թ: Արշակ Պարթեւ զԱնտիոքոս սպանանէ: Դեմետրիոս միւսանգամ ամս Դ: Անտիոքոս Գրեպոս` ամս ԺԲ: Անտիոքոս Կիւղիկենոս` ամս ԺԸ: Փիլիպպոս ամս Բ: (10)

Ասորոց իշխանութիւնն ցսոսա հասեալ վախճանէր, ի ՃՀԲ. Ողոմպիադին:

Գրեմք եւ զՊտղոմեանց ժամանակսն:

Զկնի մահուանն Աղեքսանդրի` թագաւորէ Եգիպտոսի, որպէս ասացաւ յԱղեքսանդր: Պտղոմէոս Ղագիոս ամս Խ: Պտղոմէոս Ֆիլատելֆոս, ամս ԼԸ: Սա զՀրէիցն զգիրսն ի Յոյն լեզու ետ թարգմանել:

Պտղոմէոս Եւերգետէս ամս ԻԶ: Պտղոմէոս Ֆիլիպատովր ամս ԺԷ: Պտղոմէոս Եպիփանէս ամս ԻԴ: Պտղոմէոս Փիլիմետովր ամս ԼԵ:

Ի սորա Ի. ամին Յուդա Մակաբէ զօրավար Հրէիցն: Պտղոմէոս Եւերգետէս ամս ԻԹ: Պտղոմէոս Փիսկոն որեւ Սովտեր ամս ԺԷ: Պտղոմէոս` որեւ Աղեքսանդրոս ամս Ժ: Պտղոմէոս որ մերժեցաւն ամս Ը: Պտղոմէոս Դիոնիսոսն ամս Լ: Կղէոպատրա ամս ԻԲ: Ի սորա երրորդ ամին թագաւորէ Հռովմայեցւոցն Գայիոս որեւ Յուլիոս ամս Ե. եւ ապա Օգոստոս ամս ԾԶ, որ սպան զԿղէոպատրա. ի ԵԺ. ան ամի իւրում, եւ տիրէ Եգիպտոսի. Պտղոմեանց ժամանակք ՄՂԶ:

Արդ վասն զի յայսոսիկ ժամանեցաք թագաւորութիւն մեծարգոյ, պարտ վարկաք նախ գրել զթողլոց ազգացն զթագաւորսն. զի յետ ճառելոյ վասն Պտղոմեանցն ի գիրս Եւսեբիայ, ասէ վասն Յունաց` որպէս Յոյնք գրեն զնախնեացն զպատմութիւնս, եւ ապա զանուանս իւրաքանչիւրոցն գրէ: Արդ սկըսանիմք զԵգիպտացւոցն նախ եւ զայլս ընդ նմին, եւ ի վերջոյ զՀռոմայեցւոցն, յորում ամենայնքն բովանդակեն:

Առաջին հարստութիւն Եգիպտացւոցն ի Մանեթայ ասացեալ, ունել ասէ նախ` Մենէս Թիւնէացի, եւ սորա Է. որդիք ամս ՄԾԸ: Բ. Հարստութիւն Թ. թագաւորաց ամս ՄՂԷ: Գ. Հարստութիւն Մեմփացւոց Ը. թագաւորաց ամս ՃՂԸ: Դ. Հարստութիւն ԺԵ. թագաւորաց Մեմիացւոց ամս ՆԿԸ: Ե. Հարստութիւն Եղեփանտացւոց ԼԱ. թագաւորաց ամս Ճ: Զ. Հարստութիւն Կինմինիտովկրիս` ամս Դ: Զ. երորդ հարստութիւն Կինմինիտովրիս` որ յիւրում ժամանակս քաջ քան զամենայն արս էր, եւ գեղեցիկ քան զամենայն կանայս:

Է. Հարստութիւն Մեմփացւոց Ե. թագաւորաց ամս ՀԵ: Ը. Հարստութիւն Մեմփացւոց Ե. թագաւորաց ամս Ճ: Թ. Հարստութիւն Հերակլիսպոլիտացւոց Դ. թագաւորաց` ամս Ճ: Ժ. Հարստութիւն նոցա եւս ԺԹ. թագաւորաց ամս ՃՁԷ: ԺԱ. Հարստութիւն Դիպողիտացւոց ԺԶ. թագաւորաց ամ ԾԹ: ԺԲ. Հարստութիւն Դիպոլիտացւոց Է. թագաւորաց ամս ՄԽԸ: ԺԲ հարստութիւնս ՃՀԳ. ամ ի ջրհեղեղէն:

ԺԳ. Հարստութիւն նոցա դարձեալ Կ. թագաւորաց ամս ՆԾԴ: ԺԴ. Հարստութիւնք Սոիտացւոց ՀԶ թագաւորաց ամս ՃՁԴ: ԺԵ. Հարստութիւն Դիոպոլիտացւոց ԺԶ. թագաւորաց ամս ՄԾ: ԺԶ. Հարստութիւն Թեբաեցոց Ե. թագաւորաց ամս ՃՂ: ԶԺ. ան հարստութիւնս կշռի յառաջին ամին Աբրահամու:

Հարստութիւն հովուացն ամս ՃԳ: Ի դէպ է կոչել հովիւս զՅովսէփ եւ զեղբարս նորա: Հարստութիւն Դիոպոլիտացւոց ԾԴ. թագաւորաց ամս ՅԽԸ: Աստանօր ԱԺաներորդ թագաւորք են Քեներէս, յորոյ ի ԶԺ. ան ամին Մովսէս անցոյց զժողովուրդն, եւ նա ի տեղն մնաց:

Հարստութիւն Դիոպոլիտացւոց Ե. թագաւորաց ամս ՃՂԳ: Յայսմ ամի առաւ Ելիոն: ՅԱբրահամէ ամք ՊԼԵ: Հարստութիւն Դիոպոլիտացւոց ԺԲ. թագաւորաց ամս ՃՀԸ: Հարստութիւն Տանիացւոց Է. թագաւորաց ամս ՃԼ: Հարստութիւն Բուբաստիացւոց Գ. թագաւորաց` ամս ԻԹ: Հարստութիւն Տանիացոց Գ. թագաւորաց ամս ԽԴ. Հարստութիւն Բոկքորիսսաիտացւոց ամս ԽԳ: Առ սովաւ Գառն խօսեցաւ` զսա կենդանւոյն այրեաց Սաբանոն, որ յետ սորա: Հարստութիւն Եթէոպացւոց Գ. թագաւորաց ամս ԽԴ: Հարստութիւն Սայիտացւոց Թ. թագաւորաց ամս ՃԿԵ: Հարստութիւն Պարսից Ը. թագաւորաց ամս ՃԻ. եւ ամիսս Դ. Հարստութիւն Ամիրտայոս Սայիտացի ամս Զ: Հարստութիւն Մենդիսացոց Դ. թագաւորաց ամս ԻԱ: Հարստութիւն Սեբեննիտացւոց Գ. թագաւորաց ամս Ի: Հարստութիւն Պարսից Գ. թագաւորաց ամս ԺԶ: Որոց վերջին Դարեհ զոր սպան Աղեքսանդր:

Յառաջին ամէ ԶԺ. աներորդ հարստութեանն մինչեւ յեօթներորդ ամն Աղեքսանդրի, որ սպան զԴարեհ եւ կալաւ զԵգիպտոս, եւ շինեաց զԱղեքսանդրի, լինին ամք ՌՈՁԷ:

ԶՍիկոնացւոց թագաւորացն արդ ձեռնարկեմք գրել. որոց առաջին ի ԵԺ. ան ամին Բելայ կացեալ թագաւոր: Եգիաղ եւս ամս ԾԲ: Եւրոփս ամս ԽԲ. ի ԻԲ. ամին սորա ծնանի Աբրահամ: Մեղքին ամս Ի: Ապիս ամս ԻԵ: Թեղքսիոն ամս ԾԲ: Եգիդրոս ամս ԼԴ: Թուրիմաքոս ամս ԽԵ: Ի Զ. ամին Թուրիմաքայ թագաւորէ Արգիացւոց առաջին Ինաքոս: Ղեւկիպոս ամս ԾԳ: Մեսապոս, ամս ԽԷ: Երաստոս, ամս ԽԶ: Պեմէոս ամս ԻԹ: Որթոպոլիս ամս ԿԳ: Մարաթիոս ամս Ժ: Մարաթոս ամս Ի: Բերեւս ամս ԾԵ: Կորաքս ամս Լ: Եպոպեւս ամս ԼԵ: Ղաւոմեդոմ ամս Խ: Սիկիոն ամս ԽԴ: Սիկիոն` յորմէ Սիկոնացիք կոչեցան` որք յառաջ Եգիացիք կոչէին: Պօղիբոս ամս Խ: Ինաքոս ամս ԽԲ: Փեստոս ամս Ը: Ադրաստոս ամս Դ: Պօղիփիլէս ամս ԼԱ: Պեղասգոս ամս Ի: Զեւքսիպոս ամս ԼԱ: Բաւեալքս ամս ՋԾԸ: Յետ որոց քուրմք Կառնեայ ամս ԼԳ. այլ ոչ թագաւորք:

Թագաւորք Արգիացւոց. սկսեալք ի վեցերորդ ամի Թուրիմաքայ, որոց առաջին Ինաքոս` ամս Ժ. ուստի Ինաքի աշխարհն կոչի: Փորոնեւս ամս Կ: Ապիս ամս ԼԵ: Արգոս ամս Հ. ուստի աշխարհին անուն փոխեցաւ Արգիա: Կրիասոս ամս ԾԴ: Փորբաս` ամս ԼԵ: Տրիոպաս` ամս ԽԷ: Կրոոտովպոս` ամս ԻԱ: Սթենեղոս` ամս ԺԱ: Դանաւրոս`ամս Ծ: Ղինկեւս` ամս ԽԱ: Աբաս` ամս ԻԳ: Դարգանեայ թագաւորեաց Տրովս, ուստի եւ Տրովացիք կոչեցան: Պրոիտոս` ամս ԼԱ: Արգիացւոց թագաւորք դադարեցին բաւեալք ամս ՇԽԴ:

Ի Ճ. երորդի ամի ծառայութեանն յԵգիպտոս, եւ յ՚ԼԲ. ամի Փորբասոյ Արգիացւոց, թագաւորէ Աթենացւոց նախ առաջին. Կեկրովփս Դիփիսէս` ամս Ծ. Կրանոս` ամս Թ: Ամփիքտիոն` ամս Ժ. Երեքթիոնիոս` ամս Ծ: Պանդիոն` ամս Խ: Երեքթեւս` ամս Ծ: Կեկրովփս երկրորդ` ամս Խ: Պանդիոն` ամս ԻԵ: Եգեւս ամս ԽԸ: Թեսեւս` ամս Լ: Մենէս` ամս ԻԳ: Դեմոփոն` ամս ԼԳ: Ոքսինտէս` ամս ԺԲ: Ափիտաս ամ մի: Թիմոետէս` ամս Ը: Մեղանթոս` ամս ԼԷ: Կոդրոս` ամս ԻԱ: Մեղոն` ամս Ի:

Մինչեւ ցկեանս իշխանք: Ակաստոս` ամս ԼԶ. Արքիպպոս ամս ԺԹ: Թերսիպոս` ամս ԽԱ. Փորբաս` ամս ԼԱ: Մեգակղէս` ամս Լ: Դիոգնիտէս` ամս ԻԸ: Փերակղոս` ամս ԺԹ: Արիփրոն` ամս Ի. Թեսպիեւս` ամս ԻԷ: Ագամեստովր` ամս Ի: Եսքիղոս` ամս ԻԳ: Յեսքիղա առաջին ամին Լիւդացւոց առաջին թագաւորէ Արգիսոս, եւ ի սորա երկրորդ ամին եդաւ առաջին Ողոմպիադն, զայս Ողոմպիադս եդ Իփիստոս Պրաքսիոն Իդիմոնայ. եւ յայնմ ժամանակէ թուին Յունաց ժամանակագրութիւնն վաւերական, զի յառաջ քան զայս իւրաքանչիւր ոք որպէս յօժարէր հրաման տայր:

Աղկմիոն` ամս Բ: Քարոբս` ամս Ժ: Եսեմեդէս ամս Ժ: Կղեդիկոս` ամս ժ: Իպպոմենէս` ամս Ժ: Լէոկրատէս` ամս Ժ: Ափսանդրոս` ամս Ժ: Եռիքսէասամս Ժ: Աթենացւոց թագաւորք եզերեցին յետ ՊՀԳ. ամաց: Պահանջէ կարգադրութիւնս ընդ սոսա եւ զՂակեդոմնացւոցն գրել, որոց նախ ի ԶԺ. ան ամի Սամուէլի եւ Սաւուղայ թագաւորէ Եւռիսթեւս` ամս ԽԲ. Ագիս ամ մի: Եքեստրատոս` ամս ԼԵ: Ղաբովտիս ամս ԼԷ: Դորիսթովս` ամս ԻԹ: Ագեսիղաւոս` ամս ԽԴ: Արքեղաւոս` ամս Կ: Տեղեկղոս` ամս Խ: Աղկամենէս` ամս ԼԷ: Եւ սպառեցան յամս ՅԻԷ:

Միով ամաւ զկնի սոցա առաջին ամին, որ է ԺԷ. ամ Սամուէլի եւ Սաւուղայ, թագաւորէ Կորնթացւոցն առաջին` Աղետես` ամս ԼԵ: Իքսիոն ամս ԼԷ: Ագեղաւոս` ամս ԼԷ: Պրիմնիս` ամս ԼԵ: Բակիս` ամս ԼԵ: Ագեղաս` ամս Լ: Եւդեմսս` ամս ԻԵ: Արիսդոմեղիս` ամս ԼԵ: Ագեմոն` ամս ԺԶ: Աղեքսանդրոս` ամս ԻԵ: Տեղեստէս` ամս ԺԲ: Աւտոմենէս` ամս Բ: Բաւեալք ամս ՅԻԴ: Ի միում ամի սոքա, եւ Լակեդեմոնացիքն վճարեցան յառաջին Ողոմպիադին:

Վերջոյ ամենեցուն հեթանոսական ազ գաց եւ թագաւորաց, կամեցաք եւ զՀռովմայեցւոցն արտայայտել զշարս, զի յայլոց ոչ ոք ժամանեաց առ որ մերն է բաղձալի, այսինքն ծագումն յերկնից լուսոյ Քրիստոսի, արեգականն արդարութեան: Իսկ սոքա զոր հանդերձեալս եմք գրել, թէպէտեւ գիշերի անկան յուղիս, զառաջինն` ընդ այլ խաւար գնացսն: Սակայն ի նոցանէ բազումք արժանի եղեն լուսոյ, զոր յիւրում տեղւոջն տեսցես:

Եւ արդ յետ երեք ամաց առնլոյն զԵլիոն, թագաւորէ Լատինացւոց Բ. ամաւ յառաջ քան զՍամփսոն, որ է ԻԹ. ամ Տօտանեայ զառաջինն. Ենիաս ամս Գ: Ասկանիոս՝ ամս ԼԴ: Սիղուիանոս Ենեայ` ամս ԻԹ: Լատինոս Սիղուիանոս` ամս ԼԱ: Լատինոս կոչի ազգն ի Լատինոսէ զամս ՆԿ: Ենիաս Սելեւիաս ամս Ծ: Աղբաս Սելեւիաս` ամս ԼԹ: Եպիտոս Սելեւիաս ամս Ծ: Կապիս Սելեւիաս` ամս ԻԸ: Անքիսէս Սելեւիաս` ամս ԺԳ: Տիբերիոս Սիլուիաս` ամս Ը: Ագրիպպաս` Սիլուիաս ամս ԽԱ: Արիմուլոս Սիլուիաս` ամս ԺԹ: Աւենտիոս Սիլուաս` ամս ԼԷ: Պրոկաս Սիլուաս` ամս ԻԱ: Ամուղիոս Սիլուաս` ամս ԽԳ: Ի սորա ԺԹ. ամին առաջին Ողոմպիադն: Ռոմելլոս ամս ԼԸ: Սա յ՚ԹԺ. ամի իւրոյ որ էր Դ. ամ, ԱԺ. ան Ողոմպիադին տաճարս եւ պարիսպս ի Հռոմ շինեաց, յորմէ համարին զամս շինութեան նորա ցառաջին ամն Փիլիպպոսի, եւ Լատենացիք Հռոմայեցիք կոչեցան, եւ լինի յԵնեայ յՌոմելոս ամք ՆԻԶ:

Նումաս Պոմպիլիոս` ամս ԽԱ: Տուղոս Իտեղիոս` ամս ԼԲ: Նումաս Պոմպիլիոս, Բ. ամիս յաւել ի տարին, զյուն եւ զփեքան, զի յառաջագոյն Ժ. ամիս անուանէր: Անկոս Մարկոս` ամս ԻԳ: Տարկինոս Պրիսկոս` ամս ԼԷ: Սերբիոս Տուղոս` ամս ԼԳ: Տարկինոս Սուպերբոս` ամս ԼԵ: Աստանօր դադարեն սոքա, եւ ապա հիպատք յետ թագաւորացն կալան զՀռոմ Բրուտեանք. ապա ռամկապետք, յետ այնորիկ դիկատորք` որ են ճարտարախօսք: Եւ դարձեալ հիպատք, որ կացին յետ Տարկինայ, մինչեւ ցՅուլիոս Գայիոս զամս ՆԿ:

Իսկ յետ սոցա ի յերկրորդ ամի ՃՁԴ. Ողոմպիադին, միահեծան թագաւորէ Հռովմայեցւոցն` Գայիոս Յուլիոս ամս Ե. պակաս Է. ամիս: Ի սմանէ յառաջ կայսերք անուանեցան, մինչեւ ի սա համարին ամք Կղէոպատրեայ Բ. ամ զի Ի. ամ զՀռոմայեցւոցն ձեռամբ կեայ:

Օգոստոս ամս ԾԶ. եւ ամիսս Զ: Ի սորա առաջին ամէն Անտիոքացիք զամս իւրեանց թուեն: Ի սորա Ժ. ամին բարձան Հրէիցն առաջնորդք, եւ թագաւորէ Հերովդէս այլազգի:

Իսկ ի ԽԲ. ամի Օգոստոսի եւ ԼԲ. ամին Հերովդի, անժամանակ Որդին Աստուծոյ ժամանակաւ ծնեալ լինի ի սրբոյ կուսէն, եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն:

Զնախաւորութիւն երկուց ազգացն, զՍեմայ, եւ զՔամայ, արտասանեալ համառօտեցաք` որչափ մարթ էր, հասուցեալ զսոսա պայազատօք եւ ժամանակօք մինչեւ յամսն յորում յայտնեցաւ մարմնովն Տէրն որ կամեցաւ լինել մարդ: Եւ արդ ըստ ուխտադրութեան յառաջաբանին, եւ զՅաբեթին արկցուք ձեռն ի գործ գրել. զոր ըստ ազգի, եւ զորս փոխանորդութեամբ ի նոցանէ Պարթեւացն, մինչեւ այսոքիմբք ժամանեսցուք առ որ արար զերկոսին մի, ՏԷր մեր: Եւ զի առ Թորգոմ եկեալ անդանօր բանն առ զտեղի, ի նմանէ աստանօր սկսայց պատմաբանել:

Թորգոմ, ասէ, ծնանի զՀայկն: Այս Հայկ, ի մէջ սկայիցն, մի յայնցանէ էր, որք յղացան զամբարտաւանութիւն, եւ ծնան զամբարիշտ խորհուրդ աշտարակաշինութեանն. որք յետ փլանելոյ ամբարտակին անլուր բարբառոյ միմեանց լեալ բաժանմամբ լեզուացն, եւ խրոխտանօք ի վերայ միմեանց տիրապետել կամելով: Սա ամբարձ զձեռս իւր ընդդէմ Բելայ, որ յայլոցն յինքն յափշտակեալ բռնանայր յերկրի, ոչ հնազանդեալ Բելայ, առնու զորդի իւր զԱրմանեակ` զոր ծնաւ ի Բաբելոն, չուեալ յԱյրարատ ոգւովք Յ. եւ երկու յարեցելովք ի նա. շինէ տուն կալուածոյ ի լեռնոտան, եւ տայ Կադմեայ որդւոյ Արամանեկայ, եւ ինքն երթայ ի տեղի մի ընդ արեւմուտս հիւսիսոյ, եւ անուանէ զնա Հարք:

Իսկ միապետեալ Բելայ զայլսն ամենայն, կոչէ եւ զՀայկ ի Բաբելոն, որում ոչ առեալ յանձն, գայ ի վերայ նորա բազում խրոխտանօք, եւ Հայկն նետահար արարեալ զԲէլ սատակէ, կեցեալ ամս ոչ սակաւս մեռանի, յանձն առնելով զաղխն Արամանեկայ:

Արամանեակ որդի Հայկայ, յետ մահուան հօրն թողու զերկու զեղբարս իւր զԽոռ եւ զՄանաւազ ի Հարք, եւ զորդին Մանաւազայ Բազ ի Մանավազայ եւ ի Բազայ` լեալ նահապետութիւն, Մանաւազեայ եւ Բազնունեաց, եւ որ Գնունին անուանին: Իսկ ի Խոռայ` ազգն Խոռխոռունեաց: Եւ Արամանեակ բնակի ի լեռնամէջս դաշտի, եւ կոչէ զլեառնն Արագած: Սա կեցեալ ամս յոլովս ծնանի զԱրմայիս` եւ այլ ամս բազում մեռանի:

Արմայիս որդի Արամանեկայ. սա շինէ իւր տուն ի վերայ ոստոյ միոյ առ եզերբ գետոյն, եւ կոչէ յիւր անուն Արմաւիր, եւ զգետն յանուն թոռին իւրոյ Երաստայ` Երասխ. եւ զորդի իւր զՇարայ զյոլովածին եւ զշատակեր, առաքէ ի դաշտ մի ընդ հիւսիսի` արգաւանդ եւ բերրի, յորոյ անուն կոչեցավ Շիրակ: Այս Արմայիս ծնանի զԱմասիա, կեցեալ ամս բազում մեռանի:

Ամասիա` որդի Արմայիսայ. սա բնակէ յԱրմաւիր, ծնանի զԳեղամ եւ զՓարոխ, եւ ցՑոլակ, շինէ մերձ ի լեռանն երկու տունս, եւ տայ Բ որդւոցն արւոյն Փարոխայ եւ կայտռին Ցոլակայ, որք կոչեն յանուն նոցա Փարախոտ եւ Ցոլակերտ, եւ լեառնն յանուն իւր Մասիք. սա կեցեալ ամս սակաւ յԱրմաւիր` մեռաւ:

Գեղամ որդի Ամասիայ. սա ծնաւ զՀարմա. շինէ զեզր ծովակի միոյ, եւ կոչէ զլեառն Գեղ եւ զշէնսն Գեղաքունի, եւ զծովն Գեղաքունոյ ծով: Ծնանի Գեղամ եւ զՍիսակ, եւ զսահմանս հատանէ նմա ի ծովէն ընդ արեւելս կոյս, ընդ որ անցանէ գետն Երասխ յորձանուտ խոխոջիւք ի դաշտն որ կոչի Քաղաւալ, եւ աշխարհն այն անուանի Սիւնիս, եւ Պարսք յըստակագոյն Սիսական կոչեն. Շինէ դաստակերտ մի, եւ յիւր անուն կոչէ Գեղամի, զոր ի Գառնկայ իւրոյ թոռնէ Գառնի կոչեցաւ: Յետոյ ի սորա ծննդոց առ Արտաշէսիւ Վարաժ անուն ի վերայ որսոց, յորմէ տուն Վարաժնունի: Այս Գեղամ հրամայէ որդւոյ իւրում Հարմայի բնակիլ յԱրմաւիր, եւ յետ ամաց բազմաց մեռանի.

Հարմա` որդի Գեղամայ. սա ծնեալ զԱրամ` յետ ամաց ինչ մեռանի:

Արամ որդի Հարմայի. սա բազում գործ քաջութեան ցուցեալ պատերազմաւ, ընդարձակէ զաշխարհ իւր ընդ Դ. կողմանս, յորոյ անուն ամենայն ազգք զաշխարհս մեր անուանեն, Յոյնք` Արմենք կոչելով, եւ Ասորիք եւ Պարսք` Արմնիկ. ըմբռնէ զՆիւքարն կոչեցեալ Մարդէս, եւ կախէ զպարսպէն: Եւ երկրորդ իւր անուանեաց զՍանինոս, եւ համարձակութիւն տայ վարսակալ ածել մարգրտեայ, թէպէտ եւ վերին աչօք: Եւ զԲարշամ սպանանէ, հալածական առնէ ի միջերկրայցն զՊայապիս Քաաղայ Տիտանեան, արկանելով ի կղզի ինչ յԱսիա. եւ զՄշակ ոմն յազգէ իւրմէ թողու անդ, որ շինեաց զՄաժաք, եւ յետոյ կոչեցաւ Կեսարիա: Հրամայէ անդ եւ լեզու հայկական ուսանել, վասն որոյ անուանեն զտեղին զայն Պրոտոն Արմենիան, որ թարգմանի առաջին Հայք. եւ անտի մինչեւ ի սահմանս իւր ելից մարդկամբք, որ երկրորդ եւ երրորդ անուանեցան Հայք, այլ եւ չորրորդ:

Այս է Մովսէսին, իսկ այլ պատմագիրք այսպէս ասեն. ի Կապադովկացւոց` Կեսարեան, մինչեւ ցՊոնտոսի կողմն, ասեն առաջին Հայք. եւ ի Պոնտոսէ մինչեւ ցՄելիտինէ երկրորդ Հայք եւ անտի մինչեւ ցսահմանս Ծոփաց` երրորդ Հայք. եւ անտի մինչեւ ցՔաղաքն Մարտիրոսաց, յԱղձնիս արեւմտեայ, չորրորդ Հայք: Իսկ զսեպհականն իւր աշխարհ, մեծ Հայք, եւ զայսոսիկ փոխեաց Մօրիկ, զոր յիւրում տեղւոջ գրեցից. սա ծնաւ զԱրա, եւ յետ ամաց ինչ մեռանի: (11)

Արա գեղեցիկ` որդի Արամայ. սա պատուի ի Նինոսէ որպէս եւ հայրն իւր: Իսկ յետ մահուանն Նինոսի, շռայլն Շամիրամ յետ չհնազանդելոյ հրամանաց Արայի, ելանէ պատերազմաւ ածել ի բուռն, որ սպանաւ անդէն Արա ի խռանն: Եւ յետ այնորիկ Վարարն Շամիրամ շինէ զամուրն աւան, որ այժմ կոչի Վան. եւ զորդին Արայի Կարդոս, առեալ Արա անուն ետ. եւ ապա ինքն հալածի ի Զրադաշտէ մոգէ, որ էր Նահապետ Մարաց, զոր ի գալն իւր ամի ամի ի Հայս կողմնապետ թողոյր զԶրադաշտ, կողմացն Ասորեստանի: Յայսմ պատերազմի մեռանի Արայեանն Արա, եւ ծանակեալն Շամիրամ, փախստական լեալ ի Հայս, սատակի ի Զամեսեայ որդւոց իւրոյ, որ է Նինուաս:

Արայեանն Արայի որդի Անուշաւանն. այս Անուշաւան Սօսանուէր հարուստ եւ հանճարեղ յիր եւ ի բան, սա տուայտեալ շատ արհամարհանս կրէ ի Զամեսայ, եւ օգնականութեամբ բարեկամաց շահի զմասն ինչ յաշխարհիս, յետոյ ողջոյն իսկ: Ի սմանէ յառաջ ոչ ըստ ազգի, այլ ըստ յառաջադիմութեան արանց բռնակալաց տիրեցին աշխարհիս, եւ անուանք նոցա այսոքիկ. Պարետ, Արբոկ, Զաւան, Փառնակ, Սուր. առ սովաւ Յեսու Նաւեայ Կոյս սուրբ եւ արի: Ի սատակել Յեսուայ զՔանանացիսն անցին փախստական յԱդռաս նաւելով ի Թարսիս. եւ այս յայտնի դրոշմամբն որ յարձանն Ափրիկեցւոց աշխարհին գրեալ կան այսպէս: «Ի Յեսուայ Գողոյ փախուցեալ եմք նախարարքս Քանանացւոց, եկաք բնակել աստ. յորոց մի եւ քանի դաս պատուականագոյն մեր ի Հայս: Եւ ստուգեալ գտաք զազգն Գնթունեաց ի նմանէ, զայս եւ բարք ազգին յայս առնէ Քանանացի գոլ:

Յետ Սուրա` Հաւանակ, Վաշտակ, Հայկակ: ԶՀայկակ ասեն առ Բելեքոսիւ, եւ ամբոխ արարեալ անխորհրդաբար մեռանի: Ամբակ, Առնակ, Շաւարշ, Նորայր, Վստամ, Կար, Գռակ, Հրանտ, Ընծակ, Գլակ, Նօրա, Զարմայր: Սա օգնական Պռիամու ի Տօտանայ առաքեալ ընդ Եթովպացի զօրացն, եւ մեռանի ի քաջացն Ելլենացւոց:

Պերճ. սա էր յաւուրս Դաւթի արքայի Իսրայէլի: Արբուն Բազուկ, Հոյ, Յուսակ, Կայպակ, Սկայորդի, Պարոյր: Այս Պարոյր որդի Սկայորդւոյ Հայկազնի, օգնական լեալ Վարբակայ Մարի, բառնան զթագաւորութիւնն ի Սարդանապալեայ: Եւ թագ եդեալ սմա Վարբակայ, լեալ առաջին պսակաւոր ի Հայկազնեայ:

Հրաչեա որդի Պարոյրայ. Հրաչէ սա կոչի վասն առաւել բոցակնագոյն եւ պայծառ երես լինելոյն: Առ սովաւ գերեաց զԵրուսաղէմ Նաբուքոդոնոսոր. եւ սա զմի ի գերելոց գլխաւորաց Հրէիցն խնդրեաց ի Նաբուքոդոնոսորայ, անուն Շամբաթ, եւ բնակեցոյց առ ինքեան մեծաւ պատուով. յորմէ եղեն ազգն Բագրատունեացն, եւ Սմբատդ անուն` է Շամբաթ, Բայց յետ Հրաչեայ պայազատէ զթագն` Փառնաւազ:

Պաճոյճ, Կոռնակ, Փաւոս, Հայկակ, Երուանդ, Տիգրան: Այս Տիգրան հուժգոյ լեալ ամենայն նախնեացն իւրոց, զորոյ զառաւել ներբող գովեստի, ուսցիս ի պատմութենէ մեծին Մովսէսի:

Սա Թ. երորդ ի Պարոյրայ առաջին թագաւորէ, առ որով եկին որդիքն Սենեքերիմայ` Ադրամելէք եւ Սանասար, յետ սպանանելոյ նոցա զհայրն իւրեանց եկին փախստական առ Պարոյր. եւ բնակեցոյց զՍանասար առ Ասորեստան կողմամբն. եւ աճեցեալ լցին զՍիմն լեառն. եւ նոցա իմաստնագոյնքն վասն մտերմութիւն ցուցանելոյ կոչեցան բդեաշխք: Իսկ յԱդրամոզանէն Արծրունիք եւ Գնունիք. իսկ ի Պասքամայ թոռնէ Հայկակայ լեալ Անգեղտուն: Յետ սպանանելոյ Տիգրանայ զԱշդահակ որ թարգմանի վիշապ, զկին նորա զառաջին զԱնոյշ ամենայն զարմիւ կացուցանէ առ թիկունս Մասեաց ոտին որ է Տամբատ, մինչեւ ցԳողթն, յորոց մին Վրանջունիք եւ Աժդանականն:

Արդ լինին որդիք Տիգրանայ, Բաբ, Տիրան, Վահագն, յորմէ Վահունիք: Առաւան, յորմէ Առաւենեանք, իսկ յԱռաւենայ` Ներսեհ, եւ ի Ներսեհէ` Զարեհ, ուստի ազգն Զարեհաւանեան. իսկ ի Զարեհէ, Արմոգ, յԱրմոգայ Բագամ, ի Բագամայ Վան, ի Վանայ` Վահէ: Սա ընդվզեալ մեռանի յԱղեքսանդրէ Մակեդոնացւոյ: Ցայս վայր տէրութիւնն Հայկազանց դադարէ:

Յայսմհետէ մինչեւ ցթագաւորութիւնն Վաղարշակայ ի Հայս, ոչ ինչ ստուգիւ ունիմ ասել: Քանզի շփոթեալք այր զարամբ ելեալք եւ վասն այնորիկ եղեւ դիւրաւ մուտ յաշխարհս Արշակայ Պարթեւի, որ թագաւորեցոյց Հայոց զՎաղարշակ զեղբայր իւր: Բայց լինի ի սպանմանէն Բելայ ի Հայկայ մինչեւ ցՎաղարշակ ամք ՌՋԾ. կամ ՌՋԽԲ: Յետ բառնալոյ Հայկազանցն տէրութեան յԱղեքսանդրէ, մեռանի Աղեքսանդրոս, որ թագաւորեաց ամս ԺԲ, եւ զկնի մահուանն Աղեքսանդրու իշխանութիւն նորա ի Դ. բաժանի, զոր գրեցաք յիւրում տեղւոջ: Արդ մի ի սոցանէ Սելեւկոս, որ զկնի Աղեքսանդրի կալաւ զԲաբելոն, որ ընդ այլոց ազգաց եւ զՊարթեւս հնազանդեցոյց մեծաւ պատերազմաւ, եւ վասն այնորիկ կոչեցաւ Նիկանովր: Սա թագաւորեաց ամս ԼԱ: Անտիոքոս Սովտեր որդի սորա ամս ԺԹ: Անտիոքոս Թէոս ամս ԺԷ: Ի սորա ԱԺ. ան ամի ապստամբեն Պարթեւք ի Մակեդոնացւոցն, որոց թագաւորեաց նախ Արշակ քաջ, ի զաւակէ Աբրահամու ի Քետուրական ծննդոց, ի քաղաքին որ կոչի Բալհ` ամս ԼԱ. եւ ապա որդի նորա Արտաշէս` ամս ԽԶ. եւ ապա Արշակ մեծ` ամս ԾԳ:

Այս Արշակ մեծ թագաւորեցոյց զեղբայր իւր զՎաղարշակ աշխարհիս Հայոց, յ՚Է. երորդի Ի. երորդի ամի Պտղոմեայ, եւ Երգիտեայ, ի Դ. ամին ի ՃԿԷ. Ողոմպիադին. տալով սմա սահմանս զհիւսիսի, եւ զարեւմուտս մերոյ աշխարհիս: Սա էր այր քաջ եւ խոհեմ, սահմանեաց կարգս կենցաղականս, նախարարութիւնս, եւ նահապետս նոցա հաստատէ. եւ այլ բազում յօրինուածս տանց, ազգաց, քաղաքաց, շինից, դաստակերտաց, զօրաց, կողմնակալաց` ընդ որ սակաւուք անցայց նշանակաւ:

Արդ նախ սկսանի ի գլխոյ իւրմէ, եւ զԲագարատ որ ի Հրէիցն, առնէ թագադիր ասպետ, եւ տայ իշխանութիւն դնել թագ ի գլուխ թագաւորին. եւ զգեցուցանող իւր զձեռես ի զաւակացն Քանանու, եւ կոչէ զազգն Գնթունի, ոչ գիտեմ էր աղագաւ ի Քանիդա: Եւ թիկնապահ իւր ի զաւակացն Խոռայ Հայկազնոյ զՄաղխազ, եւ անուն զնախնականն պահէ Մաղխազունիք. եւ զԴատ, ի զաւակէ Գառնկայ, որ ի Գեղամայ` ի վերայ որսոց, որոյ որդի Վարաժ, յանուն նորա կոչի ազգն Վարաժնունիք. Եւ զԳաբաղ ոմն ի վերայ կուտիցն, եւ զԳաբեղ սպասարար. եւ զշէնս նոցա տայ, յորոց անուն եւ ազգն Աբեղեանք, եւ Գաբեղեանք. եւ զԱրծրունիսդ` Արծիւ ունիս, եւ զԳնունիսդ գինի ունիս: Սոքա յորդւոցն Սենեքերիմայ. եւ զՍպանդունիսդ ի վերայ զենարանացն, եւ զՀաւնունիսդ` բազէկիրս, եւ բազեկալս, եւ զձիւնականսդ` զձիւնակիրսն ամարանի: Կացուցանէ եւ պահապանս արքունի, զհին զարմից թագաւորացն, որ բուն ոստանն անուանի, որպէս եւ Վիրք այժմ Սեփէծուլն կոչեն: Եւ երկրորդ իւր ի զաւակաց Աշդահակայ Մարաց, որ Մուրսայեադ կոչեն. եւ յարեւելից կողմանէ զերկուս նահապետութիւնս, զՍիսակեանն եւ որ ի տանէն Կադմեայ. եւ յարեւելից հիւսիսոյ զԱռան կարգէ կողմնակալ ի ծննդոց Սիսակայ. եւ աշխարհն յանուն քաղցր բարւոյ նոցա կոչի Աղուանք: Եւ ի սորա ծննդոց սերին ազգն Ուտիացւոց եւ Գարդմանացւոց, եւ Ծօդիացւոց, եւ Գարգարացւոց իշխանութիւնն: Եւ Գուշարայ` որ յորդւոցն Շարայի, ժառանգեցուցանէ զԿանգարս, զՋաւախս, զտերութիւնն Տաշրայ, եւ Զաշոցաց, եւ ընդդէմ Կովկասու կարգէ զհզօր ազգն ի զաւակէ Միհրդատայ Դարեհի նախարարի, եւ կոչէ բդեաշխ Գագարացւոց. եւ ի հովտին մեծի Բասենոյ, կարգէ նահապետութիւն ի զաւակէ Հայկայ զորդունին կոչեն, եւ ի զաւակէ Պասքամայ զՏուրք ոմն, զոր վասն դժնեայ երեսացն Անգեղեա ասէին, կարգէ կուսակալ արեւմտից, եւ կոչէ զանուն տեղւոյն Անգեղտուն:

Եւ ի չորրորդն կոչեցեալ Հայք, հաստատէ զմեծ նահապետութիւնն Ծոփաց, այլ եւ զնահապետութիւնն Ապահունեաց, եւ զՄանաւազեանն, եւ զԲզնունեացն, եւ զայր ոմն սրտեայ եւ ուժեղ Սլաք անուն, թէ յորդւոցն Հայկակայ եւ թէ յառաջագունից քան զնա, կարգէ սակաւ արամբք պահել զլեառն որսալ քօշս. եւ կոչէ Սլկունիք, եւ ի սոյն իրս զՄիանդակն անդառնալի, յորմէ Մանդակունիք, եւ յորդոցն Վահագնի կարգէ քուրմս, եւ կոչէ զազգն Վահունիք: Այսպէս եւ զԱռաւենեանն, եւ զՇարաշան ի տանէն Սանասարայ հաստատէ բդեշխ մեծ յարեւմտից հարաւոյ, տալով զգաւառ զՅարձնն, եւ զլեառն Տորոս, որ է Սիմ, եւ զԿլեսուրն ամենայն, եւ զՄոկացին ի նոյն գաւառի գտեալ նախարարութիւն կարգէ. եւ ի նոյն գաւառաց զԿորդաւացին, զԱնձեւացին, զԱկեացին: Իսկ զՌուշտունին, եւ զԳողբնացին, հատուածս ի Սիսականէն, ոչ գիտեմ թէ յանուն արանցն զգաւառսն անուանեալ, եթէ յանուն գաւառացն զնախարարութիւնսն անուանեալ:

Արդ` զայսր զյօրինուածս կարգադրեալ, զամենայն գրել ոչ կամեցաք, որպէս եւ ոչ զայլոց անցելոց եւ զապագայից զկնի. զի յոլովակի են մատեանք անցնիւրոց ի գրի, միայն զբացայայտութիւն նախարարութեանց ցուցաք, որ թէ կամեսցի ոք գիտել, ուսցի գտակաւ հաստատեալ եւ այլ բազում իրս թագաւորականս:

Եւ յետ թագաւորելոյ Վաղարշակայ ամս ԻԲ. մեռանի ի Մծբին: Արշակ որդի նորա ամս ԺԳ. Արտաշէս որդի Արշակայ ամս ԻԵ: Սա յառաջադէմ եղեալ քան զամենեսեան, ոչ եղեալ երկրորդ Պարսից, այլ զՊարսից թագաւորն արարեալ իւրն երկրորդ, անհամար զօրօք դիմէ յարեւմուտս, եւ հնազանդեցոյց զբազումս, եւ մեռաւ յիւրայոցն:

Տիգրան որդի նորա` ամս ԼԳ: Սա ոչինչ ընդհատ ի հօրն քաջութենէ գործէ արութիւնս, բայց դարձեալ եղեւ երկրորդ Պարսից: Առ սովաւ Վակոն յելուզակ, յորմէ լեառն Վակունիք:

Արտաւազդ որդի Տիգրանայ ամս Բ: Արջամ որ եւ Արշամ եղբայր Տիգրանայ` ամս Ի: Առ սովաւ զառաջինն` Հայոց մասնաւորիլ հարկս Հռոմայեցւոց: Աբգար որդի Արշամայ` ամս ԼԸ: Ի սորա երկրորդ ամի թագաւորութեանն հարկին Հռոմայեցւոց ամենայն Հայք. զի ել հրաման յՕգոստոս կայսերէ, ասէ աւետարանագիրն աշխարհագիր առնել ընդ ամենայն տիեզերս, վասն որոյ ելին եւ ի Հայս. յորում ամի ծնաւ ի Կուսէ Տէր մեր եւ Աստուած Յիսուս Քրիստոս:

Ի Վաղարշակայ ամք ՃԺԷ. եւ էր այն ամ թագաւորութեանն Օգոստոսի ԽԲ. եւ Հերովդի այլազգոյ յԵրուսաղէմ ամք ԼԲ:

Իսկ Արշակունեացն որ Պալհաւիկքն կոչեն, եւ կամ թէ Պարսից թագաւորք: Արշաւրի` ամք ԻԱ. յորոյ ի Ի. երորդի ամին թագաւորէ Հայոց Աբգար, եւ են ի նախնոյն Արշակայ այսոքիկ թագաւորք Պարսից: Արշակ քաջ ամս ԼԱ: Արտաշէս ամս ԽԶ. Արշակ մեծ եղբայր Վաղարշակայ` ամս ԾԳ: Արշական` ամս ԼԱ: Արշանակ` ամս Լ: Արշէս` ամս Ի: Արշաւիր` ամս ԽԶ: Ի սորա Ի. ամի ծնունդն Քրիստոսի, եւ է Դ. ամ. ՃՂԴ. Ողոմպիադին: Արդ վասն զի ըստ կանխադիր խոստմանցն ժամանեցաք յայսոսիկ, ուրանօր կէտ եդեալ էր բանից, հասանել ի յայտնութիւն մարմնացելոյ Բանին Աստուծոյ. սկսեալ ի նախազտեղծ մարդոյն յորս ժողովին ամք ՐՃՂԸ. ըստ եօթանասնիցն թարգմանութեան զոր ըստ մասին գրեցից այդ այսպէս. յԱդամայ մինչեւ ցջրհեղեղն գումարին ամք ՍՄԽԲ. ի ջրհեղեղէն յաշտարակն ամք ՇԻԵ: Եւ անտի յԱբրահամ ամք ՆԺԷ, եւ ի ջրհեղեղէն յԱբրահամու ծնունդն ամք ՋԽԸ. եւ յԱբրահամէ մինչեւ ի Մովսէս յելսն յԵգիպտոսէ ամք ՇԵ. եւ յելիցն մինչեւ ցՍողոմոն եւ ցառաջին շինուածս տաճարին ամք ՆՁ. եւ յառաջին շինուածոյն յերկրորդ շինութիւնն ամք ՇԺԱ, եւ անտի ի ծնունդն Քրիստոսի ամք ՇԺԸ. որոց շարագրութիւնն լինի ՐՃՂԸ: Ի ծննդենէն Քրիստոսի մինչեւ ցսուրբն Գրիգոր ամք ՅԺԸ. եւ անտի ի Հայ թուականն ամք ՄԽԲ:

Արդ ո՛վ սրբազգեաց տէր իմ Գրիգոր, հարկեցայ ի թախանձելոյ ձեր զեղկելի անձն իմ, ետու զանարհեստ անձն իմ ի մշակութիւն այս գործոյ, մոռանալով զբաջաղմունս կենցաղականիս որ յարաժամ զզուէի գործել զառաքինութիւն: Ջանացի յոյժ եւ ի նեղ կեանս մարմնաւորականիս, արտայայտեցի զամենագեղեցիկ աստուածարեալ Եւսեբեա պատմութիւնս կրկին գրելով. որպէս զցայտումն արեւու որ ի մթին տեղիս ծագէ եւ լուսաւորէ, եւ այսպէս գանձ աստուածային որ զխաւարեալ միտս մարդոյ զարթուցանէ ի գիտութիւն ժամանակաց անցաւորիս, եւ դարձեալ հմտանալով այս կենցաղոյս ծանօթանայ վերին գիտութեանն, որ անճառն է եւ անբաւելին եւ ծնանի զաստուածպաշտութիւն, որպէս Եւագր երանելի, ասէ, գիտնական եւ արդիւնական:

Սկսեալ յառաջին ամէն ի ծննդենէն Քրիստոսի զոր կարգեցից բուն թուական. եւ զթագաւորս Հոռոմոց, Հրէից, եւ Պարսից, եւ զմերոյ ազգի, ստոյգ գտակաւ գրեցից անյապաղ:

Ի Քրիստոսէ սկսեալ, Ա (ամն): Հռոմայեցւոյց` Օգոստոս. ԽԲ: Հրէից` Հերօդէս. ԼԲ: Պարսից՝ Արշաւիր. ԻԱ: Հայոց` Աբգար. Բ:

Յիսուս Քրիստոս ի Բեդղէհէմ ծնանի, Կիւրինոս ի Հռօմայ եկեալ ի Հրէաստան` աշխարհագիր արար:

Գ: Աբգար զՓերուրի զեղբայր Հերովդի սպանանէ:

Դ: Սեկունդոս Պիթագորեան Փիլիսոփոս ճանաչիւր: Հերովդէս զՏեառն մերոյ իմացեալ զծնունդն` զմանկունսն կոտորեաց: Յուդաս Գալիլեացի ապստամբեցոյց զՀրէայսն:

Զ: Հերովդէս սաստիկ տանջանօք սատակի:

Զ: Հրէից Արքեղայոս ամս Թ: Օգոստոս չորրորդապետս արար զՀերօդէս, եւ զԼուսիաս, եւ զՓիլիպպոս` եւ զԱնթիպատրոս, զեղբարս Արքեղայոսի:

Ժ: Աթենագորոս Տարսոնացի Փիւսիկեան ճանչիւր:

ԺԵ: Նուազութիւն արեգականն եղեւ` եւ Օգոստոս վախճանեցաւ:

ԺԶ: Տիբեր ամս ԻԳ: Հրէից` Հերօդէս ամս ԻԴ: Աբգար զԵդեսիա քաղաք շինէ:

ԺԸ: Շարժմամբ, ԺԳ. քաղաքք կործանեցան ի Բիւթանիա:

ԻԴ: Փիլիպպոս չորրորդապետ զԿեսարիայ շինեաց, զոր Փիլիպպեան կոչեն:

ԻԷ: Երթն Աբգարու ի Պարթեւս` համոզել ի մէջ եղբարցն: Պարսից` Արտաշէս ամս ԼԴ:

Լ: Պիղատոս ոստիկան Հրէաստանի ի Տիբերեայ առաքի:

Յովհաննէս` Զաքարիայ որդին` քարոզէր յանապատին Յորդանան գետոյ` եւ տայր աւետիս ամենեցունց` թէ ի միջի նոցա է օծեալն Աստուծոյ: Նաեւ ինքն իսկ Յիսուս օծեալն Աստուծոյ` անտի առնէ սկիզբն կենարար եւ աւետաւոր վարդապետութեան` արդեամբք եւ բանիւք` եւ զաստուածեղէն զօրութեան առաքինութիւն տեսօղացն ցուցանէ: Եւ ժողովին մինչեւ ցամն, ԵԺ. աներորդի` Տիբերեայ կայսեր, որ առաջիս կայ` յերկրորդ նորոգութենէ տաճարին, ամք ՇԽԸ: Իսկ ի Սողոմոնէ` եւ յառաջին կազմածոյ տաճարին` ամք ՌԿԴ: Եւ ի Մօսիսէ` եւ յելիցն Եգիպտոսէ` ամք ՌՇԽ: Իսկ յԱբրահամէ եւ ի Նինեայ եւ ի Շամիրամայ ՍԽԴ. ամք: Եւ ի ջրհեղեղէն ամք ՍՋՁԶ: Եւ յԱդամայ` ամք ԵՌՄԻԸ:

ԼԱ: Յիսուս օծեալն Աստուծոյ Տէր մեր զկենարարն ամենեցուն զվարդապետութիւն քարոզէր, եւ զմի ըստ միոջէ գրեալ նշանագործութիւնսն կատարէր:

Յիսուս օծեալն Աստուծոյ Տէր մեր իւրոց աշակերտացն զխորհուրդ արքայութեան երկնից յայտնէր, եւ զդարձն ամենեցունց յԱստուած` հեթանոսաց քարոզել հրամայէր:

Յիսուս Քրիստոս օծեալն Աստուծոյ Տէր մեր` ըստ մարգարէութեանցն որք զնմանէ էին` գայ ի չարչարանս, յինն եւ Ժ. երորդ ամի Տիբերեայ թագաւորութեան` ըստ որում ժամանակի` եւ յայլ յունական յիշատակս գտաք, ըստ սմին օրինակի բանից պատմեալ` թէ արեգակն նուազեաց` եւ Բիւթանեայ շարժեցաւ, Նիկիայ մեծ մասն կործանեցաւ, որք եւ միաբանք իսկ պատմին իրացն` որ ի չարչարանս կենարարին մերոյ պատահեցան: Գրէ եւ Փղէգոն որ զՈղոմպիադացն անդստին զնոցին ի նոցանէ` յ՚ԳԺ. աներորդումն պատմէ զայս ձեւ օրինակ բանից` թէ ի չորրորդում ամի երկերիւրորդի երրորդի Ողոմպիադին` եղեւ մեծ նուազութիւն արեգականն` քան զոր յառաջագոյն ոք ոչ գիտէր: Եւ գիշեր վեցերորդ ժամ տուընջեանն եղեւ. մինչեւ աստեղաց յերկինս երեւեալ` շարժումն մեծ ի Բիւթանիայ եղեւ եւ մեծ մասն Նիկիոյ կործանեցաւ: Զայս այժմու յիշատակեալ այրս: Եւ այս իսկ մեծ նշանակէ ամին յորում կենարարն մեր չարչարիւր` ըստ վկայութեան Ղուկասու աւետարանչին` որ յետ հնգետասաներորդի ամի Տիբերեայ` երեք ամեայ ժամանակ վարդապետութեան նորա լեալ վկայէ: Ըստ նոցին ժամանակաց եւ Յովսեպոս պատմէ` թէ յաւուրն Պենդեկոստէից` դղրդիւն եւ սօսափիւն, նախ զքահանայիւք պատէր: Եւ ապա բարբառ յանկարծակի անդուստ ի ներքին տաճարէն լսելի լինէր, զայս ձեւ օրինակ բանից` թէ գնամք աստի գնամք: Եւ այլ իմն նոյն Յովսեպոս գրէ` որպէս թէ Պիղատոս դատաւոր` առ այնու ժամանակաւ զկայսերական պատկերն գիշերի` որ չէր օրէն, ի տաճարն եմոյծ կանգնեաց: Եւ մեծի խռովութեան եւ կռուոյ սկիզբն արկ ի մէջ Հրէիցն. եւ անտի բազում վիշտք վշտաց հասանէին ազգին Հրէից:

ԼԵ: Երուսաղեմացւոց եկեղեցւոյն առաջին ձեռնադրեցաւ յառաքելոցն եպիսկոպոս, Յակոբոս եղբայր Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի:

Փիլուն Աղեքսանդրացի բանիբուն ճանաչիւր:

ԼԸ: Հայոց` Սանատրուկ ամս` Լ: Պետրոսի առաքելոյն նախ զԱնտիոքայ եկեղեցին հաստատեալ. եւ ապա ի Հռոմ երթեալ քարոզէր, եկաց անդ զառաջինն ամս Ի: Հրէից` Ագրիպոս ամս` է: Հռովմայեցւոց` Գայիոս ամս Դ:

Յետ մահուան հաւատացելոյն Աբգարու, յերկուս բաժանի թագաւորութիւն, որդի նորա Անանուն յԵդեսիա. եւ Սանատրուկ քեռորդի նորա ի Հայս. որ հաւատաց քարոզութեան առաքելոցն Թադէոսի եւ Բարդուղիմէոսի. եւ դարձեալ թողու զհաւատն եւ սպանանէ զառաքեալսն եւ զդուստր իւր` զսուրբն Սանդուխտ:

ԽԲ: Մարկոս աւետարանիչն թարգման Պետրոսի` յԱղեքսանդր երթեալ քարոզէր զՔրիստոս ամս ԻԲ:

ԽԳ: Կղօդիոս ամս ԺԴ:

ԽԶ: Առաջին եպիսկոպոս յԱնտիոք Եւոդիոս յետ Պետրոսի:

ԽԷ: Հրէից` Ագրիպաս որդի Ագրիպայ ամս ԻԶ: Ի լինիլ հանդիսի ի Հռոմ գտան բիւրք ՈՂԴ. եւ Ռ. եւ մի:

ԾԳ: Եգիպտացին զոր հազարապետն հարցանէր ցՊօղոս:

ԾԷ: Հռոմայեցւոց` Ներոն ամս ԺԴ:

ԿԱ: Պարսից` Դարեհ ամս Լ:

ԿԳ: ՅԱղեքսանդր` եպիսկոպոս առաջին յետ Մարկոսի Անանիաս` ամս ԻԶ:

ԿԴ: ԶՅակոբոս Տեառն եղբայրն սպանին Հրէայքն քարամբք, եւ յաջորդէ զաթոռ եպիսկոպոսութեան Երուսաղէմի Շմաւոն, որ եւ Սիմոն:

ԿԸ: Հայոց` Երուանդ ամս Ի:

ԿԹ. Պետրոս եւ Պօղոս վկայեցին ի Ներոնէ, եւ յետ Պետրոսի ի Հռոմ եպիսկոպոս առաջին Ղինոս` ամս ԺԴ: ՅԱնտիոք Բ. եպիսկոպոս եկաց Իգնատիոս:

ՀԱ: Հռոմայեցւոց` Վեսպիանոս ամս Ժ:

ՀԲ: Հուսկ յետոյ ի վերջ աւեր տաճարին. Տիտոս զՀրէայս պաշարեաց` եւ զԵրուսաղէմ ի հիմանց բրեաց` զբիւրս կոտորեաց, պատմէ Յովսեպոս, սովով, եւ որով ՃԻ. բիւր. եւ այլ եւս Խ. եւ ԲԾ. բիւրուց գերեաց:

Ժողովին մինչեւ ցերկրորդ ամն Վեսպիանոսի` յորում եղեւ հուսկ աւերումն Հրէից` ի կենարարին քարոզութենէ ամք ԽԲ: Իսկ յԱնտիոքայ պաշարմանէն` ամք ՄԼԸ: Եւ յերկրորդ շինութենէ տաճարին ամք ՇՂ. եւ յառաջին շինութենէն ամք ՌՃԳ:

ՁԳ: Հռոմայեցւոց` Դոմետիանոս ամս` ԺԶ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս երկրորդ Կղեմենտէս` ամս Ը:

ՁԸ: Հայոց Արտաշէս` ամս ԽԱ: Պատերազմ եւ մահ Երուանդայ եւ Երուազայ յԱրտաշիսէ:

ՁԹ: ՅԱղեքսանդր եպիսկոպոս երկրորդ Աքիլոս` ամս ԺԳ:

Երկուց ամսոց անուանք փոխեցան. Սեպտեմբերի` Գերմանիկոս, եւ Հոկտեմբերի` Պարթիկոս:

ՂԱ: Պարսից Արշակ` ամս ԺԷ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս երրորդ Կղեմէս` ամս Թ:

Արտաշէս շինէ զԱրտաշատ, որ կոչի բլուր` ի խառնունս Երասխայ եւ Մեծամօրաց` եւ փոխէ ի նմա զամենայն գեղեցկութիւն Երուանդայ քաղաքին:

ՂԶ: Յոհաննէս տուաւ ի Պատմոս կղզւոջ, ուր ետես զյայտնութիւն:

ՂԹ: Հռոմայեցւոց Ներուաս` ամս Ա:

Ճ: Հռոմայեցւոց Տրայանոս` ամս ԺԹ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս չորրորդ` Արեստոս` ամս Ժ:

ՃԲ: Յոհաննէս արձակեցաւ ի Պատմոսէ: ՅԱղեքսանդր եպիսկոպոս երրորդ` Կեդրոն, ամս ԺԱ:

ՃԸ: Պարսից Արտաշէս ամս Ի:

ՅԵրուսաղէմ եպիսկոպոս Գ. ` Յոստոս: Յետ Իգնատիոսի եպիսկոպոս, յԱնտիոք, Գ. Հերմոն:

ՃԺ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս եօթերորդ` Աղեքսանդրոս ամս Ժ: Արտաշէս մեր հարկեաց Տրայանոսի:

ՃԺԳ: Յերուսաղէմ եպիսկոպոս յետ Յոստոսի Դ. Զաքէոս. ապա հինգերորդ` Տովբիաս: Իսկ վեցերորդ` Բենիամին: Է. Յոհաննէս: Ը . Մատաթիաս: Թ. Փիլիպպոս:

ՅԱղեքսանդր եպիսկոպոս չորրորդ` Կապիտոս` ամս ԺԲ:

Ի Հռոմ եպիսկոպոս` Զ. Քսեստոս ամս ԺԱ:

ՃԺԷ: Արտաշէս կարգէ նահապետութիւնս` զԴիմակսեան, եւ զՏրունիս` եւ զԱմատունիս` եւ զԱռաւեղեանս:

ՃԺԹ: Հռոմայեցւոց` Ադրիանոս ամս ԻԱ:

ՃԻ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս եօթերորդ` Տեղէսփորոս ամս մետասան:

ՃԻԴ: ՅԵրուսաղէմ եպիսկոպոս Ժ. յետ Փիլիպպոսի` Ենեկաս. ԺԱ` Յոստոս: ԺԲ` Ղեւի: ԺԳ. Եփրեմ: ԺԴ. Յովսի: ԺԵ. Յուդա: Սոքա ի թլփատութենէ անտի մինչեւ ցպաշարումն Ադրիանոսի:

ՃԻԵ: ՅԱղեքսանդր եպիսկոպոս Ե. Յոստոս` ամս ԺԱ:

ՃԻԸ: Պարսից` Պերոզ ամս ԼԴ:

ՃԻԹ: ՅԱնտիոք եպիսկոպոս` Դ. Կուռնելիոս:

Հայոց` Արտաւազդ որդի Արտաշիսի ամս Բ:

ՃԼԱ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս Ը. Հիգինէս ամս` Դ:

Հայոց` Տիրան որդի Արտաշիսի ամս ԻԱ:

ՃԼԵ: Վաղենտիանոս հերձուածապետ. եւ Կեդրոն Մարկիոնացի:

ՃԼԷ: ՅԵրուսաղէմ եպիսկոպոս` ԺԶ. ի հեթանոսաց առաջին եկաց Մարկոս:

ՅԱղեքսանդր եպիսկոպոս Զ. եւ Ամենէս` ամս ԺԲ:

ՃԽ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս Թ. Պիոն` ամս ԺԵ:

Հռոմայեցւոց` Տիտոս Անտոնիոս որ կոչեցաւն բարեպաշտօն հանդերձ որդւովք` Օրեզիւ եւ Ղուկաւ` ամս ԻԳ:

ՃԽԳ: ՅԱնտիոք եպիսկոպոս Ե. ՈՒրիոնոս:

ՃԽԵ: ՅԱղեքսանդր (իա) եպիսկոպոս է. Մարկիոն ամս Ժ:

ՃԽԸ: Վաղէգէոս Պերոզ կոչեցաւ այսինքն` յաղթօղ` վասն ի Հռօմայեցիսն արշաւելոյ:

ՃԾԲ: Հայոց` Տիգրան որդի Արտաշիսի ամս ԽԲ:

Ի Հռոմ եպիսկոպոս Ժ. Անիկտոս` ամս ԺԱ. առ որով Պօղիկարպոս երթեալ ի Հռոմ զբազումս ի հերետիկոսացն դարձոյց:

ՃԾԵ: ՅԱղեքսանդր (իա) եպիսկոպոս Ը. Կելադոն` ամս ԺԴ:

ՃԾԹ: ՅԵրուսաղէմ եպիսկոպոս ԺԷ. Կասիանոս: ԺԸ. Պոպղիոս: ԺԹ. Մաքսիմոս: Ի. Յուլիս: ԻԱ. Գայիանոս: ԻԲ. Սիմաքոս: - ԻԳ. Գայոս։ ԻԴ. Յուլիանոս։ ԻԵ. Ապիոն։

ՃԿԲ: Պարսից` Վաղարշ ամս Ծ:

ՃԿԳ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս ԺԱ. Սովտեր ամս` Թ:

Հռոմայեցւոց` Մարկոս Օրեղիոս Անտոնիոս, որ եւ Բերոս` եւ Ղուկիոս` Օրեղիոս, Կատմոս, ամս ԺԹ:

ՃԿԴ: Վաղագէոս Պերոզ` արքայ Պարթեւաց ի Հռոմայեցւոց վերայ արշաւեաց ի էճի:

ՃԿԸ: Ի հասանել հալածանացն` վկայեաց Պօղիկարպոս: ՅԱնտիօք եպիսկոպոս Զ. Թէոփիլիոս` որոյ բազում գիրք մինչեւ ցայժմ շրջին:

ՃՀԱ: ՅԱղեքսանդր եպիսկոպոս Թ. Ագրիպիանոս ամս ԺԲ:

ՃՀԲ: Դիոնեսիոս եպիսկոպոս Կորընթացի:

ՃՀԳ: Ապօղինարէս Ասիացի` յԵրապօլիտացւոց նահանգին եպիսկոպոս ճանաչիւր.

ՃՀԸ: Անտիոքու եպիսկոպոս Է. Մաքսիմոս:

ՃՁԲ: Հռոմայեցւոց` Կոմոդոս ամս ԺԳ:

Երինոս եպիսկոպոս Ղուդոյ քաղաքի Գալիլէացւոց:

ՅԱղեքսանդր եպիսկոպոս Ժ. Յուլիոս ամս Ժ.

ՃՁԴ. Երուսաղէմի եպիսկոպոս ԻԶ. Մաքսիմոս. ԻԷ. Անտոնիոս. ԻԸ. Վաղէս: ԻԹ. Դողոքինոս: Լ. Նարկէսոս: ԼԱ. Դիոս: ԼԲ. Գերմանոս. ԼԳ. Գորդիանոս: ԼԴ. դարձեալ նոյն Նարկէսոս: Սոցա չեղեւ յայտնի ժամանակն, վասն չգիտելոյ ամբողջ զվերակացութիւն:

ՃՁԶ: Աստ եղեւ խնդիր վասն աւուրն զատկի` որպէս պատմէ Եւսեբի:

ՃՁԹ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս ԺԳ. Բեկտոր ամս ԺԲ:

ՃՂԲ. ՅԱնտիոք եպիսկոպոս Ը. Սերապիոն:

ՃՂԳ: ՅԱղեքսանդր եպիսկոպոս` ԺԱ. Դեմետրիոս. ամս ԻԳ:

ՃՂԴ: Հայոց` Վաղարշ ամս Ի: Հռոմայեցւոց` Եղինոս Պերտինաք ամ մի:

ՃՂԷ. Կղեմէս երէց յԱղեքսանդր` եւ Պանտէնոս փիլիսոփոս ի մերմէ ոճոյս ճանաչէին: Կեսարացւոց եպիսկոպոս` Պօղիկրատէս եւ Բաքիւլաս:

Վաղարշ շինէ զՎաղարշաւան ի Բասեն. պատէ պարսպաւ` եւ զաւանն Վարտգէս ի վերայ Քասաղ գետոյ` եւ անուանեաց Վաղարշապատ` որ է Նոր_քաղաք:

ՄԳ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս ԺԴ. Զեփրիանոս ամս` ԺԲ:

ՄԴ: Ղեւոնիդէս` հայր Որոգինէի` վկայեաց:

ՄԺԳ: Պարսից` Արտաւան ամս ԼԱ:

ՄԺԴ: ՅԱնտիոք եպիսկոպոս Թ. Ասկղիպոս:

Հռոմայեցւոց` Անտոնինոս` որդի Սեւերեայ` որ կոչեցաւ Կաղղոս` ամս Է:

ՄԺԵ: Հայոց Խոսրով ամս ԽԸ:

Ի Հռոմ եպիսկոպոս ԺԷ. Կալիստոս ամս Թ:

ՄԺԶ: ՅԵրուսաղէմ եպիսկոպոս ԼԷ. Աղեքսանդրոս:

ՄԺԷ: Խոսրով միաբանեալ զզօրս Հայոց` անցեալ ընդ լեառն մեծ, վրէժ պահանջէ զհօր մահուան. վանեալ զնոսա` եւ նշան կանգնէ անդէն:

ՄԻԲ: Հռոմայեցւոց` Անտոնիոնոս միւս` ամս Դ:

ՅԱնտիոք եպիսկոպոս Ժ. Փիլիպպոս.

ՄԻԴ. Ի Հռոմ եպիսկոպոս ԺԶ. Ուրբանոս:

ՄԻԶ: Հռոմայեցւոց Աղեքսանդրոս` Մամեայ որդի` ամս ԺԳ:

ՄԸԶ: ՅԱնտիոք եպիսկոպոս` ԺԱ. Զեբնոս:

ՄԼԳ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս ԺԷ. Անտոնոս ամս Թ:

Որոգինէս ի դպրոց էր յԱղեքսանդրիայ:

ՄԼԵ: ՅԱղեքսանդր եպիսկոպոս ԺԲ. Իդիմոս ամս ԺԶ:

ՄԼԹ: Հռոմայեցւոց` Մաքսիմիանոս ամս Գ: ՄԽԲ. Գորգիանոս ամս` Զ:

Ի Հռոմ եպիսկոպոս` ԺԸ. Անտէրոս ամ մի եւ ապա` ԺԹ. եպիսկոպոս Բաւիանոս` ամս ԺԳ:

Սպանեալ զԱրտաւան, Արտաշիր որդին Սասանայ` եւ բառնայ զթագաւորութիւն նոցա, որք բաւեցին ամս ՆԾԴ:

ՄԽԸ: Հռոմայեցւոց Փիլիպպոս ամս` Է: Ռ. ամ լցաւ շինութեան Հռոմայ. եւ եդաւ սկիզբն թուականին Հռոմայեցւոց:

ՄԾԲ: ՅԱղեքսանդր` եպիսկոպոս ԺԳ. Դիոնէսիոս ամս ԺԷ:

ՄԾԵ: Հռոմայեցւոց` Դեկոս ամ մի : Դեկոս սաստիկ հալածանս յարոյց, բայց ասի եւ սով լինել: Ի Հռոմ` եպիսկոպոս Ի. Կուռնելիոս ամս Գ:

ՄԾԶ: Հռոմայեցւոց` Գալլոս եւ Վաղենտիանոս ամ մի եւ Թ. ամիս: ՅԱնտիոք` եպիսկոպոս ԺԲ. Բաբիլաս: ԺԳ. Փլաբիանոս:

ՄԾԵ: ՅԵրուսաղէմ` եպիսկոպոս ԼԶ. Մեզբանոս: Եւ Նաւատիոս հերձուած յարոյց:

ՄԾԸ: Հռոմայեցւոց` Վաղերիանոս` եւ Գաղիանոս ամս ԺԵ:

ՄԾԹ: Ի Հռոմ` եպիսկոպոս ԻԱ. Ղուկիոս` ամս Ը. ԻԲ. Ստեփաննոս ամս` Բ:

ՅԱնտիոք եպիսկոպոս ԺԴ. Դեմետրիոս. եւ ԺԵ. Պօղոս Սամոստացի, որ հերետիկոս գտեալ մեժեցաւ յԱստուծոյ.

ՄԿԲ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս ԻԳ, Քսեստոս ամս` ԺԱ;

ՄԿԳ: Հայոց` անիշխանութիւն: Խոսրով սպանաւ յԱնակայ, եւ անիշխան մնաց աշխարհս Հայոց զամս ԻԷ. բաւեալք ի Վաղարշակայ ամս ՅՀԸ:

ՄԿԷ: Ի Հռոմ` եպիսկոպոս ԻԴ. Դիոնեսիոս ամս` Թ:

ՄԿԸ: ՅԱղեքսանդր ԺԴ. եպիսկոպոս` Մաքսիմոս ամս ԺԸ:

ՄԿԹ: ՅԵրուսաղէմ ԼԷ. եպիսկոպոս` Հեմենոս:

ՄՀԱ: ՅԱնտիոք` Սամոստացին զԱրտեմոնի հերձուածն նորոգեաց, ընդ որոյ անկանիլն, եկաց փոխանակ` ԺԶ. եպիսկոպոս Դոմնոս:

ՄՀԳ: Հռոմայեցւոց` Կղօդիոս ամս Բ:

ՄՀԷ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս ԻԵ. Փիլիքս ամս` Թ: Կայսր Օրէլիանոս` ամս Զ:

ՄՁԷ : ՅԱնտիոք եպիսկոպոս Ժէ. Տիմոթէոս:

ՄՁԱ: Հռոմայեցւոց` Պրոբոս ամս է:

ՄՁԳ: Ի Հռոմ` եպիսկոպոս ԻԶ. Ուտիկիոս. եւ ապա ԻԷ. Գայիոս: Լաւոդիկեցւոց եպիսկոպոս Անատօլէս:

ՄՁԴ: ՅԱնտիոք` ԺԸ. եպիսկոպոս` Կիւրղոս:

ՄՁԵ: ՅԱղեքսանդր ԺԵ. եպիսկոպոս Թէովնաս. ամս` ԺԹ:

ՄՁԶ: Մոլեկան աղանդն Մանիքեցւոց, ի վարս մարդկան եմուտ:

ՄՁԸ: Հռոմայեցւոց` Կարոս հանդերձ որդւովքն` Կարենաւ` եւ Նոմերիանոսիւ ամս Բ: Ի Կարայ վախճանելն ի Միջագետս Նոմերիանոսիւ, առ նովաւ լինէր սպանեալ ի Թրակայ եւ Կարինոս` ի նոյն Կորնակայ պատերազմին:

ՄՂ: Հռոմայեցւոց` Դիոկղետիանոս ամս` Ի:

Կորնակ սպարապետ մեծին Խոսրովայ հօր Տրդատայ ասեն յերկարեալ զամս կենացն ՃԿ. եւ ունել ի ժամ մահուանն զաչս եւ զլսելիս, եւ զհերս, եւ զատամունս եւ զզօրութիւն մանկութեան; Սա եհար զԿարոս կայսր` եւ սպանաւ Կարոս որդւովքն իւրովք ի պատերազմին:

Մինչեւ ցայսոսիկ ժամանեալ վայր` անկասկած հետեւմամբ, առաջնորդ ունելով զգիրս հաւաստապատումս ծայրագոյն զյառաջասացեալ վարդապետացն: Իսկ յայսմհետէ` ի տեղւոջ ուր պիտոյացաւ այլ ինչ յաւելուլ ի շարագրութիւնս մեր, աշխատութիւնք եւ տարակուսանք յաղագս անմիաբան գրելոյ պատմագրացն, ոմն առաւելեւ ոմն նուազ շարագրելով, կամ թէ ոչ բնաւ: Սակայն մեք` զբնախօսիցն զոճ պահելով, սկսցուք ըստ կարի զհետ ճշգրտութեան հետեւելով, եւ զառաջին ամն Տրդատայ զուգել, զհետ երկրորդ ամին Դիոկղետիանոսի` ըստ Մովսիսի Հայոց պատմագրի, եւ ոչ իններորդին կամ առաջներորդին ըստ ոմանց: Իսկ զՇապհոյ Պարսից, թէ ՀԳ. ամ համարիս թագաւորեալ, սկսանելի է ի սպանմանէն Խոսրովու, ապա թէ ԽԶ. համարիս` զոյգ ընդ Տրդատայ. զ՚ԻԷ ամն ընդ Արտաշրի հօրն իւր ի կեանս, եւ զ՚ԽԶ. յետ մահուանն. եւ այսպէս զկանոնեալս հասուսցուք մինչեւ ի Հայոց թուականն կամօքն Աստուծոյ` ի յոլովից զստուգագոյնն սիրելով:

ՄՂԱ: Սուրբն Գրիգոր սաստիկ տանջեալ ի վիրապին ընկեցեալ լինէր: Պարսից` Շապուհ ամս ԽԶ: Հայոց Տրդատ ամս ԾԶ:

ՄՂԹ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս ԻԸ. Մարկեղիանոս ամս Ժ:

ՅԴ: ՅԵրուսաղէմ` եպիսկոպոս ԼԸ. Զաբդաս. եւ ԼԹ. եպիսկոպոս` Հերմոն:

ՅԵ: Առաջին աստուածածանօթութիւն Հայոց:

Ի ԵԺ. ան ամին Տրդատայ` յորումն ճգնազգեաց սուրբ կուսանքն Հռիփսիմեանք` քաջութեամբ նահատակեցան ի Վաղարշապատ քաղաքի, եւ աստուածային զանազան նշանք եղեն առ Տրդատ` եւ առ աշխարհն Հայոց, սուրբն Գրիգոր ելեալ ի բանդէ վիրապին` աստուածային այցելութեամբ, լուսաւոր վարդապետութեան սկիզբն առնէ` եւ հարուածոցն բժշկութիւն` եւ ցուցումն յԱստուծոյ սուրբ կաթուղիկէին` եւ այլոց վկայարանացն վկայութիւն:

ՅԶ: ՅԱնտիոք եպիսկոպոս ԺԹ. Տուրիանոս: ՅԱղեքսանդր եպիսկոպոս ԺԶ. Պետրոս ամս` Ժ:

ՅԷ: Ի ԺԷ. ամին Տրդատայ նստի յաթոռ սուրբ առաքելոյն Թադէոսի սուրբն Գրիգոր:

ՅԹ: Ի Հռոմ եպիսկոպոս ԻԹ. Եւսեբի: Եւ Լ. Մեղտիադէս:

ՅԺ: Հռոմայեցւոց` Կոստանդիանոս ամս ԼԴ:

Յայսմ ամի շինեցաւ ս. Կարապետն, մականուն Գլակավանք կոչեցեալ, զոր շինեաց սուրբն Գրիգոր ի գալն ի Կեսարու` հայրապետ գոլով, բերելով զնշխարս Կարապետին եւ հաստատեալ ի տեղին յայն:

Ի Հռոմ եպիսկոպոս ԼԱ. Սեղբեստրոս: Եւ հաւատալն ի Քրիստոս Կոստանդիանոսի:

ՅԺԲ: Յայսմ ամի Կոստանդիանոս ընդարձակեաց զԲիւզանդիա. եւ անդ փոխեաց զթագաւորութիւն Հռոմայ, եւ յիւր անունն կոչեաց Կոստանդնուպօլիս:

ՅԺԶ: ՅԱղեքսանդր Պետրոս վկայեաց. եւ յաջորդէ զեպիսկոպոսութիւն ԺԷ. Աքիւղաս, ամիսս` Ե:

ՅԺԸ: ՅԱղեքսանդր եպիսկոպոս ԺԸ. Աղեքսանդրոս, ամս` ԺԷ:

ՅԻԵ: Արիոսի եւ Աղեքսանդրոսի գժտութիւն:

ՅԻԶ: ՅԵրուսաղէմ եպիսկոպոս Մակարիոս, ապա Մաքսիմոս. ապա Կիւրեղ, առ որով խաչն երեւի:

ՅԻԸ: Աստանօր աւարտումն Քրօնիկոն գրոցն Եւսեբեայ:

ՅԻԹ: Յետ Ի. ամին Կոստանդիանոսի, կոչեցան թագաւորք յունաց եւ Հոռոմոց, զի թագաւորեցին ի Կոստանդնուպօլիս:

ՅԼԱ: Ս. ժողովն ի Նիկիայ ՅԺԸ. իցն:

ՅԼԲ: Ս. Գրիգոր բնակեալ ի Մանեայ այրն եւ ընդ ժամանակս երեւէր եւ հաստատէր ի հաւատս: Բայց յորժամ եկն Ռստակէս ի ժողովոյն Նիկիոյ` այլ ոչ ոք ետես բնաւ, բազում ամս բնակեալ ի նմա` փոխի ի կարգս հրեշտակաց:

ՅԼԷ: Պարսից` Ներսէհ, ամս` Թ:

Հայոց կաթուղիկոս` Արիստակէս, ամս` Է:

ՅԽԳ: Մեծն Կոստանդիանոս հանգեաւ յամսեանն ահեկանի ԻԲ. որ է Մայիս:

Արքեղայոս` յաղագս կշտամբելոյն ի ս. Ըռստակիսէ, սպանանէ զնա ի Ծոփաց գաւառին:

ՅԽԴ. Հռոմայեցոց` Կոստանդին եւ Կոստաս, եւ Կոստանդինոս` որդիք Կոստանդիանոսի, ամս` ԻԴ:

Հայոց` Վրթանէս (կաթուղիկոս), ամս` ԺԵ:

Երեւումն ս. խաչին յԵրուսաղէմ առ Կիւրղիւ հայրապետաւ:

ՅԽԶ: Պարսից` Որմիզդ ամս Գ:

Մեծազօր արքայն Տրդատ դեղակուր եղեալ ի զօրաց իւրոց` վախճանի, յորմէ հետէ նուաստանալոյ սկիզբն առին Հայք:

ՅԽԷ: Հայոց Խոսրով, ամս` Թ: Յետ մահուանն Տրդատայ` Սանատրուկ որ ի կողմանս Աղուանից, սպանանէ զսուրբն Գրիգորիս, զերէց որդին Վրթանայ ընթադրեալ ի ձիսն ի Վատնիանեան դաշտին: Եւ եդաւ յԱմարաս նշխարք սրբոյն:

ՅԽԹ: Պարսից` Շապուհ ամս` ՀԳ:

ՅԾԲ: Սկիզբն Մ. եկին Անդրէասայ:

ՅԾԶ: Հայոց` Տիրան ամս ԺԳ:

Յայսմ ժամանակի ասեն եդեալ զԱրտեմոնի ընթերցուածն:

ՅԾԸ: Զսուրբն Վրթանէս` թէպէտ եւ բազում անգամ կամեցան նախարարքն նենգիւ սպանանել` սակայն ոչ այնպէս` այլ իւրով մահուամբ վճարեցաւ:

ՅԾԹ: Տէր Յուսիկ ամս Զ:

ՅԿԲ: Յուսիկն եւ Գրիգորիս եղբարք` որդիք Վրթանիսի:

ՅԿԴ: Զսուրբն Յուսիկ սպան Տիրան` եւ զԴանիէլ քահանայ:

ՅԿԵ: Փառներսեհ` ոչ ի նոյն ազգէ` այլ ի Տարօնոյ` ի գեղջէն Աշտիշատայ` ամս Ե:

ՅԿԸ: Հռոմայեցւոց` Յուլիանոս, ամ մի` եւ ամիսս Ը:

ՅԿԹ: Հայոց` Արշակ ամս Լ:

ՅՀ: Հռոմեյացւոց` Յուբիանոս` ամիսս Ը:

Այս Յովիանոս` մինչ երթայր ի Պարսիկսն պատերազմել` եհարց ընդ վարդապետ մի յԱնտիոք` ծաղր առնելով, թէ ու՞ր է հիւսան որդին, եւ նա ասաց` թէ «զիւր հիւսնութիւն կուսուցանէ, ի Պարսիկս քեզ թաւութ կուշինէ`ե որ եւ եղեւ իսկ, զի յերկնից նետիւ հարեալ սպանաւ` եւ եղաւ ի թաւութ եւ բերաւ` փորոտին թաղեցաւ ի Տարսոն` եւ այլն ի Կոստանդնուպօլիս:

Ներսէս (կաթուղիկոս Հայոց) ամս ԼԴ: Ս. Ներսէս զբնաւ կարգս եկեղեցւոյ` բարւոք եւ վայելչապէս նորոգեաց: Ս. Ներսէս որդի Աթանագինէի, թոռն Յուսկան, որ էր թոռն ս. Գրիգորի:

ՅՀԱ: Հռոմայեցոց` Վաղէս եւ Վաղէնտիանոս ամս ԺԱ:

Ի ժամանակս Վաղէսի ծնաւ յԱնտիոք մանուկ մի` միականի` ունէր Դ. ոտ, եւ Դ. ձեռ, եւ մորուք:

ՅՁԲ: Բազում նեղութիւն հասեալ ի Վաղիսէ քրիստոսեան ոճոյս վասն Արիանոսացն, որ եւ զՆերսէս աքսորէր ի կղզիս` զառաքեալն յԱրշակայ ի պատճառս սիրոյ` յորոյ ժամանակս էր եւ մեծն Բարսեղ` եւ Գրիգոր եղբայր իւր` եւ Գրիգոր աստուածաբան:

Հռոմայեցոց` Գրատիանոս շինէ զըռասլայն:

ՅՁԷ: Թէոդոս մեծ` ամս ԻԵ: Մեծին Թէոդոսի բազում բարեգործութիւն պատմի` յաւէտ առ Հայք:

Երեւեցան ի Հնդիկս` գազանք ցլափիղք, ընծուղտք ձիանմանք, եւ այլ գազանք բազմադիմիք:

ՅՂԴ: Զուիթ երէց Արտաշատու` վկայեալ սպանաւ ի Շապհոյ:

ՅՂԶ: Ս. Ժողովն Կոստանդնուպօլսի, ՃԾ. իցն` վասն հոգեմարտին Մակեդոնի: Եւ գումարին ի Նիկիոյ Ժողովոյն` ամք ԿԵ:

ՅՂԷ: Արշակ սաւուղաբար արարեալ յԱնուշն կոչեցեալ բերդի` ի խուժաստանի, մեռանի, եւ թագաւորէ Պապ որդի նորա` ամս Է: (ի ՅՂԹ: )

ՆԲ: Սպան զսուրբն Ներսէս Պապ դեղով մահու:

ՆԴ: Շահակ ի զաւակէ Աղբիանոսի, ի Հարքայ ի Մանազկերտոյ, ամս` Գ: Վճարի չարամահութեամբ Պապ ի Թէոդոսէ վասն անզգամութեան իւրոյ` եւ ի տեղին թագաւորեցուցանէ զՎարազդատ ի նմին ազգէ:

ՆԶ: Վարազդատ ամս Դ:

ՆԸ: Զաւէն` եղբայր Շահակայ` ամս Դ:

ՆԺԲ: Ասպուրակէս եղբայր Շահակայ եւ Զաւենայ` ամս Ե:

Հռոմայեցւոց` Արկադէոս եւ Ոնորիոս` ամս ԻԶ: Զարմանալին սուրբ Յոհան Ոսկեբերանն առ սոքօք լեալ եպիսկոպոս Կոստանդնուպօլսի:

ՆԺԴ: Թագաւորք Յունաց եւ Պարսից` զաշխարհն Հայոց յերկուս բաժանեցին յաւուրս Արշակայ` որ երթեալ բնակէր առ Յունօք. Արշակ տիրէր արեւմտային մասին. եւ Շապուհ` արեւելեանս զԽոսրով Արշակունի թագաւորեցուցեալ: Խոսրով` ամս Ե:

ՆԺԵ: Ս. Սահակ` ամս ԾԱ: Զսուրբն Սահակ որդի մեծին Ներսիսի յաջորդէ` յաթոռ հայրապետութեան Խոսրով:

ՆԺԹ: Վռամշապուհ` ամս ԻԱ:

ՆԻԱ: Պարսից Արտաշիր` ամս Գ: Սկիզբն դպրութեանս Հայոց, Մաշտոց` որ է Մեսրոպ երանելի` եւ մեծն Իսահակ զԴանիէլի նշանագիրսն յօրինէին ընկերօք հանդերձ: Եւ յետ միոյ ամի դարձեալ աստուածատուր նշանագրօք` զնոյն յեղանակեալ. որով եւ դպրութիւնք եւ գիրք աստուածայինք ուղղեալ թարգմանէին:

Յաւուրս Արկադեոսի` մինչ կենդանի էր հայր նորա մեծն Թէոդոս, ի Յեմաւուս ծնաւ մանուկ մի` որ լանջացն ի վեր երկու էր գլխով, եւ Դ ձեռօք` եւ ապրեցաւ Բ. տարի: Յորժամ մինն ուտէր` նա միւսն չուտէր, եւ երբ մինն ննջէր` նա միւսն արթուն կայր: Եւ լինէր` զի խաղային ընդ միմեանս, եւ երբեմն լային` եւ երբեմն ծիծաղէին, եւ մինն քան զմիւսն Բ. աւուրբք յառաջ մեռաւ:

Իսկ թագաւորն Արկադէոս` էր ողջախոհ եւ ժուժկալ` եւ ի ներքոյ ծիրանեացն ագանէր ի ծածուկ մազեղէն` նման հօրն իւրոյ` եւ սիրէր զկրօնաւորսն: Այլ թագուհին երկրորդ Յեզաբէլ` էր ժանդաբարոյ եւ յանդուգն` որ եւ յաքսորս ետ զսուրբն Յոհան ոսկի բերանն:

ՆԻԴ: Պարսից` Վռամ-Կրման` ամս Ժ:

ՆԻԶ: Յայսմ ժամանակի փայլէր ս. Յոհան Ոսկիաբանն ի Կոստանդնուպօլիս, որ եկաց հայրապետ ԾԷ. ամ: Որ բնաւ ոչ երդուաւ եւ ոչ երդմնեցոյց, ոչ սուտ խօսեցաւ` եւ ոչ նզովեաց զօք, եւ ոչ էարբ գինի, եւ ոչ ծիծաղեցաւ` եւ ընդ ումեք ոչ ճաշակեաց: Եւ յորժամ երթայր յաքսորս` եհար զձեռն յեկեղեցին եւ ասաց. «ողջ մնա՛ ս. եկեղեցի` բնակարան փառացն Տեառն, ես ի պարգեւացն Աստուծոյ երկոտասան Ռ. ճառս եդի ի գանձս քո` որ է ճառս գիրք ԸՃ: Սա ապաշխարութեան քարոզ ասացաւ ի հրեշտակէ` առաջի երրորդութեան գոլ:

ՆԼԵ: Պարսից` Յազկերտ ամս Ժ:

ՆԼԸ: Հռոմայեցոց` Թէոդոս Փոքր` ամս ԼԴ: Առ Թէոդոս թագաւորիւ, առաջին ժողովն յԵփեսոս` որ վասն Նեստորի, Մ. հարանցն: Եւ գումարի ի Կոստանդնուպօլսի ժողովոյն` ամք ԽԲ. եւ ի Նիկիայոյն. ՃԷ: Փոքր Թէոդոս թագաւորն էր այր սուրբ եւ չորակեր, մինչ զի անձէթ եւ անգինի էր սեղան նորա յաւուրս պահոցն. եւ էր յոյժ անոխակալ եւ ողորմած, այնչափ որ ի հարցանելն թէ ընդէ՞ր թողուս զմահապարտսն կենդանի. եւ նա ասէր` երանի թէ կարէի զմեռեալսն ի կեանս դարձուցանել` թող թէ զկենդանիսն ի մահ փոխել:

Սա աղօթիւք իբրեւ զԵզեկիա զբազումս ի զօրացն Պարսից սատակեաց: Առ սովաւ էին արք երեւելիք` Սիմէոն յԱնտիոք` եւ Մար Պարսամ ի Մելտենի, եւ պիղծն Նեստոր Կոստանդնուպօլսի պատրիարգն:

ՆԽ: Հայոց` դարձեալ Խոսրով, Ա. ամ: Վռամշապուհ բարւոք վախճանի, եւ ապա եղբայր իւր Խոսրով Ա. ամ, եւ ապա Շապուհ որդի Յազկերտի ամս Դ: ՆԽԵ. անիշխանութիւն ամ մի:

Պարսից` Վռամ ամս ԻԱ:

ՆԽԶ: Հայոց` Արտաշէս, որ եւ Արտաշիր` ամս` Զ:

ՆԾԱ: Աստանօր բարձաւ թագաւորութիւն Արշակունեաց եւ հայրապետութիւն ի ցեղէ ս. Գրիգորի, զի յետ այսորիկ թէպէտ եկաց այլ եւս ամս` ԺԶ. սուրբն Սահակ, եւ լուսաւոր վարդապետութեամբ պայծառացոյց զաշխարհս Հայոց: Սակայն անարժան վերակացուօք եւ Պարսիկ մարզպանաւ` որպէս զՎեհմիհրշապուհ ի տեղի թագաւորին Արտաշրի, եւ զոսոխասէրն զՍուրմակ` ի տեղի ս. Սահակայ` որ եկաց ամ մի: Եւ յետ Սուրմակայ Բրքիշոյ` վատթար քան զնա` ամս Գ: Եւ յետ սոցա Շմուէլ` եւս անպիտան` ամս Ե: Բայց մեք զաւուրս սոցա անիշխանութիւն կանոնեսցուք, միայն զի զկանոնեալսն ոչ շփոթեսցուք. եւ զսրբոյն Սահակայ զկնի ԼԵ. ամին գրեսցուք, եւ թէ` Վարդանայ մարզպանութիւն յորժամ սկսաւ:

ՆԾԲ: Հայոց անիշխանութիւն ամս ԺԳ:

ՆԿԲ: Դարձեալ վասն Փլաբիանոսի Բ. ժողովն յԵփեսոս, յետ ԻԴ. ամի առաջին ժողովոյն, ի վախճանելն Կիւրղի Աղեքսանդրացւոյ:

ՆԿԵ: Վարդան լեալ մարզպան Հայոց հրամանաւ Վռամայ, ամս` ԺԵ:

ՆԿԶ: Պարսից` Յազկերտ ամս ԺԹ:

Աստանօր աւարտումն պատմութեան Հայոց գրելոյն Մովսիսի:

ՆԿԷ: Յետ մահուան ս. Սահակայ, Յովսէփ աշակերտ նորին` յաջորդէ զաթոռ եպիսկոպոսութեան ամս Բ: Հրամանաւ Մեսրոպայ` որ եւ նա կատարեցաւ ի նոյն ամի:

ՆԿԸ: Յովսէփ ամս Բ:

ՆՀ: Տէր Գիւտ` ամս ԺԵ:

ՆՀԲ: Կ. Պօլսի` Մարկիանոս` ամս Բ:

ՆՀԳ: Ժողովն Քաղկեդոնի` հրամանաւ Մարկիանոսի` եւ Պօղքերայ քեռ Թէոդոսի, վրէժխնդիր Նեստորի, եւ էին ժողովեալքն ՈԼԶ:

ՆՀԶ: Հասելոց նեղութեանցն ի Յազկերտէ` սրբոց Վարդանանցն:

ՆՀԷ: Հռոմայեցոց` Լեւոն մեծ` ամս ԺԷ:

ՆՁ: Կատարումն սրբոց Ղեւոնդեանցն, Բ. ամաւ զկնի այսորիկ:

ՆՁԲ: Հայոց` հնազանդութեան եւ անիշխան լինելոյն ամք Զ: Յազկերտի զղջալ ասէ յաղագս աւերելոյն զաշխարհս Հայոց, եւ չարամահ լինելոյ Վասակայ, ըստ Եղիշէի:

ՆՁԵ: Պարսից` Պերոզ ամս ԻԲ: Հայոց` տէր Յոհան Մանդակունի` ամս ԺԲ:

ՆՁԸ: Հայոց` Մանգնոս ամս ԺԹ:

ՆՂԲ: Մովսէս քերդօղահայր:

ՆՂԴ: Կ. Պօլսի` Զենոն ամս ԺԳ: Ընդ Զենոնի թագաւորեցին Լեւոն Փոքր եւ Բասիլիսկոս ժամանակս ինչ: Զենոն գիր վասն ուղղափառութեան գրեալ, ԲԺ. ան գլուխ նզովից ժողովոյն Քաղկեդոնի:

Ճգնազգեաց սուրբն Թադուլ թողեալ զամենայն վասն Քրիստոսի Վարոսիւ հանդերձ եղբարբ իւրով երիցու:

ՆՂԷ: Տէր Բաբգեն ամս Ե:

ՆՂԸ: Եգիտ Գառնիկ երանելի զնշխարս ս. Գրիգորի ի Մանեայ այրն, եւ հանգուցին ի Թորդան:

ՇԲ: Տէր Սամուէլ ամս` Ե:

Պայծառանայր ս. Սիմէոն Սիւնական յԱղեքսանդրիա` այլ եւ Տիմոթէոս երէց ուղիղ հաւատով իմաստասիրէ:

ՇԷ: Կ. Պօլսի Անաստաս ամս `ԺԷ: Պարսից` Վաղարշ ամս Գ: Հայոց` Վահան ամս` ԼԱ: Տէր Մուշեղ ամս Ը:

Ղազարիկ Փարպեցի` ժամանակագիր եւ ճարտասան: Վահան պսակեաց զեկեղեցիս նորոգմամբ, մանաւանդ զկաթուղիկէն:

Նոյն Վահան Մամիկոնեան` զԱլանս արգելականս արար:

ՇԺ: Պարսից` Կաւատ` ամս Է:

Անաստաս ընդ Զենոնի` յուղղափառս գրեցաւ: Սա կոտորեաց զդպրատունսն յըՍտամբօլ` զի գործ անարժան գտաւ ի նոսա. եւ եղեւ քաղաքին մեծ տրտմութիւն: Սա շինեաց քաղաք զՏարա, եւ անուանեաց Անաստապօլիս: Եւ յաւուրս սորա ի շարժէ ընկղմեցաւ Նիկոպօլիս:

ՇԺԵ: Տէր Սահակ` ամս Ե:

Կաւատ զԱմիթ էառ եւ սպան ՁՌ. եւ մտեալ թագաւորն յեկեղեցին, եւ տեսեալ զպատկերն Քրիստոսի, եւ եհարց թէ ով է այն եւ նոքա ասեն թէ «Աստուածն իւրեանց էե. եւ նա ասէ` «Նա ասաց, ես տաց զդա ի ձեռս քոե: Եւ արդ` ես ոչ առի զսա` այլ Աստուածն իւրեանց` զի մեղան նմա:

ՇԺԷ. Պարսից` Ջամասպ` ամս Բ: ՇԺԹ. Կաւատ` ամս ԺԷ:

Երեւեցաւ ի սոյն ժամանակս կին մի ի Կիլիկիա` գիրկ մի երկայն քան զամենայն մարդ` եւ կերակուր մարդոյ ուտէր` եւ բնաւ ոչ խօսէր, եւ յանցանելն ընդ փողոցսն` առնոյր խանութէ փող մի, եւ կեցեալ բազում ժամանակս` անյայտ եղեւ. զորմէ ասեն ոմանք թէ ի յավէրժահարսանցն էր:

ՇԻ: Տէր Քրիստափոր` ամս Ե:

ՇԻԴ: Կ. Պօլսի` Յուստիանոս` ամս Թ: Այս Յուստիանոս եղեւ սկիզբն թագաւորացն Յունաց ի Կոստանդնուպօլիս, զի մինչ ի սա ամենեքեան Ֆռանկք էին: Էր սա ի գեղջէ միոյ որ կոչի Բեդրինա, որոյ ջուրն այնպիսի իմն է` որ թէ շատ եփեն արիւն դառնայ:

Արեգակն ամենեւիմբ նուաղեցաւ: Յետ որոյ սովն խստագոյն:

ՇԻԵ: Տէր Ղեւոնդ` ամս Բ:

ՇԻԷ: Տէր Ներսէս` ամս Թ:

ՇԻԹ: Եզրաս Անգեղացի` աշակերտ Մոսէսի եպիսկոպոսի Բագրեւանդայ` զդասս ճարտասանիցն բազմացոյց:

ՇԼԱ: Մամբրէ եղբայր Մոսիսի դառնայր ի Հայս` զորմէ ասեն երկրորդ գրել փիլիսոփոս:

ՇԼԳ: Կ. Պօլսի` Յուստիանոս` ամս ԼԶ:

ՇԼԶ: Պարսից` Խոսրով` ամս ԽԵ:

Տէր Յովհաննէս` ամս ԺԵ: Վահան Մամիկոնեան բարւոք վճարեցաւ` յետ որոյ եկաց Վարդ եղբայր նորա: ՇԼԸ. Վարդ ամս Գ:

ՇԽԱ: Խոսրով զԱնտիոք էառ եւ տարեալ ի Պարսս բնակեցոյց յիւր անուն:

Յետ Վարդայ մարզպանք պարսիկք տիրեցին աշխարհիս Հայոց ամս Դ:

ՇԽԵ: Մեժեժ Գնունի` ամս ԼԴ:

ՇԽԷ: Սաստիկ մարդամահ` որպիսի ոչ ոք յիշէ` սկսեալ յարեւմտից:

ՇԾԱ: Նշանք յՈստանին Հայոց, վասնորոյ երանելին Մախոժ հաւատաց:

Տէր Մոսէս` ամս Լ: Սուրբն Մանաճիհր որ անուանեցաւն Գրիգոր` ազգաւ Ռաժիկ` մարտիրոսութեամբ կատարեցաւ ի Քրիստոս:

Աստանոր լցեալ լինին ամք ի ծննդենէն Քրիստոսի ՇԾԳ. յորում եւ բովանդակեցան կանոնք Մ. եկին Անդրիասայ, զորոյ զկնի կարգեցաւ թուականս Հայոց` այսպիսի պատճառաւ, ի լրման Մ. -եկին, լրումն զատկին, ի մարտի ԻԵ. էր: Եւ ի սկզբանն` յապրիլ Դ: Եւ վասն զի ոչ ի սկիզբն կարացին գնալ, զի յետ ԻԵ. ին մարտին ԺԳ. էր ապրիլ եւ Թ. լրմունք ի մէջ. եւ այնր աղագաւ սկսան շփոթել տօնք ամենայն եւ արհեստք իրողութեան` որպէս ասացաւ: Ապա իմաստունք ժամանակին ի միասին եկեալ կարգեցին թուական Հայոց` որով ուղղեսցեն զզատիկն Տեառն` այլովք հանդերձ: Բայց ոչ կարացեալ ի ճշմարտութեան կալ անսխալ զամս. Թ:

Իսկ ի Ժ. երորդ թուականին Էաս անուն իմաստուն մտօք, ժողովեաց առ ինքն արս կորովամիտս եւ հանճարեղս` եւ կարգեցին զանտարակուսելի օրինակն, որ Շ. -եակն կոչի. այս է պատճառ թուականին Հայոց` զոր ի կարգ կանոնացս յարմարեսցուք` վասն դիւրահասութեան ժամանակաց:

Մինչեւ ցդիր թուականիս մերոյ ուղղեալ էր ս. վարդապետին իմոյ Գէորգեայ ըստ քրոնիկոնին զնահանջն եւ ասէ. «տեսի ի Շ. -եկին զգիր թուականին առաջին ամն նահանջ, ոչ գիտելով զզիարդն` թողլով աստի եւ յառաջ ըստ գրեալսնե:

ՇԾԴ: (Ա. ) Յուստիանոս եւ Խոսրով հաշտեալ, եւ ծաղկէր ուխտ ընդհանրական եկեղեցւոյ:

Սուրբն Յիզդբուզիտ` որեւ Մախոժ` վկայութեամբ կատարեցաւ ի Քրիստոս: Սոյնպէս եւ Սահակ Սամուէլ` եւ Յզըմուխաստ ի նոյն ազգէ:

ՇԾԷ: (Դ) Աստ է գրեալ զՎրաց բաժանումն:

ՇԿԲ: (Թ) Ի սմին ամի եդաւ Շ. -եակն:

ՇԿԴ: (ԺԱ) Իռիոն պատառեաց զկանոն զատկին:

ՇԿԷ: (ԺԳ) Աջ աստուածային երեւեցաւ ի ս. մատրանն` այլ եւ նշան ահեղ հրաշափայլ` եւ արիւնատեսակ յերկինս:

ՇԿԹ: (ԺԶ) Կ. Պօլսի` Յուստիանոս` ամս ԺԴ:

ՇՀ: Դարձեալ մարդամահ:

ՇՀԵ: (ԻԲ) Հայոց` մարզպանք տաճիկք` ամս ԼԶ:

Իշխանք Հայոց ապստամբեալք ի Պարսից` ի ձեռն Վարդայ որդւոյ Վասակայ Մամիկոնէի` ձեռն ետուն ի Յոյնս:

Ժամանակ երկպառակութեան մարտից անթիւ սպանմանց` գերութեանց, առից, բանտից խիստ սովոյ, եւ մարդամահի` եւ այլ բազմադիմի խռովութեանց` ուր մոռացումն աստուածպաշտութեան:

ՇՁԱ: (ԻԸ: ) Տէր Աբրահամ յՌշտունեաց ի գեղջէ յԱղբաթանից` ամս ԻԳ:

ՇՁԳ: Ի Կոստանդնուպօլիս` Տիբեր` ամս Ե:

ՇՁԴ: Պարսից` Որմիզդ` ամս ԺԲ:

Դարձեալ յուզէր խռովութիւն վասն ժողովոյն Քաղկեդոնի:

ՇՁԵ: (ԼԲ: ) ԶՍմբատ չարախօսեալ առ Շապուհ-Խոսրով` եւ նա թողեալ ի վերայ նորա գազանս` եւ նա հարեալ զարջն սատակեաց, կալեալ զեղջերաց ցլուն սպան զնա: Եւ կալեալ զականջաց առիւծուց` հեծաւ ի վերայ նորա. զայս ամենայն յաղթութիւն արար ի միում աւուր, եւ ինքն մեծարեցաւ դարձեալ ի Պարսից յարքայէն: Էր հասակաւն բարձր եւ լայն` եւ տեսլեամբն գեղեցիկ, եւ յանցանելն ընդ անտառսն` բռնէր Բ. ձեռօքն զճիւղս անտառին` եւ կցեալ զոտսն` վերացուցանէր զձին` եւ լինէր ձիովն ի կախ ի ծառէն:

ՇՁԸ: Կ. Պօլսի` Մօրիկ` ամս Ի:

ՇՁԹ: (ԼԶ: ) Գրիգոր եւ Վրթանէս վարդապետք Հայոց գնացին ի Յոյնս, եւ ոչինչ օգտեցուցեալ զնոսա` դարձան նզովելով:

ՇՂ: (ԼԷ: ) Ի ԼԷ. թուականիս եկին ի Հայս Ասորիք` արք քաջաբանք` եւ կամէին սերմանել զաղանդն Նեստորի` եւ նզովեալք հալածեցան: Բայց ոմանք ընկալան` նոքա թարգմանեցին նոցին գիրս սուտս . զգօրտոսակ, կիրակոսակ, զՊօղոսի տեսիլն. զԱդամայ ապաշխարութիւն եւ զդիաթէկն. զմանկութիւն Տեառն. եւ զՍեբիոս. եւ զճիռն օրհնութեան. եւ զանթագչելի մատեանսն. եւ աւետարանի մեկնութիւն զՄանեայ. եւ որ հաւատայ նոցա` նզովի:

ՇՂԶ: (ԽԳ: ) Պարսից` Խոսրով` ամս ԼԷ:

Աստանօր Սմբատ Բագրատունի բազում մարտս յարդարէր` առաւել քաջութեամբ առ թշնամիսն Խոսրովու. վասն որոյ պատուեալ զՍմբատ, տայ նմա զմարզպանութիւն Վրկանի: Եւ նա երթեալ գտանէ զազգս գերեալս ի Հայոց անդ` որ Սագաստանն կոչի, մոռացեալ զլեզուն եւ զդպրութիւն: Զոր նորոգեալ Սմբատայ, եւ զՀաբէլ ոմն եպիսկոպոս տայ ձեռնադրել կաթողիկոսին Հայոց, եւ կացոյց ի վիճակ աթոռոյ ս. Գրիգորի:

ՈԳ: (ԾԱ, ) Տէր Յոհան ի Կոգովտայ ի գեղջէ Բագարանէ ամս ԻԶ:

Ոմանք ի պատմագրաց զտէր Յոհան, եւ զտէր Աբրահամ ի միում ամի ասեն վախճանեալ, եւ ոմանք այսպէս, որպէս գրեալս է:

ՈԶ: Պէսպէս մահք:

ՈԷ: Մօրիկ` վասն խստութեան բարւոյն` ազգաւ եւ որդւովք, ողորմատես մահուամբ կորնչի յիւրոց զօրացն: Փոկաս` ամս Ը:

ՈԹ: Խոռիան Պարսից զօրավար` էառ զԵրուսաղէմ, ԾՌ. եսպան, եւ ՃՌ. գերի տարաւ. եւ զփայտ փրկական խաչին` եւ զայլ սպասք սրբութեան տարեալ եդ ի տան գանձուց Խոսրովու թագաւորին:

ՈԺԱ: (ԾԸ: ) Յետ մարզպանացն սպանման` ճիհր Բուզանայ` ճիհր Վշնասպուհենայ, ճիհր Վղովն Միհրանայ, եւ այլոց Տաճկաստանեաց` Դաւիթ Սահառունի` ամս Լ:

ՈԺԵ: Յայսոսիկ աւուրս յայտնութիւն սուտ մարգարէին Սարակինոսաց` աղանդելոյն ի Կերինթոսէ եւ յԱրիանոսաց` որոյ անուն Մահմետ անուանիւր` յազգէ Իսմայէլի` որդւոյ Հագարու` որ աշակերտեցաւ ի միայնակեցէ միոյ` որոյ անուն Բխիրայ կոչիւր` Արիոսի աղանդովն, ի յանապատին Սինայ, ուր զետեղեալ բազմացան ի հալածելն Սառայի զաղախինն յերեսաց իւրոց:

Կ. Պօլսի` Հերակլ ամս ԼԱ:

Շինուած կաթուղիկէին Մըրենոյ:

Յայսմ ժամանակի ի Քրիստոսի ՈԺԶ. ամին, եւ ի Հայոց ԿԳ. թվին, խաւարեցաւ կէս արեգականն, յարեգի աշնան ամսոյ` մինչեւ ի քաղոց ամիս ի սկիզբն ամարանն, մինչ յուսահատեցան մարդիկք եւ ասէին` չըղորդի արեգակն յաւիտեանս:

ՈԺԸ: Ոմանք ի պատմագրացն` զելն Մահմետի սուտ մարգարէին ի ԿԵ. թուականիս ասեն, եւ այլք ի ԿԲ. եւ այլք ի ԿԸ:

ՈԻԱ: Յամս Հերակլի կայսեր` առին տաճիկք զիշխանութիւն Պարսից` եւ ի պատերազմելն` պարսիկ ամիրայ մի փախչէր` ի մերկ արապէ միոյ, եւ պարսիկն բազում անգամ դառնայր եւ նետէր զտաճիկն, եւ նետն ոչ մտանէր, եւ ի փախչելն պարսկին` հանդիպեցաւ բահ մի ցցեալ` եւ փորձիւ եհար` նետ մի ի բահն եւ ի թափ անցոյց զնետն, վասնորոյ գիտաց որ յԱստուծոյ էր, եւ իջեալ ի ձիոյն` մերկացաւ ի զինուցն եւ անկաւ առաջի տաճկին` որ եսպան զնա. եւ տաճիկն ասէր` թէ նալի կտոր մի գրապանս էր` եւ Ժ. անգամ նետն յայն դիպէր:

ՈԻԳ: Պարսիկք զԵրուսաղէմ առին` եւ տարան զխաչն գերի` յամս Հերակլի:

ՈԻԶ: Արճէշ առաւ:

ՈԻԷ: Աստանօր ի բաց կացին վիրք ի միաբանութենէն Հայոց` հաւանեալք աղանդոյ Քաղկեդոնի` ի ձեռն Կիրոնի Վրաց առաջնորդի, առ որ բազում թուղթս մաղթանաց գրեաց հայրապետն Հայոց Տէր Աբրահամ:

ՈԼ: Տէր Կոմիտաս ամս Ը:

Մեծ պատրիարքն Տեր Կոմիտաս` շինէ զսուրբ տիկնոջն Հռիփսիմէի զվկայարանն` հրաշալի եւ պայծառ շինուածովք, զի խրթին էր առաջին շինուածն գտանէ եւ ի նմին զնշխարս ոսկերաց սրբոցն` եւ ոչ համարձակեցաւ բանալ զմատանեալն ի սրբոյն Գրիգորէ եւ ի սրբոյն Իսահակայ` այլ եւ իւրովն կնքեալ մատանեաւ` ամփոփէ անդ:

ՈԼԲ: Սպանանէ Հերակլ զԽոսրով թագաւորն Պարսից:

ՈԼԳ: Պարսից` Կաւատ ամ մի: ՈԼԴ: Արտաշիր` ամս Բ.

ՈԼԶ: Խոռեմ որ է Խոռիան` ամ մի:

ՈԼԷ: Խոսրով ամ մի:

ՈԼԶ: Հերակլ զԽոռիան թագաւորեցուցանէ, փոխարէն առեալ զխաչն փրկական, զոր սպանին զօրքն իւր:

ՈԼԷ: Արաբիայ կռիւն:

ՈԼԸ: Պարսից՝ Բորմ եւ Զարմդուխտ Ա. ամ:

Տէր Քրիստափոր ամս Բ:

Ի ՁԵ. թվին Մահմետ զԵրուսաղէմ էառ:

Հերակլի ժողով արարեալ ի Կարնոյ քաղաք` կոչէ եւ զԵզր ի Հայոց` որ տգիտաբար հաւանեալ աղանդոյն Քաղկեդոնի, վասն զի ոչ տարաւ զՅոհան Մայրավանեցի` որ աստուածային գրոց բանիբուն ճանաչիւր` եւ ի դարձին յանդիմանեալ ի նմանէ` հալածեաց զՅոհան` Մայրագոմեցի կոչելով: Իսկ Եզր` յաղագս հաւանութեան առնու զերիր մասն Կողբայ` եւ զաղսն բովանդակ: ՈԽ: Տէր Եզր` ամս Թ:

ՈԼԹ: Պարսից` Յազկերտ ամս ԺԲ:

ՈԽԱ: Թէոդորոս Ռշտունի ամս ԻԵ:

ՈԽԲ: Ելն Տաճկաց ի Հայս` եւ Թէոդորոս Հայոց իշխան նստաւ:

ՈԽԳ: ԶԴուին Պարսիկք առին` եւ զիշխանս Հայոց այրեցին ի Նախչուան:

Ի ԶՃԽԷ: ամին Քրիստոսի` քակեցին զպատկերն պղնձի` զմին յեօթն հրաշիցն, որ յՌօտոն կղզին, ՃԷ. ոտն եւ էր ԳՌ. բեռն պղնծոյ:

Յայսմ ամի եմուտ Մաւի զօրավարն Տաճկաց ի Կիպրոս, եւ արարին շատ պղծութիւն. եւ ել բազում աւարաւ. արարին պղծութիւն յեկեղեցին Եպիփանու, զի ոչ գոյր եդեալ սահման նորա ի նմա:

ՈԽԵ: Յայտնեցաւ աղանդ` յաշակերտաց Յոհաննու Մայրագոմեցւոյ` որոյ Սարգիս ասէին, զոր մի ոք իշխեսցէ զսուրբ այրն բամբասել:

ՈԽԷ: Կ. Պօլսի` Կոստանդին ամս Գ:

ԶԿարնոյ քաղաք առին ի Հայոց:

Արդ` յաւուրս Կոստանդի որդւոյ Հերակլեայ` առաւ Դուին ի Տաճկաց, ասէ պատմագիրն, եւ սպանին յաւուր սրբոյ յայտնութեան` ի ս. վկայարանի ս. Սարգսի ԲԺ. ան Ռ. եւ արեամբ կոտորելոցն ծածկեցաւ սեղանն սուրբ` եւ աւազանն. եւ զայլսն գերեցին` ավելի քան զԼՌ: Ապա ժողովեաց հայրապետն Ներսէս զդիակունս անկելոցն ի պատերազմին եւ թաղեաց ի նմին վկայարանի` զոր նորոգապէս շինեաց ի վերայ նոցա: Աստանօր նստի գլուխ ազգին Իսմայէլի, նախ Քաղարթ անուն` զոր եւ գիրն աստուածային պատմէ` թէ քաղարթաշուրթն ժողովուրդն յագեցուսցեն զսուսերս իւրեանց յարենէ: Սա կեցեալ ամս Ը. վախճանի: Յետ որոյ Ամարան, ամս ԺԲ: Բայց հասեալ Քաղերթ ի Դամասկոս Միջագետաց` եւ մինչեւ ի քաղաքն Ամիթ` խանձեալ բազում աւարաւ. ապա երիս սպայս արձակեալ, մի ի Հռոմ` Յաղ անուն` եւ խրատտու Յովէլ` որք կոտորեցին ի Հոռոմոց ՀՌ: Եւ ի Պարսից կողմ արձակէ զՕթման ամիրայ` եւ զՄաւիէ զօրավարն, նոքա հարին զՄիւրդատ ԻՌ. -աւ, եւ զՄուշեղ սպարապետն Հայոց` իւրով սպայիւն. եւ ապա տիրեցին բոլոր աշխարհիս Հայոց, Պարսից եւ Ասորոց, Եգիպտացւոց եւ Մարաց, Պարթեւաց եւ Պաղեստինացւոց: Բայց պատճառ տիրելոյ նոցա այս է. լեալ էր իշխան ոմն կողմանցն Դամասկոսի Սարգիս անուն, նա բազում ինչս յափշտակէր յԻսմայելացւոց վաճառականացն` զոր երիցս աղերսիւ խնդրեալ Քղերթի` եւ նորա թողացուցեալ. ապա ժողովեալ զիւրոյ ազգին զայր եւ զձի, եւ երիցս ասպատակեալ, առին զիւրեանցն եւ զնոցայն. եւ յորժամ զօրացաւ ի վերայ Հայոց` ապա սկսաւ շրջել զհաւատս նոցա, եւ նոքա ոչ հաւանէին: Իսկ իշխանին Իսմայէլի գտեալ խորհրդակից զոմն Մահմետ անուն` գլուխ վաճառականացն` Եգիպտացի, որ տեղեակ էր սակաւ օրինացն Մովսիսի, բայց հաստատեալ էր աղանդովն Արիոսի եւ Կերինթոսի, այն որ մարմնաւորապէս ասաց զարքայութիւն ի վերայ երկրի. կերակուր պորտոյ` եւ ամուսնութիւն յետ յարութեան. ուսոյց օրէնս հակառակ հնոյ եւ նորոյ օրինադրութեանց, իմանալով զանարժանս` եւ խօսելով զանուղղայս. յոյժ ձաղանօք խայտառակեաց զուխտադրութիւն Աբրահամու, որպէս եւ գրեալ է, « թլպատեսցի ամենայն արու ձեր յաւուր ութերորդիե: Իսկ սա` ոչ միայն զարս` այլեւ զկանայս անգամ, որով գարշելի այպանեաց զնշանակ ուխտին Տեառն. այլ եւ ջրով լոկով ողողել հանապազ` փոխանակ մկրտութեան աւազանին. եւ այլ եւս յոլով անարժան` եւ մոլեկան աւանդութիւնս եւ ծիծաղելիս: Զսա ստացեալ օրէնսդիր` պատգամաբեր եւ զօրավար` ամս Ի. եւ կոտորեցին զԲզնունիս` զԱղիովիտ եւ զՏարօն: Եւ Մահմետս այս` արգել զսուրն` եւ բանիւ խրատու նորա հնազանդեցուցին ինքեանց զմեծ մասն տիեզերաց: Եւ անմոռաց երդմամբ կնքեաց մուրհակ Հայոց աշխարհիս` համարձակ ունել զքրիստոնեութիւն, եւ վաճառեաց նոցա զհաւատս նոցա, յամենայն տանէ առեալ Դ. դրամ եւ Գ. մոթ խորբալ` եւ ձիատօպրակ մի` եւ պարան մի մազէ` եւ ձեռնարար մի: Իսկ ի քահանայից եւ յազատաց` եւ ի հեծելոց` ոչ հրամայեաց առնուլ զհարկն. եւ ի տիրելն աշխարհաց` կոչեցան Ամիրըլմումնիք, որ եւ յետ Ի. ամի Մուհամատայ` տիրեցին Ապուպաքր` Օթման եւ Օմար` ամս ԼԸ:

Յայսմ ժամանակի բարձաւ իշխանութիւն Պարսից, տեւեալ ամս ՆԺԸ. որ կոչէրն Սասանեան, եւ առին Տաճիկք զիշխանութիւն Պարսից` եւ կոչեցան ամիրըլմումնիք:

Ամիրըլմումնիք Տաճկաց Մահմետ` ամս Ի: Ապուպաքր` ամս Ը: Օթման ամս Ժ: Օմար` ամս Ի: Մաւէ` ամս ԻԲ: Մրուան` ամ մի: Յեզիթ` ամս Գ: Աբդլմելիք` ամս ԻԲ: Վլիթ` ամս Դ: Օմառ` ամս Բ: Եզիթ` ամս Զ: Հէշմ` ամս ԺԹ: Վլիթ` ամ մի: Մրուան` ամս Ը: Ապդլա` ամս ԻԲ: Ապդլազիզ` ամս Գ: Մահդի ամս Թ: Մուսի` ամս Ժ: Հարուն` ամս ԻԳ: Մահմետ` ամս Ե: Մայմուն` ամս ԺԷ: Իպնմրէթ` ամս Թ: Հարուն` ամս ԺԸ: Ջաբր` ամս ԺԶ. յիշատակ սոցա ի կորուստն եղիցի:

Ի յաւուրս Մահմատին եղեւ սով սաստիկ ի Գերմանիկէ` մինչ զի կերան զմիմեանս, եւ միակեց մի Եղիշէ անուն բնակէր յայր մի, եւ զկնի սովոյն սովորեալ ուտէր զտղայսն` եւ մխիթարէր զծնողսն. եւ կերեալ ԾԱ. տղայ, եւ ապա յայտնեալ` սպանաւ չարաչար:

ՈԽԹ: Տէր Ներսէս` ամս Ի:

ՈԾ: Կ. Պօլսի` Կոստանդին ամս ԻԸ:

Ի ԻԴ. ամի բռնակալութեան Ապուպաքրայ` Օթմանայ եւ Օմարայ. եւ էր յառաջին ամէն Քաղռթի եւ Մահմետի Իսմայելացւոց ԽԸ. ամ, բարձաւ թագաւորութիւն Պարսից յազգէն Սասանայ, յորոյ տեղ նշանակեցից զԻսմայէլեան ազգ:

ՈԾԱ: Ապուպաքր Օթման եւ Ամր` ամս ԺԴ:

ՈԾԴ: Հայրապետն Ներսէս շինէ զսուրբ Գրիգոր, զզարմացուցիչն տեսողաց, բայց յառաջ շինէ զվկայարան սրբոյն Սարգսի ի Դըւին, եւ զոր ի վերայ վիրապի սրբոյն Գրիգորի.

ՈԾԸ: Գիտասցես զի այլ է Բաղդատ` եւ այլ Բաբելոն, Դ. աւուր ճանապարհաւ հեռի ի միմեանց:

ՈԾԹ: (ՃԶ) Պատառումն զատկի:

ՈԿ: Երեւանու կռիւն, յորում զզիարդն գտցես` առ պատմագրութիւնս առաջնոցն. Շապուհ եւ Ասողնիկ յիշեն:

ՈԿԴ: ԶԴըւին եւ զՊտիզ այրեցին Հոռոմք:

ՈԿԵ: Պարսից` Մաւի ամս ԻԲ:

ՈԿԶ. Հայոց` Համազասպ` ամս Է:

ՈԿԹ: (ՃԺԶ. ) Տէր Անաստաս` ամս Զ:

Հայրապետն Անաստաս` կոչէ առ իւր զմեծ վարդապետն Անանիա յԱնէից գեղջէ` անշարժ ըստ այլոց ազգաց դնել տօմար եւ մերոյ ազգիս. զոր արարեալ մեծաւ ջանիւ, եւ մինչ կամէին ժողովով հաստատել զնոյն` վախճանի սուրբն Անաստաս` անփոյթ եղեալ իրն զկնի եկելոցն` այլ առաջին կարգաւն վարէին:

ՈՀԲ: Շինուած կաթուղիկէին յԱրուճ, յորում մկրտի նահատակն Քրիստոսի Դաւիթ` որ յաշխարհէն պարսից եկն` Սուրհան անուն, եւ վասն վկայութեան Քրիստոսի` կախեցաւ զփայտէ ի Դըւին:

ՈՀԳ: Հայոց` Գրիգոր` ամս Ժ:

ՈՀԵ: Տէր Եղիա ամս Զ:

ՈՀԸ: Կ. Պօլսի` Կոստանդին որդի Կոստանդիա` ամս ԺԴ:

ՈՁԱ: Տէր Սահակ` ամս ԻԳ:

ՈՁԲ: ԶԳրիգոր Մամիկոնեան սպանին ի պատերազմին Խազիրք` եւ (ՈՁԳ) Ներսեհ Շիրակացի իշխան եկաց Հայոց` ամս Գ:

ՈՁԶ: Հայոց` Աշոտ` ամս Գ:

ՈՁԷ: Պարսից` Իզիտ` ամս Դ:

ՈՁԸ: Ի ՃԼԵ. թվին` Աշոտ սպանաւ ի Տաճկաց:

ՈՁԹ: Հայոց` Ներսեհ Կամսարական` ամս Գ:

ՈՂԱ: Պարսից` Մրուան` Ա. ամ, Աբդլմելիք` ամս ԻԱ:

Կ. Պօլսի` Յուստիանոս` ամս ԺԲ:

Հայոց` Սմբատ Բագրատունի Բիւրատեան` ամս Ի:

ՈՂԴ: Ի ՃԽԱ. թվին շինեաց մըսլիմն զՄամեստիա` որ է Մսիս բարձր պարսպօք:

ՈՂԷ: Յուստիանոսի ի վերայ յարուցեալ հատին զքիթն` եւ նա փախեաւ ի Հնդիկս` եւ առեալ անտի զօրս` եկն եսպան զզօրս` իւր զմեծամեծսն իւր` եւ դարձեալ թագաւորեաց:

ՈՂԸ: (ՃԽԵ): Կարի ձմեռն` յորում Բզնունեաց ծովն սառեաւ.. եւ կոտորում ուխտի ս. Գրիգորի` ի Բագրեւանդ ի Բագուան:

ՉԲ: Պատերազմ ի Վարդանակերտի ի ձեռն քաջին Սմբատայ:

ՉԳ: Մահմետ զծովն Գեղամայ արձակեաց` եւ էառ զՍաւան կղզին:

ՉԴ: Կ. Պօլսի` Լեւոն ամս Գ:

Տէր Եղիա` ամս ԺԴ:

ՉԷ: Կ. Պօլսի` Ափսիմարոս ամս Դ:

Կասմ ամիրայ զՎասպուրականի իշխանսն կոտորեաց:

ՉԺԱ: Կ. Պօլսի ` Յուստիանոս` ամս Զ:

ՉԺԳ: Պարսից` Վլիթ ամս` Թ:

ՉԺԲ: Աշակերտքն Անանիայի` Հերմոն եւ Տրդատ` եւ Ազարիա, Եզեկիէլ եւ Կիրակոս` երթեալ յԵրուսաղէմ հաւանեցան երկաբնակացն, եւ ի դարձին ո'չ ընկալաւ զնոսա ճշմարիտ վարդապետն Անանիա: Իսկ նոքա ուր հասանէին` զնա ասէին պատճառ հայհոյութեան` զոր մի ոք իշխեսցէ ասել կամ հաւատալ:

Առ այսու ժամանակօք` ի ՃԾԸ. թուին, այրեցին զիշխանսն Հայոց ի Նախճաւանի, եւ այնր աղագաւ պակասեաց կարգ այսր գաւազանի, վասն զի գրէ Տէր Յովհաննէս յիւրում գեղեցկաբան շարադրութեան այսպէս, եթէ վասն զի սպառ ի սպուռ տիրեցին Հագարացիքն Հայաստանեայցս, եւ մեծամեծք աշխարհիս նուազեցան, եւ թէպէտ եւ մնացեալ էին` սակայն ղօղեալ թաքուցեալք կային ընդ լծով ծառայութեան նոցա, վասն այնորիկ ասէ յայսմ վայրի պակասեաց ի պատմութենէ աստի կարգ իշխանացն մերոց: Իսկ յաւուրս Տեառն Տրդատայ դադարեցին հէնք նոցա, ուստի եւ ես սկսայց շարագրել ի տեղւոջն իւրում:

ՉԺԷ: Կ. Պօլսի` Փիլիկոս Վարդան` ամս Գ:

ՉԺԸ: Տէր Յոհան Օձնեցի ամս ԺԱ:

Ի ՃԿԴ. թուին` եղան նշանք մեծամեծք ի Մարտի ամսոյ մինչեւ յԱպրիլն. օդդ հող եւ փոշի տեղայր` եւ ցերէկն գիշեր թուէր, եւ երեւեցան Գ. սիւնք ամպեղէնք հրախառն ի կողմն հիւսիսոյ Գ. օր: Եւ ելանէին ի վեր` եւ իջանէին ի վայր: Եւ յետ այնորիկ երեւեցաւ աստղ մի ի չափ լուսնին, եւ ի ցերեկի երեւէր զերիս աւուրս: Եւ շարժ եղեալ պատառեցաւ երկիր` եւ ելին աղբիւր ի գոյն արեան: Եւ եռայր ծովն իբրեւ զկաթսայ: Եւ ի սոյն ամի ի շարժէ գիւղ մի յոտն լերինն Թաբօրի ի յիւր տեղւոյն ոստեալ ի բաց վազեաց Բ. միլ, եւ ինչ ոչ խախտեցաւ շինուածն: Եւ Մընբէճ ընկղմեցաւ, եւ Նիկիա բոլոր բլաւ, եւ Գ. մասն Կ. Պօլսի` եւ այլ եւս բազում քաղաքք տապալեցան ի Բիւթանիա:

Ի ՃԿԶ. թվին, մինչ նստէր սուլտան Աբդլայ ի վրանն իւր յՈւրհայ, յանկարծակի եղեւ ամբոխ յոյժ` եւ սկսան գնալ ի գերեզմանսն, գնաց եւ սուլտանն զկնի, եւ տեսին զի արք Ը. ելեալք էին ի գերեզմանացն միջովք չափ ի վեր, ներկեալ մօրուօք, եւ զտեղի առեալ կային զերիս տիւս եւ զերիս գիշերս. եւ կացին պահապանք ի վերայ նոցա, եւ հանապազ հարցանէին` եւ ոչ խօսեցան բնաւ, եւ նեղեալք թաղեցին զնոսա դարձեալ, եւ ոչ ինչ իմացան:

Ի ՃՀԲ. թուին Ս. Իմաստասէրն Յոհան Օձնեցին` կանօնական կարգօք պայծառացոյց զեկեղեցի` զսա կոչէ ամիրապետն ի դուռն իւր` եւ վասն առաւել վայելչութեան սորայ` պատուէ զսա մեծագոյն պատուով:

ՉԻ. Կ. Պօլսի Թէոդոս Ա. ամ: ՉԻԱ: Արտեմ ամ մի: ՉԻԲ: Լեւոն` ամս ԻԴ:

Պարսից Սուլիման` ամս Բ: Սուլիման զԴարբանդն էառ: ՉԻԴ. Օմառ ամս Գ:

Մահն Աշոտոյ յորում եւ խոզասպանութիւն եւ նահատակութիւն Վահանայ:

ՉԻԷ: Պարսից` Իզիթ` ամս Զ:

Ժողովն Մանազկերտոյ ի Տէր Յովհաննէս Օձնեցւոյն` վասն Քաղկեդոնի աղանդոյն:

ՉԻԹ: Տէր Դաւիթ՝ ամս ԺԳ: Տէր Դաւիթ յԱրամունեաց ի Կոտայիցն որում շինեալ եկեղեցի` տուն բնակութեան հայրապետական, փոխելով ի նմա զաթոռն ի Դունայ` զի նեղեցաւ անդ` ի զազրագործ ազգէն Մահմետայ:

ՉԼԳ: Դարբանդն շինեցաւ դարձեալ:

Պարսից Շամհէշմ ամս ԺԹ:

ՉԽ: Ս. Գրիգորի վանքն այրեցաւ:

ՉԽԲ: Տէր Տրդատ` ամս ԻԳ: Տէր Տրդատ` յՕթմսու գեղջէ` այր պարկեշտ եւ սուրբ, եւ փայլեալ առաքինութեամբ:

ՉԽԶ: Կ. Պօլսի` Կոստանդին` ամս ԼԷ: Կոստանդին որդին Լեւոնի կոչեցաւ Կաւալինոս` այսինքն թրքաժողով, զի զօրքս տաճկաց բանակեալք էին առ ափն Ալիս գետոյ, իսկ նա հրամայեաց թրիք ժողովել եւ արգանել ի գետն` եւ նոցա տեսեալ` ահաբեկ եղեն, կարծեցեալք անթիւ լինել զօրացն` եւ փախեան ի նմանէ: Պատմի՝ ի միում աւուր զկնի միմիմեանց Ե. առիւծ սպանեալ սորա:

ՉԾԲ: Ամիրայ` Վլիթ ամս Բ: ՉԾԴ: Մրուան` ամս Զ: ՉԿ. Աբդլա` ամս Գ: ՉԿԳ: Աբդլա` ամս ԻԲ:

ՉԾԴ: (ՄԱ) Պատառումն զատկի:

Ի ԲՃ. թուականին շինեաց Ջաֆար ամիրայն զԲաղդատ` որ ասի միջոց, զի ընդ մէջ է Պարսից եւ Ասորոց: Եւ ի սոյն ամի յայտնեցաւ կին մի ի Բուխարայ, որք ասէին թէ ի ծննդենէ բնաւ չէր կերեալ` ոչ կաթն եւ ոչ այլ ինչ` եւ զարգացեալ էր հասակաւ եւ եղեալ կին. եւ էր գէր եւ երկայն. եւ բերին զնա ի Բաղդատ առ Ջաֆարն` զոր փորձեալ եգիտ այնպէս: Եւ արար Ջաֆարն ժողով գիտնոց` եւ եհարց, թէ իսկի լեալ է երբէք այնպիսի ոք` եւ ասեն` ոչ: Այս Ջաֆարս այնքան ճշդիւ ժողովեաց ի քրիստոնէից զոսկի եւ զարծաթ, մինչեւ զգերեզմանս մեռելոցն բանային` եւ զոսկին առեալ տային ի նա: Ուսան եւ Յոյնք բանալ զգերեզմանս` որ եւ գտին զգերեզման շինողին Նիկոմիդեայ բազում ոսկւով, զղջացեալք թողին:

ՉԿԲ: Բ. աստեղք երեւեցան` մի յարեւելս` եւ մի յարեւմուտս:

ՉԿԴ: Սկսայց աստանօր շարադրել զՀայոցն զոր Տէր կացոյց իշխան` զԱշոտ Բագրատունի. ի ՄԺԲ. թվականին, ամս ԺԷ:

ՉԿԵ: Տէր Տրդատ` ամս Գ: Տէր Տրդատ միւս` էր ի տասնաւորաց:

ՉԿԸ: Տէր Սիոն` ամս Ը: Տէր Սիոն ի Բագուանից` սա առ ոտամբն Սիմն կոչեցեալ լերինն զցամաքեալ աղբիւրն հսկմամբ աղօթից դարձեալ բղխեցոյց:

ՉԿԹ: Կոստանդին զԿարնոյ քաղաքն էառ, եւ յետ Բ. ամին շինեաց զնա Իզիատ ամիրայ:

ՉՀԵ: Յաւուրս յայս եղեւ կոտորումն Քաղենւոյ` Արենւոյ, Թալնայ. ուր սպանան ոգիք Չ. եւ գերեցան Ռ. եւ Մ:

Մուշեղ Մամիկոնեան` եւ Սամուէլ այլովք ազատագունդ զօրօքն Հայոց` կոտորեցան յաւուրս զատկացն յԻսմայէլացւոց: Յայսմ Ժամանակի էր Ստեփաննոս դրան երէց` որ բանիբուն ճանաչիւր: Եհաս ի կատարումն ամենայն իմաստասիրական եւ գրամարտիկոս արհեստից` հանդերձ հոգեւորական առաքինութեամբ: Էին եւ վարդապետք յաշխարհիս Հայոց` ընտրեալք եւ լուսաւորք` տէր Եփրեմ եւ Անաստաս` եւ Խաչիկ` եւ Դաւիթ Հոռոմայեցին. եւ մեծ իմաստասէրն Ստեփաննոս Սիւնեցին` աշակերտ Մովսէսի:

ՉՀԶ: Տէր Եսայի ի Նիգ գաւառէ` ի գեղջէ Եղիպատրուշայ. սա էր որդի կնոջ այրւոյ` որ շրջէր մուրացիկ առ դուրս կաթուղիկոսարանին` սնուցեալ մեծաւ յուսով զորդին, որ եւ եհաս յաստիճան հայրապետութեան արժանապէս. ամս ԺԳ:

ՉՁԲ: Հայոց` Սմբատ ամս ԻԲ:

ՉՁԳ: Կ. Պօլսի` Լեւոն ամ Ե: ՉՁԸ Կոստանդին եւ Եռինէ մայրն` ամս Ժ:

ՉՁԵ: Ամիրմումնի` Պահադին` ամս Ժ:

ՉՁԷ: Ի վախճանելն Եսայեայ` Իպնդակլ կողոպտէ զեկեղեցին ի Դըւին եւ բազում կաշառօք յաջորդէ զաթոռն Տէր Ստեփաննոս ի Դունայ, ամ մի:

ՉՁԸ: Ի սոցա աւուրս կանգնումն եղեւ պատկերացն ի Հռոմ: Եւ եղեւ տեսանել սոցա տապան մի մեծ մարմարեայ` զարմացան եւ հրամայեցին բանալ զնա` եւ գտին գրեալ ի նմա, թէ «զինչ օգուտ է ծածկելդ զիս` զի յաւուրս Կոստանդեայ եւ մօր նորա Եռինեայ` տեսանելոց է զիս արեգակնե:

ՉԶ: (ՃԾԳ) Տէր Յովաբ յՈստանէի Կուրապաղատէն` ամ մի:

ՉՂ: Տէր Սողոմոն ի Մաքենոցաց վանիցն ծերացեալ առաւել ամ մի:

ՉՂԲ: Տէր Գէորգ որ խուլ որբուկն կոչիւր, յԱրագածոտանէ ամս Գ:

ՉՂԵ: Ամիրմունի` Մուսի ամ մի: ՉՂԶ: Ամիր Ահարոն Ռաշիտ ամս ԻԳ:

ՉՂԵ: (ՄԽԲ) Տէր Յովսէփ` ամս ԺԱ. ի տանէն յԱրագածոյ` ի բնակչաց սրբոյն Գրիգորի:

ՉՂԷ: Յետ Ժ. ամին ի միասին թագաւորելոյ` ասեն ընկեցեալ զմայրն իւր Կոստանդին` եւ ինքն թագաւորեաց ամս Է. եւ ապա մօրն ըմբռնեալ զորդին` բրեաց զաչս նորա եւ թագաւորեաց ամս Է. մայրն Եռինէ: ՉՂԸ. Նիկոփոռ` ամս Թ:

Երկու եղբարք` Սահակ եւ Յովսէփ կատարեցան վկայութեամբ` որք Իսմայէլացիք էին` խոստովանելով զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին` ի քաղաքին Կարնոյ` յարացի ԺԵ յաւուր Ե. Շաբաթու:

ՊԲ: ՅԱդամայ ամք Ց. եւ ի Քրիստոսէ` ՊԲ: Յայս ժամանակս եղեւ շարժ սաստիկ` եւ լերինք Կողոտու` որ կան աստի եւ անտի` հպեցան առ միմեանս` զոր տեսին մարդիկ, եւ փլաւ մի` եւ անկաւ յԵփրատ` եւ արգելեաց զնա օր մի` եւ գնայր գետն ի վեր. եւ բազում լերինք խզեցան` եւ յոլով աղբիւրք բացան ջրոյ` եւ կպրոյ եւ նաւթոյ, եւ բազումք խցան յաղբերաց:

ՊԴ: (ՄԾԱ) Աշոտ որդի Սմբատայ Մսակեր` ամս Ի:

ՊԶ: Տէր Դաւիթ ի Մազազայ, ի գեղջէ Կաղայ` ամս ԻԷ:

ՊԷ: Ի Բուլղարս եմուտ Նիկոփոռ` եւ կորեաւ ինքն եւ իւրքն: Միքայէլ` ամս Գ:

Խաշնամահն` եւ սուտ թագաւորն Թովմաս ի Կարնոյ քաղաքն եկն` եւ տարան յԱսորիս` զՍմբատ եւ զԳրիգոր որդի Քուրդկայ:

ՊԸ: Սովն ընթանուր. եւ ի քաղաքին Կարնոյ գտան մեռեալք ի նմին աւուրն` Վ:

ՊԺ: Կ. Պօլսի` Լեւոն ամս Ը:

Եկն թշնամին յոսկի դուռնն` եւ առան բազում քաղաքք, եւ գերեցաւ մայր քաղաքացն Մակեդոնացւոց Անդրիանուպօլիս` եւ զպատկէրսն ընկէց Լեւոն: Սա շինեաց զԲիւզու` եւ զԱրկաթուպօլիս. սա զԿամախ էառ:

ՊԺԳ: Ի սոյն ամի ծովն ընկէց յերկիրն Կիլիկեցւոց ձուկն մի` որ Խ գիրկ երկայն էր` եւ նոյնչափ լայն` իբրեւ զբլուր մի, զոր ժողովեալ երկիրն կտրատեցին եւ կերան:

ՊԺԸ: Կ. Պօլսի` Միքայէլ` ամս Ը:

ՊԺԹ: Ամիրմումնի` Մահմատ ամս Գ: ՊԻԲ: Մայմուն` ամս ԻԱ:

ՊԻԴ: (ՄԻԱ). Սմբատ որդի Աշոտայ` որ Աբլաբասն կոչէր ամս ԼԲ:

ՊԻԷ: Կ. Պօլսի` Թէոփիլոս ամս` ԺԵ: ՊԻԷ. Կռիւ ընդ Թովմայի մոլորեցուցչի:

ՊԻԸ: Եմուտ Թէոփիլոս յԱսորիս` եւ էառ զքաղաքն Զուպատա` եկն եւ ի Հայս` եւ էառ զամուրն զՊաղին եւ զՄեծկերտն` եւ զԱնկղ ի գաւառին Դեդնիս եւ զԽոզան:

ՊԼԳ: Տէր Յովհաննէս ի գաւառէ Կոտայից ի գեղջէ Ովայից` ամս ԻԳ: ՊԼԵ: Թէոփիլոս կայսրն ի Տրապիզոն եմուտ: Նոյն սա զպարսիկսն կոտորեաց: ՊԼԶ: Շինէ Սմբատ զսուրբ քաւարանն պայծառ զարդու յԵրազգաւորս` որ արդ Շիրակաւան կոչի:

ՊԽ: Յութերորդ ամի Տեառն Յովհանիսի` լիրբք ոմանք ի նմին տանէ` բանս հայհոյութեան բերէին ի բերան զսրբոյն, որք չարամահ սատակմամբ կորեան ծանրալեզուքն, որպէս որք առ Նարկէոսիւն յԵրուսաղէմ:

ՊԽԲ: Կ. Պօլսի` Միքայէլ ամս ԻԴ: ՊԽԳ. Ամիրալմումնի Աբուսահլ Մահմետ ամս Բ: ՊԽԵ. Ահարոն` ամս Դ:

ՊԽԶ: Բնակիչք Սիմն կոչեցեալ լերինն` սպանին զԱպուսէթ ոստիկան` առաքեալ ի Հայս յամիրապետէն:

ՊԽԹ. Ամիրալմումնի` Ջաբր ամս ԺԶ:

ՊԾ. յաւուրս Ջաբրայ ամիրապետին Իսմայէլական ազգին` եւ սպարապետին Հայոց Սմբատայ Խոստովանողի` եկն ոմն յերկիրն Հայոց ոստիկան` Ապուսէթ անուն. եւ ընդ գալն ըմբռնեալ զԲագարատ իշխանն` կապանօք ետ տանել առ Ջաբր: Իսկ բնակչաց Տորոս լերինն որք Սասունք արդ անուանին` ժողովեալ միաբան զինուորութեամբ յաղագս վրեժ խնդրելոյ զԲագարատոյ` սպանին զԱպուսէթ եւ հալածական արարին զզօրս նորա:

ՊԾԵ: (ԾԲ) Տէր Զաքարիա ի Կոտայիցն ի գեղջէ Ձագայ` ամս ԻԲ:

Իսկ չարագոյնն քան զամենեսեանն Բուղայ` եկեալ բազում զօրու ի չարագործէն Ջաբրայ յաշխարհս Հայոց` վրիժախնդիր մահուանն Ապուսէթայ. եւ աղէտս եւ հալածանս եւ վիշտս` սպանման հասոյց ամենեցուն. մանաւանդ ազատաց եւ հեծելագունդ զօրաց` եւ զորս անխայէր ի մահուանէ` զնոսա հրապուրէր յուրացութիւն Քրիստոսի. եւ դառնալ ի կրօնս անկրօն դէնին իւրեանց. յորոց յոլովք արիացան եւ ամրացուցին զանձինս վահանաւ եւ զինու Քրիստոսի, առ ոչինչ համարեալ զպէսպէս տանջանս եւ զցաւս մարմնոյ` զոր հնարէր չարիմացն` յաղագս հանդերձեալ բարեացն: Յորոց մի էր սուրբն Աստուծոյ Ատոմ յԱղբակոյ գաւառէ իւրովք ընկերօքն` համբերէր զանազան կտտանաց, եւ պայծառացան անզուգական պսակաւն: Իսկ թիւ վկայիցն իբրեւ Ճ. եւ յիսնից. բաց յայնցանէ` որք յայլ եւ յայլ գաւառս վկայեցին. որոց տօն կարգեցին ի մեհեկի ԻԵ: Էին ոմանք որք անըմբերք եղեալք` զվատ անուն ժառանգեալք զրկեցան ի կենացն անվախճանից. եւ զայս եւս ոչ ժառանգեցին: Բայց անբարիշտն եւ գազանաբարոյն Բուղայ, իբրեւ ետես զամենայն զկամս իւր յաջողեալ` ապա զբռամբ ածեալ զմեծամեծս աշխարհին, զորս խաբէութեամբ եւ զորս բռնութեամբ իշխանական սաստիւ. որպէս զմեծ սպարապետն Հայոց զՍմբատ` որ մականուն Աբլաբասն կոչիւր` յաւէտ թէ ցանկալին հրեշտակաց` որ ճշմարիտ ծանօթն էր Քրիստոսի, զի խոստովանօղ կոչեցաւ: Յերթալ անուղղային Բուղայի առ ամիրապետն` զայլսն կապանօք եւ զՍմբատ կեղծիւք եւ դաւող խոստմամբք բարեաց ընդ իւր առնէր: Բայց նա քանզի վախճան կենաց հասեալ էր տեառն Յովհաննիսի, զԶաքարիա կացուցանէր յաստիճան սուրբ փոխանակ նորա, որ ի միում աւուր եհաս ի քահանայականէն սկսեալ, մանաւանդ թէ ի սարկաւագութենէն ի գլխաւորական գահ կաթուղիկոսութեան: Իսկ զտարեալսն ընդ իւր անօրէնն` հրամանաւ բռնաւորին իւրեանց զամենեսին բանտարգել առնէին, կամ ուրանալ զքրիստոսատուր օրէնսն ասէին, կամ մեռանել կտտանօք: Որում հաւանեալ բազմաց զանգիտեալք ի մարմնական մահուանէ` բաց ի սրբոյն Սմբատայ` որ յոլովակի եւ համարձակ բանիւք դաւանեաց զՔրիստոս եւ իւրով մահուամբն ել յաշխարհէս: Իսկ ի նախարարացն նոյնպէս մի ոմն Ստեփանոս որ Կոնն կոչէին` համարձակ դաւանութեամբ վկայեաց Քրիստոսի` ՅԲ. թուականիս Հայոց: Բայց զխոստովանողին Սմբատայ զմարմինն բազմազուարճ սաղմոսերգութեամբ հանգուցին ժողովք հաւատացելոցն ի վկայարանի սրբոյն Դանիէլի մարգարէին, ուր ընկեցեալ լիներ ի գուբն առիւծուց:

Իսկ զկնի մահուանն Սմբատայ` առնու զտէրութիւնն Աշոտ որդի նորա` որ նախնեացն ամենեցունց վեհագոյն գտաւ եւ կրթէր զինքն ի հրահանգս սիրոյ եւ աստուածպաշտութեան` յինքն հանգուցանելով զսիրտս ամենեցուն: Եւ վասն այսպիսի համբաւոյ` ոստիկան ոմն` որ Ալիարմնի կոչէր եկեալ յամիրապետէն` յետ սպարապետութեան իշխանաց իշխան զնա Հայոց կացուցանէր զամս Լ: Եւ ապա յաղագս առաւել լաւութեան թագաւորական պսակաւն ճոխաբար թագաւորեալ, թագ կապեալ յերկոցունց թագաւորացն` յԻսմայէլացւոց եւ Յունականէն ամս Ե:

ՊԾԷ: (ՅԴ) Մեծաշուք բախտի պատահեալ Աշոտայ որդւոյ Սմբատայ` ամենայն նախնեացն գեր ի վերոյ եղեալ:

ՊԿԵ. Ամիրմումնի` Մահմատ ամ մի:

Ի սուրբ քառասներորդսն շարժմունք անհնարինք` տապալեալ յատակեցին զյոլովս` տեւեալ զերիս ամիսս: Բուլղարք կնքեցան. զԿարնոյ քաղաքն առին Պարսիկք:

ՊԿԹ. Ամիրալմումնի` Ապուաբդիալայ ամս Գ:

Կ. Պօլսի` Վասիլ ամս ԻԲ: Ամիրմումնի` Ահմատ ամս Դ:

ՊԿԶ. ԶՎասիլ ասեն ի Տարօնոյ` ի գեղջէ Թլայ. սա շինեաց զսուրբ Զօրավարսն:

ՊՀԳ: Ամիրմումնի` Մահմետ` ամս ԼԳ: ՊՀԴ: Աշոտ լեալ իշխանաց իշխան:

ՊՀԷ: Տէր Գէորգ ի քաղաքագեղջէն Գառնոյ ամս ԻԲ:

ՊՀԸ: Ի Կոստանդնուպօլիս էր Փոտ պատրիարգ:

ՊՁԷ. (ՅԼԴ) Ի բառնալոյ Արշակունեաց թագաւորացն, մինչեւ ցթագաւորութիւնս Բագրատունեաց լինին ամք` ՆԼԴ: Աշոտ իշխանաց իշխան թագաւորեաց Հայոց ամս Ե:

ՊՁԸ: Կ. Պօլսի` Լեւոն ամս ԻԶ:

ՊՂԲ: Աշոտ յետ զամենայն ինչ ըստ Աստուծոյ յարդարելոյ` փոխի մահուամբ ի կարգս թագաւորացն:

Սմբատ ամս ԻԴ:

ՊՂԴ: (ՅԽԱ) Տէր Մաշտոց ճգնաւորական հանդիսիւ` եւ իմաստասիրական արհեստիւ պայծառանայր: ՊՂԹ. Տէր Մաշտոց ի Սեւանայ ամ մի:

ՊՂԹ: Տէր Յովհաննէս ամս ԻԸ: Այս տէր Յովհաննէս աշակերտ նորին եւ ազգակից` ըստ երկակի ազգականութեան սուրբ հոգենիւթ եւ աստուածապարգեւ առն Աստուծոյ ասեմ` Մաշտոց ի Գառնւոյ, ուստի եւ սուրբ հայրապետն Գէորգ: ՊՂԸ: Շարժն տարաւ զԴուին քաղաք եւ պակաս մարդ ապրեցաւ:

Արդ կամիմ աստանօր յաղագս բռնակալութեան ազգին Իսմայէլի ցուցանել զվերջահասութեանցն նշանակս, զի ի թագաւորել Բագրատունեացն ազգի թէպէտ եւ նոցա հրամանաւ` եւ նոքա ունէին յայնժամ զմեծ մասն աշխարհիս, մանաւանդ թէեւ արդ իսկ: Այլ սակայն ոչ միով ամիրապետիւ` որպէս ի նախնի Մահմետէն մինչեւ ցՋափր եւ ցորդիս նորա: Զի ի կամս անձանց` զոր կամէին` զայն կացուցանէին` եւ այս նշանակ է եղծման` եւ վատթարելոյ իշխանութեան: Յաւէտ եւս յորժամ ի բազումս բաժանի մի տէրութիւնն, որպէս նոցայն. զի Սօփարն տիրէր աշխարհին Խորասանու. եւ Ալաւիկն Ապութորապ ի Բասրացւոց քաղաքին. եւ Յիսէ որդի Շեխայ ի Պաղեստինէ: Եւ որդին Ապըլտլփոյ ի Դելմաց աշխարհին եւ այլք ոմանք ի տեղիս տեղիս խռովութիւնս յարուցեալ ջանային բռնութեամբ տիրել իրերաց, եւ վասն այսորիկ շփոթեալ խանգարէին ի կանօնս արկանիլ անուանք անբարիշտ բռնաւորացն: Բայց յորոց եւ է ոստիկանք չարք եւ անոպայք յարձակեալք յաշխարհս մեր լինէին, որպէս գազանաբարոյն Բուղայ` եւ անօրինագոյն Ափշինն` որդի յառաջագոյն եկելոյն չարագործին Ապուսիճթայ եւ կամ եւս չարագունին եւ ապականչին Յուսփայ եղբօր` Ափշընայ` եւ Նորայ` որ Սըբքի կոչիւր: Եւ այլոցն նոյնպիսեաց հակառակաց Քրիստոսի:

Որք մինչեւ ցբառնալ Ամիրմումնեացն` ցիշխել եւ ցտիրելն Սկիւթական ազգին որ արդ եւս է` ոչ պակասեցին յաւար արկանել զաշխարհս Հայաստանեայց: Բայց սակայն վասն զի ոչ յայտնի զանուանս նոցա ի գիրս գտաք ի պատմութիւնս ումեք` եւ ոչ մեք կարացաք գրել. թուի թէեւ ոչ ի դպրութիւն կենաց` այլ յարձանս ամբարշտաց:

Իսկ ետ նոցա Սկիւթացւոցն առնուլ զբռնակալութիւն, այսպիսի պատճառաւ: Ընթերցաք գրեալ վարդապետին մեծի որ Սարկաւագ վերակոչի անուանեալ: Զի ասէ թէ Պարսից եւ Մարաց զմիմեամբք ելանելով տուր եւ առիկ փոխանորդութեամբ, մինչեւ յաւուրս մեր: Եւ Սկիւթական ազանց ոչ հելլենախոհիցն` այլ բարբարոսացն եղեալ մուտ յաշխարհս մեր, որպէս ասեն այսպիսի պատճառաւ: Զյոլովս նուաճեալ ազինս, որ յայնմ ժամանակի թագաւորքն. որոց ոչ հասին առ մեզ անուանքն` վասն չառնելոյ ումեք փոյթ թողուլ ապագայիցն մատենագրութեամբ, զյիշատակս իրագործութեան կամ զանուանս իշխանացն. եւ կրեալ ապա զընդդիմութիւն ի Հնդկականացն` ոչ սակաւ ժամանակս հրաւիրեն յոգնառատ խոստմամբք պարգեւաց զխուժադուժսն ի մարտակցութիւն: Եւ մարտուցեալք նոքօք ժամանակս ինչ` ընկրկէր զապստամբն. եւ զի կամէր միւսանգամ գումարել ի մարտ, անդրէն դառնալ արգելոյր զեկեալսն: Եւ ի լինել պատաղմանն` լքանէր զկենցաղս արքայն. Իսկ Մեդացւոցն եղեալ դաշնադիրք ընդ օտարսն` մերժեն զՊարսիկսն` եւ գրաւեն զիշխանութիւնն, որպէս ոմանք ասեն Սկիւթացւոցն. այլ որպէս վարկանիմ Բակտրացւոցն, բառնան զյոլովից ազանց տէրութիւնս` մեծամեծ պատերազմօք` անզարմանաբար զամենեսեան սատակելով:

Զայսոսիկ նշանակաւ գրոյ եցոյց մեզ Իմաստասէրն մինչեւ ցՄելիք շահն. զոր յիւրում տեղւոջն գրեցից սորին ձեռնտուութեամբ: Իսկ զհօրն նորա ժամանակ, զարիւնախանձին Ալփասլանայ` եւ զնորին հօրն եւ զհաւուց զոր Տուղլուպէկ` եւ Մահմուտ. եւ Սարչուկ անուանք են նոցա: Տեսաք երբեմն գրեալ սորին ձեռօք ստոյգ գտակաւ. եթէ հանդիպիմք մատենին եւ մեք շարագրեսցուք եւ թէ ոչ` լքցուք իբրեւ զարանց յուսացելոց ի զօրութիւնս իւրեանց` եւ զօրացելոց ի նանրութիւն. որք խլեցան ի յարկացն Աստուծոյ եւ ի յերկրէն կենդանեաց. եւ մեք յուսալով յողորմութիւն Աստուծոյ խոստովան եղիցուք անուան նորա` որ արար. եւ համբերեսցուք` զի քաղցր է առաջի սրբոց իւրոց: Յայսմ հետէ ի կարգ կանոնացս եկեսցուք` զհետինն ուր թողաք. եւ վասն նախաճառեալ բանիցս` հանցուք արտաքս զմին. եւ ասասցուք խրախութեամբ` «նոքա ի ձեռանէ քումմէ մերժեցան` մեք ժողովուրդք եւ խաշն արօտի քոե:

ՋԸ: Սմբօսն շինեցաւ:

ՋԺԱ: Ապլղարիպն զՍեբաստիա էառ:

ՋԺԴ: Ապուսէճն զՀայք էառ եւ աւերեաց եւ զՍմբատն եսպան:

ՋԺԳ: Կ. Պօլսի` Ալէքս` ամս Գ: ՋԺԶ. Հայոց անիշխանութիւն ամս Է: ՋԺԷ. Կ. Պօլսի` Ռոմանոս ամս ԻԸ:

ՋԺԷ: Յետ սպանելոյն Սմբատայ թագաւորին Տիեզերակալի. ի ձեռաց ամբարշտին Յուսփայ` որդւոյ Ապուսիճթայ ոստիկանի եկելոյ ի Հայս ի Դըւին քաղաքի կախեալ զփայտէ` անիշխան լեալ երկրիս ամս Է:

ՋԻԲ: թագաւորէ Հայոց Աշոտ` որդի Սմբատայ` հրամանաւ կայսեր` ամս Ը: (43)

ՋԻԸ: Տէր Ստեփանոս ամ մի:

ՋԻԹ: Տէր Թէոդորոս ամս ԺԱ: Ի յԱղթամար Տէր Թէոդորոս թաղած է յԱստուածածնի ժամատան` ի Սուրբ խաչի շինեալ սա կաթուղիկոս:

ՋԼԱ: Աբաս որդի Սմբատայ. եղբայր Աշոտոյ` ամս ԻԴ: Աբաս որդի Սմբատայ շինէ զաստուածաբնակ տաճարն զկաթուղիկէ ի Կարս` հրաշազան յօրինուածովք: Յաւուրս սորա եղեւ խաղաղութիւն աշխարհիս Հայոց, զի եբարձ զխռովարար աւազակսն: Առ սովաւ հաստատեցան ուխտք սրբութեան` Կամրջաձոր եւ Կապուտ-քար ի գաւառին Աշարունեաց եւ հռչականունն Հոռոմոսին կոչեցեալ վանք` եւ դպրէվանք` ի Շիրակ գաւառի:

ՋԽ. Տէր Եղիա ամս Է: ՋԽԱ: Ի տէր Եղիայէն էառ զԱղթամար Գագիկ` եւ ետ նմա զԻլի. շինեաց եւ կատարեաց անդ զեկեղեցին: Եւ է թաղած ի Բերդաձոր: ՋԽԵ: Կ. Պօլսի` Կոստանդին որդի Լեւոնի ամս ԺԶ:

ՋԽԷ: Տէր Անանիա Մոկացին ամս ԻԲ. Ե. ամ. յԱղթամար` եւ ԺԷ. ամ ի Վարագ եկաց. Զդաստառակն Քրիստոսի տարան յՈւրհայոյ ի Կոստանդնուպօլիս:

ՋԾ: զՄարաշ առին: ՋԾԱ. Կարին առաւ: ՋԾԲ: Զամտունիսարն խանգրեցին: ՋԾԴ: Սով եկն սաստիկ:

ՋԾԵ: Աշոտ որդի Սմբատայ ամս ԻԷ: ՋԾԶ. Մարախ եկն յոյժ բազում:

ՋԾԸ: զՍամուսաթ առին: ՋԿ. ԶԱնարզաբայ առին եւ զՀալապ. ՋԿԱ. Կ. Պօլսի` Ռոմանոս` ամս Դ: Ռոմանոս թագաւոր կոտորեաց զՏաճկաստան. զՀամտուն խանգրեցին: ՅԱրակլիա սով:

ՋԿԳ. Տանն Պարսից Մահմուտ առաջին:

ՋԿԴ. ԶՏլուք առին` եւ մեռաւ Ռոմանոս. սա էառ զՏարսոն ի տաճկէն: ՋԿԴ: Գագիկ թագաւոր օծաւ Հայոց:

ՋԿԵ: Կ. Պօլսի` Նիկիփոռն ամս Է: ՋԿԷ. Մսիս առաւ մինչեւ ի դուռն Անտիոքայ: Ի ՆԺԶ. թվին շինեցաւ Հաղբադ, եւ Սանահինն` Ժ. ամաւ առաջ քան զՀաղբատ շինեցաւ ի Խոսրովանուշ թագուհւոյն` ի կնոջէ Աշոտոյ Շահնշահի:

ՋԿԹ: Տէր Վահան Ա. ամ: Արեգակն խաւարեցաւ` եւ սրբոյն Պետրոսի մատն բերաւ ի Հայս:

Յետ մահուան Տեառն Անանիայի` կացեալ յաթոռ սրբոյն Գրիգորի տէր Վահան ի Քաղաց: Սա դաշնադիր եղեւ ընդ Վիրս միաբան դաւանութեամբ. վասն որոյ ժողովեալք յամուրն յԱնի ի թագաւորութեան Աշոտոյ որդւոյ Սմբատայ բազում եպիսկոպոսաց եւ խաչակրօն վանականաց, որք ծանուցեալ հաւաստեաւ զհերձուած կորստեան մտաց նորա. զի ետ բերել պատկերս վասն նորոգման աղանդոյն Քաղկեդոնի. եւ որոշեալ զնա հալածական արարին: Եւ միաբանեալք նստուցին յաթոռ սրբոյն Լուսաւորչին զՍտեպաննոս` հարազատ արեան սրբոյ առնն Աստուծոյ Մաշտոցի` որ ի Սեւան: Եւ էր սա հետեւեալ վարուց նորա` որ եկաց յաթոռ հայրապետութեան` ամս Բ. իսկ վասն զի Վահանիկն կենդանի էր ի Վասպուրական ի Ձորավանք. հաւանեցոյց զոմանս ի պարզամտաց` սուտ զնմանէ կարծել զհամբաւ հերձուածոյն: Եւ վասն այնորիկ զմիջոց Հայաստան աշխարհիս լցին նզովիւք, իսկ ի հրամանէն Աստուծոյ ի միում ամի մեռան երկոքին. եւ ամ մի անվերակացու լեալ: Ապա հրամանաւ թագաւորին Աշոտոյ` որ Ողորմածն կոչիւր` ժողով լեալ ընտրելոց արանց` եւ եպիսկոպոսաց սրբոց կացուցանեն յաստիճան հայրապետական զերանելի այրն Աստուծոյ զտէր Խաչիկ զհարազատ տեառն Անանիայի մեծի հայրապետին, որ բանիւ վարդապետութեան իւրոյ սանձեաց զբերանս հերձուածողաց սրբասէր եւ Քրիստոսասէր գոլով:

ՋՀ. Տէր Ստեփաննոս ամս Բ: ՋՀԲ: Յովհաննէս Չըմշկիկն ի Չըմշկածակուցն` եսպան զՆիկիֆոռ կայսրն` խորհրդով թագուհւոյն զոր էառ` եւ նստաւ թագաւոր յըՍտամբօլ: ՋՀԲ. Կ. Պօլսի` Կիւռժան ամս Զ:

Անէութիւն հայրապետական աթոռոյն ամ մի: ՋՀԳ. Տէր Խաչիկն ամս ԻԱ. բայց ԺԹ. ստոյգ: ՋՀԴ. գիսաւոր աստղ երեւեցաւ:

Այս Յովհաննէս Չըմշկիկ յորժամ եսպան զՆիկիֆօռ` եւ եղեւ ինքն թագաւոր. ելեալ յըՍտամբօլայ ի դուրս բազմօք զօրօք` եւ ի մեծէն Կեսարիոյ մինչեւ ի դուռն Բաղդատայ եւ մինչ յԵրուսաղէմ ծովեզերօքն էառ` եւ հարկատու արար ԳՃ. քաղաք: Կոտորեաց եւ զզօրսն խալիֆային եւ էառ ի նոցանէ ԽՌ. ձի եւ ջորի. եւ յղեաց ԲՌ. ծառայ եւ ԺՌ. ձի Հայոց արքային Աշոտոյ. զի Աշոտ տուեալ էր յոգնականութիւն նմա ՁՌ. ձիաւորս. եւ այլ բազում հետեւակս: Գրեաց գիր ողջունի առ Աշոտ թէ ի յաղթութեան մերում շահեցաք զազատութիւն Երուսաղէմի, այլեւ զհողաթափն Քրիստոսի եւ զպատկերն որ ի Բիւրիտոն, եւ զհերսն Յովհաննու. եւ զմարմին սրբոյն Յակոբայ Մծբնայ` տանիմք ի պահպանութիւն քաղաքին մեր` եւ դուք ողջ լերուք, Եւ գիտելի է` զի Չըմշկիկ Յովհաննէս հայ էր ազգաւ. եւ ի սպանանելն զՆիկիֆօռ` փախոյց խնամօք զորդիսն Ռոմանոսի` երկուցեալ ի թագուհւոյն. զի մի նենգիւ սպանցէ զանմեղ տղայսն. եւ յետոյ բերեալ թագաւորեցոյց զնոսա ի նմին քաղաքի: Եւ յետ Ե. ամաց զղջացաւ Չըմշկիկ ընդ սպանումն Նիկիֆօռայ. եւ զորդիսն Ռոմանոսի բերեալ, զՎասիլ եւ զԿոստանդին. եւ եդ զթագն ի գլուխ Վասլին. եւ ինքն երկիր եպագ նմա. եւ գնացեալ ի վանս կրօնաւորեցաւ` եւ բարւոք վախճանեցաւ:

ՋՀԷ. Չըմշկիկ զղջացեալ եթող զթագաւորութիւն եւ եղեւ կրօնաւոր` եւ թագաւորեցոյց զՎասիլ որդի Ռամանոսին: Սա բարի անուն ստացեալ յաշխարհի, վասն որոյ զբազում հակառակորդս իւր արար հնազանդ: ՋՀԸ. Վասիլ ամս ԾԲ: ՋՁԲ. Սմբատ Շահնշահ որդի Աշոտոյ ամս ԺԳ: ՋՁԳ. իսկ եւ իսկ ընդ թագաւորելն Սմբատայ լիր արկեալ պարիսպ քաղաքին Անւոյ. բարձրաբերձ բրգամբք. եւ լայնատարած տեղօք յԱխուրան գետոյն մինչեւ ցԾաղկոցաձորն կոչեցեալ վայր. հիմնարկեաց եւ զկաթուղիկէն պայծառափառ ի նմին քաղաքի զոր ոչ կարաց աւարտել` վասն կանխաժամ մահու կենաց իւրոց:

ՋՁԴ: Յաւուրս յայսոսիկ փայլէր իբրեւ զարեգակն իմաստութեամբ եւ առաքինութեամբ սուրբ այրն Աստուծոյ Գրիգոր Նարեկացին` որ ի Հայք ի գաւառն Վասպուրական` որդի տեառն Խոսրովու` Անձաւացեաց եպիսկոպոսին:

ՋՁԸ. Սկիզբն շինուածոյ մեծանուն եւ վայելչաշէն զարմանակերտ եւ հոյակապ ուխտին Մարմաշինոյ` ի քրիստոսասէր իշխանաց իշխանէն Վահրամայ. սկսեալ ի ՆԼԵ. թուին եւ աւարտեալ ի ՆԽԳ. ին: (47)

ՁՂԲ: Զկնի ԺԹ. ամի տեառն Խաչկայ անառաջնորդ եկաց երկիրս Հայոց ամս Բ. զոր ի նոյն գրեսցուք: ՋՂԴ. Տէր Սարգիս ամս ԻԴ: Մեռաւ Սմբատ թագաւորն Հայոց:

ՋՂԵ. Գնաց Վասիլ կայսրն ի Բուլղարս` եւ փախստական եղեւ. եւ յետ Զ. ամի ժողովեաց զօրս բազումս եւ դարձեալ գնաց եւ կալաւ զարքայն Բուլղարաց զԿուտն` որ է Ալօսիան. եւ եսպան մահացու դեղով. եւ զկին նորա եւ զորդիսն գերի էառ: Գագիկ որդի Աշոտոյ` եղբայր Սմբատայ Շահն-շահի ամս ԻԹ: Սուրբ Գրիգորն գերահռչակ` զոր նախ սկիզբն առնու ի շինել թագաւորն Գագիկ ի յԱնի ի վերայ Ծաղկոցաձորոյն վայրօք` գաղափար առեալ զլուսազարդ զհրաշալի սուրբ Գրիգորն զշինեալն ի Ներսիսէ հայրապետէ. եւ կատարեաց զաստուածակերտ փարախն բանաւոր հօտին Քրիստոսի ի Ռ. ամի մարմնանալոյ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի:

Ռ. Հոռոմք զՄամլայն հարին յԱպահունիս: Եւ ի սոյն ամի Դաւիթ կուրապաղատն մեռաւ:

ՌԲ: Ելին ազգն թուրքաց եւ աւերեցին զգաւառն Վասպուրականի. եւ յոյժ նեղեալ լինէր թագաւորն նոցա Սենեքարիմ: Վասն որոյ յետ ԻԲ. ամի նեղութեան` ետ զաշխարհն իւր ի Վասիլ թագաւորն ի ՆՀ. թվին: Եւ էառ փոխան զՍեբաստիա իւր գաւառօքն: Բայց զվանորայսն ոչ ետ Սենեքերիմ ի Վասիլ. զի կայցեն ազատս, եւ աղօթս արասցեն Սենեքերիմայ եւ որդւոյն նորա. եւ էին ՃԺԵ. վանք եւ ոմանք ԹՃ. վանք ասեն. իսկ երկիրն զոր էառ Վասիլն` էին ՀԲ. բերդս եւ ԴՌ. գիւղս Ը. քաղաք:

ՌԷ. Ել աստղ մի ի տեսիլ հրոյ` որոյ զհետ եղեւ շարժ սաստիկ. եւ ցաւն, որ կոչի խոյլիկ եւ պակասեցան մարդ եւ անասունք յոյժ:

ՌԹ. Մոլորեցին Յոյնք զզատիկն եւ ոչ վառեցաւ լոյսն յԵրուսաղէմ յայնմ աւուր վասն որոյ կոտորեցին անօրէնքն ի քրիստոնէիցն ԺՌ. ոգիս:

ՌԺԱ: Կաթուղիկէն սխրատեսիլ` զոր հիմնադրեաց Սմբատ յիւրում քաղաքին յԱնի. աստանօր գլխաւորեցաւ հրամանաւ եւ արդեամբք Կատրամիդեայ թագուհւոյ, որ էր կին Գագկայ Շահնշահի` եղբօր Սմբատայ:

ՌԺԲ: Սմբատ Մագիստրոսն շինեաց զհրեշտակաբնակ եւ զփափագատենչ վանքն` որ Բագնայր յորջորջիւր` ժողովեալ աստուածայնոց արանց:

ՌԺԶ. Վասիլ կայսրն իսկապէս էառ զԲուլղարս:

ՌԺԸ. Տէր Պետրոսն ամս ԽԲ. Աստղ երեւեցաւ իբրեւ զսիւն. Վասիլ թագաւորն գնաց ի Վիրս եւ աւերեաց զՎրացտուն, եւ արար անմարդ ԻԴ գաւառս` սրով, հրով եւ սովով: Եւ էին զօրավարք Վրաց Ռատն եւ Զուատն եւ խրեալ ի մօրատն` Ռատն ի դաշտին Շիրակայ: Իսկ Վասիլ դարձաւ եւ ձմերեաց ի Հոռոմս եւ դարձեալ ել ի Վիրս. Ռատն եւ Զըւատն եղբարք հարազատք Լիպարտին. բազում քաջութիւնս ցուցին ընդդէմ կայսերն Յունաց Վասլի. բայց յետոյ խրեցաւ Ռատն ի մօրատն` եւ սպանաւ եւ կալեալ զԶըւատն տանէին: Իսկ թագաւորն Վրաց ետ զորդին իւր եւ թափեաց զԶըւատն:

ՌԻԳ. ի թուին հայոց ՆՀ. ետ Սենեքարիմ զիւր թէմն ի Վասիլն` եւ էառ զՍեւաստ իւր թեմօքն: Իսկ ի ՆՂԲ. թուին Գագիկ զԱնի ետ եւ զԾամընդաւ էառ: Մեռաւ Գագիկն շահնշահ:

ՌԻԴ. Յովհաննէս որ եւ Սմբատ, որդի Գագկայ Շահնշահի ամս Ի. եւ Աշոտ եղբայր նորա Դրուց աշխարհիս թագաւորեաց, եւ գնաց ի Բաղդատ առ խալիֆայն եւ նա ետ Աշոտայ ԼՌ. դեկան, զոր բերեալ արար պահարան սուրբ Նշանին Վարագայ:

ՌԻԶ. Ջրօրհնէքն ի Տրապիզոն. տէր Պետրոս արգել զգետն ժամ մի հրաշիւք ամենազօր սուրբ նշանին` առաջի Վասլի թագաւորին:

ՌԻԷ. Յայսմ ամի Ֆոկասն եւ Ծռվիզն եւ Նիկիֆօռան մոտեցին ի Վասլէն եւ Դաւիթ` որդին Սենեքարիմայ եսպան զԾռվիզն: ՌԻԹ. Կոստանդին ամս Գ: Մեծապատիւ վեստն Սարգիս` զկնի բազում շինուածոց` բերդից եւ եկեղեցեաց` զհրաշալի վանս զԽծկօնս շինեաց. պայծառ պսակաւ զարդարեալ զսուրբ քաւարանն` որ ճանաչի անուն սուրբ Սարգիս: Նաեւ զԾառաքար վանքն` բերդ արարեալ պարսպեալ հաստահեղոյս կրով` բրգունս ձուլածոյս: Յորում եւ ընդ սրբոյ խորանարդ տաճարին կանգնելոյ յանուն սուրբ Գէորգայ` շինէ երկուս այլ յարակիցս գմբեթաւորս` զսուրբ Յովհաննէս եւ զսուրբ Սեքենոս:

ՌԼ. արձակումն սատանայի որ կապեցաւ ի մկրտութեան Քրիստոսի, զի պատառեցաւ երկինքն յերեկոյին ժամու. եւ մեծ նշան եղեւ յերկրի, զի լոյս սաստիկ տարածեցաւ եւ դողաց ամենայն երկիր: Եւ իբրեւ եկին առ վարդապետն Կոզեռ` ասաց` ի յայսմ ամի արձակեցաւ սատանայ ի Ռ. ամ կապանացն: Ի սոյն ժամանակի առաւ բեկրի ի Տաճկաց. եւ հեղաւ բազում արիւն քրիստոնէից եւ եղեւ մեծ աւեր քաղաքին:

ՌԼԲ. Կ. Պօլսի` Ռոմանոս` ամս Ե: ՌԼԷ Միքայէլ ամս Զ: Յաւուրս Միքայէլի զՈւրհայ էառ Թուրքն: Խաւարեցաւ արեգակն սխրալի եւ եղեւ սով սաստիկ եւ սգացաւ.. մեծ վարդապետն Կոզեռն Յովհաննէս եւ ասաց զեղծումն կարգաւորաց. եւ զաւեր աշխարհիս յանարժան քահանայից:

ՌԼԹ. ի ՆՁԶ թվին Հայոց զայրացեալ տէր Պետրոս կաթուղիկոսն յԱնի ի Յովհաննէս թագաւորէն եւ յիշխանացն` եւ գնացեալ ի Վասպուրական գաւառ եւ եկաց Դ ամ ի Ձորավանս Սալնապատի` զոր շինեալ էր տեառն Ներսիսի եւ ապա խաբանօք յուղարկեալ տարան յԱնի եւ եդին յարգելանի եւ նստուցին փոխանակ նորա զԴէոսկորոս հայրն Սանահնի` կաթուղիկոս` ընդ որ յոյժ բարկացեալ խռովեցան ամենայն եկեղեցականք եւ ոչ լինէր խաղաղութիւն մինչեւ եկեալ Աղուանից կաթուղիկոսն համոզեաց զնոսա ի խաղաղութիւն մեծաւ աղաչանօք հանեալ զտէր Պետրոս ի բանդէն եւ յուղարկեալ զԴէոսկորոս ի վանս իւր` եւ դարձեալ յետ ժամանակի սրտառեալ տէր Պետրոս գնաց առ Սենեքարիմ Վասպուրականի ի Սեբաստիա` եւ անդ հանգեաւ եւ եդաւ ի վանս սուրբ Նշանին: ՌԽԳ. Կ. Պօլսի` Կեռուզի ամս Բ:

Ի ՆՂԹ մեռան Յովհաննէս եւ Աշոտ թագաւորքն Հայոց: ՌԽԳ. Գագիկ որդի Աշոտոյ ամս Բ: Այս Գագիկ որդի էր Աշոտոյ` որդւոյն Գագկայ Շահնշահի: Ապա զկնի Գագկայ Յոյնք տիրեցին Անւոյ ամս ԻԱ. զի ոչ ոք էր ի նոյն ազգէ եւ զկնի ԻԱ. ամին եկն Ալփասլանն եւ էառ զմայրաքաղաքն Անի. եւ յոյժ կործանեաց զեկեղեցիս Աստուծոյ եւ բարձաւ թագաւորութիւնն Բագրատունեաց:

ՌԽԵ. Կ. Պօլսի` Մօնամախ ամս ԺԲ. Մօնամախն մենամարտիկ թարգմանի:

Տէր Պետրոս եւ ազատ Սարգիս եւ Գրիգոր Բջնեցին նենգեցին զԳագիկ եւ զԱնի ետուն ի կայսրն Յունաց. վասն որոյ ելին ի բընիկ աշխարհէն իւրեանց` Տէր Պետրոս եւ Գրիգոր եւ* Վասակայ որդին. Գագիկ եւ այլք իշխանք Հայոց. եւ եկին ի Հոռոմս: Ճ:

Արդ յետ մահուանն Սմբատայ որ եւ Յովհաննէս ի ՆՂԱ թուին միաբանեալ ազատագունդ զօրացն եւ իշխանացն, յաւետ եւս պատրիարգին տեառն Պետրոսի. եւ ժողովեցան առ դուռն մեծափառ կաթուղիկէին` ի մայրաքաղաքն յԱնի եւ հաստատեն զԳագիկ զեղբօրորդին Յովհաննիսի թագաւոր ի վերայ ինքեանց ի տեղի հօրեղբօր իւրոյ` որ ոչ պատերազմական արութեանց ջանայր` որով վարի իշխանութիւնն` մանաւանդ զի առ այնու ժամանակաւն աւելի իմն ի դէպ էր զքաջանալ` զի շփոթումն Իսմայէլականացն եւ ի վերայ յառնել Սկութացւոցն` որպէս ասացաք յառաջագոյն ընդ այսու ժամանակաւ կարծի գոլ եւ Յունացն` չէր անվրդով` զի ընդ կնոջ ձեռամբն նուաճէր եւ նոցայն թագաւորութիւնն: Բայց սա` զի ի մանկութենէ ընդ դպրութիւն գրոց վարժեալ էր ի նոսին զբօսնոյր եւ ի տէրութեան աւուրս, զոր իմացեալ ազգին Յունաց` առ իւրեանս կոչէին խաբկանօք, յաւէտ եւս ի սադրելոյ իշխանացն. որք երդմամբ հաստատեցին պահել զիշխանութիւն նորա աննենգ ի վերայ իւրեանց. եւ ոչ կացին յուխտին Տեառն. եւ կատարած գործոյն կորուստ անգիւտ անձանց եւ այլոց բազմաց եղեւ, զի Յոյնք զգնացեալն ի կղզւոջ արգելին եւ ի տեղի նորա կատապանս արձակէին ամի ամի: Իսկ բնակչաց քաղաքին եւ իշխանաց զմիմեամբք ելանելով անճոռին յոխորտանօք եւ ի միմեանս յարձակեալ խորամանկութեամբ եւ ստաբանութեամբ խորհէին զխորհուրդ նենգութեան` մատնել զմիմեանս կայսեր՝ բաղբաղելով զձեռն տալն առ Հագարացիսն` որք եւ իշխանացն անգամ զհայրապետն` եւ նորա զնոսա. սովին գաղափարաւ զրաբանեալ, զորս յոչ կամս առեալ տանէին ի բնակութենէ իւրեանց: Իսկ մնացեալքն իբրեւ զանտերունչս անկուշեալք կիցս ընկենուին եւ այսպիսի սարասիւ յերկարեալ ամս ԻԱ: Յետ որոյ` հուր հարաւային բըքոյն շարժեալ եւ եբեր զգազանն մարդախանձ` որ հրդեհեալ բնաջինջ արար զազգս մեր. մանաւանդ զԱնի քաղաք. զոր պաշարեալ զաւուրս ԻԵ. եւ ապա առեալ որպէս ի տեսչութենէ Աստուծոյ, զ՚ի յաճախիլն մեղաց մերոց` զխնամ տեսչութեան Աստուծոյ ի ցասումն բարկութեան շարժէ: Իսկ նոցա ի բերան սրոյ արկեալ` անզարմաբար կոտորելով իբրեւ զմայրիս անտառաց` շաղախէին զերկիր արեամբ` եւ պղծելոց գործովք` եւ պոռնկացելոց գնացիւք: Եւ բարկացաւ սրտմտութեամբ Տէր ի վերայ մեր` եւ գարշեցոյց զժառանգութիւն իւր յոյժ: Այլ մերն` զի դադարեաց իշխանութիւնն թագաւորական` պարտ է եւ ի կանոնացս դադարեցուցանել: Զի թէպէտ եւ գոյր ուրուք գաւազան տէրութեան` որպէս եւ Կիւրիկէին կամ այլ ուրեք: Յորժամ տեսին զանհնարին աղէտ կործանման զգլխաւորի տեղւոյս` անձնատուրք եղեալք ընդ ձեռամբ վիշապին, կամաւ ելին փախստեամբ առ կայսրն Յունաց. եւ նոքա տիրեցին ընդհանուր աշխարհիս. իսկ մեք զկանոնելոցս չափ` հասուսցուք մնացելովքս մինչեւ ի մերս ժամանակ զմարդեղութիւն Արարչին ըստ սահմանելոյս սկիզբն դնելով. եւ զկայսերացն եւ զհայրապետականն, եւ զթուականն սկսանելով անտի, ուր զվախճանն էառ:

ՌԽԶ: Աւա¯ղ զի ոչ գոյր թագաւոր Հայոց` կարծեմ խափանել կամի այս գաւազանս: Բայց թէ զայն չարժէաք` ոչ ածէր Աստուած զդառն սուգս ի վերայ մերոյս ազգի, զի ետես Արարիչն զհպարտութիւն մեր` եւ հակառակ կալով կսկծեցոյց զմեզ` որպէս ի հնումն զԻսրայէլ, զի թէ յանդրանիկն ոչ խնայեաց, զիա՞րդ ի կրտսերս խնայէր որ նման գոլով կրտսեր որդւոյն քամահեցաք զտէրութիւն նորա:

ՌԽԸ (ՆՂԷ) Արդ` ընդ այս խափանած գաւազանիս հարկ եղեւ եւ զմեր տարակուսանքս գծագրել, որ դառն էր ժամանակս ի վերայ մեր յամենայն դիմաց եւ սատանայ յարոյց ի վերայ մեր եւ սովաւ` կատարէ զկամս իւրոյ չարութեան, որ զքակտումն եւ զխափանումն ժամատեղեաց մտածեաց թէ ցրուեցէք ամենեքեան ինձ երէց չէ պիտոյ, կամ տուք զհարկն կամ գնացէք: Վանօրայքս ամեն աւերեցաւ եւ չկայ տեղի գնալոյ. ի¯նչ առնեմք. ի վերայ նեղչին եւ անիրաւ զրպարտողին աղօթս առնել հրամայեցաք ի Փրկչէն մեր. թէ մեք եղաք պատճառ եւ թէ ինքս Աստուած է իրաւարար. բայց զհանդիպողքդ սմին մոխրաթաւալ երեսօք եւ լի հառաչմամբ աղաչեմ թէ հանդիպիք սմա տեսութեամբ. մեղայ թողութիւն հայցեցէք յԱստուծոյ. յանցաւորացս եւ պատժապարտողին. զի բազում տրտմութեամբ վարանեալ եմ. նմին իրի գրեցի զայս սակաւ գիծս: ՌԾ ՆՂԷ թըւին հուր էջ յերկնից եւ այրեաց զսուրբ Պետրոս յԱնտիոք` եւ պատառեաց զխորանն. եւ ընկղմեցաւ գանգռն: Դարձեալ հուր էջ ի վերայ եկեղեցւոյ սրբոյն Պետրոսի` եւ այրեաց զքար եւ զփայտ նորա, եւ այլ Խ. եկեղեցիս յԱնտիոք:

ՌԾԷ: Տէր Պետրոս ի գնալն առ Մոնամախ թագաւոր յըՍտամբոլ, օրհնէ զտէր Խաչիկ քուեր որդին իւր ի ՇԲ. թվին եւ թողու ի տեղի իւր եւ ինքն երթայ առ կայսրն Յ. արամբք եւ Ճ. եպիսկոպոսօք եւ վարդապետօք եւ մեծաւ պատուով մեծարեաց զնա արքայ եւ եկաց անդ ամս Դ.

ՌԾԸ. ի ՇԵ թըւին եկն ամիրայ մի պարսից` Դինար անուն եւ զՄելտինի քաղաքս ի սուր քարշեաց. մինչ զի ծփայր յարենէ ի ծայրէ ի ծայր. եւ տղայքն ի գիրկս մարցըն մասն մասն յօշեալ լինէին. եւ զօրքն Յունաց հասեալ ոչ իշխեցին պատերազմել: Եւ ի մտանելն Դինարայ ի Տարօն բազում աւարաւ, իշխանս Հայոց Թոռնիկ` որդին Մուշեղայ` կազմեցաւ ի պատերազմ. եւ հայեցաւ ի վանս Գլակայ եւ ասէ. «սուրբ Կարապետ հասիր մեզ յօգնութիւն. ե եւ կոտորեալ զզօրսն Պարսից էառ զառ եւ զաւար ի նոցանէ եւ արար ուրախութիւն քրիստոնէից: Ի սոյն ամի ձիւն եկն յամենայն աշխարհս Կ. օր: Գիշերն հոսէր ընդ երեսս երկրի եւ ցերեկն գայր յարեւելս եւ յարեւմուտս, ի հիւսիս եւ ի հարաւ. եւ մէկ օրն կարմիր ձիւն եկն եւ կոտորեցան երէք եւ թռչունք, եւ փախուցեալք ի տունս եւ ի փողանս մտանէին. եւ տմարդիկքն անողորմ կալեալ ուտեին. բայց ողորմածքն դարմանէին եւ արձակէին. եւ Նասրդօչ ամիրայն Մուֆարղնայ Խ. մոթ. ցորեան եւ Խ. գարի եւ Խ. կորեկ ետ ցանել ի դաշտին եւ բազում խոտ եւ դարման եւ շատք այնու ապրեցան:

ՌԾԷ. Կ Պօլսի` Կիրթօտոռն ամս Գ: Կիրթօտոռն սա կոչի Կոմանոս` որ բռնութեամբ էառ զթագաւորութիւն եւ յետոյ աբեղայ եղեւ եւ զթագաւորութիւն իւրովի կամաւ ետ ի Տուկիծն: ՌԾԹ. Տուկիծն ամս Ժ. Տէր Խաչիկն` քուեր որդի տէր Պետրոսի` ամս Է. ի ՇԷ, թվին փոխեցաւ ի Քրիստոս տէր Պետրոս ի Սեւաստ` եւ եդաւ ի վանս սուրբ Նշանին կեցեալ յաթոռն հայրապետական ամս ԽԲ: Տէր Խաչիկ` քուեր որդին տէր Պետրոսի` շատ չարիս կրեաց ի Յունաց, զի Տուկիծն տարաւ զնա յՍտամբօլ եւ կամէր առնել Քաղկեդոնիկ եւ պահանջէր զգանձս տէր Պետրոսին եւ Գ. ամիս արգելական արար եւ հրով փորձեալ ի նոցանէ` ոչ այրեցաւ:

Ի ՇԹ. թըւին եղեւ սով սաստիկ եւ Թուրքն էառ զՍեւաստ: ՇԺ. խաւարեցաւ արեգակն ի տրէ ի Ժ. յաւուր չորեքշաբթի: Սուլտանին որդին էառ զԱնի եւ Իւանէ որդին բազում վնաս արար ի Տլուք:

ՌԿԷ. Տէր Գրիգորիս` ամս ԺԷ: Յայսմ թուականի ի ՇԺԴ. ին ի տօնի Տիրամօրն յաւուր երկշաբթոջ առաւ Անի քաղաք յԱլփասլանէն զոր կոտորեաց անխնայաբար ի սուր սուսերի, եւ ի գերութիւն վարեաց զկանայս եւ զմանկունս: Էառ եւ զԱխալ քաղաք. եւ ի սոյն ամի Բագարատ զԿիւրիկէ կալաւ` եւ զՇամշուլդէ էառ: Դարձեալ յայսմ ամի եմուտ Գագիկ ի Կ. Պօլիս ի ՇԺԴ թվին եւ եղեւ քննութիւն հաւատոյ եւ երեւեցաւ անդ ուղղափառութիւնս Հայոց ճշմարիտ. եւ փառաւորեցաւ Գագիկ ընդ այլ գիտնականսն Հայոց որք ընդ նմա էին վարդապետք եւ իշխանք յորժամ գնաց: Ել Գագիկ փառօք ի Հոռոմաց եւ եկեալ ի Կեսարիա եւ էր անդ մետրապօլիտ մի Մարկոս անուն որ ունէր շուն մի. եւ վասն ատելութեան զոր ունէր ընդ Հայս` կոչէր զիւր շանն անուն արմէն եւ ի գալն Գագկայ յոյժ մեծարեաց զնա մետրոպօլիտն: Իսկ Գագիկ մինչդեռ ուրախութեամբ ուտէին եւ ըմպէին ի դարպասն մետրապօլտին` ասէ Գագիկ` «տէր հոգեւոր, լուեալ եմ թէ ազնիւ շուն մի ունիս. բեր տեսցուք զնա: Եւ եպիսկոպոսն հրամայեաց կոչել զնա` եւ զանուն ոչ տային` վասն որոյ շունն անլուր եղեալ ոչ գայր. ասէ արքայ` «զիւր անուն տուք որ գայե: Ասէ եպիսկոպոսն` վասն արիութեանն եւ տիրասիրութեանն «արմէնե կոչէմք. եւ յասելն «արմէնե եկն շունն: Եւ ետ արքայ ածել զշունն եւ զմետրապօլիտն ի խորգ մի եւ այնչափ հարին, մինչ մեռաւ մետրապօլիտն ի շանէն, եւ շունն ընդ նմա. եւ ինքն կողոպտեալ զեպիսկոպոսարանն` գնաց անտի: (56)

Զկնի տէր Խաչկայ նստի հայրապետ Վահրամ որդի Գրիգորի Մագիստրոսի` որ էր մտեալ ի կարգ աշխարհի` բայց կեցեալ էր սրբութեամբ` եւ կոչեցաւ տէր Գրիգորիս սա կոչեցաւ Վկայասէր` զի բազում ճառս թարգմանեաց ի հայս եւ սա խնդրեաց ի հօրէ իւրմէ զմեկնութիւն քերականին` եւ կեցեալ յերկար ժամանակս` եւ վախճանեցաւ ի ՇԾ. թվին ի Սեաւ լեառն, որ կոչի Տորոս, մերձ գոլով Բարսղի: Ի սորա աւուրս էին Հայոց Զ. կաթուղիկոսք:

ՌԿԹ. Մեռաւ Գագիկ շահնշահ, թագաւորն Վանանդայ: ՌՀ. Կ. Պօլսի` Դիօժէնն ամս Ե: Ի սոյն ամի ի ՇԺԷ. թվին երեւեցաւ աստղ մի գիսաւոր եւ եղեւ սով սաստիկ. եւ Գոմէշ տիկին՝ Պարսիկ ամիրայ մի ի զօրացն Ալփասլան սուլտանին` եկն յԱսորեստան ի Նսեբին յԱմիթ եւ յՈւրհայ եւ կոտորեաց զզօրսն Յունաց:

ՌՀԲ: Տէր Գրիգորիս զյոգնավրդով կեանս թողեալ որ իբրեւ զերազ ծանեաւ եւ գայ հասանէ ի լեառն Տօրոս եւ անտի ի Սեւ լեառն` եւ անդ զաստուածային եւ զանմարմնոց վարս ճգնեալ եւ զմիայնակեցութիւն յանձն առեալ, իսկ Գրիգոր վարդապետն խաբեութեամբ նստաւ յաթոռ կաթուղիկոսութեան:

Ել թագաւորն Դիօժէն բազում զօրօք ի պատերազմ ընդ Պարսս` եւ եկն ի Մանազկերտ եւ էառ զնա` զոր լուեալ բռնաւորին Ալփասլանայ` եկն ընդ առաջ. եւ եղեւ սաստիկ պատերազմ եւ պարտեցաւ Դիօժէնն եւ ըմբռնեցաւ ի նմանէ եւ հարկ եդեալ ի վերայ նորա` եթող: Իսկ ազգ նորա ոչ հնազանդեցան նմա, այլ թագաւորեցուցին զՄիխայէլ որդի Դուկծին: Դարձեալ պատերազմեալ Միխայէլ` եհար զԴիօժանն, եւ զօրացն քուրձ ագուցեալ նմա` ածին առ թագաւորն Միխայէլ եւ ի ճանապարհին փորեալ զաչս նորա կուրացուցին, հրամանաւ կայսեր` եւ յանհնարին խստութենէ կսկծւոյն մեռաւ ի ՇՀԱ. թուականն:

Ի սմին ամի դատաստանք արդարադատին Աստուծոյ եւ երկայնամտին` յուզեցան ի վերայ խրոխտ եւ անգառագիղ գազանին, որ Ալփասլանն կոչիւր: Եւ մինչդեռ մըռմռեալ զայրագնութեամբ տիրել տիեզերաց եւ զմղձկեալ սրտին դառնութիւն թափել, եւ յայնոսիկ զորս ոչ էր արկեալ զբռամբ, յեղակարծ ժամանակի սրախողխող եղեալ բարձաւ անբարիշտն յերկրէ` եւ ոչ եւս ետես զփառս Աստուծոյ. բայց ասեն նախ քան զարձակել դառնացեալ շընչոյն` հայեցաւ ընդ սպանողսն` եւ հիացաւ զարհուրելով, եւ ապա սատակեալ էջ ի դժոխս` լի դառնութեամբ, ներկեալ զոգի իւր արեամբ անմեղաց եւ արդարոց,

Աստանօր զխոստացեալ պարտսն հատուցից զմնացուածըս բանից զոր եթող հարկ տեղւոյն այնորիկ այսու պատշաճեալ ժամանակի: Զի ասէ իմաստասէրն աստուածային` թէ իբրեւ առնոյր զփառս իշխանութեան բարեբաղտն Մելիքշահ, զկնի հօրն մահուան Ալփասլան կոչեցելոյն, մեծապէս կարգօք յօրինէր զթագաւորութիւն ըստ անուանն արդարեւ ելեալ արքայ արքայից, ոչ հետեւեալ հօրն բարուց եւ կամաց, այլ յաւէտ մանաւանդ զընդէմսն ախորժեալ. մինչ զի եւ մտահաճ եղեալ զնորայսն բասրէր զիմացմումս իբրեւ եղեալ հակառակ խաղաղութեան եւ կենաց մարդկան` արեամբ եւ զրկմամբ խանդացեալ: Իսկ ինքն իմաստաբար քաղաքավարութեան կարգօք պատրաստէր զամենայն: Արդ` խոհեմն այն եւ արի քան զյոլովս ի թագաւորաց եւ քան զամենեսեան որ առ մեօք` ոչ այնքան տանէր հոգ` որքան արդարութեամբ առ ամենեսին վարիլ. զի մի ոք լիցի տրտում ի զըրկելոց եւ հպարտ ի գոռոզաց: Էր եւ ազատաբարոյ եւ մեծախորհուրդ այլ եւ տեսիլ մարմնոյն արժանի թագաւորութեան. ըստ որում հեզութիւն ի քաղցրութիւն բարուցն լծակցեալ առնէր սիրելի ամենեցուն. զոր միայն կոչեցից թագաւոր եւ փարթամ: Սա ի դոյզն ժամանակի փոքր ինչ նուազ զբոլորս հնազանդէր զտիեզերս` զոր այլք ի թագաւորաց ի բազում ժամանակս եւ կամ ո՛չ բնաւ: Բայց ո՛չ այնքան պատերազմաւ եւ բռնութեամբ որքան սիրով եւ քաղցրութեամբ. զի թէ սակաւ ժամանակաւ այնքան զօրեաց, կարծեմ թէեւ ո՛չ Եւրոպէ կարէր ոչ տալ մուտս արքայութեան նորա` եթէ յոլովեալ էին կենաց նորա ժամանակք: Արդ` ասաց զայս զկենաց նորա, որ տիրեաց ամս Ի. իսկ զկնի գրեցից զոր ինչ վասն մահուան է ասացեալ:

ՌՀԷ. Կ. Պօլսի Միխայէլ` ամս Ը: Չոգաւ տէր Գրիգորիս ի Կ. Պօլիս վասն թարգմանութեան:

Յայսմ ամի եղեւ ահագին սով ընդ ամենայն երկիր. եւ աւերեցաւ արեւելք: Այլեւ ի սոյն ամի. եւ այլք ասեն թէ ի ՇՀԵ. ամին գնաց թագաւորն Գագիկ ի Տարսուս առ Աբըլղարիպ իշխանն Հայոց վասն խնամութեան եւ ի դառնալն մեր յԱռճիաս` կալան զնա իշխանքն Յունաց եւ խեղդեցին զնա. Գ. եղբարք որք էին ի միում բերդի եւ ինքն Գագիկ ընդ անցանելն առ նոքօք խոնարհեցաւ ի տես նոցա եւ յողջոյն: Եւ այլք ասեն թէ ի յորս կայր եւ ի քուն գտեալ Մանդպեանքն` տարան ի բերդն Կանդռօսկաւի եւ անդ սպանին: Իսկ իշխանքն Հայոց եւ ամենայն զօրք նոցա լքան եւ յամենայն տեղիս ցրուեցան, յորոց իշխան մի արեանառու Գագկայ` Ռուբէն անուն` որ կալեալ ունէր զԿօսիտառայ բերդն. յորժամ լուաւ զմահն Գագկայ` յարուցեալ ամենայն զարմօք իւրովք եւ եկն ի կողմանս Փռիւգիոյ` դիմելով ի գիւղ մի Կօլիմօզօլօ անուն. եւ անդ բնակեալ, յորում լերինն էին բնակեալ բազումք յազգէն Հայոց` զորս զամենեսեան զնոսա առ ինքն կալեալ մեծն Ռուբէն եւ նոքօք զօրացեալ էառ զլեռնային կողմանսն` զՀոռոմսն անտի ի բաց մերժեալ եւ զնոցա տեղիսն առեալ: Եւ Հ. ամաց լեալ բարեպաշտ կենօք վերափոխեցաւ առ Քրիստոս եւ թաղեցաւ ի սուրբ ուխտն Կաստաղոն թողեալ զիշխանութիւն յիւր հարազատ որդին ի Կոստանդին որեւ տիրեաց հռչակաւոր բերդին` որ Վահկայ կոչի, յորում տուն եդ ինքեան անդ եւ զտէրութիւն իւր հաստատեաց. եւ նովաւ բազում տեղիս էառ:

Ի ՇՀԲ. ամին ի բռնութենէն Տաճկաց ել Օշին իշխանն ի ժառանգութենէ իւրմէ` որ կոչի Մայրեաց ջուրք` հանդէպ Գանձակայ` ունելով ընդ իւր զեղբայրն իւր զՀալկամ. եւ զմայրն իւր` եւ զամուսինն իւր. ազատագունդ իշխանօքն եւ ամենայն գահիւն. ունելով ընդ իւր եւ զմատն սուրբ առաքելոյն Պետրոսի: Եւ եկեալ յաշխարհն Կիլիկեցւոց եւ աջողմամբ Քրիստոսի եւ սուրբ մատին առաքելոյն` էառ ի Տաճկաց եւ զականաւոր բերդն Լամբրոն. որ է մերձ առ ստորոտով լերինն Տօրոսի ի գահ մայրաքաղաքին Տարսոնի:

ՌՀԹ. ի ՇՀԶ. թվին նստաւ կաթուղիկոս տէր Սարգիս եւ յայսմ ամի էին Դ. կաթուղիկոսք, տէր Գրիգորիս Վահրամն եւ տէր Գէորգ վարդապետն տէր Սարգիս եւ Աղուանիցն: Ընկեցին յաթոռոյն զտէր Գէորգ վարդապետն եւ զտէր Սարգիս եւ եկաց միահեծան կաթուղիկոս Հայոց տէր Գրիգորիս: Եւ յետ մահուան իւրոյ` ետ զքըւեր որդիս իւր զԳրիգորիս եւ զՆերսէս ի տէր Բարսեղ, որ եկաց կաթուղիկոս զկնի տէր Գրիգորիսի ամս ԼԱ:

ՌՁԳ. Կ. Պօլսի` Ալեքսն` ամս ԼԸ: ի ՇԼԱ. թըւին էառ Սուլէհմանն զԱնտաք:

ՌՁԵ. տէր Բարսեղ ամս ԼԱ. ՇԼԲ թըւին նստաւ տէր Բարսեղ յաթոռ հայրապետութեան` որդին Վասակայ` եւ զամենայն հակառակսն հնազանդեցուցանէ` որք էին յայնմ ժամանակի Զ. կաթուղիկոսք գնացեալ առ մեծ սուլտանն Մելիքշահ որ ի Խորասան բազում համարձակութեամբ ընդ քաղաքամէջսն Պարսից ձիով եւ խաչալամով, որ առաջի ամբարձեալ էին ի ձողի:

Ի ՇԼԱ. թվին Լիպարիտն տաճիկ եղեւ եւ Կիւրիկէ Շաքոյ թագաւորն ի Սուլտանն չոգաւ եւ դարձաւ անդրէն դրուատով: Ի սոյն ժամանակս ի Դ. բաժանեցաւ Հայոց կաթուղիկոսութիւն` տէր Վահրամ տէր Գրիգորիս յԵգիպտոս տէր Բարսեղ յԱնի, տէր Պօղոս հայրն Վարագայ ի Մարաշ, տէր Թորոս ի Հայնի:

Ի ՇԼԲ. թվին Բուզան ամիրայ էառ զԳանձակ, զՓատլուն կալան եւ ի Սուլտանն տարան: ՌՁԹ. Սպանին զսուլտանն Սուլէման: ՌՁԸ. ի ՇՀԶ. թվին ի սուլտանն գնացին Հայոց եւ Վրաց թագաւորքն` Կիւրիկէ եւ Գօրգի: Եկն ի Խորասանայ Մելիքշահ Սուլտանն եւ էառ զԱնտաք` զՖիշառտոսն տաճկացոյց յիւր կամաց եւ ետ նմա զՄարաշ եւ կոխեալ երիվարաւն ի ծովն` եւ ետ շուքր Աստուծոյ որ տիրեաց խաղաղութեամբ ի ծովէն Պարսից մինչեւ ի ծովն արեւմտից. եւ ձուկն խորովեալ եկեր եւ զթուրն կապեալ ի ծովն ընկեց` եւ դարձաւ յԱնտիոք եւ ետ զԱնտիոք Էլիսանին, եւ զՀալպաղսն Կոյրին եւ զՈւռհայ Բուղանին եւ ինքն ի Խորասան գնաց:

ՌՂԷ: Յայսմ ամի մեռաւ Մելիքշահ Սուլտանն բարի: Իսկ զի յաւուրս թագաւորութեան սորա առաւել խաղաղացաւ աշխարհն ամենայն մանաւանդ երկիրս Հայոց` որ ի նախնի բռնակալացն ի սպառսպուռ զկործանման բաժակն արբեալ էր յանցեալ ժամանակս, ախորժելի եղեւ բանիւք դրուատիւք վարդապետին սրբոյ գրել` եւ խոստանալ դարձեալ գրել արուեստաբան եւ երկայն ճառիւք: Եւ յորժամ զկենացն վճարէ զասացուած` զմահուանէն այսպէս է գրեալ, թէ ի ՇԽԱ. թվականին` սպանաւ մեծ հազարապետն արքային Պարսից Մելիքշահ, որում անուն էր Հասան: Իսկ ըստ պատուոյ աստիճանին Վըզուրկ-խուճայ. եւ զկնի աւուրց ԻԸ. ից մեռանի եւ ինքն Մելիքշահն զորմէ համբաւէր յոմանց` դեղակուր ի կնոջէն լեալ` որ էր հեզ առ ամենեսեան եւ քաղցր բարուք, յաւէտ առ ազգս քրիստոնէից: Եւ յետ մահուան նորա անպատմելի եղեւ խռովութիւն ամենայն ազգաց` զամս Դ. զի եղբայր նորա Դըդուշն եւ որդի նորա Թեքիարուխն զայսոսիկ զամս մարտիւ պատերազմաց զբարեյարմարութիւն զամենայն ի բաց կտրեցին, վասն զի ոչ ընդ փոյթ միոյ ի նոցանէ տիրելոյ` հոսմունս արեանց իբրեւ զուղխից լինէր, ոչ միայն զինակիր նահատակացն. այլեւ առհասարակ ազանց եւ գաւառաց եւ նեղութիւնք վշտաց` սովու եւ գերութեան, եւ այսպէս բարիքն ի բաց վճարեցան ընդ խզման կենաց թագաւորին, որոյ երկք եւ աշխատութիւնք թագաւորական ուրոյն` եւ շահն եւ օգուտն հասարակաց ամենեցուն` մեծամեծք եւ ընտրելիքն մանաւանդ զխաղաղականն ասեմ զկեանս` եւ զանկարօտս եւ զանհակառակս զի սիրէր զազգս մեր այնքան, մինչ զի աղօթս հայցէր եւ օրհնութիւն. յորմէ եւ անդ երբեմն չոգաւ հայրապետն` օ¯շ թէ միայն էր աշակերտեալ քրիստոսական կրօնից եւ կարգաց: Արդ` ի քաղաքին յորում նստաւ եւ թագաւորեաց յԱսպահան, որ է մայր քաղաքացն Պարսից` մեռանի անդ:

ՌՂԶ: Սովն չարալլուկ ի լնուլ չափոյ մեղաց ըստ Ամուրհացւոցն պատառեցաւ դըժընդակ երկանցն չար ծնունդն, եւ հուր եկեր զգեղեցկութիւն անապատի` փոքր ինչ նուազ` եւ իսպառ իսկ:

Սկիզբն շրջանի Շ եկին: ՌՂԷ: Սպանաւ Դըդուշն արքայ Դամասկոսի եւ Պաղեստինացւոց եւ նոցա մերձաւորացն ի Բեքիարուքէն Իսպահան պատերազմաւ ի ՇԽԴ. թվին:

Հռոմայեցիք ելին ընդ Թիրակ ի կողմանս Ասիացւոց խնդրել զքէն վրիժուց տառապանաց քրիստոնէից` ի Սկիւթացւոց եւ ի Պարսից` հանդերձ Տաճկաստանու: Եւ բազում կրեցին նեղութիւն յորդւոյն սատանայի Ալէքս կոչեցելոյ` որ էր թագաւոր Յունաց ի Կոստանդնուպօլիս` գաղտնի եւ յայտնի նենգութեամբ, մահարար կերակրօք եւ ծովու նենգելով իւրովքն, յորս վստահացուցանէր զնոսա` եւ բարբարոսացն խորամանկութեամբ զինքն ունողօք վարդապետ, որում հատուսցէ Տէր քանզի եւ չէր իսկ քրիստոնեայ, որպէս եւ լուաք ի յոլովից, որպէս եւ ոչ մայր նորա: Եւ այս բանքս գրեալ էր վարդապետին Սարկաւագի:

Ի սոյն ամի ի ՇԽԷ, թվին առին Հռոմայեցիք զԵրուսաղէմ ի Տաճկաց եւ կոտորեցին զնոսա սրով ԿԵՌ. ի տաճարին եւ այլ բազումս ի քաղաքին, եւ տէր Վահրամ յԵրուսաղէմ էր յառնուլ քաղաքին, զոր կամեցան սպանեալ Հագարացիքն` եւ պահեաց Աստուած եւ տուկն Գօնդօփրէ տիրեաց Երուսաղէմի, եւ ի ՇԽԹ. ամի մեռաւ Գօնդօնփրէ եւ եկաց առաջին թագաւոր Երուսաղէմի Պաղտինն` եղբայր Գօնդօփրէի Կոմսն Ուրհայոյ ամս ԺԷ:

ՌՃ: Եղեւ թափումն Անտիոքայ եւ Երուսաղէմի եւ Ուրհայոյ ի ձեռաց անօրինաց:

ՌՃԲ ի ՇԽԹ. թվին Կոստանդին որդին Ռուբենի յաւուր միում նստեալ էր ի Վահկայն եւ եդեալ կայր առաջի իւր արծաթի սկուտեղ մի եւ այն յանկարծակի թռեաւ եւ գնաց յանկիւնս տանն եւ ի մէջ այլ Է. սկուտեղացն` որք անդ կային` եմուտ, եւ զայն նշան ասացին մահուանն Կոստանդեայ, որեւ մեռաւ իսկ եւ թաղեցաւ ընդ հօրն իւրում ի սուրբ ուխտն Կաստաղօն եւ զիշխանութիւն նորա էառ անդրանիկ որդի նորա Թորոս ամս ԻԹ. կացեալ. եւ Լեւոն եղբայր նորա կայր առ նմա: Այս Թորոս իմաստութեամբ եւ քաջութեամբ առաւել գտաւ, որ եւ իսկոյն զվրէժ արեան Գագկայ թագաւորին առեալ. զՄանտալէի որդիսն կալեալ եսպան եւ զբերդն Կանդռասկաւի քակեաց եւ զբազմութիւն գանձուցն էառ եւ զբնակիչսն եբեր բնակեցոյց առ ափն Պառատիս գետոյ. որ այժմ Ներքի Կրակայ կոչի: Գտաւ անդ եւ զպատկեր սուրբ Աստուածածնին եւ ընդ ինքեան բերեալ եւ յորժամ տիրեաց Անարզաբու շինեաց զմեծ տաճարն եւ անդ եդ զպատկեր Տիրամօրն: Շինեաց սա եւ զսուրբ ուխտն Դրազարկ եւ զՄաշկաւորն եւ զայլս բազումս զոր վերստին նորոգեաց եւ պարգեւօք փարթամացոյց:

ՌՃԳ: Առաւ Շէզառն յանօրինաց ՌՃԵ. ի ՇԾԳ. թվին առաւ Աքայ յանօրինաց:

Ի ՇԾԳ. թվին մեռաւ Բեքիարուխն որդի Մելիք -շահին:

Ի ՇԾԴ. Խզըլն էառ զԼօռէ` եւ զուխտսն սուրբ զՀաղբատ եւ զՍանահինն այրեաց: Այժմ երեւեցաւ աստղ գիսաւոր: Սպանաւ Սկիւթացի բռնաւորն Խզլն որ թարգմանի կարմիր յառման քաղաքին Դըւնայ ի զօրացն Պարսից զոր պաշարեցին Զ. ամիս։

ՌՃԺԱ: ի ՇԾԸ. թվին առաւ Տրապօլիս յանօրինաց:

ՌՃԺԲ: Ի ՇԾԹ. թվին առաւ Պերութ եւ Սայիտէ յանօրինաց:

ՌՃԺԳ: Ի սոյն ամի ի ՇԿԲ. թվին կործանեցան բազում բերդեր եւ քաղաք եւ գիւղք եւ վանորայք եւ Մարաշ հիմն ի վեր տապալեցաւ եւ շարժեցաւ ի Մօսլայ մինչեւ յՈւրհայ: Եկն եւ ի գարունն մարախ յոյժ եւ սաստիկ:

ՌՃԺԲ. եւ ի ՇԾԹ. թվին մեռաւ Մանուչէ ամիրայն Անւոյ:

Հանգեաւ ի Քրիստոս բարեպաշտ իշխանն Գող-Վասիլն` տէրն Քեսնոյ, Բեհեսնոյ, Մարշայ, Ռապնայ, Փարզմանայ, Հռոմկլային Մասրոյ եւ այլ գաւառաց: Մեռաւ եւ յայսմ ամի Տանգրի` տէրն Անտաքու` եւ էառ զիշխանութիւն Ռուճէլն:

Ի ՇԿԲ: Ամին վախճանեցաւ տէր Բարսեղ հայրապետն Հայոց, եւ յաջորդէ զաստիճանն տէր Գրիգորիս մեծաշուք պատուով նստեալ յաթոռ վիճակի սրբոյն Գրիգորի Հայաստանեայցս լուսաւորչի, որ յազգէ նորին հարազատութեան ճանաչիւր: Եւ յաղագս աստուածընկալ եւ հոգիընկալ շնորհի ընկալելոյ եւ սրբական եւ մաքրափայլ վարուցն պատուեալ փառաւորութեամբ ոչ միայն ի մերազնեայ արանց` այլեւ յօտարասեռ թագաւորաց եւ յիշխանաց. մանաւանդ ի Հռոմայեցւոց թագաւորացն եւ պատրիարգացն: Սա չոգաւ ի քաղաքն սուրբ յԵրուսաղէմ եւ անդ տեսեալ եւ երկրպագեալ տեղեացն սրբութեան` ուր Աստուածն մարդացաւ., հաղորդ եղեւ չարչարանացն Քրիստոսի զի եւ փառացն ակն ունիցի կցորդիլ: Եւ անդ ծանուցեալ եւ իմացեալ զառատահոս ծաւալումն աստուածային շնորհին ի վերայ հայրապետին, ազգն Հռոմայեցւոց` իշխողքն աշխարհաց, որք Ֆռանկք կոչին եւ ընդ վայելչազգեաց եւ պատշաճագեղ տեսիլ մարմնոյն, ծանեան եւ զհոգւոյն գեղեցկութիւն եւ ի բանսն հաւատոյ զճշմարտութիւն ամենեւիմբ` զոր պայծառ եւ կանոնական կարգաւ` եւ քանոնով վարդապետական ճոխութեամբ բարբառէր: Ուրախացան հաճելութեամբ եւ առաւել սէր հաստատեցին ընդ հայրապետին եւ ընդ ազգս մեր` եւ այս ամենայն տեսչութեամբ Աստուծոյ նախախնամի, զի ոչ մերժէ տէր զժողովուրդ իւր, զոր առ անզգամս ժողովրդոց ասէ սաղմոսերգն` հանդերձ յետագայ բանիւքն: Բայց վասն զի զսկիզբն ամաց` եւ զյաջորդել առաջնորդութեան, կամիմք տակաւին նշանակել, եւ այսպիսի յաջողուածք եւ այլ բարեբաղտութիւնք եւ գործք գործելիք զկնի ամաց օր ըստ օրէ յաւելաւ. այնր աղագաւ աստանօր թողաք զայլոցն պատմութիւն, զորս եթե արժանի լինիմք յիւրում տեղւոջն գրեսցուք: Եւ աստանօր զայսոսիկ ծանիցուք մերոյ հրամանատուիդ եւ պատուասիրի:

Ի նոյն թուականին ի ՇԿԲ. ին. յորում վախճանեցաւ Բասիլիոս կաթուղիկոսն, փոխի մահուամբ առ տէր եւ Գէորգ վարդապետն երանելի, անուանեալն Մեղրիկ:

Ի սմին ամի եւ արին Հռոմայեցւոց Տանգրի, որ ունէր զԱնտիոքացւոցն քաղաք` հանդերձ այլովք եւս բազմօք քաղաքօք եւ գաւառօք, այր աստուածասէր եւ բարի` մեռանի մահացու դեղօք ի պատրիարգէն իւրեանց, ի նմին յԱնտիոք քաղաքի, ի նոյն ամի ի պահս քառասնորդաց սուրբ պասեքին ի Ե. երորդում շաբաթուն չորեքշաբթի աւուրն` յորում գոյացան լուսաւորքդ` խաւարեցաւ արեգակն:

Ժողովեցան խորդք եւ արագիլք ի դաշտն Ամթայ` ի տեղին որ կոչի Թըլխըմօ, անթիւ բազմութեամբ: Եւ ապա յիւրաքանչիւրոցն Է. Է. դեսպան արձակեցին առ միմեանս` զաւուրս Գ. եւ ապա բախեցին զմիմեանս մեծապէս ճչիւք, եւ կռուեցան մինչեւ ց՚ինն ժամն, եւ անկան յերկուց կողմանցն բազմօք յոյժ, եւ պարտեցան արագիլքն եւ փախեան` եւ խաղաղացաւ պատերազմն` եւ զպատճառն գիտէ Արարիչն:

ՌՃԺԶ: Տէր Գրիգորիս` ամս ԾԳ:

Աստ ի վախճանելն տեառն Բարսղի եւ ի նստիլն տեառն Գրիգորիսի տղայ հասակաւ` ԺԵ. ամաց յաթոռ հայրապետական` Դաւիթ անուն ոմն եպիսկոպոս յաթոռն Աղթամարայ` արհամարհէ զտղայութիւն Գրիգորիսի եւ ապստամբեալ նստի կաթուղիկոս` հաւանեցուցեալ ինքեան եւ զաթոռն Սիւնեաց եւ զԹադէոսի առաքելոյն` տարի մի, եւ յետոյ դարձան նոքա ի հնազանդութիւն մեծ աթոռոյն. եւ Աղթամար մնաց յիւրումապստամբութիւն:

Ի ՇԿԴ. թվին շինեցին քրիստոնեայք զՔարաք եւ զՇօպագ:

ՌՃԺԸ: ի ՇԿԵ. թվին մեռաւ Պաղտինն` թագաւորն Երուսաղէմի: Եւ երկրորդ թագաւոր եկաց միւս այլ Պաղտինն Տպուրգ ազգական նոցա` ամս ԺԵ:

ՌՃԻ: Մեռաւ Ալէքսն եւ թագաւորեաց որդի նորա Պէրփէրօժանն` ամս ԺԶ:

ՌՃԻԱ. ի ՇԿԸ. թվին էառ տաճիկն եւ թուրքն զՈւռհայ քաղաք ի Ֆռանգաց` եւ կոտորեցին, ԼՌ. սպանին, եւ ԺԶՌ գերեցին եւ զլիով զրոյցն յայլոց պատմողաց տեղեկանաս: Դարձյալ ի սոյն ամի ի ՇԿԸ. թվին` եղեւ սաստիկ պատերազմ ի Կարմիրովիտ. եւ պարտեալ զօրք Ֆռանգաց եւ Հայոց վասն անօրէնութեան իշխանացն. եւ Ռուճէլ տէրն Անտաքու բազում զօրօք կոտորեցաւ: Եւ յառաջ քան զայս պատերազմս սիւնք հրեղէնք երեւեցան յերկինս ի հիւսիսոյ եւ յարեւելից` յերեկօրեայ մինչեւ ցառաւօտն, եւ երկիր ամենայն իբրեւ խանձիւ բորբոքէր:

ՌՃԻԲ: Դաւիթ թագաւորն Վրաց եհար զԷլխազի եւ զՄլըքն:

ՌՃԻԴ: Ի ՇՀԱ թվին. Դաւիթ թագաւորն էառ զՏփխիս: Շարժն տարաւ զԽորասան յաւուր ուրբաթու` եւ փլաւ մեծ մզկիթն եւ կորոյս` ԸՌ. այր եւ կին: Ի ՇՀԳ. ամին էառ Դաւիթ զԳադ եւ զՏէրունականն: Ի սոյն ամի ի ՇՀԳ` եւ զԱնի էառ, եւ ինքն մեռանի` եւ որդի նորա Դեմետր թագաւորէ:

Ի բազում հինահարութեանց եւ իսպառսպուռ ջնջելոյ` ասպատակ արձակելով յաշխարհս մեր երբեմն ի Սկիւթացւոց` անհնարին նեղութեամբ, տարակուսեալ տառապեալ բնակիչք քաղաքիս Անւոյ. եւ Շիրակ գաւառի` խորհեցան ելս գտանել մրրկին ձեռն տալով յարքայն Վրաց ի Դաւիթ, նենգեցին ամիրային Աբըլսուարայ` որդւոյ Մանուչէի, որ տիրէր քաղաքին յետ հօրն մահու. առնըլով զթագաւորն ի ներքս` բանալով ըզդրունս քաղաքին, որ ընդ մտանելն առ ժամայն, եղեւ վընաս արեան եւ ոչ միոյ շնչոյ: Բայց կալեալ զԱպլսուար որդւովքն` ընդ իւր խաղացոյց յերկիրն Վրաց` եւ ի մահարար տեղւոջ բնակեցոյց զնոսա. ուր երկուք յորդւոցն հանդերձ հարբն վճարեցին զկենցաղս: Նոյնպէս եւ քաջն Դաւիթ մեռանի անդէն, եւ թագաւորէ աշխարհին Վրաց որդի նորա Դեմետրէ, գովեալ յամենայն մանկական արութիւնս: Իսկ Փատլուն` անդրանիկն Աբլսուարայ գնացեալ յառաջագոյն ամօք առ ամիրապետն ի Խորասան, յորժամ` լուաւ զայսպիսի լուր զհօրէն եւ զտեղեացն` փութացաւ գալ յերկիրն մեր. եւ շուրջ զքաղաքաւս զիշխողս իւրաքանչիւր տեղեաց ի բանի արարեալ պաշարեաց զսա: Վասն որոյ եւ զամն զայն ողջոյն օր ըստ օրէ սաստկացան հարուածք սովոյն: Եւ բնակիչք սորա ի կողմունս կողմունս ելս առնելով գիշերի, յորոց վերայ անկեալ դարանեալքն` զարս կոտորէին. որոց արեամբ եւ ոսկերօք ծածկեցաւ երկիր: Եւ զկանայս եւ զմանկունս վաճառակուր առնէին. եւ թէպէտ եւ տեղակալք գային յաշխարհէն Վրաց` երբէք երբէք` արք ընտիրք որպէս եւ անուանի քաջագօտին Իւանէ որդի Ապլհեթի որ բազում արութիւն ցուցեալ զասպատակս կոտորէր. եւ ի զօրաժողով լինել ի վերայ քաղաքիս Փատլնոյ բազում հեծելօք` առ ոչինչ համարեալ զեկեալսն, ի պարտութիւն մատնեաց, այլեւ սակաւ արամբք պատճառ եղեւ փրկութեան քաղաքիս մարտակցութեամբ բնակչաց սորա: Եւ յայսմ պատերազմի առաքինացաւ կին մի ի վերայ պարսպացս` առնացի ստացեալ սիրտ հալածականս առնէր քարամբք ըզմարտուցեալսն յելանելն ընդ պատուարսն` առ ոչինչ համարեալ զխոցուածս նետիցն զոր վիրաւորէին արտաքուստ եւ էր նորա ըստ արժանի արագութեան իւրոյ, Այծեամն կոչեցեալ: Սակայն վասն զի թագաւորութիւն Վրաց չեւ էր հաստատեալ բովանդակ` եւ սովն եւ մարդածախութիւնն յոլովացաւ, ապա հարկեցան տալ անդրէն ի Փատլունն զսա դաշինս երդմանց պահանջեալ ի նմանէ` չառնուլ վրէժս ի նենգաց հօր նորա եւ եղբարց. զոր թէպէտ եւ յանձն առնոյր առ ժամն. այլ յետ զպարապ առնլոյ` իւիք իւիք հնարիւք էառ վրէժս հատուցեալ նոցա զհատուցումն, յորոց իշխանակալութեան թէպէտ եւ խաղաղանայր երկիրս ի սովորական հինից. այլ յաղագս վերոյգրեալ նեղութեանց` եւ վասն հարկապահանջ յափշտակութեանց եկն եհաս ի վերայ մեր վերջին աղքատութիւն` եւ տառապանք անհնարինք` որ յառաջագոյն ժամանակօք ունէր զաշխարհս Հայոց: Եւ աստանօր յաւելաւ յաճախապէս` մի զհետ միոյ մինչեւ յաւուրսս յայսոսիկ յորում եմքս. բայց սրբազան հայրապետն եւ առաջնորդն հաւատոյ տէր Գրիգորիս, վասն զի ուխտ սիրոյ ունէր առ Ապըլսուար վասնսեփական աթոռոյս` գալ այսրէն նորա յօժար կամակցութեամբ, յորժամ լուաւ զհամբաւս զայս` առաւել զայրացաւ տրտմագին ցասմամբ առ գործողս իրին: Եւ այս ամենայն լինի յետս ընդդէմ, եւ անուղայ իմացուածք ի յառաւելութենէ մեղաց, զի իբրեւ զտուն դառնացողաց արարաք զանձինս մեր` եւ իբրեւ զմոռացասէրն Յակոբ յաւելաք մեղս յանօրէնութիւնս, կաշառօք մարգարէանամք, եւ պակասեցան յունայնութեան աւուրք մեր, զի թողաք զայն որ ծնաւ զմեզ, եւ նա ետես` եւ սրտմտեցաւ` նախանձեցաւ եւ դարձոյց զերեսս իւր, սպառնացեալ` զկծեցուցանել զմեզ անպիտան եւ անմիտ ազգաւ, եւ արբուցանել զբաժակ բարկութեան. եւ պահել զմրուրն. դարձեալ արբուցանել, եթէ մնայցեմք ի նմին անզղջութեան: Իսկ մեք ի կարգ շարագրութեան գնասցուք` զի զանձնէ ամբաստանեմք` եւ չէ օգուտ:

Ի ՇՀ. թվին. վարդապետն Կիրակոս կանոնադիրն Դրազարկուն հանգեաւ ի Քրիստոս: Ի սոյն ամի մեռաւ եւ պարոն Թորոս եւ թաղեցաւ ի Դրազարկն. եւ էառ զիշխանութիւն նորա Լեւոն եղբայրն իւր, վասն զի զԿոստանդին որդին նորա կալան ոմանք անբարիշտք` եւ մահացու դեղօք հանին ի կենաց. եւ կեցեալ պարոն Լեւոն ամս ԺԲ: Այս պարոն Թորոս, որ մեռաւ առաջինն է եւ ոչ վերջին` որ էր որդի եղբօր սորա Լեւոնի, զոր տարաւ Պէռփէռօժանն գերի, զԼեւոն եւ զերկու որդիս նորա` զԹորոս եւ զՌուբեն: Իսկ այս Թորոսս որդի է Կոստանդեայ որդւոյ Ռուբենի:

Ի ՇՀԸ. թվին փոխի յաշխարհէս մեծ վարդապետն Սարգիս` որ է ի Փառիսոսոյ` որդի քահանայի միոյ` եւ աշակերտ սորա Երեմիա. որ եւ յասելն վարդապետին թէ` լուռ լեր զամս Գ. լուռ եկաց` ընդ միտս եւ ընդ Աստուծոյ խօսէր, որ եւ Անձրեւ կոչեցաւ: Եւ ընկերք սորա` տէր Խաչատուր եւ Գրիգոր եւ Յովհաննէս եւ Սամուէլ ամենքեան սոքա Անեցիք:

ԶԼեւոնն խանգրեաց տէրն Մարաշայ Պաղտինն եւ յետ երից ամաց տէրն Անտիոքայ Պետեւինն կալաւ զԼեւոնն: Իսկ որդիքն Լեւոնի յարեան հակառակ միմեանց. եւ կալեալ զհարճեղբայրն իւրեանց զԿոստանդին` խաւարեցուցին զաչսն: Իսկ Պետեւինն յետ երկուց ամսոց էառ զորդիսն Լեւոնի պատանդ` մինչեւ ետուն զՄըսիս եւ զԱտանայ եւ զՍարուանդիքարն եւ ԿՌ. դեկան գին եւ ապա արձակեաց զԼեւոն:

ՌՃԼ: Ի ՇՀԷ. թվին. արքայ Դեմետր եհար զԽարասնդուռն Աթաբակի Նոր բերդին բազում զօրօք: Եւ ի սոյն ամի Ապուլէթ եւ Իվանէ որդի նորա զԴմանիս առին եւ յայսմ ամի առին զԽունան Իւանէ եւ Սմբատ:

ՌՃԼԳ: Ի ՇՀԹ. էառ Լեւոն զքաղաքսն Կիլիկիոյ զՄսիս, զԱտանայ, եւ զՏարսոնս եւ քանզի տէր ոչ գոյր Անտիոքայ` յարեան Ֆռանկք ի վերայ նորա անձնադիր լինելով տապալեցին զերկիր: Եւ ի ՇՁ ամին էառ Լեւոն զքարն Սարւանդի եւ եղեւ խռովութիւն ի մէջ Ֆռանկին եւ Լեւոնի: Իսկ Լեւոն եւ իւր քուերորդին եղեն ի մի կողմն, եւ թագաւորն եւ զօրքն Անտիոքայ ի մի կողմն. եւ աւերեցին զաշխարհն Կիլիկիոյ. եւ զկնի նոցա անօրէն ազգն Իսմայէլի եկին եւ գերեցին զազգն քրիստոնէից անհամար բազմութեամբ եւ կրկին աւերեցաւ աշխարհն Կիլիկիոյ: Ի ՇՁԱ թվին մեռաւ Լեւոնն եւ կրտսեր որդի նորա Ռուբէն ի Կոստանդնուպօլիս եւ մնաց Թորոսն անդ, զոր յետ Բ. ամաց եկն եւ էառ զԱմուտայն եւ զԱռիւծ բերդ եւ զՎահկայն եւ նովաւ զբոլոր աշխարհն Կիլիկիոյ. զՄսիս եւ զԱտանայ եւ զՏարսուս եւ եհաս մինչեւ ի գահն Սօրիոյ եւ մինչեւ ի ծովն մեծ` ծագէ ի ծագ տիրեալ:

ՌՃԼԱ: Ի ՇՀԸ ամին փոխեցաւ ի Քրիստոս մահուամբ վարդապետն մեծ որ Սարկաւագն կոչիւր` ի Հաղբատ:

Ի ՇՁ. թվին փլաւ Ամենափրկիչն յԱնի. ի մարերի ի ԺԵ. յաւուր Ե. շաբաթոջ: Ննջեաց յայսմ ամի լուսաւորիչ եւ սուրբ վարդապետն Դաւիթ Ալուկայ որդի: Կուզն ամիրայ եհար զԱպուլէթ եւ զԻւանէ:

Ի ՇՁ. թվին մեռաւ թագաւորն Երուսաղէմի Պաղտինն Տպուրք: Եւ երրորդ թագաւոր եկաց` Տուքն, իւր փեսայն` ամս ԺԲ:

Ի ՇՁԱ. ամին ել Պէռփէռժօնն եւ էառ զԿիլիկիայ լերամբք եւ դաշտօք եւ ամրոցօք. եւ զԼեւոնն` կնաւ եւ Բ. որդւովք Թորոսիւ եւ Ռուբենիւ կապեաց եւ առաքեաց ի Կ. Պօլիս. իսկ Բ. որդիք նորա` Ստեֆանէ եւ Մլէհն` ոչ պատահեցան յըմբռնել հօրն իւրեանց քանզի առ կոմսն Ուռհայու էին գնացեալ. որ էր նոցա քեռի: Իսկ կայսրն զբոլոր Կիլիկիա էառ. եւ զՀայոց զօրսն ի սպառսպուռ ջնջեաց:

Եւ ի սոյն ՇՁԱ. թվին մեռաւ Փատլուն ի պատերազմի տիրեալ ամս Է: Եւ յետ նորա եկաց եղբայր նորա Մահմուտ:

Արեգակն խաւարեցաւ յՕգոստոս Բ. ի չորեքշաբաթոջ աւուր ի սկսման յեօթն ժամէն` մինչեւ ցհասարակաւուր Թ. ժամուն:

Ի ՇՁԳ. թվին Պարոն Թորոսն` տէրն Կիլիկիոյ` զերծեալ ի գերութենէ զկնի մահուան հօր իւրոյ Լեւոնի` զոր գերեալ թագաւորն Ստամբօլայ` զի խափանեսցեն զառաջանալն նոցա. եւ նա զերծեալ եկն հետեւակ առ Աթանաս պատրիարգն Յակոբկաց եւ նա ետ նմա զձին իւր` եւ ԲԺ. ան այր` որք ածին զնա ի գիշերի ի բերդն` զոր Ամուդայն կոչեն, եւ այնու դարձեալ տիրեաց բոլոր երկրին: Եւ ոմանք ասեն թէ ի ՇՁԳ. ամին եկն Պէռփէռօժանն ի Կիլիկիայ` եւ մեռաւ յԱնաւարզայ` յիւրոյ դեղեալ նետէն` որ վասն որսոյ խոցեալ եղեւ` եւ թագաւորեաց Մանուէլ որդի նորա ընդ նորա` ամս ԽԶ:

Ի սոյն ամի եկն յաղթող եւ քաջ զօրականն Քրիտոսի Թորոս` որդի Լեւոնի, եւ զԿիլիկիա բոլոր էառ. որպէս վերոյ գրեցաք: Բայց ասեն ոմանք թէ նաւով յԱնտիոք ել եւ եկն ի Կիլիկիայ եգիտ զեղբայրն իւր զՍտեֆանէն` եւ հնարիւք նախ զԱմուտայն առին, եւ ապա նովաւ այլոցն տիրեալ: Իսկ այլք ասեն` թէ մինչ ի Կ. Պօլիս էր` Դշխոյ կին մի սիրեաց զնա` եւ ետ նմա գանձս բազումս, եւ Թորոս զգանձն հետ բերեալ գնաց ի լեառնն Վահկային` եւ յայտնեաց զինքն քահանայի միոյ. եւ քահանայն ուրախացեալ գործ եդ նմա հովուի. եւ ի Հայոց որք մնացեալք էին եւ ի լերինն բնակէին` պատմեաց նոցա քահանայն եւ փութով միաբանեցան եւ ի վեր առին զԹորոսն` եւ նախ Վահկային տիրեաց` եւ ապա այլ բոլոր Կիլիկիոյ` եւ զիշխանութիւն Յունաց էառ` եւ զնոցին զօրսն իսպառ վանեաց:

Ի ՇՁԴ. Յազգէն Ալիա Բ. արք` անուն միոյն Աբդլայ եւ միւսոյն Մամունի, որդիք Աբդլայ խալիֆային Եգիպտոսի, որք յետ մահուան հօրն` փախեան յաւագ եղբօրէն իւրեանց եւ անցին յաշխարհն Ափրիկոյ` եւ Բ. գրովքն զոր ունէին ընդ ինքեանս. որ մինն ուսուցանէր զարուեստ քեմիային եւ միւսն զտլսմաթին` եւ զսուտ հրաշից կախարդութեան եւ նոքօք հարստացան եւ աճեցին եւ հաւանեցին ինքեանց եւ օրինացն Մահմետի զվայրենաբարոյ եւ զանարուեստ եւ զաղքատ եւ զանթագաւոր եւ զբարբարոս ազգսն եւ առին ի նոցանէ կանայս եւ փարթամացուցին զերկիրն, եւ եդին յորդոց իւրեանց իշխանս եւ խալիֆայս այլեւ հանէին դիւթութեամբ ի գերեզմանաց զդեւս ի կերպարանս մեռելոց նոցա, որք «ասէին այդ է հաւատ եւ աստուածպաշտութիւն. երանելիք էք թէ առնիցէք զոր դոքա ասեն, եւ յետ մահուան անեզրապէս թագաւորէք: ե Եւ նոքա ափշեալ զարմանային եւ հաւատային նոցա` եւ նոքա առեալ թլփատէին զնոսա: Վասն որոյ` զօրացեալք ի բազմութիւն յոյժ տիրեցին աշխարհաց բազմաց` շինելով բերդերս պղընձիս եւ երկաթիս. եւ եղեն մեծ եւ հզօր թագաւորութիւն: Առին զՍպանիայ եւ հարկատու արարին մեծ աւարաւ եւ գերութեամբ. եւ պաշարեալ զմեծն Հռոմ եւ մերձ էին յառնուլ, վասն որոյ Ֆռանցէզքն աղաչեցին զԱլամանսն գալ եւ թափել զնոսա. որք եկեալ հարին զԱբդլմունիսն. եւ վասն այնորիկ շահեցան Ալամանքն ի Ֆրանցէզացն զօնբրուրութիւն:

ՌՃԻԱ: Ի ՇՁԸ թվին` ի ԺԷ. արեգ ամսոյ շարժմամբ կործանեցաւ Գանձակ քաղաք. եւ սուրբ վարդապետքն Գրիգոր եւ Սարգիս` ընկղմեցան, եւ եկեղեցին Հաղբատայ փլուզանի. եւ ի նոյն ամի Խարասնդուռն զԻւանէ եհար ի Գանչէնքն:

ՌՃԼԷ. Կ Պօլսի` Մանիլ` ամս ԽԶ:

ՌՃԼԸ: Կալաւ Դեմետրէ զԱպուլէդ եւ զԻւանէ:

ՌՃԽԵ. Ի ՇՂԲ. ամին Չօլի առնու զամուրսն Խաչենոյ խաբէութեամբ եւ երդմամբ յինքն յանկուցանելով զսիրտս իշխանացն, եւ մաշեաց զերկիրն սովով եւ սրով եւ գերութեամբ, ընդ որս քահանայք եւ սուրբ կտակարանք եւ կրօնաւորք առ ոտս անկան անօրինաց:

Ի ՇՂԵ. թվին, եղեւ երկրորդ Բայսաճն Ֆռանկաց. յորս եկն` Քուռաթ Ըմբրուրն Ալամնաց. եւ Լօիզռետէ Ֆռանսն:

Ի ՇՂԶ. թվին Ըմբրուրն եւ Ռէտէ Ֆրանսն պաշարեցին զԴամասկոս` որ է Դըմըշխ. եւ ոչ կարացին առնուլ:

ՌՃԽԵ. ի ՇՂԲ. թվին թագաւորն Երուսաղէմի Ֆուքն` մեռաւ: Եւ չորրորդ թագաւորն եկաց Պաղտինն` որդի նորա` ամս Ի:

ՌՃԽԷ: Ի ՇՂԴ. թվին` սպան զմեծն Իւանէ Դեմետրէ թագաւորն: Եւ ի սոյն ամի եկն Չօլի ամիրապետն եւ պաշարեաց զՏայուշ` զաւուրս Խ. եւ էառ զնա` հանելով զթագաւորն Աբաս առանց վնաս առնելոյ:

Ի ՇՂԶ. թվին ի սադրելոյ Մանուիլ կայսերն, եկն սուլտանն յԻկոնիոյ. Իղիճ-Ասլանն յաշխարհն Կիլիկիոյ` զի զԹորոսն կալցէ` եւ իջեալ ի դաշտին Անաւարզայ` եւ պաշարեաց զԹիլն Համտնոյ: Իսկ բարձրեալն Աստուած շարժեալ պատուհասեաց զնա` առաքելով ճանճ եւ պիծակ անդ. եւ ժանդախտիւք չարչարեաց զնա եւ զզօրս իւր. եւ յայնժամ Պարոն Թորոսն ել ի խաւատանէքն ի դուրս` եւ զսուլտանին երկիրն զՀռոմք աւերեաց` եւ բազում աւարս եւ գերիս առեալ դարձաւ` եւ Իղիճ-Ասլանայ պարգեւս առաքեաց յերկիրն իւր ընդ որոյ գործն զարհուրեցաւ` եւ ի ցաւոցն վտանգեալ` ել գնաց յաշխարհն` եւ սիրով կապեցաւ ընդ Թորոսն:

Ի ՇՂԷ. թվին մեռաւ սուլտանն Խորասանայ Մասուտն` եւ իւրոյ տղային եդ Աթապակ` ամիրայ մի Ելտկուզ անուն` որ եւ սպանեալ զտղայն` ինքն եղեւ սուլտան` եւ ի նմանէ կոչեցան Աթաբակեանք` յորոյ անունն է եւ դեկան Աթաբակի. եւ յայսմ ամի էառ Ստեֆանէ հայրն Լեւոն թագաւորի զՄարաշ: Առ այսու ժամանակաւ ի ՇՂԷ. թվին ազգն Հռոմայեցւոց զօրաժողովք լեալ բիւրք բիւրուց` եւ դիմեցին յայսկոյս Ովկիանոսի ընդ նոյն Թիրակ. ըստ առաջին անցին` զոր նշանակեցաք ի ՇԽԶ. թվականին` եւ մոռացան զանհնարին նեղութիւնսն, զոր եցոյց որդին Բելիարայ` Ալեքսն անդանօր այնոցիկ` որք ոչ իմացան զխարդախ խաբէութիւն նորա` համարելով զնա հաւատակից եւ պաշտօնեայ Քրիստոսի. վասն այսորիկ աստանօր եւ սոքա` զի չյիշեցին զանցս աղէտիցն` ինքեանք առաւել խաբեալք եւ պատրեալք ի նորին թոռնէն` որոյ անունն ըստ նեռինն` որ դերաքրիստոս կոչի, սոյնպէս եւ սորայս տարորոշ եւ հեռի ամենեւին ի գործս եւ ի կրօնս Էմանուէլին Մանուէլ անուանի:

ՌՃԾԱ. Ճիլարտն` տէրն Սայիտոյ` գաղտ կոտորէր զքրիստոնեայսն` յորոց ըմբռնեալ սպանաւ գլուխն չարեաց:

ՌՃԾԳ. ի ԶՃ. թվին էառ Պարոն Թորոսն դարձեալ զԱնաւարզայ եւ զԹիլն եւ զՄսիս` եւ զՏարսուս եւ հասեալ մինչեւ ի գահն Սօրիոյ եւ բոլոր Կիլիկիոյ տիրապետեալ ծագէ ի ծագ: Եւ ի սոյն ամի շարժեցաւ բարկութեամբ Պարոն Թորոս ի վերայ Յունաց եւ սպան ի նոցանէ ԺՌ. վասն Ստեֆանէի որ կալեալ եղեւ ի Յունաց` եւ յեռանդեան կաթսայ արկեալ եղեւ: Իսկ Անդրոնիկոս երդնոյր թէ «չեմ պատճառ սպանմանն, ասէ, Ստեֆանէի, ե եւ աղաչեաց զթագաւորն Երուսաղէմի եւ ետ նմա ոսկի բազում ի Կոստանդնուպօլսէ եւ նա արարեալ խաղաղութիւն ի մէջ նոցա:

ՌՃԾԶ. ի ԶՃԳ. թվականին հարին զՍալդուխն Վիրք ի դուռն Անւոյ եւ կալան զինքն եւս:

Եւ ի սոյն ամի ելեալ Պարոն Թորոս ի Մարաշ. եւ կոտորեաց անթիւ զՏաճիկսն:

Ի ՈԴ. թվին վախճանեցաւ արքայն Վրաց Դեմետրէ եւ թագաւորեաց որդի նորա Դաւիթ. եւ յետ Բ. ամի եւ նա վախճանեալ առնու զիշխանութիւն նորա` եղբայր նորա` Գօրգի:

ՌՃԾԹ. ի ՈԶ թվին` առաւ Ասխալան յանօրինաց:

Ի ՈԶ. թվականիս կրօնաւորեալ մեռաւ Պարոն Թորոսն` եւ նստաւ յաթոռ նորին` Մլհէ եղբայրն իւր` ամս Է: Եւ ի սոյն ամի պառակտեցան Տաճիկքն յերկուս ազգս. մինն կոչեցաւ Ռաֆթիք եւ միւսն Սուննիք. եւ են հակառակ միմեանց:

Եւ գիտել պարտ է վասն իշխանացն Ռուբինեանց, որք յետոյ թագաւորեցին ի Սիս, զի զանազան կերպիւ պատմեն վիպասանքն զժամանակ եւ զթիւ ամաց նոցա: Որոց առաջինն է Ռուբէն, որ ի ՇԻԵ. թվին. ի սպանանելն Գագկայ` եկեալ ի գիւղն Կօռմօզօլօ` եւ առեալ զլեռնային կողմանսն` եւ զկնի սակաւ ամաց մեռանի. եւ որքանն չէ յայտ: Եւ զկնի Կոստանդին որդի նորա տիրէ Վահկային եւ այլոց բազմաց. մեռանի ի ՇԽԹ. թվին ընդ ինքն եւ ընդ հայրն կացեալք ամս ԻԴ: Եւ յերկու որդւոցն Կոստանդեայ` նստի անդրանիկն Թորոս` Պարոն` ամս ԻԹ. ընդարձակեալ զերկիրն` եւ շինեալ զԴրազարկն եւ զՄաշկեւորն եւ մեռանի ի ՇՀԸ. թվին. եւ նստի Պարոն` եղբայրն իւր Լեւոն ամս ԺԲ: Եւ սա էառ զբոլոր Կիլիկիա` եւ տիրեալ ամենին եւ ի ՇՁԶ. թվին ել Պէռփէռօժէն` եւ տարաւ զինքն Բ. որդով գերի, զմեծն Թորոս եւ զՌուբէն եւ Լեւոն եւ Ռուբէն մեռանին ի Կ. Պօլիս ի ՇՂ. թվին, եւ զկնի Գ. ամաց ի ՇՂԳ. թվին զերծանի մեծն Թորոս ի գերութենէ եւ գայ տիրէ բոլոր Կիլիկիոյ` եւ մասինն Սօրիոյ` կացեալ Պարոն ամս ԺԴ. մեռանի ի ՋՃԶ. թվին եւ նստի եղբայրն նորա չարասիրտն Մլեհ` Պարոն. ամս է: Եւ ապա Ռուբէն որդին Ստեֆանէի նստի Պարոն` ի ՌԺԳ. թվին ամս ԻԲ. եւ ի ԶՃԼԵ. թվին` մեռանի: Եւ նստի եղբայրն իւր Լեւոն Ժ. ամ` Պարոն եւ ԻԲ. ամ եւս թագաւոր, եւ զկնի այլքն կարգաւ եւ այս ըստ ոմանց պատմագրաց: Իսկ մեք այսպէս ոչ եդաք զի ոչ յարմարէր ի շարս թագաւորացն Յունաց, զի Պէռփէռօժէն որ ի ՇՁԶ. ասէ` թէ գերի տարաւ զԼեւոն. Նա ի ՇՁ թվին մեռեալ է, կացեալ ամս ԺԳ: Վասն այն եւ ես փոխեցի ըստ այլ պատմագրաց` զի յարմարեսցին ընդ շարս թագաւորացն Յունաց: Զի ըստ այլոցն Կոստանդին որդին Ռուբէնի մեռանի ի ՇԾԱ. թվին. ընդ ինքն եւ ընդ հայրն կացեալք ամս ԻԶ: Եւ զկնի Թորոս ամս ԺԹ. մեռանի ի ՇՀ. թվին: Եւ ապա Լեւոն ամս ԺԲ. եւ մեռանի ի ՇՁԱ. թվին: Եւ զկնի Գ. ամաց ի ՇՁԳ. Թորոս զերծեալ ի գերութենէ գայ տիրէ աշխարհին ամս ԻԴ. զոր յառաջն ԺԴ. ասացի եւ ապա մեռանի ի ՈԶ. թվին: Եւ ապա Մլեհն ամս Է. եւ ապա այլքն, եւ այսպէս յարմարի ընդ կարգս թագաւորացն:

Իսկ ի ՈԷ. ամին. այր ոմն Էուբ անուն եւ եղբայր իւր Շիրաքօ` որդիք Սուլիմանայ` քուրդ ազգաւ, ելեալք ի Դըւնայ վասն աղքատութեան, եւ եկին ի Միջագետս` եւ գնացեալք ի Թկրիթ մըտին փայտակիր: Այս Էուբս` տեսանէր յերազի, զի ելանէր հուր յերեսաց իւրոց` եւ այրէր զբազում աշխարհս. եւ պատմեաց զերազն ջհտի միոյ` եւ նա մեկնեաց` թէ ծնանիս որդի, որ տիրէ բազում աշխարհաց. եւ նա ասաց` թէ լինի այդ` տացէ այս որդին իմ քեզ եւ որդւոց քոց յամենայն ամի Ռ. կարմիր դեկան, եւ գրեցին զայս: Եւ ի սոյն ամի ծնաւ Էուբն զՈւսուֆն` եւ ի զարգանալ մանկանն` էառ զնա Շիրաքօ հօրեղբայրն իւր` եւ գնաց առ Նուրադին Սուլտանն Հալպայ. եւ Շիրաքօ` էր այր իմաստուն` եւ սուլտանն արար զնա զօրապետ` եւ առաքեաց ի Մսր, եւ Ուսուֆ որ անուանեցաւ Սալահատին` էր ջանդար առաջի Նուրադնին` եւ էր հաճոյ յաչս նորա:

Եւ զկնի մահուան հօրեղբօրն իւրոյ` կացոյց զնա ի տեղի իւր: Եւ նա սպան զխալիֆայն որ ի Մսր` եւ նստաւ ինքն տղայ հասակաւ սուլտան` եւ անուանեցաւ Սալահատին. եւ եկեալ առ նա ջհուտն եւ եբեր զգիրն. եւ էառ զկարմիր դեկանսն ըստ թուոյ ամաց երազոյն: Բայց Էուբն ի հարուածոց ձիոյ մեռաւ` եւ Ուսուֆն` օր ըստ օրէ յառաջանայր:

Ի ՈԺ. թվին. թագաւորն Վրաց Գօրգի ` էառ զԱնի` ի յունիս ի ԺԳ. եւ ապա յօգոստոս ամսամտին` կոտորեաց զՇահիարմէնն. ԷՌ. աւ զութսուն Ռ. սն. եւ այսորիկ ականատես եղաք մեք: Ի ԳՌ. գրով այն էր զոր գերեաց, թող զանկեալ դիակունսն` որ ծածկէր զանդաստանս մեր: Ապա ի միւս ամին ի ՈԺԱ. թվին. յօգոստոսի ԻԱ. էառ նոյն Գօրգի զԴըւին քաղաք եւ ԿՌ. գերեաց եւ քանդեաց զսուտ աղօթանոցս նոցա: Ապա զօրաժողով եղեալ սուլտանն Խորասանայ` ի ՈԺԲ. թվին, անթիւ բազմութեամբ եկեալ ի դուռն քաղաքիս Անւոյ` եւ զարհուրեցոյց զբնակիչս նորա: Եւ յետ Լ. աւուր գնաց գաղտագողի աղուէսաբար եւ եհար զթագաւորն Գօրգի. եւ զաւար նորա էառ եւ դարձաւ ի տեղի իւր:

ՌՃԿԴ: Ի ՈԺԳ. թվին իշխանքն սպանին զչարասիրտն Մլեհ ի. Սիս եւ բերեալ զՌուբէն` զորդի Ստեֆանէի որ առ Բակուրան էր զարգացեալ ինքն` եւ եղբայրն իւր Լեւոն` ի Պապառօն բերդն. եւ եդին յաթոռն Հայոց Կիլիկիա ամս ԻԲ:

Ի ՈԺԴ. թվին եղեւ շարժ յԵրզնկայն:

Ի ՈԺԱ. թվին զմեծ աւանն զԱշնակ այրեաց չարագլուխն Ելտկուզ` զոր ԵՌ. ասեն զայրածսն:

Ի ՈԺԲ. թվին թագաւորն Երուսաղէմի Պաղտինն մեռաւ եւ Ե. րորդ թագաւոր եկաց Երուսաղէմի Ամառի:

ՌՃԿԶ: Ի ՈԺԲ. թվին եկն Ելտկուզ Աթաբակն բազմօք զօրօք ի դաշտն Գագայ եւ հուր արկեալ կամէր այրել զսուրբ խաչն` զԳագայ սուրբ Սարգիսն յորոյ զօրութենէն եռաց ի մէջ բանակի նոցա օձ թունալի խածանող եւ ձայն ճչին եւ եղուկ հարուածին զցայգն ողջոյն ոչ դադարէր` զոր լուեալ թագաւորն Գորգի` լնոյր աւարաւ փախստէիցն:

ՌՃԿԸ: Վախճանի տէր Գրիգորիս եւ յաջորդէ զկնի նորա եղբայր նորա տէր Ներսէս ամս Է:

Եւ ի սոյն ամի կայսրն Յունաց բազում զօրօք կոտորեցաւ ի Թուրքմանէն յաւուրս Խլիճ-Ասլան սուլտանին:

Ի ՈԺԶ. թվին թագաւորն Երուսաղէմի Պաղտինն Ամառի սակաւ զօրօք կոտորեաց բազում զօրս Սալահատնին յԵրուսաղէմ եւ ի գալ միւս ամին ՈԺԷ. թվին դարձեալ Ֆռանգն կոտորեաց զզօրս Սալահատնին ի Պաղեստինէ, ի տեղին որ կոչի Անց-Յակոբայ, բայց յետոյ յաղթեցաւ ի Տաճկաց:

ՌՃՀԶ: Ի ՈԻԳ. թվին մեռաւ թագաւորն Երուսաղէմի Ամառի եւ Զ. րդ թագաւոր եկաց որդի նորա Պաղտինն` որ անկաւ յախտ գոդութեան:

Փոխի մահուամբ առ Քրիստոս սուրբն Ներսէս` եւ յաջորդէ զաթոռն տէր Գրիգոր` եղբօրորդին նորին` տղայ կոչեցեալն ամս Ի: Այս տէր Գրիգորիս արկանէ հիմն ի Կլայն. եւ շինէ հոյակապ եկեղեցի ի նմանութիւն արեւելից տաճարացն. պատրաստեալ ի նմա զդիրս երկուց սուրբ Լուսաւորչացն զհօրեղբարց իւրոց. տէր Գրիգորիսի եւ Ներսիսի: Հանէ եւ ի ծովուցն զնշխարս մեծին Գրիգորիսի զքէռոյն Ապիրատայ հաւուն իւրոյ զտէր Վահրամայ եւ դնէ ընդ երկուց լուսաւորչացն: Եւ զկնի ինքն եւս փոխի մահուամբ առ Քրիստոս եւ կայ հանգուցեալ ի սուրբ ուխտն Դրազարկ:

ՌՃՀԸ. ի ՈԻԵ. թվին կոտորեաց Սալահատին զՖռանգն ի Տաբարիայ նենգութեամբ կոմսին Տրապօլսի, զոր Սալահատինն իւրովի եսպան զնա` բայց զթագաւորն ապրեցոյց եւ ազատեաց մեծաւ պատուով: Եւ ի սոյն թվին, ի ՈԻԷ. ամին կայսրն Յունաց Մանուէլն յաղթեցաւ ի Խլիճ-Ասլան սուլտանէն` մերձ ի Կօնն:

ՌՃՁԲ. ի ՈԻԹ. թվին մեռաւ Մանուէլ կայսրն Յունաց. կրօնաւորեալ նախ: Սա յոյժ կամէր զմիաբանութիւն Հայոց ընդ Հոռոմոց:

Աստանօր տեղի առեալ կային շարագրութիւնս գեղեցկաբանին Սամուէլի` զոր բազում երկասիրութեամբ հոգ տարեալ ստուգագրութեան` եւ ճշգրտիւ հասուցեալ մինչեւ յիւրն ժամանակ: Եւ վասն զի պատմագրութեանց սահման է զանցելոցն եւ զներկայէն ճառել: Իսկ ի յառաջիկայն ոչ գոյ հնար անցանել. այլ թէպէտ յայսմհետէ մտանէ կանոն իշխանութեան Հայոց ի շարագրութիւնս` սակայն սխալն յոլով տեսանի ի կանոնացս, վասն զի յայսմ հետէ այլոց ուրուք է շարագրութիւնս: Եւ գրեթէ Քիստոսի ծննդեանն ամք` եւ թվականն Հայոց միայն գոյ անսխալ:

ՌՃՁԳ. ի ՈԼ թվին եօթներորդ թագաւոր եկաց Երուսաղէմի Պաղտինն փոքր որդին Մարգիզի. յառաջ քան զմեռանելն Պաղտի գոդոյն:

ՌՃՁԷ. Ի ՈԼԴ. թվին մեռանի Շահիարմէն սուլտանն Իզաթայ ի գեօղն որ կոչի Սարթհան. եւ էառ զտեղի նորա Բակդամուրն ծառայն իւր:

Ի ՈԼԴ. թվին մեռաւ թագաւորն Երուսաղէմի Պաղտի գոդին: Եւ ի ՈԼԵ. թվին մեռաւ փոքր Պաղտինն Երուսաղէմի` որդի Մարկիզի: Եւ եկաց Ը. րորդ թագաւոր մայր նորա թագուհին Սպիլն. եւ իւր հայրգիրն:

Ի ՈԼԴ. թվին Բրինծն Անտաքու Պէմունտն` արար սէր ընդ Սալահատնին` որ տիրեաց բազում աշխարհաց. եւ ի սադրելոյ իշխողի Լամբրօնին նենգիւ որսաց զՌուբէնն զորդին Ստեֆանէի` զտէրն Կիլիկիոյ, զի յղեաց առ նա եւ խաբանօք ի սէր եւ ի ճաշ կոչեաց. եւ իբրեւ եկն ըմբռնեաց եւ ի բանտ եդ յԱնտաք, եւ Պէմունդն յայն վստահացեալ եկն մինչեւ ի Թիլն Համտնոյ` կարծեաց թէեւ զԿիլիկիա զբռամբ ածէ, սակայն ոչինչ կարաց առնել. զի Լեւոնն եղբայրն Ռուբէնի` քաջութեամբ ունէր զիշխանութիւնն. որեւ տուեալ կամօք զԹիլն, եւ զՄսիս եւ զքարն Սարուանդի եւ ՃՌ. դեկան` եւ թափեաց զեղբայրն իւր զՌուբէնն, որ եւ յետոյ էառ զՄսիս եւ զայլսն:

Իսկ ի ՈԼԵ. ամին երեւեցաւ նոր իմն սքանչելի եւ աստուածահրաշ տեսիլ ի քաղաքն յՈւրհայ: Զի յանկարծակի ի մէջ գիշերի մեծ լոյս եւ ահագին երեւեալ ի վերայ քաղաքին. եւ էջ ի ջրհորն ուր էր դաստառակն Քրիստոսի եդեալ. եւ գիշերապահք բերդին եւ քաղաքին տեսին` որք էին այլազգիք եւ զաղաղակ բարձեալ անդէն հասին. եւ տեսին զլոյսն զայն որպէս Գ. մոմեղէնս բոցարձակ ի մէջ ջրին. երբեմն գալ լուսոյն ի միաւորութիւն բոլորաձեւ` որպէս թէ ծածկիլ ի ջրոյն` եւ երեւիլ խիտ առ խիտ նման աստեղաց` եւ կամ կայծակնուտ կրակարանաց` եւ ի վերայ ջրին բոց սաստիկ որպէս ձիթալիր ճրագաց երեւիլ ամենայն ազգաց. եւ յայս հանդէս տեսութեան երթային ամենայն աշխարհն Տաճկաց. եւ որպէս անհաւատալի լինելով նոցա իրացն, իջուցին ի հորն զոմն Տաճիկ տեսանել եւ ձեռօքն իմանալ զլոյսն` որոյ իջեալ եւ կեցեալ անդ իբրեւ ժամս Բ. եւ յամելն` ի վեր քարշեցին զայրն զայն որպէս մեռեալ եւ ապա յետ ժամուց ինչ եւ պահուց անցելոց` ի խելս եկն եւ բացեալ զաչսն աղաղակեաց մեծաձայն, օրհնելով զԱստուածածին եւ զՔրիստոս եւ ասէր թէ «եւ ես քրիստոնեայ եմե: Ապա ժողովեցան ի վերայ աւելի քան զ՚ԵՌ. մարդկան` եւ հարցանէին թէ «զինչ տեսեր, «եւ նա ասէ` «տեսի ի հորն կին մի ծիրանազգեստ` նստեալ յաթոռ լուսոյ եւ մանուկ մի լուսատեսիլ ի գիրկս նորա եւ ի վերայ ծնկաց մանկանն դաստառակ, եւ ի վերայ գիրք խաչանման, եւ ծեր այր մի սքանչելապէս նստեալ մերձ առ նոսա եւ Բ. հրեշտակք թեւաւորք առաջի նորա. այժմ ես քրիստոնեայ եմե։ Եւ գնացեալ առ քահանայսն մկրտեցաւ եւ ապա եւս քան զեւս բազմացան ժողովք յամենայն կողմանց ի տեսիլ հրաշիցն` որ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ` որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն:

ՌՃՁԸ: Ի ՈԼԵ. թվին պարոն Ռուբէն ի վախճան կենաց հասեալ նախ կրօնաւոր եղեւ օրհնեալ` եւ զԼեւոն զեղբայրն իւր բազում բանիւ խրատեալ` եւ ի յաթոռ իւրոցն նախնեաց եդեալ` եւ պատուէր ետ նմա` ոչ յօտարուստ փեսայ ածել եւ ոչ հարսն, զի մի տիրեսցեն Հայոց. եւ ինքն փոխի մահուամբ առ Քրիստոս եւ կայ թաղեալ ի Դրազարկն:

ՌՃՁԹ: Ի ՈԼԶ. թվին եղեւ կոտորումն քրիստոնէից ի Սալահատնէն մերձ յԵրուսաղէմ, եւ կալան զթագաւորն կին. եւ անյայտ եղեւ սուրբ խաչն Քրիստոսի. յորում աւուր տուին զԱքայ ի Սալահատինն` եւ ապա զԱսլախան, որ եւ ի սոյն ամի էառ Սալահատինն զԵրուսաղէմ եւ զամէն սէհլն, բաց ի Սրոյ եւ ի Տրապօլսէ:

Ի ՈԼԶ. ամին եղեւ Պարոն Կիլիկիոյ երկրիս` Լեւոն որդի Ստեփանէի` որդւոյ Ռուբէնի` որ էր արեանառու թագաւորին Հայոց Գագկայ: Սա կացեալ Պարոն` ամս Ժ. եւ ապա օծաւ թագաւոր Հայոց եւ թագաւորեաց ամս ԻԲ:

ՌՃՂԲ: Յայսմ ամի զօրաժողով լեալ ազգն Իսմայէլի` եւ շարժեալ բազմօք զօրօք գայ յերկիրն Կիլիկիոյ` որոյ զօրագլուխն Ռըստոմ` կոչիւր. յորմէ Լեւոնն ոչ զարհուրեալ ի բազմութենէ զօրացն` գալով նա ի բերդն որսոյ` այլ յԱստուած ապաւինեալ, եւ ի ս. վկայն Գէորգէոս, սակաւ արամբք ընդդեմ ելեալ` եւ զբազմութիւն զայն յաղթահարեալ. քարոզի թէ ի ս. Գէորգեայ Ռըստոմն այն խոցեալ եղեւ եւ սատակեալ. եւ ամենայն զօրքն ցրուեցան. զորոց զհետ մտեալ Լեւոն` սակաւ զօրօք, եւ ի սպառ ի սպուռ սրով խողխողեաց զնոսա եւ ջնջեաց. Էառ առ եւ աւար բազում եւ անթիւ` որով յոյժ փարթամացեալ եղեւ զօրօք իւրովք:

ՌՃՂԴ: Ի ՈԽԱ. թվին շարժեցավ տունն Ֆռանգաց գալ ի թափումն Երուսաղէմի` եւ ի ճանապարհին կոտորեցին զԿօնն եւ յոլովս ի Հագարացւոցն եւ եկեալ ի Սելեւկիայ թագաւորն նոցա լողացեալ ի գետն Սելէֆկիոյ` անդ խեղդեցաւ:

ՈՃՂԷ: Ի ՈԽԲ. թվին մեռաւ Խլիճասլանն ի Կօնն, կացեալ ամս ԼԲ:

ՌՃՂԶ: Տէր Գրիգորիս միւս այլ եղբօրորդի նորին տեառն Ներսիսի ամս Բ. եւ քարավէժ լեալ ի Դղեկէն Կօպիտառոյ` եւ կայ ի Դրազարկն հանգուցեալ:

Ի ՈԽԳ. թվին մեռաւ Սալահատինն եւ եթող ԼԴ. որդի, եւ զամենեսեան կացոյց սուլտանն եւ մելեքնի:

Ի ՈԽԳ. թվին Պարոնն Հայոց Լեւոն` կալաւ զՏիմուտ Բրինձն Անտիոքայ եւ եդ ի բանտի ի Կլայն Սսոյ:

Ի ՈԽԴ. թվին` ազատեցաւ Տիմունդ ի բանտէն եւ խնամեցաւ ընդ Պարոն Լեւոնի:

ՌՃՂԸ (ՈԽԲ): Տէր Գրիգոր Ապիրատ միւս այլ եղբօրորդի առաջնոց կաթուղիկոսացն տէր Գրիգորիսի եւ Ներսիսի, եւ հօրեղբօրորդի այս Գրիգորիսիս` որ քարավեժ եղեւ: Սա եկն առ թագաւորն Լեւոն վասն Գրիգորիսիս որ քարավէժն եղեւ` եւ վախճանի ի մայրաքաղաքն Սիս` կացեալ յաթոռ հայրապետութեան` ամս Ը: Իսկ այլք ի պատմագրաց ասեն թէ սա գնաց ի Հռոմկլայէն ի Սիս առ ի թափել զքուերորդի իւր զՀեթում, զոր կապեալ էր թագաւորն Լեւոն, եւ մեռանի անդէն ի Սիս ի սուրբ Խըճկտոր, զոր ուխտ Արքակաղնին ասեն:

Ի ՈԽԶ. թվին օծեալ եղեւ թագաւոր Հայոց Լեւոն` թագաւորելով ի վերայ տանս Թորգոմայ` ամս ԻԲ, առաքելով նմա թագ երկուց կայսերացն` Յունաց եւ Ֆռանգաց, որով օծեալ եղեւ ի կաթուղիկոսէն Հայոց տէր Գրիգորէ թագաւոր, որ արար շատ ուղղութիւն: Սա շինեաց զսուրբ ուխտն Ակնէր կոչեցեալ, եւ զեկեղեցիս բարձրացուցեալ եւ աշխարհի շինող եղեալ, զի բազում ամրոց եւ դղեակս շինեաց, եւ զԿիլիկէ շրջապնդեաց: Սա զմեծ Անտիոք յինքն գրաւեաց` եւ եղբօր դստերն իւրոյ ետ` այլ եւ զգաւառն Ատասուս էառ եւ Պաղրասայ դղեկին տիրեալ եղեւ: Սա իմաստութեամբ զԼամբրօն յինքն գրաւեաց:

ՌՃՂԹ. (ՈԽԶ) Խանգարեցին զԶատիկն եւ ընդ աստուածասպանսն տօնեցին այլազգք. իսկ ի կատարման ս. յարութեան աւուրց բերին յեղբարց մերոց զաւետիս լուծման կանթեղաց ի գերեզմանէն Քրիստոսի ի մեր զատկին. եւ յամօթ եղեն հակառակողքն:

Օրհնութիւն, գոհութիւն եւ փառաբանութիւն բերանալիր խնդութեամբ ամենողորմ Տեառն, զի արդար եւ ոչ ըստ մեղաց մերոց արար. այլ ընդ իւրում անբաւ ողորմութեան գթացեալ ի մեզ, կանգնելով վերստին զանկեալքս եւ զկործանեալքս. յարուցանել կամեցաւ ողորմածն, որ յարոյց մեզ թագաւոր յազգէ մերմէ` զԼեւոն որդի Ստեփանէի` այր բարեպաշտ եւ քրիստոսասէր. քաջ եւ արի ի պատերազմի , որ նորոգեաց եւ պայծառացոյց զեկեղեցի, վասնորոյ տօնեսցուք մինչեւ յանկիւնս սեղանոյ, փառաւորելով զԱստուած:

Ի ՈԽԷ. թվին փոխի մահուամբ առ Քրիստոս տէր Ներսէս Լամբրօնեցին ամաց ԽԶ. ից: Սա մեկնեաց զսաղմոսն` եւ զառակսն` եւ զպատարագն եւ թարգմանեաց բազում գիրս ի Յունաց եւ ի Ֆռանգաց` ընդ որս եւ զՅոհաննու տեսլեան մեկնիչն թարգմանեաց յԱնտիոք` եւ զ՚«էր ընդ եղբարսնե ինքն մեկնեաց:

ՌՄԶ. (ՈԾԳ) թագաւորն Լեւոն ժողովեալ բազում եպիսկոպոսունս` եւ եդին զտէր Յովհաննէս Խճկտոր կաթուղիկոս զարքեպիկոպոսն Սսոյ` որ էր այր արքայակերպ` առատասիրտ եւ ողորմած հեզ եւ խոնարհ բարուք կացեալ ամս Թ. Եւ ընկեցեալ եղեւ յաթոռոյն հրամանաւ թագաւորին Լեւոնի: Եւ զկնի սորա տէր Դաւիթ Արքակաղնցին. եւ կացեալ սա ամս Բ. մեռանի. եւ դարձեալ եդին զտէր Յովհաննէս Խճկտոր յաթոռ որ եկաց ամս Ե:

ՌՄԹ: Ի ՈԾԶ. թվին թագաւորն Հայոց Լեւոն կալաւ զՍեւաստն հեռի` որդօքն եւ զԿոնստանց Խումարտաշն եւ զՃօշլին եւ զՊաղտինն: Ի ՈԾԷ. թվին: Խոսրով Շահ սուլտանն յԻկոնիոյ` որդին Խլիճասլանին էառ զԲերդուսն` եւ կալաւ զտէրն նորա զԳրիգորն:

ՌՄԺԲ: Ի ՈԾԹ. թվին պսակեցաւ Ռէճուանն ընդ թագուհին Մարիայ` որ եղեւ Ժ. րդ թագաւորն Երուսաղէմի: *

ՌՄԺԴ. (ՈԿԱ) Յայսմ ամի ընկեցեալ լինի տէր Յովհաննէս յաթոռոյն եւ դնի տէր Դաւիթ Արքակաղընցին ամս Բ. եւ մեռանի եւ դարձեալ դնի տէր Յովհաննէս որ արար շատ բարութիւնս ի վերայ երկրի: **

ՌՄԺԷ: (ՈԿԴ) Տէր Յովհաննէս Խճկտորն դարձեալ ամս Ե: ***

Ի ՈԿԵ. թվին սուլտան Քայքայուզն Հոռոմոց եկն բազմօք զօրօք ի վերայ թագաւորին Լեւոնի եւ պաշարեաց զբերդն զԿապանն` եւ թագաւորն Լեւոն զօրօք իւրովք մարտեաւ ընդ նմա եւ զառաջինն յաղթեաց. բայց յետոյ զօրքն անմտութեամբ պարտեցան ի Սուլտանէն, զի առանց թագաւորին ի մարտն մտին եւ յաղթեցան, յոլովք ի սուր մաշեցան. եւ այլս բազումս կապանօք գերի տարան, յորմէ սուլտանն արիացաւ եւ զբերդին սղարն պընդեաց:

Իսկ թագաւորն Լեւոն ոչինչ տխրեցաւ, այլ զմնացեալ զօրսն ժողովեաց` եւ ընդ այլ կողմն յաշխարհն Հոռոմոց արշաւեաց. եւ սաստիկ աւերեաց զաշխարհն Սուլտանին. եւ բազում աւարաւ դարձեալ եկն ուրախութեամբ: Իսկ սուլտանն լուեալ զհամբաւ չարեացն չոգաւ` յաշխարհն իւր եւ եդ երդումն ընդ թագաւորին եւ արարին սէր` եւ տուեալ զբերդն Լուլվայ` եւ թափեաց զիշխանսն եւ զամենայն գերիսն: Եւ յայսմ ամի մելիք Էտըլըն սաստիկ քակեաց եւ աւերեաց զԵրուսաղէմ, զի էառ զլուր գալստեան Ֆռանգին. եւ մելիք Էտլըն` եղբայր էր Սալահատնին:

Դարձեալ ի ՈԿԷ. թվականիս թագաւորն Հայոց Լեւոն էառ դաւով ի գիշերի զԱնտիոք: Եւ ծնաւ դուստր մի թագաւորին Զապէլ անուն: Եւ ի սոյն ամի Քայքայուզ սուլտանն պաշարեաց զբերդ կապանն եւ կալաւ զիշխանսն Հայոց զԿոստանդին Գօնդստապլն` որ կոչեցաւ աւագ պարոն. եւ զԿոստանդին` զԼամբրօնին տիրոջ տղայն` եւ զԿեռսակ:

Ի ՈԿԷ: թվին թագաւորին Լեւոնի վախճան մահուն հասանէ եւ նորա ժողովեալ առ ինքն զիշխանսն` դնէ Պայլ հայոց իշխան մի որում անուն եր Սիրադան` Հոռոմ դաւանութեամբ: Զդուստրն իւր ի նա յանձնէ եւ ի կաթուղիկոսն տէր Յովհաննէս եւ ինքն փոխի առ Քրիստոս: Եւ հանեալ զսիրտն եւ զփորոտին դնեն ի սուրբ ուխտն Ակներ զոր ինքն շինեալ էր եւ յոյժ սիրէր զտեղին` վասն բարւոք կարգաւորութեան նոցա: Եւ զմարմինն տարեալ ի Սիս` եդին պատուով յիւր շինեալ եկեղեցին: Ապա յետ աւուրց ինչ Սիրադանն սպանեալ եղեւ խորհրդով իշխանացն: Եւ եդին զԿոստանդին Պայլ Հայոց` որ էր տէր Բարձրբերդոյ եւ գունդստապլ, եւ թագաւորին Լեւոնի քեռորդի, եւ զդուստր թագաւորին` որ էր ժառանգ մնացեալ` զԶապէլն առ ինքն առեալ. զոր յետ երից ամաց ամուսնացուցին ընդ Փիլիպ թագաւորին, որ էր որդի կոյր բրընծին Անտիոքու` որ եկաց ամս Գ. եւ վասն զի արհամարեալ լինէին նախատանօք ի նմանէ իշխանքն Հայոց` զի ծաղր առնէր զնոսա եւ նոքա ոչ կարացին տանել նախատանացն` այլ ըմռնեալ զնա եդին երկաթի կապանօք ի Բարձրբերդ եւ իշխանքն երդմամբ հնազանդեցան Կոստանդեայ` որ Պայլ եդին` եւ աւագ պարոն կարգեցին` եւ զԶաբէլ թագուհին ամուսնացուցին ընդ կրսեր որդւոյ նորա Հեթմոյ` եւ թագաւոր օծին Հայոց:

ՌՄԻԱ: Ի ՈԿԸ. ամին վախճանի կաթուղիկոսն տէր Յովհաննէս եւ դնի ի Դրազարկն: Եւ յաջորդէ զաթոռն տէր Կոստանդին Բարձրբերդցին` այր սուրբ եւ առաքինի:

ՌՄԻԲ: (ՈԿԹ) Տէր Կոստանդին ամս ԽԷ:

ՌՄԻԷ: Թագաւորէ Հեթում ամս ԽԵ: Ի ՈՀԴ. թվին ըմբռնեցին իշխանքն զթագաւորն Ֆիլիպ յայնկոյս գետոյն Ջահանայ, որ ունէր ընդ իւր եւ զԶապէլ թագուհին եւ գնայր յԱնտաք եւ կապեալ զնա եդին ի զընտան. իսկ խորհրդով կաթուղիկոսին եւ ամենայն իշխանացն զԶապէլ դուստրն Լեւոնի արքայի` ամուսնացուցին ընդ Հեթմոյ որդւոյ Կոստանդեայ աւագ Պարոնին եւ օծին զնա թագաւոր Հայոց եւ թագաւորեաց ի Կիլիկէ ի ՈՀԵ. թվին կացեալ ամս ԽԵ:

ՈՀԶ: Ալամանաց թագաւորն ել բազում զօրօք ի Կիպրոս կղզի` եւ գնաց յԵրուսաղէմ երկիրպագանել: Իսկ ֆրերքն Դամփլոյն գրեցին ի սուլտանն Մսրայ ի Քեմլն գալ զօրօք, զի տացին զՄփրուրն ի ձեռս նորա: Իսկ Քեմլն զգիր Ֆրերացն առաքեաց առ Մփրուրն` եւ եցոյց զնենգութիւն ազգին իւրոյ. եւ ետ սիրով զԵրուսաղէմ ի Մփրուրն` եւ արարին ընդ միմեանս սէր` եւ գնաց Մփրուրն եւ սպառնայր Ֆրերացն: Խորազմ էառ զՄուշ եւ զՏօղոտափ: Ֆրանկն էառ զԵրուսաղէմ: Քեմիլն էառ զԱմիթ:

ՌՄԼԱ: Ի ՈՀԸ թվին եկն Խորազմն եւ Ժ. ամիս սղարեալ զԽլաթ եւ էառ զնա. նոյնպէս եւ զԿարնոյ քաղաք. եւ եդ մելիք Կարնոյ քաղաքայ զՍուչմանն. եւ գնացեալ ի Միջագետս եհաս մինչեւ ի Հալապ` եւ յոյժ աւերեաց զնա եւ գերեաց: Իսկ Ալադին սուլտանն եւ Աշրաֆն մարտեան ընդ նոսա եւ կոտորեցին զնոսա յոյժ եւ զՍուչման ամիրայն` որ առաջնորդէր Խորազմին` կալան եւ սպանին:

ՌՄԼԷ: Ի ՈՁԴ. թվին եկն Թաթարն հրամանաւ Չանկըզ խանին, որ էր զօրավար Չարմաղան Նուինն. եւ աւերեաց զբազում գաւառս, զՀայոց, զՎրաց եւ զԱղուանից եւ գերի վարեաց զամենեսին:

ՌՄԽԵ. Ի ՈՂԲ թվին, եկն Թաթարն ի Հոռոմս` որոյ զօրավար էր Բաչօ Նուինն` եւ խանգարեաց զԽիաթադին Սուլտանն` եւ էառ զբոլոր Հոռոմք եւ տիրեաց:

ՌՄԾԳ. ի Չ. թվին փոխի առ Քրիստոս սուրբ եւ առաքինի այրն Աստուծոյ եւ իմաստուն վարդապետն Վանական յարեւելս Հ. ամաց: Մեռանի իմաստուն եւ բարեպաշտօն եւ պարկեշտ թագուհին Զապէլ դուստր Լեւոն թագաւորին, որոյ յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի:

ՌՄԿ: Ի ՉԷ. թվին, էառ Հօլաւու խան զԲաղդատ:

ՌՄԿԲ: ի ՉԹ. ամին եկն Հուլայուն ի Հալապ` եւ էառ եւ աւերեաց յօյժ զքաղաքն եւ զբերդն. անթիւս սպան եւ անթիւս գերեաց նոյնպես էառ եւ զԴըմըշխ: Եւ ի սոյն ամի Գունդուխտարն նստաւ սուլտան Մսրայ:

ՌՄԿԵ. Ի ՉԺԲ, թվին էառ Հուլայուն զՄօսլ:

Ի սոյն ամի փոխեցաւ առ Քրիստոս Կոստանդին աւագ Պարոնն եւ թագաւորահայրն` ալեւորեալ բարւոք ծերութեամբ եւ լի աւուրբք : Շինեաց ղսուրբ ուխտն խորին. եւ առընթեր նմին զՄիակեցերն նաեւ զԼիսանկան:

Ի ՉԺԴ թվին ծնաւ թագաւորին Հայոց որդի` Հեթումն:

ՌՄԿԸ: Ի ՉԺԵ. ամին` եկն Մսրցին յաշխարհն Կիլիկիոյ եւ աւերեաց յոյժ. այրեաց զկէս երկրին եւ անթիւս կոտորեաց սրով` եւ զբազումս գերի տարաւ, ընդ որս եւ զԼեւոն անդրանիկ որդի թագաւորին Հեթմոյ, եւ զմիւս որդին եսպան զԹորոս: Եւ զօրագլուխն էր Սըմըլմօթ:

ՌՄԿԹ: (ՉԺԶ) Տէր Յակոբ ամս Ի: Այս տէր Յակոբ այր սուրբ եւ առաքինի եւ յոյժ գիտնական որ արար զլուծմունս գրեանցն դժուարալոյծ բանիցն:

ՌՄՀ: Ի ՉԺԷ. թվին` ազատեցաւ ի Մսրայ` Լեւոն . որդի թագաւորին Հեթմոյ` եկեալ մեծաւ փառօք եւ պատուով ի սուլտանէն եւ եղեւ մեծ ուրախութիւն հօրն եւ աշխարհիս Հայոց:

ՌՄՀԲ: Ի ՉԺԷ. թվին` զմեծն Անտիոք այրեաց Մսրցին Պանտուխտար սուլտան եւ աւերեաց իսպառսպուռ:

ՌՄՀԲ. Ի ՉԺԹ. թվին վախճան կենաց հասեալ թագաւորին Հեթմոյ, որոյ մեծաւ զղջմամբ բազում բարութիւնս գործեալ եւ կրօնաւոր եղեալ` Մակար անուանեցաւ եւ զաստի կեանս թողեալ` առ անմահ արքայն Քրիստոս վերափոխեալ լինի եւ կայ հանգուցեալ ի սուրբ ուխտն Դրազարկ:

ՌՄՀԳ: Ի ՉԻ. ամին օծավ Լեւոն թագաւոր` որդի թագաւորին Հեթմոյ` ի Տարսոն. էր սա այր հեզ եւ երկայնամիտ եւ ժուժկալ, քաղցրատեսիլ եւ պարկեշտ. ողորմած եւ ունկնդիր առ նա բողոքելոց: Սիրէր զեկեղեցիսն Աստուծոյ եւ զվանորայս` եւ զեկեղեցականս, մանաւանդ զվարդապետս որ եւ տուն կարգեաց վարդապետաց վասն վարժելոյ զմանկունս` զսուրբ ուխտն Մեծքար կոչեցեալ: Էր սա ԼԵ. ամաց յորժամ օծաւ թագաւոր Հայոց` կեցեալ ամս ԺԹ

ՌՄՀԹ: Ի ՉԻԶ. թվին` երկրորդ անգամ եկն Մըսրցին Պեկպար սուլտանն` որ էր ծառայ Պանդուխտարին, յերկիրն Կիլիկեցւոց. եւ այլք ասեն թէ Պանդուխտարն ինքն եկն բազում` զօրօք. եւ այրեաց զգիւղ եւ զքաղաք. եւ զամենեսին ի սուր սուսերի մաշեաց եւ գերի վարեաց. կտրեաց եւ զկամուրջն Մամուեստիոյ` որ էր ի վերայ Ջահան գետոյ` եւ եհաս մինչեւ ի Կօռիկօս:

ՌՄՁԷ: Ի ՉԼԴ: թվին` փոխեցաւ առ Քրիստոս ամենաբարի թագուհին Լեւոն թագաւորին` Կեռանն. եւ կայ ի Դրազարկն: ՌՄՁԹ. տէր Կոստանդին Պրօնգործն` որ է Կատուկեցի, եւ ասի Կեսարացի. սա եղեւ առաջին աղթարմայ ի Սիս, վասն որոյ յետ Գ. ամաց աքսորեալ եղեւ ի Հեթմոյ արքայէ: Եւ նստաւ տէր Ստեփանոս Հռոմայեցին` ամս Դ: Եւ յետ նորա տէր Գրիգոր Անաւարզեցին` ամս ԺԳ: Եւ յետ տեառն Գրիգորի. դարձեալ լինի կաթուղիկոս տեր Կոստանդին Կեսարացին որ է նոյն Պրօնգործն ամս ԺԶ: Եւ հանէ ի գլուխ զաղանդն. եւ լինի միաբան ընդ Ֆռանգաց. օգնականութեամբ նոյն Պարոն Հեթմոյ թագաւորին. որ յառաջն աքսորեաց զնա յաղագս նոյն աղանդոյն աղթարմայութեան` եւ յայնմ` վայրի հաւանեալ օգնական լինի:

ՌՄՂԱ: Ի ՉԼԸ. թվին փոխեցաւ առ Քրիստոս թագաւորն Լեւոն` եւ եթող է . որդի եւ Գ. դուստր, որոյ անդրանիկ որդին Հեթում առնու զպարոնութիւն Հայոց, ոչ ամուսնանայ ընդ կնոջ օրինօքն Աստուծոյ. այլ առանց կնոջ մնալով` զգենու զգեստ կրօնաւորի. եւ այնպես կացեալ ամս ԺԸ. եւ սպանեալ եղեւ յանօրէն Պիլարղու Նուինէն` առ ոտն բերդին Անաւարզու` ինքն եւ եղբօրորդին իւր` թագաւորն Լեւոն. եւ Գունտըստապլն` եւ այլ բազում իշխանք. ոգիք Խ: Եւ Է. Որդիքն Լեւոնի` այսոքիկ են. Հեթումն, Թորոս, Սմբատ, Կոստանդին, Օշին, Ալինախն` եւ Ներսէս:

ՌՄՂԵ: Ի ՉԽԲ. թվին` եկն Մելիք Աշրաֆ սուլտանն Մըսրոյ բազում զօրօք ի վերայ Հոռոմկլային եւ պաշարեաց զնա բազում` աւուրս` մինչեւ էառ եւ տարաւ զտէր Ստեփանոս կաթուղիկոս եւ զաջ սուրբ Լուսաւորչին գերի ի Մսր. բազում եպիսկոպոսօք` քահանայիւք եւ ժողովրդօք եւ կեցեալ անդէն տարի մի վախճանեցաւ:

ՌՄՂԶ. (ՉԽԳ) Տէր Գրիգորի ամս ԺԳ: Այս տէր Գրիգոր Անաւարզեցի` մականուն Տուրք-երիցանց, այր գիտնական եւ յոյժ հմուտ հին եւ նոր կտակարանաց: Սա արար բազում երգս շարականաց` եւ պայծառացոյց կարգաւ զեկեղեցիս Հայաստանեայց` կացեալ ամս ԺԳ:

ՌՄՂԸ: Ի ՉԽԶ. թվին թագաւոր Հայոց Սմբատն էր` եւ Մսրցին եմուտ ի Կիլիկէ` եւ առհասարակ այրեաց, զգեօղ եւ զքաղաք` եւ զբազումս եսպան` եւ զայլս գերի վարեաց: Եւ այլք զայս` ՉԽԷ. թվին ասեն ելեալ եւ ճիշդն այն է:

Ի ՉԽԶ. թվին` աւագ Պարոնն Հեթում. զաթոռ թագաւորութեան իւրոյ վստահանայ յեղբայրն իւր ի Սմբատ. եւ ինքն առեալ զմիւս եղբայրն զԹորոս` եւ գնաց առ կայսրն Յունաց յըՍտամպօլ: Իսկ Սմբատն ինքնաձեռն ելեալ. եւ խորհրդով կաթուղիկոսին եւ իշխանացն` օծանի թագաւոր Հայոց ի Սիս եւ յորժամ դարձան Հեթումն եւ Թորոսն զկնի տարւոյ միոյ յաշխարհն իւրեանց եւ յաթոռն` Սմբատայ երես շրջեալ, ոչ եթող զնոսա ի տունն իւրեանց հայրենի: Եւ նոքա դարձան անդէն առ կայսրն. եւ առեալ ոսկի բազում, գնացին առ Ղանն Ղազան յարեւելս: Իսկ Սմբատն յառաջագոյն էր գնացեալ ի Թաթարն բազում գանձիւք եւ առեալ էր ի Ղանէն իւր կին որ էր ի Ղանի ազգէն դարձեալ գայր յաշխարհն իւր` եւ ի սահմանս Կեսարիոյ հանդիպեցան նմա Բ. եղբարքն իւր` եւ նա կալեալ զնոսա եւ տարեալ եդ ի բանտի ի Բարձրբերդ. եւ յետ սակաւ աւուրց խորհրդով նենգաւոր իշխանացն` եսպան զեղբայրն իւր զԹորոս` եւ եհան զաչս Հեթմին. զոր իմացեալ միւս եղբօրն նոցին Կոստանդնի` որ էր տէր Կազան բերդին` եւ ժողովեալ զօրս բաղումս եւ եկն ի մարտ ընդ Սմբատին. եւ Սմբատ փախուցեալ ի նմանէ ել ի Հոռոմս` եւ եկեալ Կոստանդին եւ գտեալ զՀեթումն կենդանի. յոյժ ուրախացաւ թէպէտ եւ ընդ սպանումն Թորոսին տրտմեցաւ` եւ յետոյ կալեալ զՍմբատն՝ եդ ի բանտի ի նմին կեցեալ Պարոն Կիլիկիոյ տարի մի՝ եւ Սմբատն թագաւոր՝ ամ մի: Բայց յետոյ կալեալ Հեթումն զԿոստանդին եւ զՍմբատն` եւ առաքէ յաքսորս առ կայսրն` ի Կոստանդնուպօլիս` եւ ինքն առնու զԼեւոն` զորդին Թորոսի եղբօրն իւրոյ` որ սպանեալ եղեւ ի Սմբատայ` եւ էօծ թագաւոր Հայոց ի ՉԾԵ. թվին` եւ ինքն ունէր զաւագ պարոնութիւնն:

ՌՅԱ: Ի ՉԽԸ. թվին էր Պարոն Հայոց Կոստանդին. եւ ի սոյն ամի եղեւ սով սաստիկ` եւ մոթ ցորեանն ԲՃԾ. դրամ:

ՌՅԳ: Ի ՉԾ. թվին փոխեցաւ առ Քրիստոս սուրբ եւ առաքինի վարդապետն Գէորգ Սկեւռացին:

ՌՅԸ: Ի ՉԾԵ. ամին օծանի թագաւոր Լեւոն` որդի պարոն Թորոսին ի Սիս կեցեալ տարի մի` եւ սպանաւ ընդ Հեթմոյ:

ՌՅԹ. (ՉԾԶ) Տէր Կոստանդին Կեսարացի, որ է նոյն Պրօնգործն Կատուկեցի աքսորեալն ի Հեթմոյ` դարձեալ կալաւ զաթոռն ամս ԺԶ:

Եւ ի սոյն ամի արար ժողով աւագ Պարոնն Հեթում. եւ միաբանեցան ընդ եկեղեցին Հռոմայ. եւ հաւանեցին առնել զտօն ծննդեան Քրիստոսի ի Դեկտեմբերի ԻԵ. եւ զամենայն տօնս սրբոց` յիւրաքանչիւր տեղիս` ուր եւ դիպեսցի: Այլ արկանել ջուր ի սուրբ խորհուրդն. եւ այս գործեցաւ ի թվին ՉԾԶ. ի սուրբ զատիկն:

Ի ՉԾԶ. թվին եկեալ նենգութեամբ յաշխարհն Կիլիկեցւոց` որոյ աղագաւ անօրէն Նուինն Պուլարղու` եւ կոչեցեալ առ ինքն խորամանկութեամբ իբրեւ ի խորհուրդ զաւագ Պարոնն Հեթում, եւ նա ոչ գիտացեալ զնենգութիւն նորա, գնաց առ նա` ունելով ընդ իւր զնոր օծեալ տղայ թագաւորն Լեւոն զեղբօրորդին իւր` զՕշին Սինէգալն` որ յայնժամ Գունդստապլն էր` զայլ բազում իշխանս` որք իբրեւ եկին առ նա` յարեաւ ի վերայ եւ եսպան զամենեսին` առ ոտս Անարզաբու, եւ կամէր զԿիլիկիայ յինքն յափշտակել: Բայց ի խնամոցն Աստուծոյ ոչ տարաւ ընդ իւր զեղբայրն իւր զՕշինն, որ իբրեւ լուաւ զեղեալսն` իսկոյն եկն ի բերդն Սըսայ` եւ ժողովեաց զմնացեալ իշխանսն` եւ զօրս բազումս եւ մարտուցեալ ընդ պղծոյն` եհան յերկրէն. եւ մնաց մինչեւ եկն եղբայրն իւր Ալինախն ի Ղանէն. զի անդ էր գնացեալ, եւ ապա օծաւ Օշինն թագաւոր Հայոց:

ՌՅԺ. (ՉԾԷ). թագաւոր Օշինն որդի թագաւորին Լեւոնի Մեծի` եղբայրն Հեթմոյ` օծեալ ի Մայրաքաղաքն Տարսուս, կացեալ ամս ԺԳ:

Ի ՉԾԸ. թվին ժողովեցան ի մայրաքաղաքն Սիս բազմութիւն աբեղայից եւ կրօնաւորաց. եւ սարկաւագաց` որք բնակեալ էին ի վանք եւ յանապատս` ծերք եւ տղայք, այլեւ վարդապետք եւ եպիսկոպոսք, եւ բազմութիւնք ժողովրդոց` արանց եւ կանանց` վասն ոչ առնլոյ յանձն արկանել ջուր ի սուրբ խորհուրդն. եւ վասն այլ եւս նորաձեւ օրինացն` զոր թագաւորն Օշին խորհրդակցութեամբ կաթուղիկոսին եւ իշխանացն կալեալ զնոսա եւ զվարդապետսն էարկ ի բանդ ի բերդն` եւ եսպան յարանցն եւ ի կանանց զբազումս, եւ ի կրօնաւորացն սակաւ ինչ: Իսկ զաբեղայսն էարկ ի նաւ եւ առաքեաց յաքսորս ի Կիպրոս կղզին` եւ բազումք անդէն մեռան. եւ ժողովեալքն յայն` այնպէս վըճարեցան:

ՌՅԺԹ. Ի ՉԿԶ. թվին փոխի մահուամբ առ Քրիստոս Պարոն Ալինախն. եղբայր Հեթմին եւ Օշին թագաւորին. եւ կայ հանգուցեալ ի Դրազարկն. եւ պատճառ մահու նորա այս է . լոգացեալ եղեւ եւ գետն Տարսոնի. էր ընդ նմա ի լողկանալն տաճիկ ձի մի եւ եհար զնա ոտամբն ի գլուխն եւ այս եղեւ պատճառ մահու նորա:

Իսկ ի ՇԿԹ. թվին. փոխի մահուամբ առ Քրիստոս թագաւորն Օշին. եւ մինչ կենդանի էր` արար կտակ եւ եղիր պայլ զՕշին տէրն Կօռիկօսու` եւ զեղբայր իւր զԿոստանդին. եւ զՊարոն Հեթում տէրն Նղրին. եւ վստահանայ ի նոսա զորդին իւր զԼեւոն եւ զթագուհին իւր` զոր յետոյ էառ ի ֆռանգաց. եւ զերկիրս Կիլիկիոյ կառավարել նոցա` եւ սնուցանել զորդին իւր եւ ծառայել միամտութեամբ մինչեւ ի Ժ. ամս. եւ ապա յանձնել զաթոռ թագաւորութեան եւ զաշխարհս յորդին իւր Լեւոն` եւ ինքն փոխեցաւ առ ճշմարիտ թագաւորն Քրիստոս. եւ կայ հանգուցեալ ի Դրազարկն: Իսկ Օշին տէրն Կօռիկօսու` ամուսնացուցանէր զդուստր իւր ընդ Լեւոնի եւ օծանէ թագաւոր: Եդիր եւ զեղբայրն իւր Գունդստապլ. եւ ինքն էառ զմնացեալ թագուհին իւր ի կնութիւն . եւ եղեւ Պարոն Կիլիկիոյ` եւ տէր Տարսոնի եւ բերդին Պապառօնին. եւ տիրեաց բովանդակ գաւառին Սօրիոյ` եսպան եւ զքոյր թագաւորին Օշնի զԶապլունն եւ զաւագ որդի նորա` որք յետոյ սպանեալ` եղեն ի թագաւորէն Լեւոնէ Բ. եղբարբքն:

ՌՅԻ: Ի ՉԿԸ. թվին եղեւ ահագին շարժ յարեւելս. եւ զԹադէոս առաքելոյն վանքն եւ զեկեղեցին կործանեաց` եւ զտունսն փլոյց եւ ՀԵ. ոգի եսպան, զոր դարձեալ վերստին շինեաց զեկեղեցին եւ զվանքն տէր Զաքարէ

Այլեւ ի Գեղաքունի ընկղմեաց զբազում գեօղս հանդերձ արամբք. եւ յայլ եւս տեղիս:

ՌՅԻԳ: Թագաւոր Լեւոնն` որդի թագաւորին Օշնի Ժ. ամեայ օծեալ եղեւ ի Սիս թագաւոր` կացեալ ամս:

ՌՅԻԳ: Ի ՉՀ. թվին. եկն անօրէն Նուինն Թամուր տաշն որդի Չօպանին յերկիրն Սըսոյ` եւ զբազում վնաս գործեաց, զբազումս եսպան` եւ զբազումս գերի վարեաց եւ ել ի Հոռոմս: Իսկ ի ՇՀԱ. թվին Մսրցին եկն յաշխարհն Կիլիկիոյ. զբազում վնաս եւ նա գործեաց, ընդ որս եւ զԱտանայ այրեաց. եւ զբերդն նորին քակեաց:

ՌՅԻԵ: (ՉՀԲ) Կաթուղիկոս տէր Կոստանդին Լամբրօնացին: Սա չոգաւ յԵգիպտոս առ Նասր սուլտանն եւ արար սէր եւ խաղաղութիւն ընդ Լեւոն թագաւորին տղայոյ` կացեալ ամս Դ:

ՌՅԻԹ: (ՉՀԶ) Կաթուղիկոս տէր Յակոբ` սա քուեր որդի գոլով տէր Գրիգորի Անաւարզեցւոյն` կացեալ ամս :

ՌՅԼ: Ի ՉՀԷ. թվին. փախեաւ Չոպանին որդին Դամուր տաշն եւ գնաց ի Մըսր:

ՌՅԼԲ: Ի ՉՀԹ. թվին առաքեաց թագաւորն Լեւոն զօրս ի յԱտանոյ` եւ ըմբռնեաց զՕշին տէրն Կօռիկօսու` եւ զեղբայր նորին զԿոստանդին Գունդստապլն` եւ եսպան ի սադրելոյ իշխանացն` եւ ի քսու արանց` եթէ խորհեալ են բառնալ զքեզ` եւ ինքեանք թագաւորել, եւ առաքեաց զՕշնին գլուխն ի Մըսր` առ մելիք Նասր սուլտանն, եւ զեղբօր նորին՝ յարեւելս` առ Բուսայիտ Ղանն. եսպան եւ զթագուհին իւր յաղագս աղտեղի գործոց նորա. եւ էառ իւր թագուհի ի ֆռանգաց` զդուստր թագաւորին Սիկիլիոյ կղզոյն:

ՌՅԼԶ: Ի ՉԾԳ. ամին` մեռաւ Բուսայիտ Ղանն եւ նստաւ Արփա-Ղանն Զ. ամիս. եւ եկեալ քեռի Բուսայիտին` Ալի փաշայ Նուինն ի Բաղդատայ` զԱրփա Ղանն եսպան` վասն զի քրիստոնեալ էր` յառաջին Ղանորաց զարմէն, եւ ինքն իւրովի այլ նոր Ղան եդ ի թախթն` Մուսի անուն` որ ոչ ելաւ եւ ոչ զօրացաւ` եւ ինքն Ալի փաշայն վարէր զհուքմն Օրդուին` տարի եւ կէս. եւ արար հրաման քակել զեկեղեցիս` եւ քակեցին ի բազում տեղիս` ի Մօսլայ մինչեւ ի Խլաթ եւ ի Սալամաստ: Մինչ որ գնաց առ նա տէր Զաքարիա Աղթամարայ կաթուղիկոսն` պայազատն եւ արքայազարմն` եւ ապա եբարձ զչար հուքմն: Իսկ յաւուրս հնձոցն մարտեաւ ընդ Խաչիթ աղային` եւ սպանաւ ի սահմանս Հերայ քաղաքին ի ՉԾԵ. թվին:

Ի ՉՁԴ. ի լնուլ չափոյ մեղաց մերոց եւ հարցն մերոց` որ յազոխանալ ատամնառութեան նոցա ժամանեաց որդւոցս` ստիպեցին զանօրեն բռնաւորն Մըսրոյ` ղՆասրն` փութացուցանել զկորուստն մեր. ուստի ի խաղաղութեան եւ ի սիրոյ ժամանակի` զչարագլուխ ամիրայն Հալպայ` նենգութեամբ եւ գաղտագողի յանկասկած ժամու` եւ յանակնունելի պահու` փութանակի ձիընթաց արձակեալ բազմօք զօրօք` յաւուրս հնձոց` ի տօնի համբարձման Քրիստոսի եւ ի մի գիշեր` եւ ի մի օր` հասեալք ի Մամուէստիա եւ յԱտանայ` եւ ի Թագաւորաշէնն` եւ ի բոլոր դաշտս Մլունին` զի թերեւս ըմբռնել կարասցեն զթագաւորն Լեւոն` յանհոգս եւ յապահովս գտեալ զամենեսեան, մանաւանդ, զթագաւորն անկազմ եւ անպատրաստ` եւ թափուր ի զօրաց` մինչեւ զի ի յաւէտ անհոգութենէն, ի բաղանիս գոյր առ ի լուանալ` եւ արշաւեալ` ի շէնս` եւ ի բազմամարդ երկիրս Հայոց` սփռեցան ընդ քաղաքս եւ ընդ գիւղս մինչ ի Տարսոն` եւ գտեալ զամենեսեան յանհոգս եւ ի խաղաղ ժամանակի մինչ զի ի տեղիս տեղիս հարսանիս առնէին եւ խրախճանային. եւ յանխնայ կոտորեցին զբազումս սրով, զեկեղեցականս եւ զաշխարհականս` զայր եւ զկին, եւ զմանկունս` եւ հրդեհեալ այրեցին զտունս եւ զապարանս` զեկեղեցիս եւ զարտորայս` եւ առեալ զառ եւ զաւար` եւ գերեալ զարս եւ զկանայս եւ զորդիս. եւ զոսկի եւ զարծաթ երկրիս անթիւս եւ անհամարս: Նաեւ զբազմութիւն յոյժ անբան կենդանեաց. ուրախութեամբ հանեալ տարան յաշխարհն իւրեանց:

(ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՒԹԻՒՆ ԱՅԼ ՕՐԻՆԱԿՆԵՐԻՑ: )

ՌՄԾԷ: Էջանն զԲաղդատ էառ Ուղայունայ` եւ ապրեցաւ ամս ԺԳ:

Հուլայուն խանն եկն յաշխարհս եւ էառ զՄօսլ եւ մեռաւ իշխանաց իշխանն եւ թագաւորահայրն Պարոն Կոստանդին:

ՌՄԾԸ: Դաւիթ թագաւորն յԱփհազ մտաւ: Բարաքէն ի դուրս երեկ, դարձաւ եւ մեռաւ:

ՌՄԿ: Մեռաւ Կոստանդինն. եւ Շահաբանդին եկեղեցի շինեաց ի Տփխիս:

ՌՄԿ: Շահին-շահն մեռաւ:

ՌՄԿԱ: Պալախէն եւ Ղուլին փախեան, եւ թագաւորն Հեթում ի Դուրս երեկ:

Փոքր թագաւորն զՔարթլայ լափեաց:

ՌՄԿԳ: Յասմ ամի եկն Մսրցին ի Կիլիկիայ` որ է Սիս, կոտորեաց եւ այրեաց զկէս երկրին, եւ գերի տարաւ զԼեւոն որդի թագաւորին Հեթմոյ եւ զմիւս որդին զԹորոս սպան. եւ զԱնտիոք այրեցին, եւ ազատեցաւ որդի թագաւորին ի Մսրայ:

ՌՄԿԴ: Էջանն մեռաւ:

ՌՄԿԵ: Ագեւոր աստղ երեւեցաւ:

ՌՄԿԶ: Ապաղէն խան նստաւ:

ՌՄԿԷ: ԶՅանի ծախեցին Շահինշին որդիքն. Թաքութարն փախեաւ: ՌՄԿԹ: Աւագ Սարգիսն մեռաւ: Մեռաւ ս. վարդապետն Վարդան:

ՌՄՀ: Տէր Յակոբ Տարսոնու` ամս ԺԸ:

ՌՄՀԱ: Դեմետր թագաւոր նստաւ, եւ յայտնեցաւ նշխարք սրբոյն Ներսէսի:

Երկրորդ անգամ եկն ի Կիլիկիայ սուլտանն Եգիպտոսի` որ էր ծառայ Պընդուխտարին. եւ առհասարակ աւերեաց զամենայն երկիրն, եւ զբազումս գերեաց:

ՌՄՀԲ: Լեւոն որդի Հեթմոյ ամս ԺԹ:

Աստանօր զմեծ քահանայապետն Եկեղեաց գաւառին զտէր Սարգիսն ի ս. քառասնորդին անօրէն Հագարացիքն սպանին:

ՌՄՀԴ: Հոռմաց Թուրքքն այրեցին զհռչակաւոր ուխտն մենաստան` ի Սկեւռան, եւ գերեաց զաւագ Մլիճին` եւ սպան ի բնակչացն անձինս Զ: Մանգութ Թամուրն Մսըր գնաց կոտորեցաւ:

ՌՄՀԵ: Էառ Հուլայուն խանն զԲաղդատ:

Եկն Մանգու Թամուրն հեծելովք ի Հոռոմք եւ գնաց առ նա Լեւոն թագաւորն Կիլիկիոյ` եւ դիմեալ ի վերայ Եգիպտացւոցն ի սահմանս Պաղեստինոյ եւ ի սկիզբն յաղթեաց, բայց յետոյ յաղթեցաւ քսու բանիւք երկուցեալ յետս դարձուցին` եւ թագաւորն դարձաւ ի տեղի իւր:

ՌՄՀԸ: Թագաւորն Դաւիթ եւ Հեթումն մեռան:

Ապաղէն կոտորեաց զՊարախսն: Շարժն զխաւարն ի վայր տարաւ:

ՌՄՁԱ: Դեմետր որդի եղեւ Դաւթի: Մսրցին մտաւ ի Սիս:

ՌՄՁԲ: Շարժն անցոյց զԱրճէշ եւ զԽլաթ, զինչ աքալալ կայր սպան: ԶԵզեկ եպիսկոպոսն սպան Ապաղէն եւ զտէր Սարգիսն:

ՌՄՁԳ: Ապաղէն ի Հոռոմք մտաւ եւ զՓարուանէն սպան: Ապաղէն զՏրապիզոնու թագաւորն սպան: Ապաղէն ի Քեթուն գնաց, զՊապառադինն. եւ զՋալաթօրէն սպան: Մեռաւ Ապաղէն ի ԽԷ. միայն. ԺԷ. ամ նստաւ:

Ահմատ խան նստաւ ամս Գ: Խարամանն գերեաց զերկիրն Կիլիկիայ եւ զՏարսոն: Ի Տփխիս ջրհեղեղ երեկ:

ՌՄՁԵ: Ահմատն զՂօլաթէն սպան: Արեգակն խաւարեցաւ: Շարժն երեկ ի Տփխիս: Եւ Սադօն ի Տաշիր մեռաւ:

ՌՄՁԸ: (ՉԼԵ) Տէր Կոստանդին` որ մերժեցաւ յաթոռոյն ամս Գ:

Արղունն նստաւ գլուխ Տաթարին ամս Է. որ էր յոյժ սիրող քրիստոնէից:

ՌՄՁԸ: Գերեցին զԹիլն` եւ այլ գեղք:

ՌՄՁԹ: Թագաւորն Լեւոն գնաց առ Արղունն:

Արղունն մեռաւ: Շարժմամբ կործանեցաւ Եզնկան. ի նոյն թուիս` առին զԱքայ:

ՌՄՂ. (ՉԼԷ). Յայսմ ամի մոլորման եկն եհաս զատիկն. եւ հակառակութիւն եղեւ մեծ, եւ Հայք յերկուս բաժանեցան, զի տէրութիւն Կիլիկիոյ հետ Յունաց արարին, եւ սակաւք որ ոչ: Իսկ թագաւորն եւ կաթուղիկոսն ժողովով զնոյն ճշմարտեցին:

ՌՄՂԱ: Հեթում` ամս է : Տէր Ստեփաննոս` ամս Դ. յԵկեղեաց գաւառէն` ի գեղջէն Խախայ:

ՌՄՂԲ: Գերեցին զՄոլեւոնին փողն:

ՌՄՂԳ: Առին զՀռոմկլայն եւ զկաթուղիկոսն գերի վարեցին:

ՌՄՂԴ: Դարձեալ գերեցին զԹիլն:

Հեթում ետ զթագաւորութիւն ի Թորոս եղբայր իւր` եւ ինքն կրօնաւորեցաւ:

ՌՄՂԵ: (ՉԽԲ). Տէր Գրիգոր ամս ԺԳ:

Սմբատն բռնութեամբ տիրեաց` քանզի Հեթումն յանձնեաց ի նա զերկիրն, եւ ինքն` եւ եղբայր իւր Թորոս գնացին ի Բիւզանդիայ: Եւ յորժամ գնացին դարձան, զի թագաւորեալ էր` ոչ եմուտ նոցա յերկիրն, եւ յետոյ կալեալ զերկոսին եղբարսն, եւ զերիցագունին զՀեթմոյ կուրացոյց զաչսն` եւ զԹորոսն սպան:

ՌՄՂԶ: Խազանն մեծ հալածանս յարոյց եկեղեցւոյ, եւ բարեպաշտն Հեթում խաղաղացոյց գնալով յարեւելս պատահելով դառնութեան ժամանակին:

ՌՄՂԸ: (ՉԽԵ) Սմբատ` ամս Բ:

ՌՄՂԹ: Մսրցին էառ զԹիլն` եւ զկէս երկրին Կիլիկիոյ:

ՌՅԱ: (ՉԽԷ) Կոստանդին` կէս ամ: Դարձեալ Հեթում:

ՌՅԲ: Դեմետր թագաւորն զՍալատունին երկիրն խլեաց:

ՌՅԲ: (ՉԽԸ) Յարեան ոմանք որ պահօք ճգնէին, բայց զեկեղեցի եւ զքահանայ եւ զխոստովանութիւն արհամարհէին. եւ Իսմայէլացիքն յինքեանս ջանային քարշել, եւ ընչիւք զերծան ի նոցանէ. եւ կացեալք քրիստոնեայք:

ՌՅԳ: ԶՂութլուբուղէն Սօրղան միշտ արարին: Խութլուբուղէն յԱփխազ մտաւ, եւ զՎաղթագ թագաւորի որդին ի դուրս բերին:

ՌՅԷ: (ՉԾԳ) Գէորգ վարդապետ վախճանեցաւ: Արղուն զԴեմետր եւ զՉնկզան սպան:

Ի ՉԽ. թվին Քաղաթուն խան նստաւ ամս Գ:

Ի ՉԽԲ: Տէր Գրիգոր տղայն փոխեցաւ առ Քրիստոս` եւ եդաւ ի Դրազարկն, կացեալ յաթոռ հայրապետական ամս Ի. եւ նստաւ յաթոռ քուերորդի նորին ամս Ա. եւ քարավէժ եղեալ ի բերդին Կոպիտառոյ` եւ եդաւ ի Դրազարկն մերձ առ քեռին իւր: Սորա անունն էր Վահրամ, որ թարգմանի անձրեւ: Եւ ապա Ապիրատն նստաւ` որդին առաջին զօրավարին, կաթուղիկոսին Գրիգորիսի եւ Ներսիսի, եւ կոչեցաւ տէր Գրիգոր, եւ էր նա այր ծեր եւ գիտնական, հեզ եւ հոգելի` որ եկաց յաթոռ ամս Ը. եւ գնաց ի Հոռոմկլայէն ի Սիս` առ ի թափել զքուերորդին իւր զՀեթում, զոր կալեալ էր թագաւորն Լեւոն, եւ մեռանի անդէն ի Սիս` եւ եդաւ ի ս. ուխտն Արքայկաղնին` եւ եդին ի տեղին զտէր Յոհաննէսն կաթուղիկոս:

Ի ՉԽԳ: Բայտօղանն եղբայր Ապաղին` խան նստաւ ամս Ա: Ղազան նստաւ ամս Թ. շատ պատերազմեցաւ ընդ Մսըր:

Ի ՇԽԴ: Քակեցին զեկեղեցիքն ի ձեռն Նաւռօզին: Զկնի նորին եղբայր Հայրպանդէն ամս ԺԲ:

Ի թվին ՉԽԶ. միւս Կոստանդին եղբայրն կալեալ զՍմբատ եդ ի բանդի, եւ ինքն էառ զիշխանութիւն: Ի ՉԽԷ. Հեթումն զՍմբատ եւ զԿոստանդին աքսորեաց, եւ գնաց ի Տաթարն: Ի ՉԾ. գնաց Հեթում ի Դամասկոս ի խան Ղազանն: Ի ՉԾԲ. դարձեալ գնաց Հեթում ի Դամասկոս, եւ շփոթեալ դարձաւ առ Խազանն: Խազանն մեռաւ` եւ նստաւ եղբայր իւր Խարբանդան, սա եդեալ խարաճ առնուլ ի քրիստոնէից, եւ ոմանց ի մորթն կարեցին վասն աղքատութեան:

Ի ՉԾԷ. ամի շարժն տարաւ զվանքն ս. առաքելոյն Թադէոսի, զեկեղեցին եւ զվանքն կործանեաց` եւ ՀԵ. հոգի սպան:

Ի ՉԾԸ. թվին ժողովեցան ի մայրաքաղաքն Սիս բազմութիւն աբեղայից եւ կրօնաւորաց քահանայից` եւ սարկաւագաց: Իսկ եւ վարդապետք եւ եպիսկոպոսունք, եւ բազմութիւն ժողովրդոց արանց եւ կանանց` վասն ոչ առնլոյ յանձն ածել ջուր ի պատարագն, եւ վասն այլ եւս նորաձեւ օրինացն, զոր թագաւորն Օշին խորհրդակցութեամբ կաթուղիկոսին եւ իշխանացն կալեալ զնոսա, եւ զվարդապետն էարկ ի բանդ ի բերդն, եւ սպան յարանցն եւ ի կանանցն զբազումս եւ ի կրօնաւորացն` եւ ի սարկաւագացն սակաւ ինչ: Իսկ զաբեղայսն էարկ ի նաւ` եւ առաքեաց յաքսորս ի Կիպրոս կղզին` եւ բազումք անդէն մեռան:

Ի ՉԿԹ. թվին փոխի մահուամբ առ Քրիստոս թագաւորն Օշին` եւ եդաւ ի Դրազարկն, եւ օծաւ որդի նորա Լեւոն թագաւոր Ժ. ամեայ:

Տէր Կոստանդին Լամբրօնացին չոգաւ ի Մսր առ Մելիք Նասրն` եւ արար խաղաղութիւն ընդ թագաւորին Լեւոնի տղայոյ :

ՌՅԸ. (ՉԾԵ) խափանումն ժամահարին եւ ջուր արձակեցաւ ի վերայ Եզընկային` եւ բազում վնաս արար:

Տէր Կոստանդին` ամս ԺԶ: Սա հրամանաւ Հեթմոյ ջուր էարկ ի ս. խորհուրդն, եւ զտօնսն. առնէր ըստ նմանութեան Ֆռանկաց` որով սպանմունք եղեն յոլովք:

ՌՅԺ. (ՉԾԷ. ) ԶՀեթումն եւ զտղայ Լեւոնն սպան Պուլարղուն:

ՌՅԺԱ: Եկն Սմբատ ի Կիլիկիէ` եւ եդին ի Դղեկին:

ՌՅԺԲ: Ի սադրելոյ իշխանացն կորուսին զՍմբատ: Հանին զվարդապետքն ի բանդէ եւ դարձեալ աքսորեցին:

ՌՅԺԳ: Գնաց Օշինն յարեւելք եւ վասն ջրի ասաց ժողով լինել եւ ոչ եկին:

ՌՅԺԵ: Ի ՉԿԶ. գլուխ ազգին նետողաց Խարբանդայ մեռաւ յիւրեանցն` եւ նստաւ Ապուսայիտն Խարպի որդին:

ՌՅԺԷ: Մորեխն ԻԱ. օր արար մեծ վնաս:

Ի սոյն ամի առաւ մայրաքաղաքն Մելտինի ի Հայոց եւ ի Հագարացւոց, եւ խոտոր գերութեամբ վարեցան յԵգիպտոս:

Եմուտ յաշխարհն Կիլիկեցւոց չարն Տամուրտաշ տիրելոյ աղագաւ` եւ նստաւ Գ. օր առջեւ Սսոյ` այլ անկեալ ի Տեառնէ տագնապ ի վերայ նորա եւ զօրացն նորա եւ յելանելն բազում գերի տարան ընդ ինքեանս եւ զբազումս սպանին:

ՌՅԻԲ: (ՉԿԹ) Փոխի մահուամբ ի Քրիստոս Օշին, եւ թագաւորէ (ՉՀ. ) որդի նորա Լեւոն, ԲԺ. ան ամեայ հանգոյն Սողոմոնի, ամս Ի:

ՌՅԻԳ: Վախճանեցաւ տէր Կոստանդին կաթուղիկոս` եւ Մովսէս վարդապետ յԵզնկայն:

Երընչի եւ Ղուռումչին նստան:

ՌՅԻԴ: Տէր Կոստանդին ամս Դ: Նստաւ կաթուղիկոս տէր Կոստանդին ի ս. ուխտին Դրազարկուն: Սա չոգաւ դեսպանութեամբ առ Սուլտանն ի Մսրցին սիրոյ աղագաւ:

Եմուտ Մսրցին ի Կիլիկիէ, եւ ԻՌ. մարդ գերեաց` եւ զբազումս սպանին եւ յոլով տեղիս այրեցին. եւ զԱյաս իսպառ ջնջեցին, եւ զմինիրան եւ զբերդն քակեցին:

Ի ՉՀԲ: Եկն Չոպանն ի Հոռոմք ի խնդիր Տամուրտաշին, տարին առ խանն` եւ սպանին զԴմշխ խօճան, եւ Չոպանն փախեաւ:

ՌՅԻԸ: (ՉՀԵ) Տէր Յակոբ` ամս ԺԴ:

Ի ՉՀԵ: Վերացոյց Պուսայիտն զՉոպանն որ զաշխարհս ի ձեռն ունէր եւ մեռաւ ի փախչելն: Ի սոյն ամի որդի նորա Տամուրտաշն եկն ի վերայ Եզնկային երկրին, եւ դարձեալ փախաւ ի Մսր, եւ անդ սպանաւ ի սուլտանայ:

Ի սոյն ամի սպանին զեպիսկոպոսն Կարնոյ զտէր Գրիգորիս` եւ ջուրն ի խորհուրդն էր:

ՌՅԼ: Մահմատ ամբարչին նստաւ:

ՌՅԼԱ: Յայսմ ամի եկն շեխ Հասանն Ուլուսբէկն ի Կամախ:

ՌՅԼԴ: Կապուտ նշան դրին քրիստոնէից:

ՌՅԼԶ: (ՉՁԳ) Մեռաւ Պուսայիտ խանն եւ նստաւ ի տեղի նորա Արփաքայունն կէս ամ, եւ սպանաւ եւ նստաւ. Մուսախանն, Գ. ամիս. եւ նստաւ Ահմատ խանն Ա. տարի եւ սպանաւ. եւ նստաւ Սուլայման խանն:

Մսրցին եկն ի Կիլիկիայ եւ էառ զԱյաս: Ի սոյն ամի խասրեցին զԵզնկան Թամուրտաշն եւ որդի նորա փոքր շեխ Հասանն:

ՌՅԼԹ: Եկն Սարթիբէկն: Եւ ի սոյն ամի Յարաթնանն խսարեաց զՍեւաստ, մինչ ի սովուն եղեալ տվին զքաղաքն:

Ի սոյն ամի երթայ Ուսլուբէկն ի շեխ Հասանին վերայ:

Ի թվին ՉՁԶ. մարտ Գ. աղցիցն երկուշաբթի խաւարեցաւ արեգակն:

Ի ՉՁԷ: Վախճանեցաւ ս. վարդապետն Յեսայի:

Ի թվին ՉՁԷ. եկն շեխ Հասանն որդի Տամուրտաշին ի վերայ Եզնկին, եւ համբաւ հանին թէ Տամուրտաշն ելեր է ի Մսրայ եւ ի հետէ նստան ՂԸ. օր: ԶՏամուրտաշի որդին շեխ Հասանն կինն սպան. եւ նստաւ խան մելիք Աշրաֆն` որ էր եղբայր շեխ Հասանին:

Ի ՉՁԸ. Եկն Եաղպատին ի վերայ Եզընկին։ Ի սոյն ամի եկն Խալիթն ի վերայ Եզնկին` եւ այրեաց:

ՌՅԽԲ (ՉՁԹ) Տէր Մխիթար ամս ԺԴ:

ՌՅԽԳ: (ՉՂ. ) Կոստանդին` ամս Բ:

Ի ՉՂ: Եկին հրամանաւ փոքր շեխ Հասանին` Հաշիտօնն եւ Թօտօնն ի վերայ Եզընկին եւ նստան ԺԲ. օր:

ՌՅԽԵ: Ի սոյն ամի Ալիփաշէն սպանաւ Խաջիթ աղայէն:

Ի թվին ՉՂԳ. ի նախանձու իշխանացն սպանին զթագաւորն Կոստանդիանոս` եւ զեղբայր իւր Մէմընդին, եւ նստաւ միւս Կոստանդին ի Սիս քաղաքի ամս ԺԲ:

Ի թվին ՉՂԵ. սպանանէ Յելականն զՍօրխանն որդի Չոպանին` եւ զԻշտօնն, եւ այլ բազում գլխաւորք, եւ մեռաւ Սաթիբէկն եւ Էյնապակն ի Կամախ:

Ի թվին ՉՂԷ. եղեւ սով սաստիկ ի վերայ Հայոց աշխարհիս զամս Գ. եւ գայլք յարձակեցան ի մարդիկ եւ ապա անկաւ մահ տարաժամն եւ անապատ արար զբազմամարդ երկիրս Հայոց, եւ շատոց գերեզմանք փոր գազանացն եղեն, շատք անթաղ մնացին` եւ անծնունդ ժամանակի:

Յայսմ ամի Ալփին եկն ի Կարնոյ քաղաք, եւ հարկապահանջութեամբ նեղեաց, մինչ զի ամենայն երկիրն իսպառ աւերեցաւ:

ՌՅԾԶ: (ՊԳ) Կոստանդին` ամս ԻԲ: Տէր Մեսրոպ` ամս ԻԶ:

Ի թիվն ի Պ. Բայբուղայն զԽլաթ էառ եւ գնաց ի Մերտին, եւ տարաւ զդուստրն սուլտանին ի Թավրէզ Աշրաֆին:

ՌՅԾԹ: ԶԱշրօֆն եսպան Ջանիբէկն եւ Յահին նստաւ. սաստիկ պատերազմաւ կռուեցան Սուլտանոյիսն եւ Ախին, յետոյ ձերբակալ արարին զԱխին` եւ ածին առաջի սուլտանին. եւ նա ետ սպանանել զնա եւ ինքն նստաւ խան` ամս է:

Ի ՊԺԲ: Արեգակն խաւարեցաւ եւ շարժն զՄուշու երկիրն տարաւ, եւ զվանորայքն խախտեաց:

Ի սոյն (ՊԺԴ) ամի եկն մահ տարաժամ սաստիկ եւ աւեր արար Հայոց աշխարհիս:

Ի սոյն թվին` Ամիրադին եկն ի վերայ Արծկու, ԺԵՌ. զօրօք ընդհեծեալ եւ ընդհետեւակսն: Ի սոյն ամի որ թիւն ՊԺԳ. էր ել Տամուրտաշն որդին Աշրաֆի, եւ եկն ի վերայ երկրիս, որ գայր տիրէր թախտին եւ եկեալ յԱրծկէ սպանաւ:

Ի ՊԺԵ: Ֆռանկն զԶաքանդրիայ էառ` եւ շատ ղազայ արար, եւ ԺԲՌ. կոյս աղջիկ գերի տարաւ, թող զայլ կին եւ զտղայս, եւ յայն բանէն խստացան տաճիկքն` եւ արարին հալածումն քրիստոնէից` եւ զամենայն ուխտաւորս Երուսաղէմի ի կապանս պահեցին Գ. ամ, եւ զսուրբ յարութեան դուռն փակեցին:

Ի ՊԺԹ: Սէյիտ Խոռօնն եկն ելաւ ի յԱրծկոյ բերդն` եւ սպանաւ անդէն, ԻԵ. հոգւով յաւուրս աւագ պահոցն:

Ի թվին ՊԻԳ. զՍիս առին տաճկունքն ի Հայոց` եւ սպանին զԿէջեղակ վարդապետն որ գրոց աշակերտէր:

Ի ՊԻԴ. ամին սովն սաստիկ էր յԱսորեստան: ԶԱմիրհաճն սպանին. զԴիադին որդին Բաղէշու տիրոջ, որ էր բարի, եւ քրիստոնէից իրաւարար:

Վայիսի որդին Հիւսային նստաւ:

ՌՅՀԸ: (ՊԻԵ): Դարձեալ Կոստանդին` ամս ԽԸ:

ՌՅՁԲ: Սուլտան Ահմատն զերկու եղբարսն սպանեաց` եւ ինքն նստաւ` սպան զմեծամեծս հօր իւրոյ, եւ կորոյս զամենեսեան: Եւ միւս եղբայրն շարժեցաւ ընդ նմա ի պատերազմ Շահզատայ անուն, եւ զօրապետ նորա Փիրալիպատիկ, եւ եկեալ մեծաւ զօրաւ ի վերայ սուլտան Ահմատին, եւ կոտորեցին երկոքին զօրքն ի դաշտին Արտազու` եւ ցրուեցան զօրքն:

ՌՅՁԴ: (ՊԼԱ. ) Տէր Թէոդորոս` ամս Թ: Տէր Թէոդորոս գնաց ի Մսըր եւ մեծաւ պատուով ընկալաւ զնա սուլտան Բարխուղն:

Ի ՊԼԵ. ամին Թուրքն էառ զբերդն Որոտան` եւ մեծ վարդապետն Կախիկ գնաց փախստական Ի Ծարայ` եւ Պարոն Գօրգունէն դարդամահ եղեւ, ընդ նմին եւ Մաղաքիայ ճգնաւորն ի նոյն աւուր մեռաւ. ի տարելից նոցին տկարացաւ` եւ ի նոյն օր մեռաւ` եւ եդաւ մերձ յԵրջանկոյ վանքն:

Ի սոյն ամի Թօխամիշ խանն Ղրիմին առաքեաց զօրս ի Պարսիկս, որ եկեալ մտին ի Թավրէզ` յայտնութեան ճրագալուցին. աւերեցին եւ գերեցին աւելի քան զ` Ի. բիւր զայր եւ զկին, եւ անցին ընդ Նախչուան եւ ընդ Սիւնիս, եւ գնացին յաշխարհն իւրեանց:

Ի սոյն ամի ՊԼԵ. թվին Լանկթամուրն եկն ի Թավրէզ եւ ի Նախչուան` եւ անտի ի միում աւուր կալաւ մինչեւ ի Կարբի եւ ի Բջնի, ի Գառնի` Սուրմարի, ի Կողբ. եւ անտի գնաց ի Վրացտուն` եւ արար ղազայ զՏփխիս քաղաք, եւ կալեալ զթագաւորն Բագրատ տաճկացոյց եւ գնացեալ ձմերեաց ի Մուղան, եւ ի գալ տարւոյն յաւուրս աւագ զատկին` ել ի Սիւնիս, եւ սփռեալ տարածեցաւ, եւ գնաց հետ Թուրքմնին մինչ ի յԱմթայ ջուրն, եւ դարձեալ եկն ի Վանայ վերայ, եւ խսարեաց զնա զաւուրս ԻԵ. եւ առեալ զնա յաւուր Ե. շաբաթոջ, յաթոռաց պահոց ս. Խաչին, եւ զամեսեան ի բերդն ի վայր ելից, ԷՌ. մարդ, եւ անց գնաց ի յաշխարհն Սմրղանդայ եւ յետ Զ. ամաց դարձեալ եկն ի դուրս Թամուրն` եւ էջ ի Բաղդատ, եւ անդ կոտորեաց բազում մարդ, եւ զգլուխ մինարանի շինեաց, Զ. եւ գնաց ի Միջագետս Ասորւոց` եւ անդ կոտորեաց զբազում մարդիկք: Եւ էր որդի սուլտան Ահմատին ի բերդն Երնջակայ, եւ եկեալ Վրացիքն տարան. եւ լսեաց Թամուրն եւ բարկացեալ եւ եկն ի դուրս մեծ բարկութեամբ, եւ գնաց ի Վրացտուն, շատ աւեր եւ վնաս արար սրով եւ հրով եւ գերութեամբ. քակեաց զմեծամեծ եկեղեցիս ի Տփխիս, եւ անտի դարձեալ էջ ի Շամատունն, եւ գնաց մօտեցաւ Երուսաղէմայ, բայց անդ ոչ եմուտ, եւ դարձաւ բազում աւարաւ` եւ գնաց ի Թախտն: Եւ ի միւս այլ տարին գնաց ի Հոռոմս` եւ էառ զԿամախ` եւ զայլ բազում տեղիս. եւ ի Սեբաստիայ բազում կենդանիս թաղեաց աւելի քան զԲՌ. եւ դարձաւ ի տեղի իւր: Եւ ի միւս այլ ամին դարձաւ ի Հոռոմս եւ զՅըլտրում խանն կալաւ, որ ունէր անթիւ հեծեալս` եւ անհամար զօրս` ցրուեաց եւ գերեաց զամենեսեան:

Ի թվին ՊԾԲ. դարձաւ յարեւելս յԱղուանից, եւ շինեաց քաղաք մի Բաղաղայ անուն, եւ յաւուրս տօնի հրեշտակապետացն` եկն ձիւն սաստիկ ի նոր քաղաքն եւ սպան ի շինողացն, ԴՌ. անձինք, եւ այն ամենայն ի զինուորացն էին. եւ ապա չուեալ գնաց յերկիրն իւր ի Սմրղանդ` եւ անդ սատակեցաւ. թիւ Թամուրին որ եկաց ի Դրուց աշխարհս ԺԸ. ամ էր:

ՌՅՂԳ: (ՊԽ) Տէր Կարապետ Բոկիկն` ամս ԺԲ:

ՌՅՂԵ: Ի ՊԽԲ. թվին զտէր Թէոդորոսն ի Սիս սպանին, եւ նստաւ ի տեղի նորա Բոկիկ Կարապետն ամս ԺԲ: Յորժամ զտէր Թէոդորոսն ի Սիս սպանին, ի նոյն ամի զտէր Զաքարիայն յԱղթամարայ կաթուղիկոսն քարկոծ արարին յՈստան, զերկուսն ի միում ամի ՊԽԲ. ն:

ՊԾԲ: Տէր Յակոբ` ամս Բ:

Ի ՊԾԳ. թվին յետ մահուանն Թամուրին, որդիք եւ թոռունքն իւր յիրեարս խառնակեցան եւ ջարդեցան, ցրուեցան կորեան եւ սատակեցան, իբրեւ զլակոտունք շան մեռան` եւ բնաջինջ եղեն` որ հետք նոցա ոչ երեւէին. որ հրամայէ ի ս. աւետարանին՝ թէ «ամենայն տուն բաժանեալ յանձն կործանիե:

ՌՆԷ: (ՊԾԳ) Տէր Գրիգոր` ամս է:

Ի թվին ՊԾԴ: Շնմզդին Բաղէշու տէրն եկն եւ այրեաց զԱրծկոյ երկիրն, եւ սպանեաց շատ մարդ` եւ քահանայ, բայց առնուլ ոչ կարաց, եւ խսարեաց զնա աւուրս ԺԳ. եւ տէր նորա եդ ամիր Եզդին: Եւ ի գալ միւս ամին, որ էր թիւն ՊԾԵ. եկն ի վերայ Ղարաիւսուֆն եւ արար դաւ ի յԱրճիշոյ եւ յԱրծկոյ, եւ Շնդին ընկեր նմա` արար շատ աւեր, եւ այրեաց զերկիրն Վաստանայ եւ Վանայ. եւ նստաւ աւուրս Լ. յԱմկոյ եւ ի Շատրուանայ այրեցին եւ սպանին շատ քահանայ եւ աշխարհական, եւ դարձեալ գնաց ի Վրացտուն` եւ արար ղազայ` եւ եկեալ սատակեցաւ:

Ի ՊԾԵ. թվին Ղարաիւսուֆն Թուրքմանն` որ բազում տարիք փախստական լեալ էր ի Թամուրէն յորժամ էջ Թամուրն ի Շամտունն եւ կալեալ զԻւսուֆն կապանօք տարաւ յԵգիպտոս` եւ եդ ի խստագոյն բանդս ներքինս: Եւ յորժամ սատակեցաւ Թամուրն, եւ անտի արձակեալ Իւսուֆն` եկն ի վերայ Հայոց աշխարհիս եւ արար շատ աւեր եւ գնաց ի Թավրէզ` եւ այլ յառաջ, եւ մլքեաց բազում տեղիս` մինչեւ ի Սուլտանիայ` եւ Օրէլ քաղաք:

ՌՆԺԴ: (ՊԿԱ. ) Տէր Պօղոս` ամս Բ:

ՌՆԺԶ: (ՊԿԳ. ) Տէր Կոստանդին` ամս Ժ:

Ի թվին ՊԿԷ. ի տրէ Ի արեգակն խաւարեցաւ:

Ի ՊԿԸ: Ամիր Եզդին բարկացեալ Վաստանայ` գնաց ի Բաղէշու երկիրն եւ այրեաց Կ. գեօղ` մինչեւ ի գաւառն Սեղմայ: Ի սոյն ամի մարախն զամենայն բոլորս կերաւ, բայց ի մեր բոլորս վնաս ոչ արար. Ռ. ամանաթ ի ցանելոյ մի դադարիք ով չցանեց` տունն աւերեցաւ:

Ի թվին ՊՀԲ. մեռաւ մելիքն Վաստանայ` եւ հայրն նորա ամիր Եզդին եւ իւր որդին:

Ի ՊՀԳ. ամին Սքանդարն սպան զՇմզդին` եւ աւերեաց զերկիրն` եւ զՎան քաղաք` եւ զՎաստան անմարդաբնակ արար: Ի սոյն ամի իշխանութեան Սքանդարին, եւ ի պարոնութեան սուլտան Ահմատին եւ ի կաթուղիկոսութեան տէր Պօղոսին յԵրուսաղէմ յարութեան դուռն` Բ. ամ փակեալ կայր:

(ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՒԹԻՒՆ ԺԳ. ՕՐԻՆԱԿԷՆ)

ՊԽԱ: Թամուրլանկն դարձեալ եկն ի Բաղդատ եւ ի Միջագետս եւ աւերեաց զնոսա եւ դարձաւ յաշխարհն իւր: Սուլտան Ահմատի որդի սուլտան Տահիրն կայր ի բերդն Յալնջոյ. եւ Վրաց թագաւորն եկեալ գերեաց եւ տարաւ զնա ի Տփխիս:

ՊԽԹ: Թամուր դարձեալ եկն եւ էառ զբազում գերիս ի Վրաց եւ տարաւ յաշխարհն իւր եւ սատակեցաւ:

Թողեալ մանրամասնաւորսն եւ գրեցից զայնս, զորս ինձ են պիտանացուք:

ՊՂ: Զաջ Լուսաւորչին ի Սսոյ գողացեալ բերին յԷջմիածին, եւ վերստին հաստատեցին զկաթուղիկոսութիւն, զԽոր-վիրապայ հայրն` տէր Կիրակոս օրհնելով կաթուղիկոս:

ՊՂԲ: Ընկեցին զտէր Կիրակոս նախանձու, եւ Գրիգոր եպիսկոպոս Մաթուցի նստաւ Թուրքով եւ Ղաբալով:

ՋԱ: Ջիհանշահն էառ զԵզնկան:

ՋԲ: Սուլտան Մահմատն էառ զՍտամբօլ ի Մանուէլ թագաւորէ Յունաց:

ՋԺԶ: Զպարոն Լոյսն նահատակեցին:

ՋԺԸ: Մահ անկաւ յամենայն աշխարհ. եւ Նախաշ վարդապետն զողբն ասաց:

ՋԻԳ: ԶԴաւիթ` զորդի Գրիգորի քահանային ի Խարբերդ նահատակեցին:

ՋԼԱ: Սուլտան Մահմէտն մեռաւ , որդին սուլտան Պայազիտն նստաւ: Շարժ եղեւ յԵզնկան, ԼՌ. ոգիք մնացին ի ներքոյ գետնոյն:

ՋԾ: Կարմիր գլուխ շահ Իսմայիլն փախոյց զԱլվանդն. եւ ինքն կալաւ զԹախտն նորին:

ՋԿԹ: Սուլտան Սէլիմն զհայր իւր` զսուլտան Պայազիտն եսպան, եւ ինքն նստաւ:

ՋԿԴ: Սուլտան Սէլիմն ի Չալտրան կոտորեաց զշահն:

ՋԿԶ: Այս Սէլիմս էառ զՇամ եւ զՄսր. եւ արար զմանչ ժողովելն: ՋՀ: Սէլիմն մեռաւ. Սուլէյմանն նստաւ:

ՋՀԱ: Այրեցին զՊեխին որդին զՍաֆարն: ՋՀԵ: Սոլեմանն էառ զԹախտն Ունկռուզաց, զՊուտիմ:

Մեռաւ շահ Իսմայիլն եւ նստաւ շահ Աբասն:

ՋՁԲ: ԶՏեւու վանից Հայրապետ աբեղայն այրեցին:

ՋՁԴ: Ի Շնքուռկու գեղէն քահանայ մի այրեցին:

ՋՁԵ: Խօճայ Օգջայն նահատակեցին ի Սեբաստիայ:

ՋՁԸ: Յոյնք ծաղկազարդին զատիկ են արարեալ:

ՋՂԵ: Խոնդքարն աւերեաց զԹարվէզ, եւ տէրն Թարվիզու շահ Թահմազն եկն եւ աւերեաց զԽնուս, զԲասէն, զԱրզրում զԴերջան, զԿեղի, զԲաբերդ, զԵզնկան, զՍպեր:

ՋՂԹ: ՅԱրզրում զՀ. ազատորդիս ի միում գիշերի կոտորեցին:

ՌԶ: Ղուկաս վարդապետն Կեղեցի` զտօմարն Հռոմայեցւոց ոտանաւորեաց:

ՌԻ: Առին զԿիպրոս կղզին Թուրքք:

ՌԻԸ: ԶԵրեւան էառ Խուտաբանդէն:

ՌԻԹ: Լալա փաշէն գերեաց զԵրեւան:

ՌԼ: Սուլտան Մուրատն եբարձ զփակեղն ի գլխոյ Հայոց եւ Հրէից` զի զգտակ դիցեն:

ՌԼԳ: Շարժեցաւ Եզնկան յունիս ի ԺԷ. Գ. ժամուն Ս. Լուսաւորչի երկուշաբաթ փլաւ քաղաքն եւ մեռան ԺԵՌ. արք եւ կանայք: ԵՌ. մարդիկ մնացին ի ներքոյ երկրի, զորս յերկրէ կիսամահ, ոմանք մեռան եւ կէս խեղացան:

ՈԽԳ: Մեռաւ սուլտան Մուրատն եւ նստաւ սուլտան Մահմատն:

ՌԽԹ: Ղարայեազիճեն գլխատեաց յՈւրհայ զմի քահանայ` Աբրահամ անուն. եւ զոմն տանուտէր Սքանտար անուանբ, յունվարի ԻԲ. յաւուր երեքշաբթու:

ՌԾԳ: Մեռաւ սուլտան Մահմատն, եւ եկաց սուլտան Ահմատն:

ՌԾԵ: Սով եղեւ ի Վան եւ յԱրզրում, եւ ոչ մնաց շուն եւ կատու, այլ եւ եկեր որդի զՀայր, եւ հայր զորդի, եւ ի սովոյ մեռանողաց ոչ էր հնար թաղման, վասն որոյ ի ս. Միաբանից եկեղեցւոյ բակն խոր փոս փորեցին. եւ ԷՃ. ոգի միանգամայն լցին եւ թաղեցին. եւ այսպէս առնէին: Այլեւ եղեւ այլ եւս սաստիկ սով ի Ստամպօլու մինչեւ Թարվէզ եւ ի Պաղտատ. եւ մինչ ի Տամուր Ղափուն, եւ կերին զշուն զկատու եւ զկենդանի եւ զմեռեալ մարդ: Գայլք զօրացան եւ զմարդիկ ուտէին, որք անուանեցան մարդագայլք:

ՌԿԳ: Առաջին Շահապասն զաջ Լուսաւորչին, եւ զքարերն Ս. Էջմիածնի տարաւ ի Սպահան:

ՌԿԶ: Սուլտան Մուստաֆան նստաւ:

Յետ Բ. ամսոց ձգեցին, եւ եդին զսուլտան Օսմանն: Շահապասն յԱգուլիս զտէր Անդրէաս քահանայն նահատակեաց վասն քրիստոսական հաւատոյն, եւ թաղեցին ի Խցաձորի եկեղեցին:

ՌԿԷ: Մեռաւ սուլտան Ահմատն, եւ նստաւ եղբայրն սուլտան Մուստաֆայն, Ճ. օր: Ձգեցին զՄուստաֆայն եւ եդին զորդի սուլտան Ահմատին սուլտան Օսմանն:

ՌԿԹ: Խեղդեցին զսուլտան Օսմանն:

ՌՀ: Յունվարի ԺԴ. ծովն ի Ստամպօլ պաղեցաւ. եւ մարդիք գնային ի վերայ:

ՌԾԱ: ԶՄուստաֆայն կրկին եդին թագաւոր, եւ նստաւ ՃԾ. օր:

ՌՀԲ: Նստաւ սուլտան Մուրատն սեպտեմբերի:

ՌՀԴ: Յոգոստոսի ի գեօղն Համփայ, որ կոչի Քապիկ` կին մի ծնաւ զմեռած զաւակ Բ. գլխեան, մինն մարդոյ եւ միւսըն հորթոյ եւ մարմինն բովանդակ հորթոյ. ոտքն կճղակն եւ ագին:

Վրացի Մովրովն կոտորեաց զհեծեալս բազումս Ղզլբաշին. եւ զՂաւչղախանն եւ զԵտուֆեանն եւ զՂազաեանն:

ՌՀԶ: Ղզլպաշն դարձեալ եկն ի վերայ Վրացւոց. եւ նոյն Մովրովն կոտորեաց զհեծեալսն. եւ սպան զՇահպանտախանն, զԱմիրկունայ խանն, զՍէլիմ սուլտանն:

Մոսէս վարդապետն էառ հրաման Շահապասէն եւ սկսաւ շինել զպարիսպն Ս. Էջմիածնի. եւ գնացեալ ի Սպահան` եբարձ զճ. թուման ղապալէն Ս. Էջմիածնի:

ՌՀԹ: Նիկօլ եպիսկոպոսն Լեհու արար զդաւանութիւն եւ յինքն գրաւեաց զեկեղեցիսն Հայոց:

ՌՁԱ: Ի վերայ Սելենիկու մոխիր տեղաց Գ. օր եւ Գ. գիշեր: Ի լեհ խաշնամահ անկանի ումեմն. եւ նա հայհոյէ զԱստուած եւ ասէ. «երբ սպանանես` եկ եւ կերե: Ուստի պատուհասեալ շուն դառնայ ինքն եւ զիւր սատակեալ խաշինսն ուտէ:

Մեռաւ Մոսէս կաթուղիկոսն եւ թաղեցաւ ի Կոզեռն` մօտ Կոզեռ վարդապետին, մայիսի ԺԴ:

ՌՁԲ: Յունվարի ԺԳ. զՓիլիպպոս վարդապետն օրհնեցին ի կաթուղիկոս ս. Էջմիածնի:

ՌՁԳ: Մոլորեցան Յոյնք, եւ արարին զծռազատիկ: Իսկ Հայք, Հապաշք, Ասորիք եւ Ղփտիք ուղիղ կային:

Սուլտան Մուրատն ԷՃՌ. աւ գնացեալ էառ զԵրեւան, յինն օրն, եւ եկեալ սուրկուն արար:

ՌՁԵ: Շահսեֆին եկեալ էառ զԵրեւան;

ՌՁԷ: Սուլտան Մուրատն էառ զՊաղտատ դեկտեմբերի ԺԳ. օրն զերկուշաբաթ:

Փիլիպպոս կաթուղիկոսն խնդրեաց ի Շահսեֆոյն զաջ Լուսաւորչին եւ ի Սպահանայ եբեր յԷջմիածին:

ՌՁԲ: Մեռաւ սուլտան Մուրատն. եւ նստաւ եղբայրն իւր սուլտան Իպրահիմն:

ՌՂ: Շարժ եղեւ ի Թարվէզ եւ յիւր շրջակայսն. եւ փլաւ Շամղազանն եւ ուստայ շէկիրտ ամարաթին:

ՌՂԱ: Մեռաւ Շահսէֆին. եւ նստաւ որդին երկրորդ Շահաբասն: Երեկ մարախ յերկիրն Երեւանու: Սուլտան Իպրահիմն խափանօք էառ զմասն ինչ ի Կրիտու. եւ յետ ԻԸ. ամաց տիրեաց բովանդակին:

ՌՂԷ: Շարժ սաստիկ եղեւ ի Վան եւ ի շրջակայսն իւր. եւ եկեղեցիք եւ մզկիթք բազումք փլան. եւ կէս պարսպի քաղաքին: Մաղուլ արարեալ զսուլտան Իպրահիմն եւ յետոյ սպանին. եւ եդին ի տեղի նորին զիւր որդի սուլտան Մահամէտն: Երկրորդ Շահապասն էառ զՂանդահար:

Զզլպաշի զօրքն ի Թիֆլիզու գնացին ի Կախէթ ի վերայ Թամրազ թագաւորին Վրաց. եւ սպանին զորդի նորա զԴաւիթ. եւ ցցեցին զգլուխ նորա ի ձողի. եւ զպայրաղն իւր խաչովն կախեցին գլխի վայր եւ անցուցեալ ի մէջ Թիֆլիզու տարան առ թագաւորն իւրեանց:

ՌՃ: Կաթուղիկոսն Փիլիպպոս ել յԷջմիածնայ գնալ յԵրուսաղէմ. շրջելով ամ մի բոլոր ի Հոռոմացտուն:

ՌՃԱ: Եմուտ յԵրուսաղէմ. եւ զյատակ ս. Յակոբայ գոյնզգոյն քարամբք սալակապեաց, եւ զաւագ բեմն բարձրացոյց, եւ եկն ի ըՍտամպօլ. եկաց մի ամի(ս). եւ վճարեաց ԼՌ. ղռուշ պարտս եկեղեցեացն: Նիկոօլ եպիսկոպոսն Իլովու եկեալ ի Ստամպօլ՝ արձակեցաւ ի բանադրանաց:

ՌՃԳ: Էջմիածնի զանկակատունն սկսան շինել:

ՌՃԴ: Մարտի ԻԵ. մեռաւ կաթուղիկոսն Փիլիպպոս. հինգերորդ կիրակէին քառասանորդաց. եւ թաղեցաւ Լ. մարտի. յեկեղեցի սրբուհւոյն Հռիփսիմէի: Յապրելի Ը. ի ծաղկազարդին օրհնեցաւ Յակոբ վարդապետն Ճիւղայեցի կաթուղիկոս Էջմիածնի:

Նահատակեցաւ ի Մարաց ոմն Հայ Աւետիս անուանբ, եւ երկնայնով լուսով փառաւորեաց զնա Աստուած:

ՌՃԶ: Մեռաւ ի Թօխաթ Ճիւղայեցի Սիմոն վարդապետն, որ քերականութեան եւ արտաքնոց գիտող ասիւր. եւ հակաճառող ընդդէմ ազգաց. որպես յիշէ Կղեմէսն:

ՌՃԷ: Ապրելի Ա. Սեւանայ կղզոյ առաջնորդ Բարսեղ վարդապետն մինչ կոտորէր զսառից ծովուն վասն ճանապարհ առնելոյ ափին, Զ. ոգւովք, հողմն կուտեալ զալիսն սառիւք, եւ սուզեցան ի խորս, վարդապետն եւ աբեղան, եւ Բ. աշխարհականք: Իսկ սարկաւագն, եւ Ա. աշխարհականն զերծան:

ՌՃԺԴ: Երեւեցաւ աստղ մի գիսաւոր։