Աշխարհացոյց

Նախ քան զամենայն խնդրեսցուք եղեալքս զԷն () եւ ապա զ՚ի նմանէ եղեալս, զի թէպէտ արարածքս պատճառ լինին գիտութեան արարչին, զի յարարածոցս ճանաչի արարիչն ըստ Պաւղոսի թէ «Աներեւոյթք նորա ի սկզբանէ արարածովքս իմացեալ ճանաչիե, եւ ըստ Դաւթի թէ «Երկինք պատմեն զփառս Աստուծոյ», այլ առանց գիտութեան արարչին անօգուտ է գիտութիւն սոցա, այլ թէ վասն Աստուծոյ գիտութեան լինի գիտութիւն սոցա, զի արարածովքս ճանաչեն զարարիչն, յայնժամ կարի գեղեցիկ է քննութիւն գոյիցս:

Արդ ինքն Աստուած անպատճառ է եւ ինքն է բնութեամբ բարի եւ միայն իմաստուն. Հայր եւ Որդի եւ սուրբ Հոգի. Հայր` ծնօղ, Որդի` ծնունդ ի Հօրէ յառաջ քան զյաւիտեանս եւ սուրբ Հոգին` բղխումն ի Հօրէ անսկզբնաբար: Մի բնութիւն է երից անձանցն, անձամբ եւ անուամբ յատկացեալ են եւ էութեամբ միացեալ, զուգափառ եւ համապատիւ, մի աստուածութիւն եւ մի կամք (ԱԲԳԴԵՁԹԺԻՂՃ) եւ մի թագաւորութիւն:

Ոչ կամեցաւ ինքն միայն վայելել զիւր առատ բարին, այլ շարժեալ սիրով յիւր բարի կամացն, եւ գոյացոյց զարարածս զիմանալիսն եւ զգալիս, եւ է ինքն միայն անեղ, եւ յետ նորա ամենայն եղականք են:

Նախ խորանն անմատոյց, ուր կայ աթոռ աստուածութեանն, որ ի վեր է քան զամենայն էութիւն, եւ ոչ ոք կարէ յեղական արարածոցս մատչել կամ մտանել ի խորանն այն. այլ ինքն միայն կայ սուրբ Երրորդութիւնն բնակեալ ի լոյս անմատոյց:

Եւ յետ նորա հրեշտակաց կայանքն: Նախ Աթոռոց դասուն եւ Սերովբէիցն եւ Քերովբէիցն, որ հանապազ կան ի փառաբանութիւն Աստուծոյ, զի տեսանեն հանապազ զփառս աստուածութեանն եւ կապեալ կան ի սէր Նորա եւ ոչ կամին զհեռանալն ի նմանէ, ոչ տեղական հաստումն, այլ կալմամբ եւ սիրով. զի անմարմին բնութեան տեղի ոչ ասի, այլ է տեղիք նոցա կամքն եւ սէրն, զի ուր եւ կամին անդ լինին: Եւ այս Գ. դասս տեղեաւ եւ փառօք մի են: Եւ յետ նոցա Տէրութեանց, Զօրութեանց եւ Իշխանութեանց դասքն միջին քահանայապետութիւնք, եւ յետ սոցա Պետաց, Հրեշտակապետաց եւ Հրեշտակաց դասքն վերջին քահանայապետութիւնք: Այս Զ. դասքս զանազանին տեղեաւ եւ փառօք եւ ոչ բնութեամբ, զի բնութիւն մի է ամենեցուն, այլ փառօք զանազանին, որպէս մարդիկ ամենեքեան մի են բնութեամբ, այլ փառօք զանազանին. զի ոմն թագաւոր է եւ ոմն իշխան եւ ոմն քաղաքապետ եւ այլն ըստ կարգի: Եւ է կայանք նոցա լուսեղէն երկինքն, որ հաստատուն կայ եւ անշարժ:

Եւ ապա ջրեղէն կամարն հաստատեալ բանիւ արարչին: Եւ նա շարժի անդադար ըստ նմանութեան անուի եւ կոչի սա առաջին շարժուն: Եւ յետ սորա հաստատութեան երկինքն, որ ունի անթիւ աստեղս, որ գնդաձեւ շարժի որպէս զքար ձիթաղացին, եւ ի վերայ Բ. բեւեռաստեղացն, եւ ի ԻԴ. ժամն մի անգամ շրջի, ոչ նման ջրեղէն կամարին:

Եւ յետ սոցա Է. մոլորականաց գօտին, որ իւրաքանչիւր ոք ի նոցանէ ունի մի մոլորական: Եւ, վերինն է Երեւակն, Լուսնթագն Հրատն, Արեգակն, Լուսաբերն, որ է Արուեսեակն, Փայլածուն եւ Լուսինն ի ներքոյ ամենայնի, զոր Պարսիկք կոչեն անուն սոցա Զոհալ, Մուշթարի, Շամս, Զօհրա, Մառեխ, Աւտարիտ եւ Ղամար:

Եւ ապա յետ սոցա Դ. տարերքն, որ գնդաձեւ պատեալ են զմիմեանս: Առաջին բոլորակութիւն հրոյն, որ պատեալ ունի զամենայն տարերս, ապա օդն, եւ ապա ջուրն, եւ ապա երկիրս ի ներքոյ ամենայնի եւ ի մէջ ամենեցուն:

Եւ զերկիր, զի անշարժ կայ, այլայլական արար Աստուած, զի մի' աստուծութեան կարծես տացէ վասն պիտոյիցն որ ի նմանէ բղխէ:

Եւ երկինքն, զի անապական է, շարժական արար Աստուած, զի մի' վասն անապականութեան Աստուած համարեսցին, այլ ի շարժականէն զշարժօղն իմասցին, որ անշարժ գոլով շարժէ զարարածս ի կեանս եւ ի փրկութիւն. զի զգալի բնութիւն ոչ շարժի յինքենէ որպէս զքար ջրաղացին, այլ յայլմէ ինքնաշարժ բնութենէ: