ՅԱՌԱՋԱԲԱՆ
Ի
դժուարին
գործս`
որ
միայն
հանճարաւորացն
եւ
ճարտարագունիցն
պահի,
արդարեւ
յանդգնութիւն
է
յոյժ
տկարագունին
՚ի
բանս
եւ
անվարժելոյն
յարուեստս,
որ
չճանաչելով
զոյժ
եւ
զկար
իւրում
մտաց
եւ
առ
ոտն
զարուեստին
օրէնս
տապացեալ`
ձեռնամուխ
լինի։
Բայց
սակայն
զօրութիւն
սիրոյ
առաւելագունի`
բազում
անգամ
գեղեցիկ
յանդգնութիւն
ուսուցանէ
այնպիսի
տկարեցելոյն,
որ
չէ
անծանօթ
զանձնէն,
եւ
քաջալերս
տայ
նմա
լինել
անվեհեր
միջամուխ
՚ի
յայնս։
Եւ
եթէ
ընդ
այս
յորդոր
սիրոյն
եւ
ձեռն
վերին
սատարեսցէ`
առաւել
եւս
զօրութիւն
զգենու
յայնժամ
տկարացելոյն
ոյժ
եւ
հաստատի
յուսով։
Այո՛
վկայեն
առ
այս,
որ
ըստ
հոգւոյն
խօսին.
զի
տկար
եւ
անիմաստ
ոգւոյն
հնար
է
առնել
գործ
ինչ
փոքր
համեմատ
ինքեան,
եթէ
չլինիցի
յանձնապաստան
՚ի
զօրութիւն
մտաց
իւրոց
յուսացեալ.
եւ
թէ
առնիցէ
ինչ,
որչափ
օժանդակեաց
նմա
վերին
զօրութիւն`
չպարծիցի
նա
յայժամ
իբրեւ
անձին
զօրութեամբ
արարող
նմին,
այս
է
զառեալն
յայլմէ
զօրութենէ
զլանալով`
իւրում
հանճարոյ
գիւտ
համարիցի
զոչ
գործեցեալսն
յիւրմէ.
հապա
սրտիւ
եւ
բերանով
խոստովան
լինիցի
ըստ
առաքելոյն
զգնալն
կաղին
վերնային
զօրութեան
տալ
եւ
ոչ
իւրում
անձին։
Եւ
այս
խոստովանութիւն
ոչ
նմա
եւ
եթ
պարտ
է
այլ
եւ
ամենայն
մարդոյ,
եւս
եւ
զօրաւորագունին
՚ի
բանս։
Է՞ր
վասն։
Զի
մարդկային
զօրութիւն
մուրացիկ
է
եւ
ապիկար
եւ
կարօտ
յամենայնի
արարողին
զօրութեան,
եւ
ըստ
իմաստնոյն
՚ի
ձեռին
նորա
եմք
եւ
մեք
եւ
բանք
մեր
եւ
ամենայն
հանճար
եւ
գործոց
խելամտութիւն։
Ընդ
այս
ձեռնտուութիւն`
երեք
ինչ
շարժառիթք
եղեն
մեզ
առ
այս.
Սէր
հայրենեաց,
յորդոր
եւ
երախտիք
Բարերարին,
եւ
օրինակ
Մեծահանճար
Քերթողին
Բագրատունի։
Զօրութիւն
սիրոյ
հայրենեաց
այնչափ
բռնացաւ
յիմ
վերայ,
մինչեւ
հան
եւ
յափշտակեաց
յինէն
՚ի
պանդխտելոյս
զոգիս
իմ
եւ
սիրտ
եւ
տարաւ
այսպիսեօք
՚ի
հայրենին,
եւ
անդ
՚ի
ցանկալի
վայրս
նորին
ճեմեցուցեալ`
զիս
շատ
լացոյց.
եւ
՚ի
տեղիսն,
յորում
արտասուեցին
իմ
աչք
եւ
քոյդ
արտասուելոց
են,
ո՛վ
ընթերցող,
եթէ
եւ
դու
իբրեւ
զիս
ըմբռնեցիս
նո՛յն
կապանօք
սիրոյ
հայրենեացն
եւ
քո
սիրտ
եւ
ոգին
՚ի
քէն
ելցեն
եւ
ընդ
իմոյն
գնայցեն
անդր։
Բայց
ես
աղաչեցի
զսէրն
այն
զիս
միայնակ
չվարել.
այլ
եւ
ընդիս
զհամօրէն
մանկունս
Արարատեան
աշխարհին,
որ
զատեալք
՚ի
մայրենի
ծոցոյն`
ցան
եւ
ցիր
կան
ընդ
քառանկիւն
կողմունս
տիեզերաց
եւ
կարօտ
են
իբրեւ
զիս
եւ
նոքին
դիմաց
հայրենւոյն։
Առ
որս,
ինձ
այնպէս
թուի
թէ
անդուստ
զիս
հրաւիրակ
առաքեաց
հայրենեացն
անուշակ
սէր
ձայն
տալ
եւ
ժողովել
այսպէս
եւ
լինել
նոցա
Սուրէն
իմն,
ոչ
հանգոյն
նմին
զորդւոց
զձեռանէ
եւ
եթ,
այլ
եւ
զհամօրէն
հայկեան
մանկտւոյն
զմտաց
եւ
սրտին
զձեռանէ
կալեալ
շրջեցուցանել
ընդ
բնակութիւնս
նախնեաց
մերոյ
եւ
ցուցանել
զաւերակս
մեծամեծ
քաղաքացն,
որ
շէնք
էին
երբեմն
եւ
մարդաշատք.
զտեղիսն
ասպարիսաց,
յորում
անկան
վեհ
քաջազունքն
մեր
վասն
մախանաց
եւ
ոմանց
անմիտ
շահախնդրութեան
եւ
արտասուախառն
հեծեծանօք
պատմել
նոցա
զվրիպանսն,
որոց
վասն
անկաւ
ազգն
մեր
յայնժամ
՚ի
ծառայութեանն
թշուառութիւն։
Իցէ՞,
զի
եւ
նոքին
առցեն
այսու
զանձկութիւն
սրտից
իւրեանց
եւ
կամ
իբրեւ
աչօք
՚ի
մօտոյ
դիտեալ
զողորմելի
պատկեր
հայրեանց`
ճմլեսցին
սրտիւք
եւ
լայցեն
ընդիս
եւ
գութ
շարժիցի
նոցին
՚ի
սիրտ
այցել
այնպիսում
տառապելոյ։
Չկամիմ
շատաբանել
զուժգին
սիրոյն,
որով
վարեցաք
մեք
՚ի
սմին
եւ
զի
զգաս
դու
զայն
յանձինդ,
եթէ
սիրով
եւ
ոգւով
իմ
ընթեռնուցուս
զայս։
Իսկ
երախտիք
եւ
յորդոր
Բարերարին
իմոյ`
այն
եղեւ
մեզ.
զի
ժողովեաց
զօտարս
առ
շքով
իւրում
թեւոց
եւ
այնչափ
սիրեաց
եւ
դիւրութիւն
ետ,
մինչեւ
մոռնալ
պանդխտելոյս
զնժդեհութեանն
թշուառութիւն
եւ
բանալ
զիւր
վշտօք
լռեցեալ
լեզուն
՚ի
յերգ
եւ
երգել
զայս
զօրէն
թռչնոյ
նստեալ
՚ի
վերայ
հանգուցիչ
նորին
ոստոց։
Այսպիսում
բարերարի
եւ
պաշտպանողի,
զի՛նչ
փոխարէն
վայել
էր
հատուցանել,
ասացէք,
որ
ճանչել
փութայք
զերախտագիտութիւն,
եթէ
ոչ
զայս
միայն,
՚ի
պսակել
եւ
հիւսել
զնորին
անուն
ընդ
այլ
Մեկենասացն
դաս
եւ
ցուցանել
զնորա
ոգւոյն
հայրենասիրութեան
չափ,
որ
ինեւ
ոչ
միայն
զորդեական
դաստիարակել
կամեցաւ.
այլ
եւ
այսու
զբոլոր
մանկտիս
Թորգոմեան
՚ի
հայրենասիրութիւն
վառել։
Ասել
կայ
արդ
առաջի
մեր
եւ
զօրինակէն
Բագրատունւոյ
քերթողաբան
Հօրն։
Որպէս
ցուցաք
վերագոյն
թէ
հայրենեացն
սէր
վարեաց
զմեզ
ընդ
մանկտւոյն
յինքն.
սակայն
պիտոյ
եղեւ
մեզ
անդանօր
այնպիսի
քնար
իմն
առ
՚ի
հարկանել
զայն
ընդ
ճեմելն
մեր
՚ի
հայրենեացն
վայրս,
որոյ
ձայն
քաղցր
եւ
անոյշ
լսէր
անդ
հանգուցեալ
ականջաց
քերթողահարցն
մերոց
Սահակայ,
Մեսրովպայ
եւ
Մովսիսի։
Եւ
առ
այս,
նախաշաւիղ
ընթերցող
եղեւ
առաջի
մեր
նոյն
Հայկական
տաղաչափութեան
հմուտ
եւ
սիրող
ոգին,
եւ
ուսոյց
զայս
քնար
ընտրել
եւ
առնուլ
ընդ
մեզ.
զոր
արդարեւ
ընդ
հնչեցուցանելն
անդ`
անոյշ
թուեցաւ
նոցին
ականջաց`
ճանաչելով
զընտանի
եւ
զհամբոյր
ձայն
լռեցեալ
երգոցն
իւրեանց
եւ
ցնծագին
իսկ
ոգւով
՚ի
յերկինս
եւ
պսակս
հիւսեալ
առաքել
անդուստ
նոր
պնդողին
զաղիս
թուլացելոյ
նոցին
նուագարանացն։
Եւ
մեք,
որ
ոգւով
չափ
սիրող
գտաք
աննախանձաբար
նորին
իրաւացի
ընտրողութեան`
կամեցաք
ընդ
նմին
օժանդակել
առ
՚ի
պնդել
զայն
հաստատուն
եւ
տկար
մատամբ
մերով
ընդ
զօրաւորագունին.
զի
մի
այլ
եւս
թուլասցի
մինչեւ
՚ի
յաւիտեան,
եւ
ոչ
միայն
բանիւ
վկայ
լինել
առ
այս,
այլ
եւ
դուզնաքեայ
այսու
արդեամբք
ծանուցանել
ամենայն
Հայասեռ
բանասիրաց
զյարգ
եւ
զազնուականութիւն
հնագունի
տաղաչափութեանն
և
մանկտւոյն
քմաց
մատուցանել
փոքրիկ
ճաշակաւս
զքաղցրութիւն
եւ
զանուշութիւն
նորա
ընդ
առաջնոյ
մատուցանողին
մեծագոյն
եւ
լի
ճաշակաւն։
Մնայ
մեզ
արդ
պատասխանել
այնոցիկ,
որ
գուցէ
յանկատարէս
զկատարելագոյնն
պահանջել
կամիցին
եւ
բերանով
իսկ
խոստովանել
զթերութիւն
անարուեստ
յօրինուածոյս.
զի
թերեւս
ազատ
կացուսցեն
զմեզ
ներողամտութեամբ
կաճառք
հմտագոյն
քննաբանից։
Անշուշտ
խորագոյն
փափագ
հայրենասիրին
ստիպեն
զնա
ասել
ցմեզ,
թէ
բարւոք
եւ
լաւագոյն
եւս
լինէր,
եթէ
ընդ
ամենայն
աշխարհ
Հայաստանեայց
լայն
բոլոր
տեղիս
շրջիլ
այսպիսեօք.
որ
արժանի
էին
երգոց
եւ
մանաւանդ
զսիրտ
եւ
զյօժարութիւն
մանկտւոյն
՚ի
հայրենասիրութիւն
զարթուցանելոյ։
Առ
այդ,
զի՛նչ
քեզ
պատասխան
տացից
սիրաբար,
ո՛վ
հայրենափափագ
ոգի,
եւ
միթէ
դու
զգործ
Մովսիսին
յինէն
՚ի
տկարէ՞ս
պահանջել
կամիս.
քանզի
նորա
սրաթռիչ
մտաց
էր
միայն
եւ
թեւոց
այդպիսեաւ
ըստ
հայցուածոց
քում
հատանել
անցանել
ընդ
մեր
լայնածաւալ
աշխարհն,
որ
քերթողն
էր
եւ
ամենիմաստ
արուեստիւն
եւ
կատարելագոյն
յարմարութեամբ
պերճացեալ,
որ
հայրենի
տեղեացն
եւ
վայրեացն
դիտող
էր
ճշգրիտ
եւ
քաջ
տեղեկագոյն.
եւ
յընդարձակ
միտս
իւր
մթերեալ
ունէր
զայն
ամենայն
նիւթս,
որ
միանգամ
պիտոյ
լինէր
՚ի
յօրինել
զայդ.
զոր
հայցես
դու
յինէն։
Ուստի
եւ
քաջ
ճանաչելով
զչափ
հարստութեան
մեր
աղքատիկ
մտաց`
յայսչափ
տեղիս
միայն
կարողացաք
ճեմել,
որ
մեզ
եւ
մանկտւոյն
ընտանի
եւ
ծանօթագոյն
էին.
եւ
այն`
ոչ
այնչափ,
որչափ
արժան
էր
եւ
օրէն,
այլ
հարեւանցիկ
տեսութեամբ
միայն։
Բայց
թէ
կամ
իցէ
ուշմագունիդ`
կարէ
եւ
սակաւուքս
՚ի
մնացեալսն
ճեմել,
այսինքն
աւերակօք
Անի
քաղաքին
եւ
զայլ
աւերակեալ
քաղաքս
դիտել,
քանզի
նոյն
ողբք
նորին
յարմարի
եւ
՚ի
դիմաց
ամենայն
աւերակելոյն։
Այլ
երանի
էր
մեզ,
եթէ
այսու
անկատարութեան
յանցանօք
պրծեալ
լինէաք
յատենէ
քննողաց
եւ
չյաւելուլ
ընդ
այս
զայլ
իմն
եւս,
որ
է
անցանել
թէ
ոչ
բազմօք`
գուցէ
իւիք
իւիք
զծանր
օրինօք
արուեստին
քերթողական։
Բայց
միթէ
անարուեստիս
բանից
թերութիւն
իբրեւ
քերթողի՞
դատիցի.
եւ
կամ
ընդ
յօրինելն
զայսոսիկ`
հանճար
մտա՞ց
եղեւ
ինձ
առաջնորդ,
եթէ
սիրտն
եւ
սէր.
զայս
դու
ինքնին
կարես
որոշել
՚ի
վերծանելդ
քո։
Եւ
ընդէ՞ր
այս։
Քանզի
յիս
ցամաք
եւ
անջուր
գոլով
ակն
աղբեր
մտաց
բանածնունդ.
եւ
յորդագոյն
յոյժ
սիրոյն
եւ
սրտին.
վասն
այնորիկ
եւ
՚ի
նոցունց
ականէ
կամեցայ
յաւէտ
բղխեցուցանել
զայս։
Ուստի
եւ
ուժգնութիւն
բռնագունիցս
այսոցիկ
՚ի
բաց
վտարեաց
յինէն
զմտաց
առաջնորդութիւն
եւ
վարեալ
զիս
թափով
յընթացս
սորին`
ետ
հարկաւ
անցանել
զարուեստին
օրինօք.
եւ
զի
բուռն
է
սիրոյ
եւ
սրտին
զօրութիւն
եւ
չկամի
բազում
անգամ
հպատակել
օրինաց
մտաց։
Այլ
թէպէտ
յայսոցիկ
կատարելութեանց
թերացեալ
գտանիմք
յերկասիրութեանս
այսմիկ,
սակայն
ոչ
՚ի
լի
հայրենասիրութենէ.
զոր
գրեթէ
իբր
զկենդանի
պատկեր
տպաւորեալ
եմք
՚ի
սմին
ընդ
որ
հայել
ուրուք
եւ
յանձին
չզգալ
ինչ,
յիրաւի
չէ
նա
՚ի
կարգի
հայրենասիրացն։
Ընդ
այս
եւ
զհայկական
ոգւոյն
համեստութիւն
եւ
զգեղեցիկ
դպրութեան
շնորհ
ոչ
երբէք
մոռացեալ
եմք.
զոր
թողուլ
եւ
մոռանալ`
արդարեւ
արտաքոյ
մնամք
յաշակերտութենէ
նախնեացն
եւ
դատապարտիմք
իրաւամբք
յայնցանէ,
որ
նախանձաւորքն
են։
Եւ
առաւել
քան
զսոսին
դուն
գործեցաք,
ոչ
այնչափ
՚ի
հայրենեացն
սէր,
որչափ
՚ի
կրօնասիրութիւն
եւ
յառաքինի
վարս
վառել
զմանկտիս.
զի
առանց
այսոցիկ
չկարէ
ոք
լինել
ճշմարիտ
հայրենասէր։
Վասն
որոյ
առ
՚ի
ոչ
ստուերօք,
այլ
ճշգրիտ
կերպարանօք
բանից
զնոսին
՚ի
հայրենասիրութիւն
յորդորելոյ`
մտադիւր
յօժարութեամբ
խառնել
ջանացի
միշտ
յանմահութիւն
սորին
զանուշաբեր
եւ
զհամեմիչ
աղն.
զի
մի
խոտան
ճաշակելեաց
կրօնասէր
ոգւոցն
թուիցի
ու
զզուիցին
յայսմանէ
եւ
մեք
երեւեսցուք
յայնժամ
շաղփաղփ
ու
շաղակրատ։
Եւ
թէպէտ
՚ի
բազում
ուրեք
դեգերեալ
եմք
զնիւթովք
զուարճալի,
զայն
՚ի
սիրոյ
մանկտւոյն
ստիպեցաք
առնել
խաղալով
ընդ
նոսին
եւ
կամ
իբրեւ
զփափկիկ
կերակուր
ջամբեալ.
զի
ըստ
մանկական
քնքուշ
բարուց
ախորժիցին
տակաւ
տակաւ
եւ
զմերձ
եղեալ
հաստատուն
կերակուր
խրատու
եւ
համեստութեան
ճաշակել։
Եւ
այնպիսի
սեղան
իմն
յամենայն
սրտէ
վաստակեցայ
կազմել
զայս,
յորում
երկու
հասակացն
եւս,
այսինքն
զուարճասիրացն
եւ
համեստ
բանից
փափագողացն`
խորտիկ
անուշահամ
ըստ
քմաց
գտանիցի.
առ
որս
ախորժանօք
բերիցին
եւ
վայելեսցեն
սրտիւ
շնորհակալու
եւ
գոհ
լիցին
ոչ
յինէն
՚ի
յանարժան
սպասաւորէս
այսմ
սեղանոյ,
այլ
՚ի
պարգեւողէն
կերակոցն,
որոյ
է
ամենայն
ինչ`
կերակուրն
եւ
սպասաւորն։
