Հրաւիրակ Արարատեան յօրինեալ ի չափս հայկականս

ՀՐԱՒԻՐԱԿ ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ. ՆՈՒԱԳ ԱՌԱՋԻՆ
       ՆԱԽԱԴՐՈՒԹԻՒՆ ԱՌԱՋԻՆ ՆՈՒԱԳԻՆ
       ՅԱՌԱՋԻՆ մասին այսմիկ` հրաւիրէ զմանկտիսն նախ ՚ի դրախտն եւ անդուստ հանեալ շրջեցուցանէ զվայրօք պանդխտութեան նախաստեղծիցն եւ որդւոց նոցին Կայենի եւ Աբէլի. ածէ ապա յԱյրարարատ եւ առ եզեր Երասխայ գետոյն ճեմեցուցեալ սակաւ ինչ` դարձուցանէ ՚ի դաշտս եւ յանմշակ արտորայս եւ ՚ի դաշտախիլ այգիս եւ բուրաստանս ծաղկոցաց. հանէ ապա ՚ի լերինս Այրարատու. եւ տանի յետոյ ՚ի Մասեաց ոտս. յորում եւ նկարագրութիւն շարժմամբ կործանելոյ Ակոռոյ գեղջն եւ դրուատ ոսկեղէն դարուն Նոյի։
      
       ՆՈՒԱԳ ԱՌԱՋԻՆ
       Առ քեզ արեւելեան առ պերճ աշխարհըդ Հայաստան
       Հրաւիրեմ ըզքոյդ մանկտիս որ արդ ՚ի քէն կան հեռացեալ.
       Ոյց, գիտեմ, յոյժ կարօտիս որպէս ըզմայր որդեկորոյս
       Նազելի դիմաց նոցին մնացեալ կարօտ քո ընդ երկար։
       Առաւել եւ քան ըզմայրդ քեզ կարօտին եւ քո մանկունք.
       Ոյք ահա թէ ոչ ոտիւք գէթ անձկայրեաց սըրտին սիրով
       Գալ ճեմել ՚ի հայրենւոյդ վայր տարփատենչ եւ վայելուչ
       Իբր ՚ի վարձու զիս գրաւեցին լինել նոցա ինձ առաջնորդ։
       Այլ զիա՛րդ ՚ի հեռուստ ես կարացից դիտել ըզքեզ.
       Որ յիմոյս աւասիկ ծածկիս աչացս անտեսութեամբ.
       Կամ զի՛ հնար է ճեմել ինձ ՚ի ցանկալի վայրըդ համայն
       Մինչ եւ ես իբրու զնոսին ՚ի քո ծոցոյդ զատեալ կամ այժմ։
       Հընչեցէք ապա հողմունք որպէս Նոյեան անդ ՚ի դարուն,
       Զիս ՚ի թիւս առեալ տարայք ՚ի յԱյրարատ իմ հայրենին.
       Եւ ընդիս թեւօք սըրտից թռուցեալ եկայք, հայկեան մանկունք,
       Եկայք դուք տան Թորգոմայ, ո՛վ տարագոյն զարմք եւ զաւակդ,
       Որ ընդ ոլորտս աշխարհի կայք տարածեալ դըժբախտաբար։
       Ահա ըզձեզ հրաւիրեալ տանիմ այսու ի հայրենին.
       Ուր ըզձեր ըզձեռանէ կալեալ սիրով ճեմեցուցից
       Ի հեռուստ իբր ՚ի մօտոյ դիտել զաշխարհըն հայրենի,
       1
       Ում սըրտիւ կարօտագոյն տարփայք յաւէտ դուք ՚ի բացուստ։
       Կամիմ ըզձեզ, նախ, մանկունք, ածել ՚ի վայրըն հրաշաբեր
       Ի դրախտն ադենական զոր տընկեցին արարչին ձեռք
       Մարդոյն առաջնաստեղծ շնորհեալ վիճակ ամենազուարճ։
       Դուք արդ մըտէք համարձակ դրախտիս ընդ դուռն անպահապան
       Ճեմեցէք նախարքային ՚ի յարքունիս արարչակերտ,
       Ուր ՚ի գահ գերամբարձ ՚ի բազմէր Ադամ շըքեղակերպ,
       Ուր ճեմէր ճոխ փառաւոր ընդ դըշխոյին ամենագեղ։
       Զի՞նչ հըրճուանս կրէին, ՚ի սիրտ մինչ նոր չըքնաղ էր վայր սորին
       Երկոքին սիրահարուստ աստուածազոյգ պըսակաւորք.
       Ընդ ծառովք տիրատունկ եւ աղբերօք հեզահոսան.
       Նազելի կերպիւ ճեմեալ զուարճանային փոփոխ սիրով։
       Դարձընթաց առ նորօք հոյլք անասնոց միշտ անփախուստ.
       Եւ գազանք ամեհիք համբուրասէր էին բնութեամբ
       Եւ հուպ եկեալ քըծնէին ընտանեբար նոցին զոտիւք։
       Ոչ եղջերուն սըրընթաց խընդրէր տեղի զբարձունս լերանց.
       Ոչ երկչոտըն նապաստակ գընայր թաքչէր ՚ի սորս վիմաց.
       Ոչ ՚ի թռիչս խուճապէին եւ օդապար երամք հաւուց։
       Ե՞րբ էր այս, յայնժամ, մանկունք, մինչ ըզվեհին պատուիրանօք
       Չեւ էին անցեալ նոքին մերձեալ ՚ի ծառըն մահածու.
       Իսկ յորժամ անցին օձիւն, անցին անդէն եւ անասունքն,
       Որ իբրեւ զգառն էին հեզ, եղեն անսաստ եւ անողոք։
       Եւ ընդ նոցին մերկանալն ՚ի լուսանիւթ պատմուճանէն
       Մերկացաւ ընդ նոսին շոյտ եւ դրախտ նոցուն այս հրաշատունկ.
       Զի ոյց վասն էր զարդարեալ նոքին յիւրմէն վըտարեցան։
       Սակայն ո՛չ կորոյս իսպառ զիւր առաջին վայելչութիւնսն.
       Այսր են այժմ քառավըտակ մըշտահոսան գետք յորդաբուխ
       Եփրատ, Տիգրիս, Փիսոն, Գեհոն, որ գնան ՚ի մէջ Հայաստանեայց.
       Աստ բըխին բիւրակնեան այն բարեհամ եւ սառն աղբիւրք,
       Ընդ մարմանդ մարգագետինս խաղան գընան մանուածաւալ.
       Աստ եւ ծաղկունք բիւրազան բանին գեղով գունակ գունակ,
       Զհոտ բուրեալ անմահութեան տան ըզմայլիլ ճեմողին այսր։
       Զմայլեցարուք եւ դուք եւս որ աստ ճեմիք սըրտին ոտիւք,
       Եւ քաղեալ փունջ կապեցէք ՚ի զուարթ ծաղկանցս անուշահոտ.
       Երբ դառնայք ՚ի ձեր աշխարհ ընծայ տարջիք դըրախտիս պարգեւ։
       Նա ցըրտին եւ քաղցրահոս յաղբերակացդ առեալ ըզջուր
       Ըմպեցէք փափագանօք ձեր գովասցի սըրտից պասուք.
       Ծըծեցէք սիք անուշակ զոր ձեզ շընչեն հայոց լերինք.
       Յերակունըս խաղայցեն թեթեւ օդոցըն քաղցրութիւնք.
       2
       Որով գէթ ՚ի սիրտըս ձեր դիւր ըզգայցէք զհայրենւոյն սէր։
       Յադենեան դարաստանէս ելէք, մանկունք, եւ արտաքոյ
       Առ դրախտիւըս ճեմեսցուք ՚ի վայր պանդուխտ նախաստեղծիցն.
       Ուր յանմահ կենաց վարեալ վըտարեցան սրով բոցեղէն,
       Ընդ տեղւոյն Երանալի զվիճակ կալան թըշուառութեան։
       Որպիսի՛ ողորմ կերպիւ այսըր նորեկ պըսակաւորքն
       Ձեռըն միոյն ՚ի ծնօտին միւսոյն ՚ի ծոց ողորմագին
       Առընթեր նըստեալք միմեանց հանդէպ դրախտիս փակեալ դըրան
       Լային հառաչելով զտեղւոյն կորուստ երջանկաւէտ։
       Ի յաչաց, որ ոչ երբէք լացեալ էին յանտըրտում վայրն,
       Հոսանք աղի արտասուաց իջանէին հողոյս վերայ.
       Ա՛հ, անդրանիկ արտասուք առհաւատչեայ արտասուելոցս
       Սկիզբն առին յաչաց նոցուն ցօղել յերկիր անիծաբեր։
       Եւ երկիր, որ ի յամպոց ըմպէր անձրեւ զուարթացուցիչ
       Եւ չգիտէր յինքն ընդունել զդառըն վիժանս աչաց աղբեր
       Ուսանէր այնուհետեւ եւ զայն ըմպել իբրեւ ըզջուր։
       Զոր ըզկնի եւ տըրտմածին զաւակք նոցունց թըշուառական
       Թափելոց էին աստէն պէս պէս վըշտօք տաժանացեալ։
      
       Այս երկիր է, ո՛վ մանկունք, զոր մըշակեալ պանդըխտելոցն
       Ըզպարէն հայթայթէին վաստակաբեկ աշխատանօք։
       Ոչ գոյր աստ արօր եւ խոփ երկրագործին դիւրութեան պէտ.
       Վասն այն լալով ձեռօք, ո՛հ, բրէին զերկիր տատասկաբեր
       Խառնելով ըզքրտունս ընդ արտասուս որ առ յանցմանն։
       Այսըր երկունքն անիծից ըմբըռնեցին ըզնախամայրն,
       Եւ ծընաւ նա զանդրանիկն ՚ի մահ կըրսեր հարազատին
       Նախանձաբեկն ըզԿայէն նախկին լացողն ՚ի խանձարուրս։
       Աստ են նորին արիւնոտ այն անդաստանք յորս վաստակէր.
       Եւ լերինք, ուր ըզխաչինս իւր արածէր հովիւն Աբէլ։
       Մին յերկրին իւրոյ պըտղոց հանէր նըւէր տեառն Աստուծոյ,
       Այլ անհաճոյ գըտանէր զի ոչ ուղիղ բաժանէր մասն.
       Միւսն արդար պատարագիչն անարատ զոհ նըւիրելով
       Հաճոյանայր ընդունողին եւ ատելի լինէր եղբօրն։
       Եւ այնու ՚ի մախանաց նենգախոշոշ հարազատին
       Ըսպանեալ ՚ի դաշտի աստ անպարտ արիւն հեղոյր յերկիր.
       Արիւն` որ զգետնոյն հող քըստըմնեցոյց անդ զառաջինն։
       Քանի՛ յայնժամ կոծ եւ կըսկիծ նոր յաւելոյր ծնողացն ՚ի սիրտ
       Ընդ լինել դիահան սիրեցելոյ որդւոյն անմեղ.
       Որ անկեալ կայր անշըշունջ արիւնըռուշտ մըշակին յանդ,
       Եւ խաշինքըն հովուասէր, ա՛հ, անտերունջ մնացեալ այնպէս
       Ջայլէին բառաչելով ըզբոլորիւք հովուին իւրեանց
       Ողբակից լեալ Ադամայ եւ Եւային եղերամայր։
       Ա՛յ անիրաւ երկրագործ, զպասուք երկրիդ ծարաւելոյ
       Յանմեղուկ եղբօրդ արիւն դու շիջուցեր ոռոգելով.
       Քեզ միթէ ո՞չ էր շատ այս յորդագոյն դրախտիս վըտակք,
       Շատ էր երկրիդ, այլ ոչ ոք զնախանձ սըրտիդ շիջուցանել։
       Ի միտ առէք աստ, մանկունք, թէ զի՞ բուռն է նախանձուն կիրք.
       Կայենին ՚ի սիրտ մըտեալ չետ խընայել ՚ի համարիւնն.
       Երկերուք երկերուք դուք ՚ի նմանէ իբրեւ յօձէ.
       Եւ զգուշացէք փակել միշտ ընդդէմ նորին զդուռըն սըրտից.
       Եւ պահպան դիք դուք նըմին զակըն սիրոյն աննիրհելի
       Ընդ եղբօրն եւ ըզհոգին ՚ի ներքս անդէն ըսպանեալ։
      
       Պատրաստեալ ելէք յուղի արդ ելանեմք ՚ի յԱյրարատ
       Եւ ՚ի վիճակ սեպհական Արշակունեան վեհ արքայից։
       Դէտ ակն ՚ի վեր ամբարձէք հա՛ երեւի Մասեաց գագաթ,
       Եւ գըմբէթ Կաթուղիկէ եկեղեցւոյն երկնահանգէտ։
       Միոյն ՚ի գլուխ հանգչի տապանն ապրեցուցիչ արդար զարմին,
       Իսկ միւսոյն տէրունեան խաչն եւ ՚ի վերայ խաչեալն Աստուած.
       Մին եհան ՚ի գլուխ լերին անդրէն էած յաշխարհ թըշուառ,
       Միւսն ՚ի սուրբ լեառըն երկնից յարքայութիւն երանաւէտ.
       Ըզմիով շընչեն օդոց փըչմունք սաստիկ սառեցուցիչք,
       Ըզմիւսովըն հրացուցիչ հողմունք հոգւոյն քաղցրահոսան։
       Ինձ աստանօր չէ ՚ի դէպ զտապանն եւ զվեհ Կաթուղիկէն
       Այսպէսեաւ համեմատեան գերագունին յաւելուլ փառս։
       3
       Յայրարատ հասիք ահա մի՛ մնայք մանունք հրաւիրողիս,
       Դուք ձեզէն ճեմեցարուք ՚ի վայր սորին չընաշխարհիկ,
       Որ պարծի քան զայլ գաւառս գոլ գեղեցիկ ՚ի Հայաստան,
       Դիւր դաշտօք լայնատարած լերամբք պատեալ գեղեցկանիստ
       Որպէս այգի վայելուչ ցանկափակեալ շուրջանակի։
       Ի լերանց աղբիւրաբուխ յորդ վըտակունք յամէն կողմանց
       Իջանեն յիւր դաշտորայս արբուցանեն ըզդալարիս.
       Թողում ըզգետըն Երասխ որ գնայ ընդ մէջ ծովածաւալ
       Մեծամեծ բաշխեալ զառուս ջրասուն առնէ մըշակեալ վայրս
       Զայգիս եւ զբուրաստանս անդս եւ ածուս բրընձաբեր,
       Որ սիրէ զաճումն ՚ի ջուրս իբրու զեղէգըն ճանճասէր։
       Նա եւ շատ բամբակենիս որ գովելին է յերկրին բերս.
       Ոչ միայն հայոց մանկտւոյն բաւեալ ՚ի զգեստըս փափկանիւթ,
       Այլ եւ այլում աշխարհաց զոր բառնալով ուղտերամօք
       4
       Ի վաճառ տանէին զճոխ բեր երկրիս Արարատեան։
       Զայսպիսի քաջաբերուն եւ արգաւանդ զերկիր թողուլ
       Հառաչէր ցաւագին եւ լայր Արշակն յորժամ մեկնէր,
       Եւ թողոյր այլում եւ գնայր ըզբնիկ ժառանգ իւրում նախնեացն։
      
       Առ եզերօք Երասխայ ճեմեալ մանկունք յուշիկ յուշիկ
       Տեսէք պէսպէս ձըկունս համեղութեամբք զանազանեալ,
       Որ կայտիռ ածեալ խաղան ոչ ըմբռնէ զնոսին ուռկան.
       Զի ցանցորդք ուռկանաւորք, ո՛հ, սուգ առին եւ յԱյրարատ
       Որպիսեօք ՚ի Հրէաստան ըստ նախաձայն գուշակողին։
       Տեսէք եւ ջրասուզակ մամռախընդիր ըզմեծ թըռչունս
       Ըզկարապն անուշաձայն, սագ եւ ըզթանձրըն պարարուն
       Եւ պէս պէս եւ զայլ հաւուց հոյլըս շնորհեալ մարդկան ՚ի կեր,
       Որ ՚ի լուղ խաղան ՚ի ջուրս, ա՛հ, որսականք պակասեցան։
       Ո՛վ դուք թըռչունք, ՚ի խաղ գետոյս ՚ի մէջ խուռն եղեգանց
       Ածէիք ըղձուս բազում հանել ըզձագս եւ բազմանալ.
       Գեղջուկ մայրըն մանկասէր գայր ժողովէր տանէր ըղձուս,
       Եւ ձըւազեղ դիւրեփիկ շոյտ պատրաստէր մանրիկ մանկտեաց։
       Այլ այժմիկ ածէք ածէք եւ համարձակ հանէք ըզձագս.
       Աւանիկ ոչ գեղանք ոչ շինականք են շուրջ ըզձեօք
       Եւ ոչ մայր մանկան ՚ի տած արդ ելանէ խընդրել ըղձուս։
       Զի նոքին առ հասարակ սրով թըշնամւոյն ըսպառեցան,
       Փոխանակ զի ոչ գնային ըստ հրամանի տեառն Աստուծոյ,
       Որով արդ իբրեւ ըզձեզ որ բազմանայք ձագըս հանեալ
       Եւ նոքա մանկունս ծընեալ բազմանային տեառն օրհնութեամբ։
      
       Յափանց գետոյս, ո՛վ մանկունք, դարձէք այժմիկ ՚ի դաշտորայս,
       Ի մէջ խոտոց ուռճազարդ ճէմ առէք դուք զուարճանալով.
       Տեսէք զի՞ դեղ դալարօք եւ այլ բուսովք ամենազան
       Զարդարեալ են գեղեցիկ երեսք դաշտաց Այրարատայ։
       Աստանօր բուսանին արմատք բուսոց եղեգնասէր,
       Յոյց ազնիւ կարմիր Որդան ծնանին որդունք մանրատեսակ,
       Միայնում գաւառիս այս ձեր սեպհական արարչատուր`
       Պարգեւեալ մանկտւոյն հայոց զարդ ըզգեստուց կարմրատեսիլ։
       Տեսանէ՞ք եւ ըզբանջարս մատաղագոյն եւ մեղրահամ,
       Զոր եկեալ երամ գեղջուկ կուսանքըն դաշտասէր
       Ժողովեալ կեր կազմէին շուտամարսիկ ու առողջարար.
       Սիրելի հիւանդին եւ ժուժկալող ոգւոյն ՚ի պահս։
       Անդէորդ երամակօք ցընծայր ՚ի մարգս այս խոտաբուղխ.
       Խուռնախիտ ըզդալարիս ճեղքեալ ճեմէր պաճարաց խումբ,
       Արածէր լիաբերան պըտկունս կախեալ առատ կաթամբ
       Յերեկուն ծանրաքայլիկ բառաչելով դառնայր ՚ի տուն,
       Եւ զեղոյր փըրփըրադէզ ըզտանտիկնոջ ագահ կըթոց.
       Սեր մածուն թող ուտէր յայնժամ որչափ կամէր մանկտին։
      
       Այսոքիկ, աւա՛ղ, մանկունք, զարդիս եւ ոչ մի տեսանին,
       Ոչ աղջկունք բանջարաքաղ ոչ անդէորդք եւ երամակք.
       Այդ բոլոր դաշտք ՚ի սոցունց կան աւասիկ թափուրացեալ.
       Կարօտին ժողովի այդ քաղցրահամ դալար բանջարք,
       Եւ պաճարաց բերանոյ պարարտարօտ մարգագետինքդ։
      
       Դարձարուք ՚ի դաշտաց եւ յարտորայս Այրարատու
       Յորս յաւէտ բերկրէր ՚ի սիրտ յարդիւնս արդար հողավաստակն։
       Յայդ անդեայս բեղմնաբեր մինչ արկանէր մըշակն ըզսերմն
       Յուսալից էր ընդ միոյն զհարիւրաւորըն ժողովել.
       Ափսո՜ս, այդպէս այժմիկ խոպանացեալ կան բընաւին,
       Հասկաթուռ ընդ ցորենոյն փուշք մոլախոտք են արդ բուսեալ
       Յայս երկիր պարարտահող ոչ եզնամոլք ձըգեն զարօր.
       Ոչ ՚ի հերկ սերմանահան զբուռըն լընու յուսով ՚ի ցան.
       Ոչ հընձողն ըզգերանդին առեալ ուրախ գայ յանդաստան,
       Եւ ոչ սայլքըն որայիւք բարձեալ գընան ճըռընչելով.
       Կամ օրանք ՚ի կալատեղս դէզ հարկանին բըլրատեսակ.
       Կամ ատոք ցորենոյն թեղ շեղջակուտի լեռնահանգէտ.
       Եւ լըցեալ ՚ի շտեմարան ցընծայ մըշակն ՚ի ձմերայնի։
       Եւ զի հունձք եւ հողագործք յերկրէս յուռթի պակասեցան.
       Որ չունէր թիզ մի տեղի բընաւ երբեմն անմըշակեալ,
       Այսօր համայն իւր գետին կայ կորդացեալ եւ անարօր.
       Զի կորոյս հայոց աշխարհ զմեծ Արտաշէսըն մըշակող։
       Զայս թողեալ լացից եւ արդ ըզպարտիզաց պըտղապարգեւ
       Եւ զայգեացըն գինէբուխ, զբուրաստանացն եւ ծաղկաբեր,
       Որ հուպ շինիցըս մնացելոց եւ ընդ հողով ծածկելոց այժմ
       Քաղաքաց եւ աւանաց եւ չէն գիւղից, գերդաստանաց
       Խիտ ընդ խիտ առ միմեանս տընկեալ էին դրախտանըման,
       Եւ սօսիք հասակաբարձ ըզբոլորիւք նոցին ՚ի պար։
       Անկարօտ էին բընաւք ջուրց ոռոգման զուարթացուցիչ
       Զի շատ ընդ մէջ գալարուն վըտականիք գետոյն Երասխ
       Ընթացեալ յամարայնի ջուր բաշխէին նոցին առատ.
       Որով բազմաբեղուն պըտուղ տային ճոխ դարաստանքն
       Եւ այգիքն անոյշ գինեօքըն լընուին ըզկարասունս,
       Զոր յաւէժ ՚ի խրախճանի արբեալ հըրճուէր մանկտին հայոց։
       Ո՛ւր սոքին, աւերեցան, արդ ոչ պարտէզք ոչ ծաղկանոցք։
       Չորացեալ ազազեցան, ա՛հ, ըստ երգոյն Եղիշէի.
       Դաշտախիլ եղեն իսպառ եւ որթք այգեացըն գինէբեր,
       Եւ տեղիքն աղարտեալ այնչափ մինչ ոչ երեւին հետք։
      
       Առ հովտիւք ծաղկաբոյս եւ ընդ մարմանդըս հովաշունչ
       Ճեմ առեալ ելէք մանկունք արդ ՚ի լերինս Այրարատոյ.
       Յորս հովուացն երջանիկ քաղցր էր ճեմել երբեմն հօտիւք
       Ի վերայ նորաբացիկ պէսպէս ծաղկանցդ անուշաբոյր,
       Որ ՚ի վերուստ գիշերի ցօղ ընդունին ՚ի գլուխս իւրեանց.
       Եւ ընդ այդ մինչ արեւուն ցայտի զդոքօք շառագոյն շող
       Ի թերթիցըն շաղանիստ փայլք հարկանին ոսկեճաճանչ։
       Վա՛շ, յայնժամ քանի՛ ախորժ արօտ հօտին դալարասէր,
       Զոր ճարակէր շաղախառն եւ որոճայր կակուղ կակուղ.
       Եւ հովուին խաշնասէր որչա՞փ հեշտանք կրէին ՚ի սիրտ,
       Մինչ ըզհօտին տեսանէր խայտալ խաղալ ՚ի դալարիս.
       Ինքն անդէն առնոյր յայնժամ ըզհովուական փողն ՚ի ձեռին
       Եւ նըստեալ առ աղբերօք ընդ թաւաթուփս ինչ հովանեաւ
       մեղմաձայն հընչէր անոյշ եւ տայր հրաման հօտին իւրոյ
       Արածել ուր եւ կամին ՚ի մէջ հովտաց դալարաբոյս։
       5
       Եւ պահ կըթոյն երբ լինէր առեալ բերէր ՚ի պէրատեղն։
       Կուժ ՚ի յուս գնային յայնժամ գեղաստանեայց կանայքըն ժիր
       Եւ կըթէր մէն մի զիւր հօտ լըցեալ զամանս մաքեաց կաթամբ,
       Տարեալ ՚ի տուն խընդալից եւ ՚ի պանիր մակարդելով
       Տային առն ածել վաճառ ՚ի ճոխ քաղաքըս հայկազանց.
       Եւ այնու զինչ պէտ լինէր անդուստ գընել բերել ՚ի գեղ։
       Տեսէք եւ այժմ, ո՛վ, մանկունք, զի՞ կան դատարկ լերինք եւ[բլուրք,
       Զորս խաշանց հօտք բիւրաւոր իբրու զմարախ ծածկէին,
       Եւ նոցին անոյշ բըչիւն ըզխորաձորս լընոյր լերանց.
       Ո՛հ, աւասիկ լըռեցին ընդ հօտին ձայն եւ փողք հովուացն։
       Այս դալարիք ծաղկախառն քընքուշ գառանց փափկիկ արօտ
       Այսպէս ոչ ճարակեալ` վայր թօթափին թառամելով.
       Այս աղբիւրք ականակիտ արդ ոչ ըմպին ՚ի խաշանց.
       Այս լերանց մարմանդավայրք ու ամարնային մակաղատեղք
       Ի հօտից դատարկացեալ լեալ են տեղիք էրէվայրից։
       Ոչ եւս հովիւն` կենսաւէտ յայդ վըտակունս յըստակաջուր
       Լըւանայ զհօտն ասրաբեր փայլիլ գեղման ձիւնակերպիկ.
       Կամ խաշին տէրն ՚ի կըտուրս գայ ՚ի խուզել ըզգեղմնաբարձս,
       Եւ կանանց ոստանագործ նիւթ ընծայել ասրեղինաց.
       Ոյց մատանց ճարտարութիւնք ցարդ տեսանին ՚ի Հայաստան
      
       Նարօտ նարօտ հիւսուածք ՚ի գորգս եւ ՚ի պէս պէս գործըս մատանց։
      
       Այլ զի՞ քեզ, ա՛յ ողբերգու, զդոցունց ողբալ թողեալ ըզմեծն։
       Ըզլերինս հայոց թափուր յորսականաց տեսանես դու,
       Այն չէ քեզ ցաւ եւ կըսկիծ ըզմէ՞ ոչ լաս զայն առաւել,
       Ո՛ւր են արդ մանր այն մանկունք նախարարացն եւ ազատացն
       Բազէիւ ելեալք ՚ի յորս որսալ այնու զմանրիկ թըռչունս։
       Ո՛վ սիրողք ՚ի ձմերանի առապարացն արեգջեր
       Կարկչաձայն կարմրակըտուց մանրաքայլիկ, ա՛յլ կաքաւունք.
       Եւ դուք եւս մացառաղող եւ թըփամուտ պարարտ աքարք,
       Ելէք ՚ի դուրս աներկիւղ եւ ճեմեցէք կարկաչելով.
       Այլ ոչ եւս պընդին զհետ ձեր այն որսատենչ նոր պատանիք։
       Իջէք եւ դուք ՚ի բարձանց, ո՛վ լեռնասուն երէվայրիք,
       Ի մէջ լերանցս անմարդի արձակ արձակ շըրջեցարուք.
       Արդ ոչ այն կորովաձիգ սուսերաւոր երիտասարդք
       Ձիախրոխտ յարձակմամբ հարեալ գլորեն ըզձեզ ՚ի վայր։
       Արի օ՛ն, որպէս յայնժամ ՚ի մէջ քարուստ լերանց Մոկաց
       Շըրջէիր, եւ անդ առ այս ճառագրէիր արտասուալից։
       Եկ եւ շըրջեաց այսր ընդիս ես ողբակից լինիմ քեզ արդ,
       Եւ նըստեալ առցուք ՚ի յողբ զողջ ըզլերինս Այրարատոյ.
       Զի սպառեցան որսականքն արբուներամ եւ ամճասէր,
       Եւ խըցեալ կուրացան եւ արշաւանքըն որսորդաց։
      
       Ժամ է արդէն անցանել զփոքրիկ լերամբք երիտասարդ.
       Ելանել ՚ի մեծապարծ հըռչակելին աւագ Մասիս.
       Ոյր ՚ի գլուխ վեհաւէտ նըստի նոյեան մեծ լասափայտն
       Ակնարկութեամբըն վեհին, որ զկըրկնակի մարդկան աճումն
       Կամեցաւ եւ յերկրորդումս լինել ՚ի մէջ Հայաստանեայց։
       Զի՞նչ այսու, յայտնել մարդկան զտեղի դրախտին կորուսելոյ,
       Եթէ չէ յաշխարհի աստ յանկիւն ուրեք վայր անծանօթ,
       Այլ ՚ի բարձր եւ լայնածիր վայելչավայր Հայոց աշխարհ.
       Զոր իբրեւ գեղեցիկ մասն ՚ի մէջ հանուր տիեզերաց
       Ընտրեաց եւ ետ ժառանգ զոյգ նազելեացըն նորաստեղծ։
      
       Դադարեցէք աստ, մանկունք, հասաք ահա յոտըն Մասեաց,
       Յորում Նոյ գերդաստանօքն ՚ի տապանէն մինչ ել ՚ի դուրս
       Էջ այսր ողջոյն երկրիս ետ զառաջինն ուրախութեամբ։
       Եւ սեղան շինեալ աստ հան պատարագ հաճոյական
       Երկնաւոր նաւապետին տեառն Աստուծոյ ամենախնամ,
       Որ ըզնա դոյզըն լաստիւ ՚ի ցասմանէ ջուրցն ազատեաց։
       Յողջակիզէ արդարոյն հոտ անուշից բուրեալ ՚ի վեր
       Հոտոտէր Տէրն ՚ի բարձանց եւ խոնարհէր ՚ի գլուխ լերինս
       Ըզնոր պատգամ սիրաբուն խօսէր անդուստ առ սիրելին։
       Եւ արփին ընդ երեկուն մինչ յարեւմուտս մօտէր ՚ի մայրն
       Եւ նըշոյլս ՚ի յարեւելս շողէր ՚ի յամպս անձրեւածին,
       Երեւէր նորասքանչ եօթնագունեան աղեղն ՚ի յօդս
       Ի վերայ Այրարատու կամար ածեալ կարակնաձեւ
       Նըշան ուխտին հաշտութեան տեառըն ցուցեալ ցանկալի հօրն։
       Աստանօր նոր անդրանիկ հողոյն տըւեալ զանձն ՚ի վաստակ
       Արդարաշահ այգեպանն յերկիր արկեալ որթոյն զուռիկ,
       Ոչ յամով յեօթներորդումն, այլ շոյտ աճեալ բերէր զխաղող.
       Եւ ՚ի յուժեղ նոր գինւոյն արբեալ նընջէր մերկ ՚ի մարմին։
       Աստ Քանան, որ զմերկութեամբ հօրըն իւրոյ քըրքիջ էած,
       Յօրհնութենէն մերկացեալ զգեցաւ զանձամբ իւրով անէծս։
       Իսկ եղբայրքըն երկոքին Սէմ եւ Յաբեթ առաքինիք
       Զմերկութիւն մարմնոյն պարկեշտ, որ միշտ պահէր ըզկուսութիւն,
       Ծածկեցին շութափելով տըւեալ պատիւ պատկառելոյն.
       Այսու նոքին զօրհնութիւն հօրն ըզգեցան իբրու զհանդերձ
       Ժառանգեալ զերկիր բարի բնակեալ սիրով ընդ առ միմեանս։
       Այլ անպատկառ ազատ Քամ ծառայ եկաց հարազատիցն,
       Եւ յաւիտեան անիծեց կըրեաց զանուն յիւր նախատինս։
       Ուսարուք աստի, մանկտիք, ձեզ օրինակ լիցին սոքա.
       Տեառն ըզպատուէր յուշ բերեալ միշտ պատուեցէք ըզհարըս ձեր։
       Մի գուցէ ըստ Քանանուն լիջիք անմասն յօրհնութենէն,
       Այլ ըստ որդւոյն օրհնելոյ դուք զօրհնութիւն ժառանգիցէք։
      
       Սակայն յինէն աստանօր հարցէք, մանկունք, եթէ ու՛ր է
       Ակոռի հին գերդաստան որ կայր շինեալ յոտըն լերինս,
       Յոր կային վանք եւ տաճար հայրապետին սքանչելագործ
       Եւ առ ընթեր բարեհամ աղբիւր բըղխեալ շնորհիւ նորին։
       Քանզի որ իսկ աչօք ՚ի տեսանել զփայտ փրկութեանն
       Ի Մըծբին մեծ քաղաքէն դիմեաց եւ ել ՚ի յԱյրարատ.
       Եւ խոնջեալ Երանելւոյն ընդ զառ ՚ի վեր դըժուարին ելս
       Վայրիկ մի առ այս գիւղիւ նըստաւ դիւրել զվաստակ ոտիցն.
       Եւ ըզգլուխն առ շըքով եդեալ վիմի զերդ ուղեւոր.
       Եւ այն ինչ անոյշ թըմբիր առնոյն ծըծեալ զպարզ օդ Մասեաց
       Զաչօք պատէր քուն քաղցրիկ կազդուրէին խոնջեալ անդամքն։
       Եւ տեսեալ տէրըն սիրով զփափագ սըրտի վաստակելոյն
       Ի ձեռըն հրեշտակին շնորհէր ըզմասն ՚ի տապանէն.
       Զոր առեալ խընդալից դառնայր անդէն ՚ի միջագետս
       6
       Անհաւատիցըն ցուցեալ յանդիմանէր զնոցին կարծիս։
       Այլ զաչըս ձեր դարձուցեալ` շուրջ ըղձեօք այժմ նայեցարուք
       Ձեզ ցուցից զԱկոռի թէ եւ չժուժայք ՚ի տեսանել։
       Ահա մերձ, որ երեւի ահագին վիհ եւ փլատակեալ
       Այն է իսկ, ո՛չ, ես ցաւիմ պատմել ըզդէպ նորին անցից։
       Զի զբաժակ սըրտմտութեան տեառըն` լըցեալ լի ծըծըմբով,
       Զոր նախ երբեմն արբ Սոդոմ տանջեալ բոցովն երկնատեղաց,
       Զնոյն եւ Ակոռի յաւուրըս մեր լի դառնութեամբ.
       Ոչ յերկնուստ այլ ՚ի յերկրէ անօրինակ պատուհասիւք։
       Եւ զի մինչ ինքն ՚ի յորդիս իւր բնակաւոր խընդայր յաւէտ
       Ահագին որոտագոչ ձայնիւ գոռաց ներքուստ Մասիս,
       Թընդացին բոլոր լերինք դըղըրդեցան վէմքն ՚ի տեղեացն։
       Եւ զի՛նչ անդէն լայնավիհ բաց ըզբերան իբրու զվիշապ,
       Ուստ ՚ի վեր ՚ի յանդընդոց ժայթքեաց անբաւ նիւթ հրաբորբոք.
       Ուխօրէն եւ մըրրախառն վերուստ ՚ի վայր շառաչելով
       Զանարգիլ վէմըս լերին թաւալգըլոր վայրաբերեալ
       Եւ բախեալ սաստիկ թափով զԱկոռի գիւղըդ տապալեաց.
       Եւ հրային ջրով ներսուզեալ անյայտացոյց համայն շինուածս։
       Որ ՚ի բարձր այդ հովասուն մարմանդ տեղւոջ բնակէր երբեմն,
       Այսպիսեաւ դառն աղետիւք եղեւ յանկարծ անդընդաբնակ։
       Չեղեն իւր զաւակաց մարմինք շիրմաց արժանաւոր,
       Ոչ անուանքն ՚ի մահարձանս անմահացան յիշատակօք.
       Այլ մէն մի ընդ իւր յարկաւ հեղձամըղձուկ տըղմաթաւալ
       7
       Ողորմ կերպիւ վախճանեալ եւ թաղեցան անարգաբար։
       Զայս ՚ի խրատ մեզ, մանկունք, տէրունեան բան յուշ առնէ իսկ
       Առ կրելոյ նոցին զայս դառն անցս անպայման եւ դըժընդակ
       Այսըմ պատժոյ պարտաւոր ոչ համարել զնոսին միայն։
       Տէրն այսու խրատէ եւ զմեզ փութալ սըրտիւ յապաշաւանս.
       Եթէ ոչ, ասէ, դուք եւս անշուշտ ըզնոյն կորընչիցիք։
       Ի տեղւոյս փոխեսցուք, եւ ըզբոլոր ստիւք Մասեաց
       Շըրջեսցուք պարառաբար հօրըն Նոյի ըզվիճակօք.
       Ցոյց ոչ երբէք զատեաւ նա մնացեալ զարմօք իւր նազելի։
       Ոչ սիրեաց յարեւելից գնալ յարեւմուտս ընդ խաղացեալսն,
       Եւ կամ հաղորդ եւ հաւան գըտաւ շինման ամբարտակին։
       Սիրեաց ըզՄասիս եւ ՚ի սմանէ եկաց անբաժ,
       Ըզկողիւք սորին մարմանդ հար ըզվըրան եւ բնակեցաւ
       Եւ եղեւ սըմա յաւէժ բուն բնակաւոր ժողովուրդ։
       Սիրեաց ողկուզաւէտ զորթ նորատունկ այգւոյն իւրոյ,
       Ի սեղան քաղցր ըզգինին անոյշ անոյշ արբեալ զըւարթ
       Հին աւուրց մարմին զառամ նոր մանկութեամբ մատաղանայր։
       Սիրեաց զամոլս եզանց եւ մաճակալ եղեւ յօժար,
       Մշակեաց զայգ երկիր արդիւնարար ու արգասաւոր,
       Ի սմանէ կերակրեցաւ մինչեւ ՚ի կէտ կենաց իւրոց։
       Ոչ թաքեաւ յաչացս երբէբ ալեւորեալ գլուխ Մասիսին
       Մինչեւ ալիք իւր ծերութեան հանգոյն նըմին սպիտակափառ
       Ձիւնացաւ, եւ ծաղկեցաւ ինքըն գործովք արդարութեան։
       Սիրեցին որպէս ըզնա եւ իւր թոռունքըն հաւասէր
       Այնոքիկ, որ ՚ի նմանէ եւ ՚ի ծոցոյ հայրենական
       Ոչ կամեցան բաժանիլ զմայրենի գիրկ մոռանալով.
       Յոր սընան ամենեքին եւ աճեցան կաթնապարար։
      
       Ինձ առ այս, ազնիւ մանկունք, յոյժ սիրելի է նըւագել
       Զոր վարէր յայնժամ աստէն Նոյ ընդ թոռին իւր Թորոգոմայ։
       Աստանօր խաղաղիկ եւ զոսկեղէն դարըն Նոյեան,
       Վա՛շ, քանի՞ քաղցր էր նոցին կենցաղ երկրիս Այրարատու.
       Յորժամ ոչ էր բըռնաւոր եւ հարկահան անագորոյն,
       Ոչ կըռփումն անաւագին եւ աղաղակ զըրկեցելոյն,
       Ոչ իշխան ոչ իշխեցեալ կամ թագաւոր եւ ժողովուրդ,
       Ոչ զօր ոչ պատերազմ եւ խազմարար աշխարհաւեր։
       Ոչ ՚ի սուր ձուլէր երկաթ այլ ՚ի մանգաղ եւ գերանդի
       Լոկ ՚ի պէտս երկրագործին եւ ոչ մարդոյն մարդախոշոշ։
       Չէր սահման լարաբաժնին ոչ այգեստանք ցանկապատեալ.
       Ոչ պաճարաց կամ խաշանց վերայ դրոշմէր նըշան տաղին.
       Զի բարբառ դըժոխալուր չեւ էր լըսեալ աստ` իմ եւ քոյ։
       Ոչ ըզքըրտանց վաստակ ուրումն յափըշտակէր ոմն անիրաւ,
       Կամ զըրկէր ոք զիւր ընկեր եւ կամ խըւէր դըժնեայ բարուք,
       Կամ ՚ի գործ իւր առանձին վարէր բըռնի տարապարհակ։
       Այլ համայնք համակարիք աշխատակից էին ՚ի գործս,
       Եւ մէն մի յիւր ճակատուն թափեալ քըրտանցն ուտէր ըզհաց։
       Ոչ ՚ի գահոյս բազմէր ոմն ՚ի յապարանս փաղփիւնափնայլ,
       Ոմն ՚ի դաշտ արեւակէզ մինչ ցերեկուն խարշէր քըրտամբք։
       Զայգիս եւ զարտորայս ՚ի դէպ էր առըն մըշակել,
       Եւ նոցին տոհմականօք լընուլ ըզտուն իւր լիուլի
       Զյոլով ամս գերդաստանին ՚ի վայելումն առատ առատ։
       Այլ կընոջն ըզմերկութեանց լեալ հոգատար իւր զաւակաց
       Ճարտարէր ՚ի հիւս մատին զգեստ ասրեղէն մերկիկ մարմնոցն,
       Եւ առ տնին իւր վիճակեալ եւ զայլ պաշտօն տանէր ՚ի ժիր։
       Այսպէս սիրով լըծակցեալ զոյգ մըտերմացըն ժըրագլուխ
       Հաւասար ընթանալով ըստ սարասու եզնամոլից
       Հոգային զմարմնոյն կարիս եւ անտըրտունջ էին զմիմեանց։
       Բաց կային դրունք հանապազ մուտ համարձակ անցաւորաց,
       Սիրով զուարթառատ հրաւիրէին զամենեսին
       Ի սեղան պարզ անպաճոյճ, այլ ըստ սիրոյն բազմախորտիկ։
       Որ փոխ տայր կարօտելոյն անդրէն չառնոյր նա ըզկըշիռն,
       Զի միոյն պակասութիւն լընոյր սիրով միւսըն փարթամ.
       Ի միջի էր ամենայն իբր ըստացուած հասարակաց,
       Ում պիտոյ լինէր առնոյր ոչ դըժուարէր որ վաստակեացն։
       Անինչ անփառասէր սակաւապէտ միշտ ՚ի վայելս,
       Ոչ լըւեալ զտէրունեան բան անհոգացող էին զկենաց.
       Ոչ ՚ի հոգ խուճապէին թէ ի՞ւ գըտցեն զվաղուեան պարէն.
       Զի երկիր այս աննախանձ ազգի ազգի տոհմական բերս
       Յիւր ծոցոյն առատաբուղխ շնորհէր պարէն դիւրապատրաստ.
       Ոչ գոյր աստ յայնժամ ոսկի կամ ընդ երկրաւ գանձ թաղեցեալ.
       Զի դեռ մարդոյն ՚ի սըրտի չեւ էր բունեալ ագահութիւն։
       Ինքնագիւտ էր գանձ նոցին եւ անըսպառ ՚ի յաւիտեան
       Այրարատու աշխարհիս արդիւնաշատ հողոյն պարգեւ,
       Ակաղձուն կարմըրահատ լեռնակուտակ ցորենոյն թեզ,
       Այգեաց եւ պարտիզաց համեղ գինիք եւ անոյշ միրգք։
       Գանձ էին նոցա դարձեալ ամոլք եզանց վաստակաւոր,
       Հերկեալ զերկիր այնոքիւք եւ ցորենոյն թաղեալ ըզգանձ
       Ընդ ոսկւոյն անբուսաբեր հընձէին հասկ ոսկեբողբոջ.
       Որոց ոչ բազմատար համբարանոց բաւէր տեղի։
       Միթէ գանձ չէի՞ն նոցա ու աճուն պարգեւք նախապատրաստ.
       Բազմահոյլ կովուց նախիրք եւ բիւրաւոր հօտք ոչխարաց
       8
       Զոյս բարւոք դարմանելով` դաշտըս խնամեալ ըստ խըրատուն
       Իւղասուն կաթնապարար գիրանայր տունըն Թորգոմայ։
       Թողում աստանօր գերէվայրիսըն լեռնասուն,
       Զոր որսացեալ ՚ի լերանց փափկանային նոցուն ամճովք։
      
       Այսպէս ահա, ո՛վ մանկունք, դիւր եւ թեթեւ կեանս վարէին.
       Զի վայելք զեխութեանց չեւ տակաւին տիրէին աստ։
       Ի սեղան ոչ գիտէին հանել խորտիկըս համեմեալ
       Կամ մարմնոյն ՚ի պատըսպար պաճուճալի զարդըս խընդրել։
       Ոչ շըռայլեալ ցանկութեամբ չէն հոյակապ յօրինէին
       Վայելել ուրախանալ ՚ի փափկութիւն անցաւորիս,
       Թէ եւ լի էին յուսով կենաց իւրեանց երկարագոյն։
       Կէսք թէպէտ շինէին տունս այլ յոյժ անշուք զերդ քարանձաւ,
       Կէսք ընտրեալ կեանս հովասուն վրանաբընակ աստանդէին
       Ի հովիտըս հովանուտ եւ խոտաբուխ դաշտագետինս
       Առ գըլխով յորդավըտակ ցուրտ աղբերաց հարեալ զխորան
       Ուր առ ՚ի պէտս անդեայց խաչանց առատ էին ջուր են ճարակ։
       Աւա՛ղ որ, այս երջանիկ քաղցըր կենցաղ նորոյ ծնընդոցն
       Տեղի ետ տակաւ տակաւ յորժամ աճեալ բազմացան յոյժ.
       Եւ երբ մեռաւ կենդանի քարոզն միոյ վեհ արարչին,
       Օր աւուր նորագիւտ չարեօք ՚ի մեղս յաճախելով
       Կռապարիշտ եղեն ողջոյն մոռանալով զԱստուած Նոյի։
      
       Ըղձալի է ձեզ, մանկտիք, եւ յայլ լերինս գեղեցկանուն
       Յարագած եւ ՚ի Նըպատ հանել այսպէս եւ շուրջ ածել.
       Նա եւ ինձ հրաւիրողիս քանի՛ բերկրանք լինէր սըրտի
       Թէ զայդ փափագ ձեր ազնիւ ես ածէի այդպէս ՚ի լրումն։
       Սակայն, ո՛հ, սիրոյ թեւոյս ոչ սատարէ եւ թեւ մըտացս,
       Զի քաջ թեւեալ երկոքումբք վերանայի սարէ ՚ի սար,
       Եւ ընդիս տարեալ ըզձեզ ՚ի գլուխս նոցին ամպածածուկ
       Առ հովանեօք ցօղագին ամպոց նըստեալ նըւագէի։
       Վասն որոյ շատ լիցի այս Այրարատու զլերանց դաշտաց,
       Օ՛ն առեալ եւ ՚ի նորին ՚ի պերճ քաղաքս աւերակեալ
       Եթէ ոչ յամենեսին, գէթ ՚ի սակաւըս ճեմեսցուք
       Յայնըս միայն յորս փայլէր պանծալի թագըն վեհազանց։