Հրաւիրակ Արարատեան յօրինեալ ի չափս հայկականս

ՀՐԱՒԻՐԱԿ ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ. ՆՈՒԱԳ ԵՐՐՈՐԴ
       ՆԱԽԱԴՐՈՒԹԻՒՆ ԵՐՐՈՐԴ ՆՈՒԱԳԻՆ
      
       Ի յերրորդ մասին այսմիկ` հրաւիրէ ՚ի սուրբ եւ մայր կաթուղիկէ եկեղեցին Էջմիածնի եւ ՚ի տաճարն վկայուհւոյն Հռիփսիմեայ. անտի յԱրտաշատ ՚ի խոր վիրապն, ուր արկաւ Լուսատուն մեր Գրիգորիոս. բերէ անտի յԵփրատ եւ անդուստ հանէ ՚ի լեառն Սեպուհ. յորում տայ հրաւիրակն զմանկտիսն Պլուզ Յովհաննէս վարդապետին Երզնկացւոյ շրջեցուցանել ըզնոսին անդր. եւ իջուցեալ ածէ յՕշական գիւղն ՚ի տապան սրբոյն Մեսրովպայ. աւետիս հրաւիրակին առ նա. խրատք Երանելոյն առ մանկտիսն. եւ տանի ապա յԱւարայրի դաշտն, ուր թախանձանօք հրաւիրակին իջանէ Եղիշէ վարդապետն եւ ճեմեցուցանէ զմանկտիսն ՚ի տեղի նահատակութեան քաջին Վարդանայ եւ նորին նիզակակցացն. խրատք նորա առ մանկտիսն. բանք հրաւիրակին եւ վերջ։
      
       ՆՈՒԱԳ ԵՐՐՈՐԴ
       ԱՀԱ զոր անդ խոստացայ աստ կատարեմ սիրողապէս,
       Առեալ ըզձեզ, ո՛վ մանկտիք, տանիմ անդրէն` վաղարշապատ
       Ի տաճարն աստուածակերտ ՚ի մայրըն մեր ամենածին
       Ի վեհ եւ գերապանծ աթոռ Հայոց Լուսաւորչին։
       Աստանօր ցուցաւ ահա տեսիլն այն մեծ զարմանասքանչ
       Հըսկողին գիշերաժամ առ փըրկութեան գերեալն ոգւոյս,
       Բացումն խորանաշէն երկնից յարկին հաստատութեանն,
       Իջանել լուսաւոր առն ուռն ՚ի ձեռին ոսկիաձոյլ.
       Որ բախեալ զյատակ երկրիս հընչեաց թընդիւն ՚ի խոր անդունդս
       Զտաճարիս վեհական` զհիմըն կառոյց անխախտելի
       Այն վերին ճարտարապետն առ ՚ի հօրէն միածին բանն։
       Աղբիւր վերնահոսան ջրոյն կենդանի շնորհաց հոգւոյն
       Բըղխեցաւ եւ աստանօր որպէս երբեմն յԵրուսաղէմ,
       Ծաւալեալ ՚ի յԱյրարատ լեալ աւազան մըկըրտութեան.
       Կապուտակ եւ երկնագոյն ՚ի ծով դարձան երեսք դաշտաց.
       Յոր իջեալ հօտ սեւաթոյր ազգըն Հայոց խաւարազգած
       Մըկըրտեալ սպիտակացան փայլեալք ՚ի գեղմըն լուսակիզն.
       Եւ այնպէս մաքրազարդեալք արժանացան վերին կենաց։
      
       Մըտէք, մանկունք, երկիւղիւ երկիրպագցուք տեղւոյն իջման,
       Ուր ներբանք աստուածային կացին որպէս ՚ի Սինայ լեառն.
       Անդ հրաշիւք տըպաւորէր տիպ աղիւսոյ շաղփիւղափայլ,
       Զոր Մովսէս, Յեսու եւ ծերք նըշմարէին զարմանալեօք.
       Սակայն աստ ոչ իջելոյն ոտից նըշմարք մնացին եւ եթ,
       Հապա նոյն հայրածին բան եկաց ՚ի սմին ողջամբ յաւէժ։
       Զի սա է լեառն ընդ որում Տեառըն հաճեալ յերկնուստ անտի
       Էջ բոլոր աստուածութեամբն եւ բնակեցաւ ՚ի սմա իսպառ
       Խոստացաւ այլ եւս աստէն ոչ բաժանիլ ՚ի յաւիտեան։
       Այս տուն վեհինաճեմ պայծառապարծ եւ մեծահրաշ
       Ոչ իբրեւ Սողոմոնեան ըստ տաճարին այն գերաշուք
       Կերտեցաւ ՚ի նիւթոյ քարանց լերանց կոփեալ մըրճօք.
       Այլ ՚ի վիմաց մարմնեղէն կոփեալ ՚ի մուրճ խաչին ՚ի վիշտս
       Յայն ընտիր ընտիր քարանց հիմնազարդեալ յօրինեցաւ։
      
       Զտաճարաւս կան պարաւոր եւ կուսանաց վըկայարանք,
       Եւ հընձանք արեան գինւոյն ուր ճըմլեցան խաչին ողկոյզք
       Հռիփսիմէ, Գայիանէ սուրբ ընկերօք ըետրելագոյն։
       Որ ՚ի ծայրից արեւմըտեան դիմեալ հասին խուճապելով
       Յարեւելս ՚ի յԱյրարատ փեսաւէրին լինել սատար,
       Ընդ արեան Գրիգորին եւ կուսական հեղուլ զարիւն.
       Զի այնու զհեռացեալ հարսն Եկեղեցին Հայաստանեայց
       Փեսային երկնաւորի մուծանիցեն ՚ի յառագաստ։
       Իմաստուն սուրբ կուսանք եւ հրաւիրեալքն ՚ի հարսնիսն
       Զազնիւ հանդերձ հարսանեաց կարմիր նիւթով կազմեցին աստ,
       Ըզգեցեալ զարդարացան արիւնազգեստ վայելչութեամբ.
       Եւ լուցեալ ըզլապտերս իւղով պարկեշտ մաքուր վարուց
       Փութացան ջահազգեստեալ ՚ի մուտ երկնից հարսնարանին։
       Սեղան խաչին կանգնեցաւ աստ հաճոյական պատարագաց,
       Յոյր վերայ ելին ՚ի զոհ ողջակիզաց ամբիծ որոջք,
       Յորոց անոյշ հոտ բուրեալ հոտոտեցաւ հայրն ՚ի վերուստ.
       Ընդ խախտեալ եւ տառապեալ Եկեղեցւոյն Հայաստանեայց
       Հաշտեցաւ սիրովն անչափ ՚ի հաշտարար ընծայ սոցին։
       Աւասիկ ՚ի կարկեհան եւ շափիւղայ ազնիւ քարանց
       Հայաստան եկեղեցւոյն ետ ըզհիմունս անդըրդուելի։
      
       Մըտէք օ՛ն եւ ՚ի տաճար օրիորդին Հըռիփսիմեայ
       Նորին այնքան քրիստոսակիր մաքուր մասանց տալ ըզհամբոյր.
       Որ փախեաւ յառագաստէն եւ պըսակէն եղծանելի,
       Որ սիրեաց ոչ երկրաւոր թագաւորին լինել տիկին
       Տարփացեալ երկնաւորին եւ անթառամ սուրբ պըսակին։
       Ընդ այս քարինս նիւթական բարձրակամար մեծ խորանիս
       Հայեցեալ զարմացարուք ընդ ոյժ սաստիկ անպարտելւոյն,
       Զնորին ասեմ որ եղեւ առ ՚ի մանուկ կուսէն պարտեալ.
       Որ ինքնին ՚ի Մասեաց ութ մեծամեծ զայս յաղթ արձանս
       Բարձր ՚ի յուս հուժկու բազկաւն ած ՚ի տաճար վըկայուհւոյս։
       Որ յայնժամ ըզմարմնեղէն շինուած քակեաց հրաշագեղոյն,
       Նա ընդ այն զփոխարէնն հատոյց յետոյ ջերմըն սիրով
       Բարձրագոյն զայս գեղեցիկ տաճար կանգնեալ նորին յանուն
       Առ ՚ի լինել սրբասնունդ խաչաչարչար մարմնոյն հանգիստ։
      
       Հանեալ ըզձեզ արդ, մանկունք, հարսնացելոյն ՚ի սենեկէս
       Յարտաշատ փեսաւորին ՚ի խոր սենեակըն մուծանեմ
       Ի վիրապն անդընդային դատապարիցըն պատժարան.
       Ուր արկաւ մեղապարտ յազգէն Գրիգորն անդատապարտ
       Կապեալ ոտիւք եւ ձեռօք ՚ի մէջ օձիցըն դառնաշունչ.
       Որպիսեօք Երեմիասն այն որ յազգէն իւր ապաշնորհ
       Ընկեցաւ ՚ի գուբն անջուր ՚ի մէջ տըղմին դանդաղամած։
       Սըրտիւ ՚ի վայր խոնարհեալ իջէք մինչեւ յատակ խորոյս
       Եւ յերկիր եդեալ զերեսըս մածուսցուք զտեղեօքըն սուրբ,
       Որ պատուանդան եւ կայան եղեւ ոտից Երանելոյն.
       Եւ ուր զամս հընգետասան տոկաց ոգւով համբերատար
       Աղօթիւք մըշտամըռունչ հըսկեալ ըզտիւ եւ ըզգիշեր.
       Ձայն մինչեւ հընչեաց վերուստ, արի՛ որ կաս ՚ի գբիդ ներքնում
       Ե՛կ ՚ի դուրս, Գրիգորիէ, եկ լուսատու խաւարելոց,
       Իմ ծառայիդ շատ եղեւ յայդ վայր ժուժել խաւարաբնակ։
       Զինչ յայնժամ աստուստ ՚ի վեր ծագեալ արփւոյն գերապայծառ
       Զմութըն մերժէր նըշողիւքն ՚ի մեծ տանէս Թորգոմական.
       Դիւազգեաց մոլեգնելոց լինէր անդէն զգաստացուցիչ,
       Եւ զարքայն վարազակերպ փոխէր ՚ի տիպ նոր եւ չըքնաղ։
       Որպէս ոչ Դանիէլին քաղց առիւծունքըն գէշագէշ.
       Քանզի տէրն իւր ըզծառայն չեթող երբէք ՚ի ձեռանէ,
       Այլ ընդ նըմա էջ ՚ի որպէս ՚ի գուբ վաճառելոյն,
       17
       Եւ պաշտպան յըղեաց նըմա ՚ի հրեշտակաց չորրորդ դասէն.
       Որ եւ զայս ՚ի պաշտպանէն տեղեկանայր մարմնով հրեշտակն
       Ի տօնի համբառնալոյն խաչադըրօշ յաղթանակին
       Յեդովմայ ՚ի յերկրէս դիմեալ յերկինս արիւնաձորձ։
       Յու՛շ այսր, ո՛ մանկունք, յուշ լիցին ձեզ մեծ երախտիք
       Գրիգորի չարչարելոյն յորդիս լուսոյ զմեզ ծընողին.
       Որ յետ այնչափ կըտտանաց էջ եւ յայս գուբ դըժոխըմբեր,
       Եւ ըզմեզ, որ կենդանւոյն իջեալ էաք ՚ի բանտն անել,
       Չարչարանօքըն մարմնոյն ազատելով եհան ՚ի վեր.
       Եւ երկնից արքայութեան նոր ժողովուրդ կազմեալ մաքուր
       Խօսեցաւ Քրիստոսին զմեզ իբրու զկոյս մի անարատ.
       Եւ տարեալ յանդիման կացոյց յերկնից հարսնարանին։
      
       Հրաւիրէ անդուստ ըզմեզ, մանկունք, Եփրատ դըդըչալով
       Յորդանան ադինաբուխ, որ զգնայ ընդ մէջ Հայաստանեայց,
       Երթալ եւ անդ նըւագել զմըկըրտութիւն նորածնելոցն
       Թորգոմեան ազին ողջոյն յաւազանին իւր նորասքանչ
       Ի յանուն հօր եւ որդւոյ եւ վերածնող հոգւոյն սըրբոյ։
      
       Հիացումն եւ նոր տեսարան աշխարհախումբ էր աստանօր,
       Նորընծայ սուրբ հայրապետ Նոր Յովհաննէս Գրիգորիոս
       Պըճնեալ պայծառազգեստ պատմուճանաւն Ահարօնեան
       Իջանէր ՚ի մէջ գետոյս հաւատացեալ թագաւորաւն.
       Որ հեզանայր զերդ ըզգառն եւ ըզգլուխ իւր ընդ առ աջովն
       Խոնարհէր, եւ ՚ի նմանէ զմըկըրտութիւն հայցէր սիրով։
       Բազմաբիւր ընդ արքային եւ զօրք նորուն նորահաւատ
       Մերկացեալ մըտանէին յարգանդ ծնողիս նոր ընդունակ։
       Նըշան հրաշալուր որպէս անդէն ՚ի Յորդանան
       Երեւէր եւ աստանօր յերկնուստ, յերկրէ զարմանալեօք.
       Զի զտեղի առեալ Եփրատ բանայր ըզծոցն եւ ծովանայր,
       Ընդ բոլոր դաշտիս երես հարթածաւալ տարածանէր,
       Այնպէս առինքն ընդունէր զազգըն ողջոյն Հայաստանեայց։
       Եւ ալիքն յադինակոյս վէտ վէտ յակունըս դառնային
       Ընթանալ պատգամաւոր լինել դրախտին տըրտմեցելոյ
       Նոր աւետիս ցընծութեան մատուցանել խոխոջելովն.
       Դու խընդա՛ զուարճացեալ, ո՛վ դարաստան նախամարդոյն,
       Մի այլ եւս այսուհետեւ ողբար զնորին զըրկումն ՚ի քէն.
       Ահա ծնունդք որ ՚ի նմանէ բնակեալ յաւէժ ըզբոլորիւքդ,
       Առիս եկեալ մըկըրտին եւ զօրանան զինու հոգւոյն
       Ի ջարդել եւ ջախջախել զգլուխ վիշապին սողեալ ՚ի քեզ։
       Եւ փայլին փառօք որպէս յայնժամ Ադամ քոյդ թագաւորն,
       Ելանեն վերճեմեալ երկնից ՚ի դրախտըն լուսազուարճ,
       Նոքա ոչ այլ կարօտին երկրաւորիդ եւ եղծելոյդ։
       Զի՞ ապա զարմանաց նըշան յայտնէր եւ ՚ի յերկնուստ,
       Երկին ցելոյր ՚ի վերոյ զուարթունք յերկիր իջանէին,
       Ընդ նոսին լուսոյ ցընցուղ հոսէր զգեստովս ծիրանափայլ,
       Երեւէր եւ տէրունեան նըշան խաչին լուսաճաճանչ
       Ի վերայ օդոյն կացեալ վըկայ լինէր խաչեցելոյն,
       Եւ ՚ի ջուր մըկըրտելոյն ՚ի պահապան եւ զօրավիգ։
       Հայրապետըն խաչակիր մինչ արկանէր զիւղն օծութեան
       Զանձամբ երախայից եւ ՚ի Քրիստոս տղայացելոց,
       Կաթ իւղոյն ծաւալանայր ընդ բովանդակ ջրոյն ՚ի յերես
       Ի կապոյտ ՚ի ծիրանի եւ գոյն կանաչ ծածանելով.
       Եւ շրջան առեալ խաղայր զմէն մի մարմնովք մերկեալ անձանցն
       Զնոսին այնպէս իւրովի նոր քրիստոնեայս կընքէր ողջոյն։
       Եւ զուարթունքն, որ ըզխաչիւն յօդոյն վերայ սաւառնէին,
       Առ նոսա հընչէին զձայն աւետեաց ուրախաւէտ.
       Դուք, ո՛վ մըկըրտեալք, այսր զգեցայք դուք ըզՔրիստոս,
       Հարազատ որդիք եղէք եւ երկնաւոր հօրըն ձերոյ,
       Եւ եղբարք Յիսուսի եւ իսկ նորուն ժառանգակիցք։
       Այսպէս ելին ՚ի լոյս ազգըն Հայոց խաւարասնունդ.
       Նորահրաշ եղանակաւս մըկըրտելով ՚ի Գրիգորէն
       Զգոյն այծից սեւութեան ՚ի մաքրութիւն ձեան փոխարկեալ
       Լուսազգեաց եղեն ողջոյն հոգւոյն ծնընդեամբըն կըրկնակի։
      
       Սիրելի է ձեզ, մանկունք, անդըր որ հուպ է Եփրատիս,
       Ի Սեպուհ ամենազով լեառըն հանել Դարանաղեաց.
       Որ տենչալի դադար եղեւ փախուցելոյն ՚ի յաշխարհէ,
       Եւ քըրտնաջան մըշակին հանգըստարան ՚ի վաստակոցն։
       Այլ աստ իմ տըկարաձայն թող լըռեսցէ այժմիկ քընար,
       Հընչեսցէ Պլուզ Յովհաննուն. որ քաղցրաձայն է եւ անոյշ։
       Ե՛կ ապա, հասիր ուրեմն եւ զքոյդ հար դու ճարտար մատամբդ
       Սքանչելի Սեպուհ լերինըս գովասան ճահողապէս.
       Ե՛կ, ժըտեմ, ես դիւր առից, դու զձեռանէ կալ ըզմանկտւոյս,
       Ի տեղին, յոր Գրիգորին կոխեցին ոտքըն երկնաճեմ,
       Շուրջ ածեալ պատմեա դոցա զխորին խորհուրդ բարձու լերինս։
      
       Տարփացեալ այդչափ, մանկունք, լուսատուին հօր ոգւոց ձերում։
       Մինչեւ ՚ի սէր նորին այժմ բարձրանալով ՚ի գլուխ լերինս
       Ցանկալւոյն ՚ի տուն սիրեալ եւ ճեմարան ճեմել կամիք.
       Ես յօժար եւ անձանձրոյթ ածեալ ըզձեզ շուրջ արդ ՚ի սմին
       Զբարձրագոյն խորհուրդ սորա խուն ինչ բանիւ արկից ՚ի ճառ
       Երանելոյն ՚ի պարծանս եւ ձեր նորին որդեացդ ՚ի սէր։
      
       Բարձր է սա քան ըզՄասիս գերազանցիկ փառօք Սեպուհ,
       Զ՛ ՚ի նմա հանգեաւ տապանն ՚ի փայտեղէն կազմեալ նիւթոց,
       Որ փըրկիչ ութից անձանցն եւ եթ գըտաւ ՚ի հեղձմանէն։
       Այլ ՚ի սմա Գրիգորիոս նոր հրաշակերտ տապան հոգւոյն,
       Որ զհանուր Հայաստանեայս զերծ ՚ի ծովէն կռապաշտութեան,
       Նաւարկեալ յերկրէ յերկինս հան ՚ի վերին նաւահանգիստն։
       Երեւի սա գերագոյն եւ քան ըզլեառն Ամօրհացւոց,
       Յոր ի զոհ ըզսիրելին սիրոյն հանէր աստուածակոչն,
       Եւ փոխան նըմին ըզխոյն անդ ընդունէր ՚ի Սաբեկայն։
       Իսկ ՚ի սա Գրիգորիոս գերաբուն անձն աստուածազգեաց
       Զբանեղէն ոգւոյն ծընունդս եւ զաղօթից անոյշ բուրմունս
       Ըզմասունս ընտիր վարուց եւ զճըգնութիւնս մարմնոյն ժուժկալ
       Ընծայէր տեառն Աստուծոյ նըւէր հաճոյ քան զպատարագս.
       Եւ փոխան սոցին առնոյր զազգ մի ողջոյն հաւատացեալ։
       Սիրով քաղցր է եւ Սեպուհ քան զԿարմելոսըն խըստագոյն,
       Ուր ելեալ աղօթէր նախանձաւորն աստուածային
       Առ ՚ի ոչ տեղալ ամպոց յայգի անբեր Իսրայէլեան.
       Եւ զխնդրողս ինքեան մատնէր հրոյն ՚ի լուցկիս երկնատեղաց։
       Բայց ՚ի սա հայրըն խնամոտ ճըշգրիտ պատկեր սիրաբուն հօրն
       Աղօթեալ զանձրեւ շնորհաց իջուցանէր յորդ ՚ի վերուստ
       Ի վերայ նորատունկ այգւոյն իւրում Արարատեան.
       Զոր տընկեաց չարչարանօքն եւ աճեցոյց սուրբ աղօթիւքն։
       Անդանօր Եղիսէ տիպարն իւրոյ վարդապետին
       Տեսանէր առ ինքն իջեալ ըզհոգեղէն զօրաց բանակս.
       Եւ պատանւոյն անտեսող բանայր անդէն զաչս աղօթիւք,
       Որ զլեառն ետես լըցեալ հրեղէն կառօք եւ հեծելօք։
       Աստանօր ըզԳրիգորիւ եւ սէրարփի վեհ Սրոբէիւն
       Իջեալ կային ՚ի յերկնուստ հոյլք սրովբէից պարառաբար
       Կալ ՚ի դէտ հանդիսի ժուժկալատար ճըգնաւորին.
       Եւ զարմացմամբ սաւառնեալ պատգամաւոր գոլ ՚ի յերկինս
       Զօրս վերին ՚ի տեսարան զարմանալւոյն` փութացեալ։
       Թողում եւ »նդ այլ լերանց վեհագունից համեմատել
       Յաւէտ ըզփառս եւ պարծանս առաւելուլ իմոյ լերինս,
       Զոր սիրեալ` ես յայլ նըւագ ներբողեցի բազմապատիկ։
       18
       Խաչեցելոյն ըզխորհուրդ, որ երեւի հրաշիւ ՚ի սմա,
       Յօժարիմ արդ պատմել, զի լըսելով զարմանայցէք։
       Ոչ ժուժեալ ընդ անբարի գնացըս իւրոց նախարարացն`
       Զթագն ընկէց արքայական նախանձաւորըն Տըրդատէս,
       Չոգաւ եւ ընթացաւ կամաւն ըզհետ երկնաւորին
       Եւ ընդ իւրում լուսատուին սիրեաց լինել լեռնակեցիկ։
       Աստ յայնժամ արտասուեալ զապըստամբիցըն գանգատէր
       Հեռադէտ հովուին ՚ի լուր որ կանխապէս գիտէր հոգւովն.
       Եւ սըրբոյն բազում ինչ աստ խօսեալ նըմա զապագայիցն
       Առնոյր զարքայական ըզզէն նորին կայսերաձիր,
       Եւ օծեալ խաչանըման հրաշիւք տընկէր յօդոյն վերայ։
       Այսպէս խաչին փոխանակ ձօնեալ գործի զայն ըսպանման.
       Որ եւ իմ աչացս երբեմն երեւեցաւ յայտնատեսիլ
       Ի լեառն այս հրաշանուն զոր ՚ի գովել յորդորեցայ։
       19
       Տանիմ այժմ ըզձեզ, մանկունք, ՚ի մենարան Մանի կուսին,
       Որ զայլ իմն ընտրեալ ըզվարս այլով խաչիւ հանդիսանայր։
       Ոչ արեամբ իբրեւ զընկերս նըւէր ձօնէր զինքն անձկալւոյն,
       Այլ անարիւն հանապազ հոգւովն ՚ի սիրտ ողջակիզեալ
       Պատարագ բոլորանուէր ընծայէր գանձըն փեսային.
       Եւ այսու վեհ եւս կրօնիւք նա փայլեցաւ ՚ի խաչակիրսն։
       Ի լեառն այս աղօթէր մինչ եւ զուարթուն Գրիգորիոս
       Պատահէր յաւուր միում Մանի կուսին ՚ի յայրիս այս.
       Եւ կուսին տեսեալ աստուստ աղերս ածէր առ նա ձայնիւ,
       Մի առ իս եկեսջիր, ասէր, այժմիկ զի մերկ եմ, հայր,
       Պատկառիմ ես աղախինս պատկառելի քոյդ յերեսաց,
       Երթ եւ յետ երից աւուրց ապա ել դու յայց աղախնոյս։
       Եւ սուրբ հօրն ըսպասելով եկըն դարձեալ ըստ պայմանին
       Զհարսըն եգիտ հրաւիրեալ յայրէս երկնից ՚ի հարսնարան
       Առ ցանկալին իւր Յիսուս որում եղեւ մայր կուսութեամբ։
       Եւ զնորա մարմին մաքուր ամփոփելով յիւր ճըգնարան
       Փեսաւէրն այնուհետեւ զհարսին սենեակըն ժառանգէր.
       Մինչեւ հաս եւ նորա յայրէս այսմիկ փոխիլ յերկինս,
       Ընդ հարսին նախահրաւէր ՚ի լուսաճեմ առագաստին
       Յաւէրժ պարել զուարճանալ առ տարփաւին փեսայն Յիսուս։
       Այլ հըսկող հովուին մարմնոյ հովիւք եղեն ըսպասաւոր.
       Զի վայել էր իսկ նոցին` ասէ պատմիչըն Խորենեան,
       Որ փըրկչին մերոյ ծնընդեան եղեն անդէն խորհըրդածուք,
       Աշակերտին յուղարկման լինել աստէն եւ սպասաւոր։
       Հուպ այրիս առ նըշխարօք նորին բըղխի լուսոյ աղբիւրն,
       Ոյր շնորհիւ ընդ լըւանալ կուրին` բացան աչքըն հրաշիւք։
       Կայ եւ մի այլ աղբիւր ջուր բարեհամ վերաձայնեալ,
       Որ անդուստ իսկըզբանէ դառն էր իբրու զջուր Մեռային.
       Իսկ խաչակնիք նըշանաւ դրոշմեալ յաջոյն իմ Գրիգորի,
       Յաղտաղտուկ ՚ի բնութենէն յանուշակ ջուր փոխարկեցաւ։
       Իջուցից արդ ըզձեզ եւ ՚ի ծործորս Դարանաղեաց,
       Ուրանօր զնոցին ազնիւ սեպհական ձիր զարմանալի
       Պատմեցից, որ չէ այլում լերանց շնորհեալ այն մեծ պարգեւ։
       Գարնայնի ջերին օդովք մինչ զօրանայ տապ արեւուն
       Ձիւնք այդ լերանց բարձրաբերձ եւ պընդութիւնք սառնամանեաց
       Լուծանին, եւ կաթելով դիզեալ լընուն ՚ի քարանձաւս,
       Եւ պաղեալ ոչ գիտեմ զի՞ դառնան սառոյց բիւրեղափայլ։
       Ձմերանի եւ երբ սառին ջուրցըն բնութիւնք լուծական,
       Ըսկուսնուն այն սառոյցք հալիլ ծորիլ յայնժամ յանձաւս.
       Յոյց եկեալ տանէին միշտ երբեմն ՚ի պէտս մեր արքայից,
       Զոր արբեալ զօրանային »ստ առողջային ջրոյն զօրութեանց։
       Նա եւ լերանցս ՚ի խոր ձորս ՚ի ծոպ հողոյն ընդ առ երկրաւ
       Դարանեալ կան բազմագոյն աղբիւրք աղի սպիտակ ազնիւ,
       Զոր արեւուն ջերմութիւն հանէ ՚ի վեր ՚ի խորութեանցն,
       Եւ ծըծեալ հրոյն զօրութեամբ զխառնեալ մասունս խոնաւութեան,
       Յըստակեալ պարզի յայնժամ պատուական աղն անուշարար.
       Յայսմանէ առեալ զանուն` կոչին լերինք Դարանաղեաց։
       Այսոքիկ են ահա իմանալի եւ ըզգալի
       Սըխրալի Սեպուհ լերինս փառք սեպհական եւ տիրաձիր.
       Զորոց ոչ ես համօրէն այլ համառօտըս պատմեցի.
       20
       Պերճագունին թէ ցանկայք ՚ի նուագ նախկին ըզձեզ առաքեմ,
       Ուր յաւէտ անդանօր դրուատեցի առ սէր սըրբոյն։
       Առ հապա, ո՛ հրաւիրակ, առ ըզմանկտիս տար, ուր կամին.
       Զքոյդ հայցուած հեշտալուր ահա սիրով կատարեցի։
      
       Ո՛ւր տարայց, ոչ գիտեմ, առեալ ըզձեզ այժմիկ աստուստ,
       Ի թորդա՞ն թէ յՕշական գիւղն առ շիրիմ երանելոյն
       Մեսրովպայ լուսաւորչին խաւար մըտաց Հայկեան ման[կտւոյդ։
       Անդ այո՛, գիտեմ կամիք երթալ անդէն հատուցանել
       Զարդանին ըզպարտըս մեր այնպիսում հօր երախտամեծ
       Վարժողին՚ դըպրութիւն զմեզ ՚ի տառին իւր հրաշագիւտ,
       Ու ՚ի տաճարն իմաստութեան զդասըս մանկտւոյդ մուծանողին։
       Հասաք, ըզտապանաւ սըրբոյն ակումբ բոլորեցէք,
       Ես նորին խռովեալ ոսկերց նոր աւետեաց հընչեցից լուր.
       Որ անդէն սիրեցելոյ աշակերտին յողբերգութիւն
       Հեծեցին ցաւօք ներքուստ ընդ անպատուելն իմաստութեանն,
       Թող այսօր ընդ մեծ պատիւ նորուն դարձեալ ուրախասցին։
       Ա՜խ, մանկունք, այսըր երբեմն եկեալ նըստէր երգող լեզուն,
       Որ յուսայր երագելովն առագաստին զերգ նուագել
       Այսրէն հասեալ փոխէր, ո՛հ, սըրտին զայն յոյս ՚ի խոր սեւ սուգ։
       Լայր եւ ձայն ածէր առ փեսաւէրսն երկնահրաւէր.
       Որք մանկտւոյն չեւ հարսանեաց զերդ յօրինեալ պարազըւարճ
       Փութացան զայն ՚ի զուարթնոց երկնից լըսել Սահակ, Մեսրովպ։
       Վասն որոյ հեղձամըղձուկ լեալ Մովսիսի յանձուկ սըրտին
       Հեղոյր լալիս յայս տապան եւ ձայն ուժգին հընչէր յերկինս.
       Ո՞վ, ասէր, այսուհետեւ զմերս յարգեսցէ զուսումն ազնիւ,
       Եւ ո՞վ ուրախասցի ընդ աշակերտս յառաջադէմ։
       Ոչ լըսէր զայս Այրարատ, լըսէր սակայն Մեսրովպ յերկնից,
       Այլ ո՞ նըմա տայր անդուստ այսր իջանել կըրկին յայնժամ.
       Յանկա՛րծ այն բազմատըխուր սըրտին բերել զուրախութիւն,
       Յանկա՛րծ այն աչաց կարօտ զդէմս իւր ծագել ժըպիտ զըւարթ.
       Ոյր ՚ի տես փութայր անձկով ՚ի քաղաքէն Բիւզանդիոյ։
       Այլ ես տրուպ քո աշարկերտ եւ աշակերտիդ քերթողահօր,
       Եւ նըման նըմին այսպէս առ քո շիրմաւ նըստեալ այսօր
       Ոչ նորին զկանչիւն ողբոց, այլ զաւետեաց քեզ արդ հընչեմ,
       Ո՛վ դըպիր շնորհադրուատ, ո՛վ հոգեհրաշ րաբուն Մեսրովպ։
       Ահա քո այն ոսկեդար կըրկին դարձաւ ՚ի Հայաստան,
       Որ քեզ եւ քոյն Մովսիսի նոր գովեստից հիւսէ պըսակ
       Եւ շատ ընդ իւր առեալ բերէ Արամանման հայրենասէրս,
       Եւ շատ եւս քոյդ դըպրութեան նոր աշակերտս անձնանըւէր։
       Քոյինաշէն այն դըպրոցք, որ ըզկնի քո դարձան յաւեր,
       Նոյնք նորոգ ըստ առաջնոյն կառուցանին վայելչօրէն.
       Որոց ՚ի ծոց փութալով դիմեն մանկտիք վարժիլ յուսումն։
       Նոր յայնժամ քերթողդ Մովսէս եւ Ղազարիկըդ ճարտասան,
       Եզնիկ, Յովհան, Կորիւն, Մամբրէ, Դաւիթ անյաղթ ՚ի Հելլենաց,
       Երեւեսցին յԱյրարատ եւ ոսկեգիր ելցեն մատեանք։
       Հապա դու ցընծասջիր յերկինս ոգւով ՚նդ այս աւետիս,
       Եւ ոսկերքդ ՚ի ծոց հողոյս թող շունչ առցեն կենդանութեան։
       Մի լըսեր մի լըսեր զՄովսիսիդ ձայն դառնաբողոք։
       Որ գուցէ եկեալ եւ այդր ըզնոյն կըրկնէ քեզ ՚ի մօտուստ։
       Յանտըրտում յայդ վայր երկնից քեզ տըրտմութեան լինել առիթ։
       Զի ոչ այլ եւս մեք ըզդա թողումք այնպէս թափառական
       Պարկաբարձ անընդունակ շըրջիլ ՚ի մէջ Հայաստանեայց.
       Լուռումուռ անմըխիթար գալ եւ թաքչիլ յանկիւն գեղջիս
       Անծանօթ մնալ այնպէս յանսիրողաց իմաստութեան.
       Առ տապանաւ եւ սըրբոյդ ողբալ կոծով զՀայոց աշխարհ։
       Ծանուցաւ մեզ աւասիկ դա եւ դորին իմաստութիւն,
       Եւ եկեալ են արդ մանկտիք յանշուք գեղջէս հանել փառօք,
       Տանել ըզդա եւ ՚ի գահն Արշակունեան նըստուցանել,
       Եւ ՚ի գլուխ իմաստութեան դընել ըզթագըն դիւցազանցն,
       Եւ կառավար սանձարկու կացուցանել ըզնա միայն։
       Հա՛յր, այդ խոնարհ քո Մովսէս վեր բարձրացաւ քան ըզՄասիս,
       Եւ չկարէ այսուհետեւ ծածկիլ երբէք յաչաց մերոց.
       Ի պատուել ըզդա մեք տուն եւ օթանոց պատրաստեալ եմք,
       Առաքեա դու այժմ յերկնից ընդառաջեմք ՚ի յողջունել,
       Եւ սիրով ասպընջական լինել ծերոյդ ծանրաթախիծ.
       Ոչ ՚ի տուն այլ ՚ի յոգի եւ սիրտ ըզդա հանգուցանել։
       21
       Թող դիւր առցէ եւ մի եւս բառնայցէ զմէնջ տըրտունջըն զայն։
       Վասն որոյ դու՚նդ պատուհան երկնից յերկիր կ՚արկառիր արդ,
       Եւ աջովդ հայրականաւ օրհնեալ զողջոյն մանկտիս Հայոց.
       Առ որըս քոյդ յորդոր սէր զիս հրաւիրակ յԱյրարատայ
       Առաքեաց ՚ի հրաւիրել ձայնիւ քնարիդ քո լըռեցեալ.
       Ոյք ՚ի լըսել զայն հեռուստ ելին այսպէս եկին սիրով,
       Եւ ճեմեալ ՚ի հայրենին հասին ՚ի գիր սուրբ նըշխարացդ
       Ընդ օրհնութեանդ շնորհաբեր առնուլ եւ խրատ հայրենատուր։
       Բարբառեա ուրեմն այտի քո յորդորիչ լեզուաւդ անոյշ,
       Որպիսեօք յերկրի զնոսին շըրջեալ յայնժամ յորդորէիր։
      
       Այդպէս փութագոյն, ո՛վ հարազատ իմ աշակերտք,
       Ի ծագաց երկրի լըւեալ հրաւիրակիդ այդ սիրակոչ
       Եւ ի սէր հայրենւոյն յորդեալ՝ դիմեալ ելէք առ նա,
       Եւ սըրտիւ հայրակարօտ սիրեցիք եւ յիմ տապան
       Տըրտմեցելոյս ՚ի յերկինս ուրախութիւն լինել յերկրէ։
       Զի յօրէ, յորմէ զլալոյն լըւայ ձայն ես որբ Մովսիսին
       Ի վերայ Այրարատայ սուգ առնէի մինչեւ ցայսօր.
       Որ չեղեւ նաւահանգիստ այն շահաբեր նաւուն իւրոյ
       Բարձելոյ ՚ի յԱթենայ զվաճառ անգին իմաստութեան
       Զաղքատիկ նորա մանկտիս առնել փարթամ ընչիւք անհատ։
       Իսկ այսօր, զայդ աւետիս, որում կայի յուսով յերկնուստ,
       Ի ձէնջ լըւայ երբ յանկարծ, վա՛շ, բերկրեցաւ հոգիս իմ յոյժ,
       Եւ հատաւ մըշտականչիւն ողբալի ձայն աշակերտիս
       Զի բերկրեցաւ եւ նորա ոգին ընդ իմ նոր աւետեօքս։
       Զի՞նչ ՚ի ձեզ այդ նոր փափագ առ գիտութիւն, ազնիւ մանկունք,
       Զմարգարիտն անգին ու անգիւտ, զոր ՚ի գընել չելին յայնժամ,
       Այժըմ դուք յօժար փութայք վաճառելով զամենայն ինչ
       Ի գընել ըզնա միայն որ պատուական է քան զոսկի։
       Գիտելով անթիւ բարիս գալ ընդ նըմին ըստ իմաստնոյն։
       Գան այո՛, եւ ես առ այդ յերկնից լինիմ երաշխաւոր,
       Թէ զդովաւ շուրջ փակելով գիրկս արկանէք սըրտի մըտօք,
       Դա ըզձեզ առնէ անշուտ կենօք յապայ գերաբաստիկ։
      
       Այլ իմ խրատ հայրապատուէր այս է զոր ձեզ սիրով տամ արդ,
       Դուք որդեակք հօրըս խրատու մատուցէք ունկըն մըտադիւր։
       Մի լիցի ձեզ միայնոյ լոկ գիտութեան լինել սիրող,
       Ըզգործոց առաքինի եւ զանարատ վարուց անփոյթ։
       Ոչ կարէ յերկրէ թըռչուն վերաթեւել միով թեւով,
       Սապէս ոչ եւ գիտութիւն առանց թեւոյն ընտիր վարուց։
       Առաքինւոյն չեն պիտոյ լինել սատար երկուքն ինքեան,
       Զի կարէ նաեւ միովն վերասլանալ գեր ՚ի վերոյ.
       Ձեզ առ այս օրինակ լիցին Անտօն ու Արիստոտէլ։
       Պատուիրեմ եւ զայս յաւէտ որում անսալ սիրով` ժըտեմ,
       Հայրենի կրօնից շաւղաց եւ աւանդից փոյթ լիցի ձեզ
       Հետեւեալ նախնի սուրբ հարց ուղիղ հետոց լուսաշաւիղ.
       Զոր նոքին ձեր ընդ առաջ հորդեալ բացին խրատու հոգւոյն
       Ընթանալ անխոտոր ընդ այն շաւիղ ձեզ ՚ի յերկինս,
       Առաւել եւ ընդ սոսին յետին պատուէր` այս է իմ ձեզ,
       Քա՛ւ, եւ մի երբէք լիցի զտառդ իմ թողուլ տիրապարգեւ,
       Եւ ըզպերճ Հայկեան բարբառ նախամեծարն եւ անդրանիկն,
       Եւ ձերում լեալ անհըմուտ ախորժիցէք այլում լեզուի։
       Յուշ լիցին ձեզ անմոռաց այնչափ ճըգունք իմ եւ վաստակք,
       Զոր ՚ի սակըս ձեր յայնժամ սիրով կրեցի առ գիւտ տառիդ.
       Բացէք զայդ իմ տապան հանգիստ մարմնոյս վաստակաւոր,
       Վըկայ լիցին թող առ այս մասունք ոսկերցըդ մաշեցեալ։
      
       Այսչափ են խրատու բանք իմ ձեզ ՚ի սիրող հօրէս բաշխեալ,
       Ոյց յօժար թէ լըւիջիք եւ կամակար կատարիցէք
       Օրհնեալ յերկնաւոր հօր աջոյն լիջիք դուք շնորհաբաշխ։
       Պաշտպան ձեզ ՚ի երկինս լինիմ եւ ես պաղատելով
       Առ այն որ զցօղ շնորհաց անձրեւեսցէ ՚ի վերայ ձեր
       Բողբոջիլ եւ նոր ծաղկիլ եւ քաղցրունակ բերել պըտուղ,
       Իմ քաղցեալդ Այրարատայ բաց բերանոյ ճաշակ անոյշ։
      
       Լըւարուք ահա, մանկտիք, ցանկալի զհօր բարի պատգամս,
       Զոր եթէ պահեսջիք երանելիս առնէ ըզձեզ
       Ի երկրի աստ եւ յերկինս ՚ի մէջ մարդկան եւ հրեշտակաց։
       Մեկնեալ արդ գնամք աստէն, այլ կարօտով սուրբ նըշխարացդ.
       Առցուք սակայն զայս գոնէ մէն մի մասանց տըւեալ համբոյր։
       Նախ գըլխոյդ աստուածազարդ խոնարհելոյ առ մեր յաղօթս,
       Եւ աչացըդ նըւաղեալ կալովն անքուն եւ զտիւ եւ գիշեր.
       Բերանոյդ շնորհաբուղխ դադարելոյ յընթերցմանէն,
       Եւ լեզուիդ քաղցրախօսակ լըռեցելոյ յորդորմանէն.
       Մատանցըդ հրաշարուեստ թարգման տառիցն աստուածայնոյ,
       Եւ ոտիցըդ մաշեցեալ ՚ի շըրջելոյ գրոյն առ ՚ի գիւտ։
      
       Բոլորում այդ նըշխարաց ոգւով սըրտիւ տուք ըզհամբոյր,
       Որ վասըն մեր վաստակեցան զի մի մնասցուք մեք անիմաստ։
      
       Վա՛շ, լըցաւ ցանկութիւն եւ խոր փափագ սըրտից մերոց
       Երջանիկ Վարդապետին սուրբ ոսկերօքդ անմահահոտ։
       Ելէք ՚ի վեր երթիցուք, այլ ու՛ր եւ յո՛ր վայր, ո՛վ մանկունք,
       Ի յԱրտազ յԱւարայրին, ուր Աղաւնեակ դորին մընչեաց
       Ի վերայ վարդագոյն եւ ճապաղեալ արեան քաջացն։
       Ուր ես դարձեալ սիրաբար ձայն արկանեմ առ նա յերկինս
       Իջանել անդըր կըրկին մընչել իւրով աղու ձայնիւն.
       Եւ շուրջ ածել ըզձեզ ՚ի մէջ դաշտին ծաղկեալ կարմիր
       Ոռոգեալ ՚ի յարենէ աստուածավառ նահատակացն։
      
       Էջ այտի, դու որ այժմ ծառոյն կենաց վերայ հանգչիս,
       Ո՛վ ծիծառնըդ քաղցրախօս եւ հեզ ոգիդ վըկայասէր։
       Դըժար է, գիտեմ, թողուլ ըզդաշտ երկնից լուսասահման,
       Եւ գոգին քոյն Վարդանայ զորով փարիս աղապատեալ,
       Իջանել յայս դաշտ կըրկին ներկեալ նորուն հեղեալ արևամբ,
       Եւ դիտել որպէս յայնժամ ըզդիակունս Հայոց քաջացն։
       Մի դառն այս յիշատակաւ քընքուշ ոգիդ քըստըմնեսցի,
       Զի դաշտն արդ Աւարայրի պայծառացեալ է ծաղկալից,
       Ոչ յամպոց անձրեւաբեր, այլ ՚ի ցօղոյ արեան քաջացն.
       Եւ այն մարմինք արիւնթաթախ ոչ տարածին աչացդ առաջ,
       Քանզի նոյնքն իբրեւ ցորեան ծածկեալ եղեն ՚ի ծոց երկրին,
       Որ ՚ի գեղ պըճնեալ բոսոր բողբոջեսցին ՚ի գալըստեանն։
       Էջ հապա, մի տար այսքան սպասել մանկտւոյս քեզ աստանօր։
      
       Այդ քո ձայն սիրահրաւէր զիս բաժանէ ՚ի սիրելոյն,
       Զոր յայնժամ յԱւարայրիդ, ո՛հ, ես լալով որոնէի.
       Եւ ելեալ գըտի յերկինս ՚ի Գրիգորին գիրկ հանգուցեալ,
       Կալայ զնա եւ չէ հընար այլ եւս թողուլ զիմ սէրն ՚ի բաց։
       Սակայն ոչ եւ անձանձիր ձայնիդ ժուժեմ, ո՛վ հրաւիրակ,
       Իջից օ՜ն, թէպէտ վայրիկ մ՚ի նմանէ կացից ՚ի բաց.
       Եւ զայդ սիրոյ քո հայցուած կատարեցից յօժարաբար։
      
       Դուք ՚ի սէր Վարդանայ վառեալք այդպէս, ազնիւ մանկունք,
       22
       Ելիք ՚ի Շաւարշան, յորում Հայոց քաջ նահատակք
       Առ հաւատոյն ճըշմարիտ եւ հայրենի կրօնին ազատ
       Կամակար նահատակեալ կատարեցան սիրով փըրկչին։
       Ճեմեցէք արդ ընդիս առ արիւնոտ Տըղմուտ գետովս,
       Յոր զինուորըն մանկագոյն շահատակէր հարազատովքն
       Զոմն ՚ի գետ զոմն ՚ի յեզերս ՚ի թըշնամեացըն թօթափեալ.
       Յոյց նորախոց ՚ի վիրաց վըտակ վըտակ վիժեալ արեան
       Յորդելով գընայր Տըղմուտ արիւնախառն ՚ի մէջ շամբիցդ.
       Եւ նոցին ըզդիակունս գլորեալ տանէր թաղէր ՚ի տիղմս։
       Այսր անկաւ նոյն շահատակ յառաջադէմըն Գարեգին
       Երկոքումք հարազատովք նախամարդիկ դիմագրաւեալ,
       Երեքին սիրուն եղբարք նախընծայեալք Երրորդութեան։
       Որ անդէն յառաջ անցեալ ոգւովն արի քան զնախարարսն
       Աներկիւղ ՚ի յատենին յանդիմանել եւ զանթառամն առնուլ պսակ։
       Երթալ եւ շոյտ ՚ի յերկինս մեծ աւետիս տալ Գրիգորին,
       23
       Թէ գառինքըն կոտորեալ յարձակմանէ ՚ի թուխ գայլոցն
       Թեւաբոյս թըռչին ահա գան ՚ի յերկինըս վիրաւորք
       Վաստակեալ յարիւն քըրտանց ՚ի մէջ դաշտին Աւարայրի.
       Ընդառաջեա գըրկաբաց հանգուցանել զնոսին ՚ի գոգդ։
       Այսպէս նա մանուկ տիօք նախաշաւիղ եղեւ ծերոցն
       Մանկացելոյն Յիսուսի ընծայելով զիւր մանկութիւն։
      
       Անցէք աստի յասպարէզ, յորում անկաւ մեծն ախոյեան
       Մամգունի քաջ շառաւիղն ընտրելագոյն նիզակակցօքն։
       Եղու՛կ զիս, ՚ի գիշերին մինչ միայնակ ՚ի մէջ դաշտիս
       Երբ լըսէր դառըն մընչիւն եւ մըռընչիւն վիրաւորացն
       Եւ ձայն լալոյ ծերունւոյս, ես անձկալւոյն էի խընդիր
       Սիրողին զիս Վարդանայ, ա՜հ, որ թող զիս չոգաւ յերկին։
       Եւ գըտի զնոյն ինք սէր ոչ, այլ ըզմարմինըն մահաքուն
       Թաթաւեալ ՚ի կարմրութիւն ՚ի մէջ արեան իւր վարդագոյն.
       Նորահրաշ փառօք փայլէր գեղ երեսացըն երկնադէմ
       Մինչ ոգին ըզյաղթութեանն առնոյր պըսակ ՚ի Քրիստոսէն։
       Ոչ երբէք տեսեալ էր իմ զդէմըս նորին ծաղկեալ այնպէս
       Երբ դառնայր յաղթանակաւ եւ պըսակէր յերկրաւորէն։
       Որպէ՛ս ես նորին սէր զմարմնով անկեալ իմ սիրելոյն
       Ի վերայ Վեհ ճակատուն եւ այն բացեալ լայնալանջացն
       Թափէի արտասուս եւ ստէպ ըստէպ տայի համբոյր
       Պատուական գըլխոյն այնմիկ պատուեալ յաւէտ ՚ի Կայսերաց,
       Եւ աչացըն սիրային, յորմէ կաթէր սէր հայրենեաց.
       Շըրթանցըն կափուցեալ որ տայր խրախոյս Հայոց քաջացն.
       Եւ բազկացըն կորովի յաղթող ազանց հիւսիսայնոց։
       Ա՜հ, մանկտիք, շըրթունք սիրոյս յարիւն մածնոյր ընդ համբուրելն,
       Եկ սիրտ իմ ՚ի ներքուստ աղէխարշեալ ճըմլէր ցաւօք,
       Մինչ տեսի զմնացեալ նըշոյլն Արարատեան շիջեալ այնպէս։
      
       Զաչս ՚ի վեր առի դիտել եւ ըզնորուն նիզակակիցս,
       Տեսի զոմն հըսկայակերպ հուպ Վարդանայ գետնատարած,
       Եւ առ ոտիւք թօթափեալ զքաջս ՚ի յԱրեաց գընդէն մատեան.
       Գնացեալ մօտ նըշմարեցի զդէմըս քաջին երկնահայեաց,
       Ծանեայ զի էր կորովի հայկազն Խորէն Խորխոռունեան։
      
       Կից նըմին կային երկու այլ նորատիք երիտասարդք,
       Ի մահուն քան թէ յիւրեանց կենդանութեան փայլեալք զըւարթ.
       Անկեալք` այլ ոչ ՚ի բաց թողեալ բընաւ զքաջութեան զէնս,
       Միոյն ՚ի ձեռին էր վահան, միւսոյն նիզակ խաչադրօշեալ,
       Պալունին արին Արտակ զարմանալին եւ Տաճատ։
      
       Ոչ հեռի կայր ՚ի սոցունց ոմըն տիօք սօսասարաս,
       Գոգ թէ նոր տապարահատ յերկիր անկեալ ճըղակոտոր,
       Քայքայեալ այն գեղանի շինուած մարմնոյն վայելչատիպ,
       Առ ՚ի նոր չըքնաղ շինիլ ՚ի Քրիստոսի գալըստեանն,
       Ներսեհըն հրաշակերտ, որ ՚ի տոհմէն Քաջբերունեաց։
      
       Առ գըլխով սորուն հանգչէր գետնոյն վերայ իբր ՚ի հանգիստ,
       Մեղոյշ աչկունք ընդ աշխարհ նոր կափուցեալ մահուն մըթով,
       Ի դիմաց զուարթագին արդարութիւն փայլէր պայծառ,
       Վըկայ լինել անարատ վարուց նորին անդ ՚ի մահուն,
       Ցանկալի արդարն Արսէն տեառն ընծայեալ ՚ի յԸնծայնոց։
      
       Ի հեռուստ լոյս մի առիս ճառագայթեաց արեւանման,
       Գիտացի թէ անդուստ էր որ զլոյս սիրէր իմաստութեան.
       Քայլ առի երթալ առնա եւ համբուրել ըզտարփալին,
       Տեսի զի նա զերդ ոչխար մի լուսակիզն ՚ի մէջ այծիցն
       Թաւալեալ ուլն ՚ի ձիգ գեղմն ըսպիտակ ներկեալ յարիւն
       Բաց աչօք հայէր ՚ի վեր ընդ երկնից դուռն բացեալ ընդ դէմ,
       Ինձ թըւէր թէ նա զհանդէս դիտել կամէր հանդիսագրին,
       Ժըպտէր երեսն երբ ՚ի գեղ ոգւոյն յառէր աստղապըսակ.
       Իմաստունըն Հըմայեակ ազնիւ բողբոջըն Դիմաքսեան։
      
       Հապա ո՞վ էր այն որ անդ բացէ անկեալ ծաղկանց վերայ.
       Ոյր արեան շիկորակ շիթք ցայտեալ էին զցօղուտ ծաղկամբք,
       Կարմրաթուշ այտիցն ընդ մէջ նետ մի տիգեալ սուրասըլաք,
       Վիրօքն այնու զբելիար վիրաւորեաց մինչեւ ՚ի մահ.
       Մանուկ էր դեռ հասակաւ եւ կայր ՚ի քուն նա քաղցրանինջ,
       Ողջ երեսք ծաղկեալ էին կարմիր քըրտան սուրբ կայլակօք
       Իբրու զկոկոն փըթթեալ վարդից շաղն ՚ի վերայ յառաւօտուն.
       Մօտեցայ զարթուցանել զայն, որ զարթնու ՚ի ձայն փողոյն.
       Յանոյշ ՚ի քնոյն ոչ զարթեաւ, ա՛հ, մանկագոյն Գնունին Վահան։
      
       Սոյնպիսի տեսարան ցոյց ինձ գիշերն այն սըգալի,
       Գլուխըս լընոյր տարափով եւ թաթաւէր ոտք իմ յարիւն,
       Ի լալոյն խաւարելոյս լուսին լինէր ինձ լուսատու,
       Եւ նորին լուսով շըրջեալ համարէի զՀայոց մանկտիս
       Նընջեալք աստէն քաղցր ՚ի քուն խրատու վարեալք Սողոմոնեան.
       Ոյց զոգիս երկինք քան զիս նախ համարեալ ետ ըզպըսակն.
      
       Այսգունակ, ո՛վ մանկունք, ջրով ՚ի հոգւոյն նախ մըկըրտեալքն
       Յաւազան բոսորային մըկըրտեցան կըրկին արեամբ
       Զնորահրաշ մըկըրտութիւն փըրկչին մարմնով ՚ի մահ խաչին։
       Բով սիրոյ հուրարկողին բողբոքեցաւ աստ ՚ի հոգւոյն.
       ՚Նդ մէջ անցեալ որպէս զոսկի հրով փորձեցան հոգիք սըրբոցն,
       Ի ժանգոյ մեղաց սըրբեալք եղեն մաքուրք եւ լուսափայլք.
       Մեռեալք` բայց կենդանի մըտին յերկինս առ Աստըւած,
       Թէ եւ յաչացս անըզգամացն աւաղեցան իբրեւ մեռեալ։
       Զդուռն եթերին ՚ի վարուստ բացին աստէն զուարթունք երկնից,
       Մարմնեղէն զուարթնոց հոգիք մըտին ընդ այն աղաւնացեալ,
       Առաջի հանդիսադրին կացին փառաց յաղթանակաւ,
       Եւ ըզթագըն գեղեցիկ ՚ի ձեռանէ տեառն ընկալան։
       Աստ եւ հրեշտակքըն չարին բացին ըզդրունըս դըժոխաց։
       Անդ իջին ագռաւացեալ հոգիք գընդին ուրացողացն.
       Որ փափագեալք երկրայնոյն, առ ՚ի նմանէ եւ պըսակէն
       Զըրկեցան եւ եղեն ժառանգաւորք տատարոսին։
       24
       Ի դաշտիս Աւարայրի` արին Վարդան աւարառուն
       Արար եւ կատարեաց զոր խօսեցաւ յատեան Պարսից.
       Խրախուսեալ զընկերըս իւր դիմել ՚ի մահ յօժարութեամբ,
       Զոգիս նոցին աւարեալ յուրացողացն յերամէն
       Վերածեալ տարաւ յերկինս ընծայեցոյց հօր Աստուծոյ։
       Եւ այսպէս յաւիտեան անուան իւրում փառաց պարծանս
       Ի յերկրի եւ ՚ի յերկինս յաւէրժացոյց նա քաջութեամբն։
      
       Դուք ըզհող դաշտիս, մանկունք, անկեալ զգետնով համբուրեցէք,
       Ուր կաթիլք արեան քաջին եւ երջանիկ նորա գընդին
       Ցօղեցան եւ շիջուցին զբորբոքեալ հուրըն հրապաշտից.
       Որով նորոգեցան եկեղեցիք Հայաստանեայց,
       Եւ յարիւն նոցին ամբիծ պայծառացան վայելչապէս։
      
       Ահա զձեզ թախանձանօք հրաւիրակիդ ձեր սիրավառ
       Իջի այսր ՚ի յերկնուստ եւ ՚ի դաշտիս ճեմեցուցի
       Յանդիման ձեր կըրկնակի նըկարելով զպատկեր քաջացն։
       Նըմանողք լերուք եւ դուք այնպիսում վեհ առաքինեացն
       Ի նոյն սէր աստուածային եւ հայրենի ջեռեալք ոգւով.
       Եւ զինու վառեալք այլ իմն` իմաստութեան եւ հանճարոյ
       Գունդ կազմեալ մատաղերամ ելէք յԱրտազ ՚ի յասպարէս,
       Ոչ ՚ի վանել սեաւ ըզգունդն այլ ըզխաւար տըգիտութեան
       Զի ճաճանչ արփւոյն անմուտ ծաւալեսցի յերկիր Հայոց.
       Եւ ՚ի լոյս նորա գնասջիք դուք անվաստակք ՚ի դիւր շաւիղ։
      
       Այլ ես, որ յիմ անձկալւոյն զատեալ այսչափ եղէ ընդ ձեզ,
       Թռանիմ արդ սիրասլաց երթամ յերկինս առ տենչալին,
       Աւետիս խընդութեան տամ Վարդանայ եւ Վահանայ
       Նորազուարճ լինել յոգի ընդ նոր ձեր այդ սէր հայրենեաց։
      
       Քաղցր էր ինձ եւ ձեզ, մանկունք, ողջոյն երկրիս Այրարատայ
       Եւ ՚ի յայլ տեղիս, յորում քաջքըն Հայոց հանդիսացան,
       Երթալ ճեմել եւ այսպէս անդ նըւագել զհանդէս նոցին։
       Այլ անդուստ բըռնագոյն սէրն ըստիպէ բնիկ հայրենւոյս,
       Զիս վարեալ յԱյրարատու ՚ի մայրածնունդն ածէ յերկիր.
       Ուրանօր գիրկք մայրենի զիս գըգուեցին քաղցրասընոյց,
       25
       Եւ այն կակուղ մանրիկ մաղեալ հողն աճեցոյց զիմ մանկութիւն,
       Որ քաղցրիկ իմն է մարմնոյ նախ ՚ի նմանէ գոլով ծընեալ։
       Վասն որոյ անդըր փութամ ես այն հողոյն մնացեալ կարօտ,
       Եւ զձեզ, մանկտիք նազելի, բարձեալ յոտից լերին Մասեաց
       Տանիմ արդ կացուցանեմ անդ առ ոտիւք լերին Վարագ։