Երբ մեռնիլ գիտենք. Վարդանանք (Խորհուրդ հայ միջնադարէն)

ԵՐԿՐՈՐԴ ՊԱՏԿԵՐ

 

(Եկեղեցիի մը գաւիթը: Մուտքին` կաթողիկէ, ուրկէ կախ է զանգակ մը: Դուռը փակ: Ժամկոչը չուանը կը քաշէ զագակին:

Ընդհանտաբար կը հասնին ժամուորներ, պառաւ, հասուկ կիներ, ծեր, պզտիկներ: Բոլորն ալ անձուկով):

Ծերը. – (Գաւազանը շարժելով) Բարի լոյս Գասպար:

Ժամկոչ. – (Շարունակելով զանգահարումը) Աստուծոյ բարին թափի վրադ:

Ծերը. – (Մօտենալով դէպի ականջը ժամկոչին) Աս ի՛նչ ուժով կը քաշես, աս առտու:

Ժամկոչ. – Պէտք է, Պաղտասար, պէտք է:

Ծերը. – Ժողովուրդը մեզ պէս չէ, դիւրաւ կը լսէ:

Ժամկոչ. –  Օրը գէշ է, Պաղտասար, շատ չէշ: Գիշերը երեք հեղ է կուգան… (կը մտնէ կին մը, համեմատաբար երիտասարդ: Զուսպ զգեստ, ազնուական սակայն: Կը խաչակնքէ դռնակուշտիխաչքարին առջեւ, կը ծնրադրէ համբուրելու խաչքարին վրայ Յիսուսի ոտքերուն հանգոյցը. յետոյ լուռ կ՚անցնի աջակողմ, կանանց դուռի մուտքին: Կը հետեւին ուրիշներ: Պզտիկներ, մանչ ուաղջիկ, զանազան տարիքէ: )

Ծերը. – Անոնցմէ՞:

Ժամկոչ. – Անոնցմէ: Եկեղեցին կ՚ուզեն: Իրե՞նցն է որ տամ: Աշխըրքին վերջն է, գիտցած ըլլաս: Մէ՞ջն ինչ ունիս սա ժամուն: Հէյ ողորմութեանդ մեռնիմ երկնունց թագաւոր. ինչ օրերուհասուցիր մեզ:

Ծերը. – Անյայտ են Աստուծոյ ճամբաները, ԳԱսպար: Անիկա չի չափեր մեր չափերով:

Ժամկոչ. – Երէցն ալ կ՚ըսէ: Բայց երբեմն խելքս չի հասնիր: Մենք այնքան ուժով սիրենք զինքը ու մեզ ձգէ անօրէնին ճանկերուն:

Ծերը. – Գիտէ Աստուած ինչ կ՚ընէ: Դիւրին չէ վերը գանձ դիեզը:

Ժամկոչ. – Շիտակ կ՚ըսես: Մենք ինչ ենք ըրեր Աստուծոյ արքայութեան արժանանալու: Ի՛նչ ենք տեսեր:

Ծերը. - Մեր ականջներէն հալած կապար վաղցուցի՞ն:

Ժամկոչ. – Մեռնիմ անունին: Աս ժամը Լուսաւորչինն է:

Ծերը. - Մեզի նստեցուցի՞ն մաղմաղ կրակի:

Ժամկոչ. – Զօրքին մեռնի ժամկոչ Գասպարը:

Ծերը. - Մեր գլխէն կարմրած պղինձ հագցուցի՞ն: Ժամկոչ. – Օձերու, կարիճներու մէջ պարկեցուցի՞ն:

Ծերը. - Մեզ գլխավար խաչեցի՞ն, Գասպար: Աստուծոյ արքայուիթւնը գինն է այս բոլորին:

Ժամկոչ. – Շիտակ կ՚ըսես, Պաղտասար: Մենք ի՞նչ ենք տեսեր: Վերէն թող ինքը Լուսաւորիչը վառ մեր սիրտերը: (Ոտնաձայններ դուրսէն: ) Կը լսե՞ս: Ձայնն է անոնց ոտքերուն:

 

Ծերը. – Բացուե՞ր են ականջներդ: Ուրկէ՞ կը զատես ոտքերու ձայնը:

Ժամկոչ. – Աս քանի օր է սիրտս կը լռէ, Պաղտասար: Ամբարիշտին հոգիին չափ չար են ոտները: (Կը մտնեն Գադիշոյ, Գիւտ, Տիրոց, Մանէճ նախարարները, հետեւորդ զինուորներով: )

Տիրոց. – Ինչո՞ւ գոց է աս դուռը: (Ժամկոչին) Հալեւոր, բաց դուռը, ո՛ւշ է արդէն:

Ժամկոչ. – (Խուլի շարժումով մը բերանը լայն բացած) Ա՞…

Տիրոց. – Դուն ականջ չունի՞ս:

Ծերը. – Ծանր են մեր ականջները, Տէր նախարար, մեր տարիներուն պէս:

Տիրոց. – (Մօտենալով ժամկոչին ականջին, ձեռքովն ալ բռնելով անոր մէջքէն կախ կապը բանալիին) դուռը բա՞ց…:

Ժամկոչ. - Քահանան չէ եկած:

Մանէճ. – (Պոռալով, բիրտ ու անհամբեր) Քահանան ի՞նչ գործ ունի հոս:

Ժամկոչ. – Աստուծոյ տունը Աստուծոյ մարդը մինակ կը բանայ: Ամէն մարդ քեզի պէս իր Աստուծաը  ուրացող չէ, նախարար:

Մանէճ. – Կուշտ ենք քու Աստուծմէդ որ չարիքէն զատ ոչինչ բերաւ մեզի:

Ծերը. - Քու երեսիդ մեռոն քսա՞ծ են, տղաս:

Մանէճ. - Ո՞վ ես դուն: Քեզ ո՞վ դրաւ դատաւոր մեր արարքներուն: Շինականի՞ն է ինկեր բերան բանալ ազատին դէմ:

Տիրոց. – Կռիւը պահէ ուրիշ ատենի: (Ժամկոչին) Քեզ լուր չսերի՞ն, հալեւոր:

Ժամկոչ. – Բերին:

Տիրոց. – Այս ատեն, աւելորդ է խօսքդ:

Ժամկոչ. – Աս բալլիները ձեզմէ չեմ առած  որ յանձնեմ ձեզի, նախարար:

Մանէճ. – Կարկէ լեզուդ, եթէ չես ուզեր որ հանեմ անիկա փրցնելով ատ քու շան կոկորդէդ (ձեռքը սուրին է ինքնաբերաբար):

Ժամկոչ. – (Հանդարտ) Լեզու առնելը բալլիք առնել չէ, նախարարի տղայ: Դուն գնա քու քաղքիդ ժամը գրաւէ՛, ուզածդ ըրէ: Հոս Մամիկոնին երկիրն է: Աս ժամը` Լուսաւորչին: Տէրը`Մամիկոնին տունն ու ժողովուրդը:

Գադիշոյ. – (Մեղմ) Հալեւոր, մինակ Մամիկոնին ժամերը չէ որ գրաւուին պիտի:

Ժամկոչ. – Սպարապետին ժա՞մը:

Գադիշոյ. – Անոր հրամանն է որ կը գրաւէ:

Ժամկոչ. – Դուն կակուղ կը խօսիս: Ըսէ՛, տղա՛ս: Որո՞ւն հրամանը կը գրաւէ այս եկեղեցին:

Գադիշոյ. – Սպարապետին:

Ժամկոչ. – Սպարապետի՞ն … (կը կենայ քիչիկ մը, տեղաւորելու համար մտքին մէջ անըմբռնելին): Սպարապետը քեզ հրամա՞ն ըրաւ որ գաս ժամկոչ Գասպարին մէջքէն առնես այսբանալիները որոնք կախ են, յիսուն տարի է, իմ կուշտէն, ու գերեզմանի մուտքին մինակ բաժնուին պիտի ինձմէ:

Գադիշոյ. – Իր հրամանն է, ժամկոչ Գասպար:

Ժամկոչ. – Մեղայ Աստուծոյ: Սպարապետը, իր բերնով, քեզ պատուիրեց որ իր պապուն, Սահակ կա թողիկոսին սիրական սա ժամը առնես մեր ձեռքէն ու յանձնես անօրէնին, անաստուածին, կրակապաշտին…: (Կը կենայ, նայելով խոր` Գադիշոյին) Զրուցէ, տղաս, մի քաշուիր, զրուցէ: Ըսա՞ւ իր բերնով:

Գադիշոյ. – (Տրտում) Ըսաւ, հալեւոր, ըսաւ:

Կինը. - Մեղայ Աստուծոյ, մայ Աստուծոյ, մեղայ Աստուծոյ…

Ժամկոչ. – Աս խուլ ականջներո՛վս ալ լսեմ այսպէս ամբարիշտ հրաման մը իր բերնէն, չեմ հաւատար, տ ղաս: Ոչ մք է ոչ ամօթ:

Գադիշոյ. – (Ոիշտ տրտում) Ինչո՞ւ, հալեւոր:

Ժամկոչ. – Վերը րերկինք կայ: Լուսաւորիչ կայ: Ներսէս կայ: Սահակ կայ, տղա՛ս: Կան անոնք, տէրե՛րը մեր բոլոր ժամերուն:

Մանէճ. – Վերը Ոմրիզդը կայ հիմա:

Ժամկոչ. – Դժոխքին խորը կ՚ուզես ըսել:

Մանէճ. – Զուր տեղը մեզ ժամավաճառ կ՚ընես: Արեւը ելած է ադրէն ու դուն կը շաղփաղփես: Քիչ ետքը անոնք ալ հոս են: դեռ խորանը չէ քանդուած:

Ժամկոչ. – (Ետ քաշուելով) Խորա՞նը:

Մանէճ. – Խորա՛նը: Պատկերները: Ջահերը: Վարագոյրները: Տեղը դնեն պիտի ատրուշանը: Հերիք է ա՛լ սա մեր քաշածը այդ հրեայ Աստուծուն երեսէն: Խաչուած ալ չըլլայ:

Ժամկոչ. – Չե՞ս վախնար դուն որ ակռաներդ ալիւր կը դառնան բերնիդ մէջ: Ո՞վ կնքեց քեզի պէս անօրէն մը: (Խումբ մը, որմէ չորս հինգը մոգի տարազով: Ուրիշ երկուքը` շինական: Հետեւորդներ):

Մոգը. – (Բռնելով ուժգին փայտուորին ձեռքէն որ շալկի ափայտը կ՚ուզէ նետել գետին( Կեցիր, անասո՛ւն: Ինչպէ՞ս կրնաս սրբազան փայտը գետին դնել: Նախ մաքրութիւն: )Կը փռէ ուսէնկախ մեծ սաւանը գաւիթին: Կը հանէ գօտիէն եղջիւր որուն ծայրովը կը սրսկէ բան մը սաւանին վրայ: ) Հիմա կրնաս դնել:

Ժամկոչ. - Ա՛ս ինչենի է:

Մոգը. – (Միւս փայտուորին) Ձեռքով չբռնես սրբազան փայտը մինչեւ որ չլուացուիս: (Կը հանէ մէջքէն ուրիշ սրուակ մը ու խիցը հանելով) Լուա ասով:

Փայտուոր. - Ի՞նչ է ադ:

Մոգը. – Կոմէզ:

Փայտուոր. - Կովմէզ: Ըսել կ՚ուզես` կովու մէ՞զ:

Մոգը. – Այո:

Փայտուոր. - Գնա բանդ: (Կը նետէ գետին փայտին խուրձը եւ կ՚անցնի ժամուորներուն ետին):

Մոգը. – (Սարսափով վերցնելով խուրձը) Անասուն, լեռնցի գազան: (Կը փչէ, կը թօթուէ խուրձըս կը սրսկէ կոմէզը շիւղերուն վրայ: ) Ի՜նչ սրբապղծութիւն: Մանէճ, Տիրոց, լաւ կ՚ըլլայ որօրինակը դուք տայիքսա լեռնականներուն: Քարերը խօսք աւելի դիւրաւ կը հասկնան քան Տարօնի գիւղացիները: Լուացէք ձեր ձեռքերը: (Կծու հոտը սրուակին արդէն տարածուած  մինչհեղուկը կը թափի նախարարազն երիտասարդի ձեռքերուն):

Կիներ. - Մեղայ Աստուծոյ, մեղայ Աստուծոյ, մեղայ Աստուծոյ: (Ուրշ խումբը որուն առջեւն են գիւղացիներ, մեծ կրակարան մը բերելով տքալէն):

Կիներ. - Տէր ողորմեա, Տէր ողորմեա:

Ժամկոչ. - Աշխարհին վերջը հասեր է ու մենք լուր չունին:

Ծերը. - Մեր որ մեղքին համար, Տէր բարերար, կը բանաս այս նախատինքը մեր վարյ: Նախարա՛ր, իրա՞ւ են ըսուածները:

Գադիշոյ. - Հիմա կը հասնի տղադ ու աչքերդ կ՚ըսեն քեզի: (Ժամկոչին) Աճապարէ, բաց դուռը: Քանի մը վայրկեանէն հոս է մոգերուն մեծ կարաւանը: Ու դուն ատեն չունիս եկեղեցինպարպելու:

Ժամկոչ. - Թող կոտրտին իմ ձեռքերը եթէ բանան Աստուծոյ տան դուռը անօրէնին կրակին:

Մանէճ. - Դուն կը տեսնես հիմա թէ ինչպէս կը բացուին դռները: (Դուրսէն զինուորական գնացք: Շեփորներ: Շարժում ու աղմուկ: Սեպուհ մը, տասնեակ մը զինուորներով կը խուժէ գաւիթը):

Մանէճ. - (Տասնապետին) Ո՞ւր է կարաւանը:

ՏԱսնապես. - Աղբիւրի գլխուն:

Մանէճ. - Հասած են ուրեմն: (Զինուորներուն) Վար առէք զանգակը:

Կինը. - Տղայ, դուն հայ*քրիստոնեայ չե՞ս:

Մանէճ. - Ատենը չէ, տիկնի, աւելորդ հարցումներու: Նախարարներու որոշումն է որ կը գործադրենք:

Ժամկոչ. - Աստուած չեն քու նախարարները:

Մանէճ. - Երկայն ըրիր, ցնդած ծերունի: Քաշէ քեզի ադ լեզուդ (կը զարնէ ծանր ապտակ քիթին ու բերնին խառն, ու կը տապալէ ծերը գետին):

Կիներ. - Մեղայ Աստուծոյ, մեղայ Աստուծոյ…

Կինը. - (Վազելով դէպի ուշակորոյս ժամկոչը) Փշուր-փշուր գան ադ մատներդ: Այս տարիքին վայ ինչպպէ՞ս _եռք կը վերցնես:

Մանէճ. - Ո՞վ կ՚ըլլայ շինականին այդ կտորը որ այսքան լեզու գտնայ նախարարի մը դէմ: Ձեր կրօնքին նուէրն է այս ամբարշտութիւնը: Ոչ ազատ մնաց, ոչ անազատ: Բայց ա՛լ վերջն է այդամէնուն: (Դուրսէն, երկարաձիգ շեփորին հագագը աւել իմօ է: Բոլոր ձայները աւելի յստակ):

Գադիշոյ. - Ամէն մարդ թող քաշուի իր տունը: Կիները ամէնէն առաջ:

Կիներ. - Ո՞ւր կը ղրկէք մեզ: Աստուծոյ տունն է ասիկա:

Գադիշոյ. - Գացէք ձեր ջահրակներուն: Թողէք մեզի որ մեր խելքը հասած ձեւով կարգադրենք այս գործերը:

Կինը. - Մարդու հոգին ուրիշին գործը չօ, նախարար:

Գադիշոյ. - դուն ալ ըլլայիր Տիզբոն…

Կինը. - Մենք գիտենք թէ ինչ կիներ կան հոն:

Գադիշոյ. - Յազկերտի ատեանին ու անոր բանտին մէջ, առնէիր անոր ձայնին նիզակը ականջներուդ, կը հասկնայիր թէ ինչ կ՚ընենք հիմա:

Կինը. - Ատ քու թագաւորդ մե՞ծ է Յիսուս-Քրիստոսէն:

Գադիշոյ. - Չեմ գիտեր, ո՛րն է մեծը, ո՛րը` զպտիկը: Ես լսեր եմ ու կարդացեր Փառանձեմ թագուհիին պատմութիւնը ու լացեր, լացեր անոր բախտին: Տղայ հասակէս, բոլոր ժամերուն մէջհարցուցեր եմ ես ինծի, ո՜ւր էր ադ Քրիստոսը երբ ցիցը կ՚ելլէր հայոց թագուհին անոր օգնութիւնը պոռալով…:

Կինը. - Յիսուս-Քրիստոս, հասիր բոլոր պոռացողներուն:

Գադիշոյ. - Քրիստոսը շատ վերն է, տիկին, չը չափուելու աստիճան վերը: Բայց Յազկերտը հոս. հունա: Ու անոր փիղերը կ՚արածին սա լեռներուն ետին: Գնա տունդ: Չեմ ճանչնար քեզ թէեւ, բայց կ՚ենթադրեմ որ նախարարի զարմէ ես: Քօղիդ հակառակ հագուստդ ու լեզուդ կը վկայեն ատոր:

Կինը. - Աստուծոյ առջեւ չի կայ տիկին ու նաժիշտ, տիրուհի եւ աղախին:

Գադիշոյ. - Կարելի է: Բայց լաւ կ՚ընես հեռալով ասկէ: Գոնէ խնայած կ՚ըլլաս աչքերուդ: Մենք ժամանակ չունինք:

Կինը. - Ի՛նչ բանի:

Գադիշոյ. - Պիտի կոտրտենք դուռը, բոլոր դուռները: Մարզպանը, սպարապետը, նախարարները երդում ըրին Արքայից Արքային: Զինուորներ, կոտրեցէք սա դուռը:

Ժողովուրդը. - Մեղայ Աստուծոյ, մեղայ Աստուծոյ…

Մանէճ. - Հա՛յ` ձեր Աստծուն ալ, ձեզի ալ: (Բիրով կը հարուածէ զանգակը որ կը տապալի ու կը կոտրտի: Դուռը կոտրուած է զինուորներէ: Բացուածը եկեղեցիին ներքնամասը, խորաններուդասական զարդարանքով):

(Դուրսէն շեփորը որուն ձայնը բոլորովին մօտ է ալ):

(Մոգերու կարաւանը զոր կ՚առաջնորդէ մոգպետ մը: Դանդաղ ու հանդիսաւոր իր քալուածքը տեսակ մը արարողութիւն է ինք իր մէջ):

Մոգպետ. - Ո՞վ է աս: Մեռե՞լ: (Զարհուրած) Շուտ, դուրս տարէք, աշտարակին, սա դիակը:

Մանէճ. - Չէ մեռած, մեծդ մոգպետ:

Մոգպետ. - Ծերութիւնը աւելի պիղծ է քան մեռելը: (Դառնալով ետ) Զինուորնե՛ր: (Պարսկատարազ զինուորներ կը խուժեն ժամէն ներս): Վար առէք կռապաշտութեան սա բոլոր վկաները: (Զինուորները կը բարձրանան խորան, կը հանեն ինչ որ կայ ու կը նետեն գետին ուր ուրիշներ կը բզկտեն նետուածները: Կը պատռտուին գիրքերը: Կը ջախջախուին կանթեղները: Երկուվայրկեան կը տեւէ կործանումի սա մոլուցքը, դժնդակ լռութեան մը մէջ):

Մոգպետ. - (Կանգ առնելով փայտի խուրձերուն եւ ատրուշանին առջեւ) Դեռ չէ հաստատուած ատրուշանը: (Նայուածքը նտելով աւելի հեռուն) Դեռ չէ՜ մաքրուած պղծութեան սա բոյնը: (Դողովուրդը հեռացած է: Միայն ժամկոչն է որ չի շարժիր):

Մոգպետ. - Ո՞վ է աս: Մեռե՞լ: (Զարհուրած) Շուտ, դուրս տարէք, աշտարակին, սա դիակը:

Մանէճ. - չէ մեռած, մեծդ մոգպետ:

Մոգպետ. - Ծերութիւնը աւելի պիղծ է քան մեռելը: (Դառնալով ետ) Զինուորնե՛ր: (Պարսկատարազ զինուորներ կը խուժեն ժամէն ներս): Վար առէք կռապաշտութեան սա բոլոր վկաները: (Զինուորները կը բարձրանան  խորան, կը հանեն ինչ որ կայ ու կը նետեն գտեին ուր ուրիշներ կը բզկտեն նետուածները: Կը պատռտուին գիրքերը: Կը ջախջախուին կանթեղներ: ը Երկուվայրկեան կը տեւէ կործանումի սա մոլուցքըս դժնդակ լռութեան մը մէջ):

Մոգպետ. - Մաքրեցէք բոլորը: (Կը հաւաքուին բեկորները ու կը դիզուին անկիւն մը): Մաքրութիւն գետնին: (Կը սրսկէ կոմէզը եկեղեցիին յատակին ու պատերուն: ) Ահա Բանդամները (ծրարէմը կը հանէ շատ անձեռոցներ, տալով հատ մը իւրաքանչիւր մոգի): Կապեցէք ձեր դէմքերուն վասնզի պիղծ է մարդուն շունչը եւ պէտք չէ հասնի կրակին: (Ամէնքը կը դնեն Բանդամները իրենցերեսին, քիթը ծածկուած պահելով լաթին մէջ: Ուրիշ մոգ մը ատրուշանը կը զետեղէ խորանին առջեւ):

Մոգպետ. - Ահա կը վառի վերջապէս նուիրական կրակը հայոց գեղեցիկ աշխարհին մէջ:

Մոգեր. - (Կիսաբոլորակ) Հայոց գեղեցիկ աշխարհին մէջ:

Մոգպետ. - Ահա սրբազան հոման եւ ուրվարամը որոնք Զրադաշտին աչքը բարի պտի ընծայեն հայոց գեղեցիկ աշխարհին վրայ:

Մոգեր. - Հայոց գեղեցիկ աշխարհին վրայ:

Մոգպետ. - Ահա խունկ ու կինամոն (կը նետէ կրակին վրայ) որոնք Զրադաշտին ռունգերը հեշտ պիտի շնչեցնեն հայոց աշխարհի օդին վրայ:

Մոգեր. - Հայոց աշխարհի օդին վարյ:

Մանէճ. - (Կոտրած խաչի մը թեւը նետել փորձելով կրակին) Թող այրի հերաներուն Աստուածը:

Մոգպետ. - (Իր գաւազանովը արգիլելով երիտասարդին շարժումը) Երբե՜ք: Սրբազան կրակին համար սրբազան փայտ միայն: Այդ պիղծ առարկաները հաւաքեցէք ու տարէք դուրսքարերուն վրայ: (Դառնալով պատերուն) Թող մաքորւին սա պատերը ընդունելու համար ամենօրհնեալ Որմիզդը իրենց մէջ: Ահա գարունը, անխմոր ու սրբազան հացը որով հաղորդ կ՚ըլլաքԶրադաշտի անհուն բարիքին:

Մոգեր. - Զրադաշտի անհուն բարիքին…

Մոգպետ. - Խաղաղութիւն երկրի վրայ,

Խաղաղութիւն երկինքի մէջ:

Առատութիւն` անդաստանին

Աղբիւրներուն:

Առատութիւն արգանդներուն:

Պտղաբերին արտերն ամէն:

Յորդի, լեցուի ու թափի դուրս

Բարիքն անհուն

Ձեր սեմերէն:

Առատութիւն` շէկ ցորենի, իւղ ու մեղրի

Ու հարսնիքի:

Առատութիւն մանուկներու:

Ու կիներու:

Եւ օրհնութիւն:

(Դուրսէն շտապի քայլեր: Յետոյ ճշդուող ձայներ, անհեթեթ, խիստ, հետզհետէ խոշորացող):

Ձայն մը. - (Մունետիկեան բարձրութեամբ) Հասէ՜ք. հասէ՜ք. հասէ՜ք: ՀՈս են: (Գորհ: Դադրած է արարողութիւնը: Մոգպետը շուարուն ետեւը կը դարձնէ գլուխը):

Մոգպետ. - (Մանէճին) Ով են…:

(Խօսքը բերանն է երբ բեմի մուտքին կը ցցուի Ղեւոնդ Երէց: Պարեգօտը բաց  կուրծքէն որուն մազերուն մէջ կը շողայ խաչի մը արծաթը: Անհուն դառնութեամբ իր նայուածքը կը սառեցնէ: Անմիջապէս քովիկը, նոյնատարազ բայց աւել իիսկ Յովսէփ Պաղնիցին, համեստ ու վայելուչ: Ու Սահակ եպիսկոպոսը, պետական դիմագծութեամբ, հանդարտ ու օծուն: Հեւալով, փրփրած, կըհասնի Քաջաջ սարկաւագը, հաստ, կարճ, բիրտ, դէմքին դիզած եօթը դժոխք դղրդող սարսափ: Գրեթէ նոյն կնիքով Աբրահամ սարկաւագ: Մինչ կրօնականները այդ զայրագին ու անձկալիցարտայայտութիւնը կը պահեն րոպէ մը, Քաջաջ անկարող իր հեւքը, ինչպէս ատամներու կճրտուքը զսպել, կը դառնայ ետ ու ամբողջ մարմինը շարժման դնելով):

Քաջաջ. - Հասէ՛ք, հասէք, ժողովուրդ, հասէք: (Կը մտնէ խուժանը, բազմատարազ ու բազմազէն, - երկժանի, տապար, բրիչ, բիր, ճօկան, մանգաղ: Բոլորին դէմքին մէկ ու նոյն կատաղութիւն: կը լսուի իրենց հռնդիւնը, ատամներուն կճրտուքը, իրար հրող անտեսանելի հոսանքը: Կրակին պաշտամունքը լքուած է բոլորովին: Մգրուն շրջանակը սեղմուած` ինք իր մէջ: Ուրացեալներըքաշուած են մոգերուն ետեւը: Միայն Մանէճն է որ կը մնայ ատրուշանին մօտիկը):

Ղեւոնդ. - (Հազիւ զսպելով երկար իր հասակին կործանումը ներքին զայրոյթէն) Աս ի՞նչ է:

Մանէճ. - (Հանդարտ, քիչ մը լիրբ նոյնիսկ) Հրամանը թագաւորինն է:

Ղեւոնդ. - Լռէ դուն: Գադիշոյ, Տիրոց, ուր էք. ինչու այդ ծակը մտեր էք: (Քայլ մը յառաջանալով) Աս ի՞նչ է, կ՚ըսեմ ձեզի: (Լռութիւն): Ինչ աղէ արձան էք դարձեր: (Ժողովուրդին դառնալով)Ժողովուրդ հայոց, բռնաբարուած է Քրիստոսի սուրբ եկեղեցին:

Ժողովուրդը. - Մահ սրբապիղներուն, անաստուածներուն:

Ղեւոնդ. - Պղծուած է Լուսաւորչի խորանը:

Ժողովուրդը. - Մահ կռապաշտներուն, կրակապաշտներուն:

Ղեւոնդ. - Ո՞վ, ո՞ր անօրէնը, սադայէլը, ճիւաղը ձեզ ղրկեց հոս:

Մանէճ. - Երէց, զգո՛յշ: Թագաւորներու Թագաւորին կը հայհոյես: Վկայ են բոլոր ներկաները:

Ղեւոնդ. - (Մանէճին) Դուն հա՞յ ես, երիտասարդ:

Կին մը. - Զանգակը կոտրտեց:

Ուրիշ մը. - Ատ ոտքերով սուրբ խորանը ելաւ: Ատ ձեռքերով վար նետեց խաչերը: Ատ մատներով պատռտեց պատկերը:

Քաջաջ. - (Խոյանալով վրան) Անօրէնի որդի անօրէն…

Սահակ. - (Բռնելով փէշէն) Հանդարտ, սարկաւագ:

Ղեւոնդ. -Դուն հայ ես ու ատ քու ձեռքերդ գործեցի՞ն սա պղծութիւնը առանց փրթելու կամ չորնալու: Երիտասարդ, կը հասկնա՞ս քու ըրածին ծանրութիւնը:

Քաջաջ. - (Փէշը ազատած Սահակին ձեռքէն հասած է Մանէճին մօտ) Ինչպէ՞ս գետին կը նետես սրբազան խաչը: (Կը վերցնէ ձեռքի վիրգը ու տղուն գլխուն իջեցնելու փորձով մը) Ինչո՞ւ չեմջախջախեր ատ քու շան գլուխը:

Մանէճ. - Երէ՛ց, նախարարական որոշում է ասիկա: Աւելի մի գիտնար քան նախարարները:

Կի մը. - Հայհոյեց մեր Աստուծուն, Տէր Հայր: Հրեաներու աստուած անուանեց, երկնի ու երկրի արարիչ Յիսուս-Քրիստոսը:

Մանէճ. - Հրամանն է Սպարապետին, Մարզպանին, Կամսարականին, Ամատունիին, բոլորին: Տիրոց,  Գադիշոյ, ինչու չէք խօսիր ու կը թողուք որ ժողովուրդը խաբուի ու զոհ երթայ սակատաղի մարդոց:

Քաջաջ. - Կարկէ քու անզգամ բերանը որ կը համարձակի անպատուել աստուծոյ պաշտօնեան (կը զարնէ գլխուն վիրգով):

Մանէճ. - (Սուրը քաշելով) Խոզի որդի խոզ:

Մոգպետ. - (Բռնելով Մանէճին սուրը) Հանդարտ: (Քաջաջին)Ծանր է այդ ըրածդ ու պատասխան պիտի տաս արեաց արդարութեան: Անիկա գործադրիչն է Արքայից Արքայինհրամաններուն որ տէրն է մեր ու ձեր բոլորին:

Ղեւոնդ. - Ի՛նչ կը բարբանջես, յիմար արաարծ: Ո՞վ ես դուն: Ո՞վ, դուք բոլորդ որ կը համարձակիք մտնել Աստուծոյ տաճարէն: Որո՞ւն է մնացե րկործանել Սուրբ Սեղանը մեր Աստուծուն: ինչլրբութեամբ անկած էք հոս սա կրակարանը այն սեղանին առջեւ ուր աղօթած են Լուսաւորիչ եւ Ս. Սահակ:

Ժողովուրդը. - Մահ, շանսատակ մահ բոլոր սրբապիղներուն:

Ղեւոնդ. - Մեռա՞ծ կարծեցիք դուք այս ժողովուրդը:

Մոգպետ. - Մի տաքնար, կրօնական: Դուն ես այս ժողովուրդը գրգռողը: Չափ դիր բերանիդ ու զգացումներուդ: Մենք դեսպաններ ենք ղրկուած Արքայից Ար քային կողմէ: Ինչ որ ըսես, ասկէվերջ, ըսած կ՚ըլլաս քու թագաւորիդ:

Ղեւոնդ. - Դուք Աստուծմէ՞ ղրկուած էք:

Մոգպետ. - Մենք ղրկուած ենք Արքայից Արքային կողմէ ու դողա, դողացէք գոլորդ անոր անունէն:

Ղեւոնդ. - Դուն տակաւին բերա՞ն ունիս, սա ահաւոր, սա անքաւելի ոճիրէն վերջ: Ինչպէս կը քանդես մեր Աստուծուն տունը: Ըսէ՛, ինչպէ՞ս: Ինչպէ՞ս:

Մոգպետ. - Ձեզի կը բերեմ Աստուածներուն Աստուածը:

Ղեւոնդ. - Սա կրակի կտո՛րը: Ժողով՛ւրըդ, առէք սա կրակարանը ու թափեցէք ջուրին:

Մոգպետ. – (Ահաբեկ) Զգո՜յշ: (Ձեռռքերը տարածելով կրակարանին, զայն պաշտպանելու գերագոյն տանգապով) Կրօնական, գիտե՞ս թէ ի՛նչ կ՚ընես: Գիտե՞ս թէ դէմդ կը հանես երկինքն ուդժոխքը, ամբարիշտ այդ հրամանովը: Մեծ Զրադա՜շտ, իրաւունք ունիս երբ կ՚ընես «Վախցէք խենդերէն»:

Ղեւոնդ. - Երկինքն ու երկիրը ես կը փլեմ հիմա քու կառափիդ, անօրէն, յիմար, տխմար ապուշ արարած: (Կը զարնէ գլխուն):

Գադիշոյ. - (Բռնելով գաւազանը) ի՛նչ կ՚ընես, Տէր Հայր:

Ղեւոնդ. - Լռէ, Լռեցէք բոլորդ: ու դուրս: Ամէնէն առաջ դուք: Հաւհատուրաց, ազգուրաց Յուդաներ, մատնիչներ, իսկարէովտացիներ: Ժողովուրդ դուրս նետեցէք սա մարդերը: (Ժողովրդականյարձակում: Կ՚աւլուի  րոպէի մէջ եկեղեցին(:

Ղեւոնդ. - (Փախստականներուն ետեւէն) Դուր,, մինչեւ դժոխքին դուռները: ուրս:

Քաջաջ. - Անիծուին այս աշխարհին ու հանդերձեալին:

Ղեւոնդ. - Սնունդ դառնային սադայէլին ու պոչ դառնան Բէեղզէբուղին: Յարդարեցէք սուրբ սեղանը: Իրենց տեղերը դրուին խաչերը, մոմերը, պատկերը: (Սարկաւագները գործի):

Քաջաջ. - Եկայք շինեսցուք սուրբ զխորանն լուսոյ:

Ղեւոնդ. - (Բազկատարած եւ վերացած) Փառք Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ…

Ժողովուրդը. - Սուրբ պատարագ, սուրբ պատարագ, մեր ու անոնց մեղ քերուն քաւութեան: (Դուրսէն շեփոր, տրտում, քաղցր, երկարաձիգ):

Քաջաջ. - (Ականջ տալէ վերջ) Մամիկոնեան շեփորն է, Տէր Հայր: Ես ծառայած եմ սպարապետի գունդերուն մէջ իբր փողար: Կը ճանչնամ ձայնէն: Եկան ուրեմն:

Ղեւոնդ. - Ինչո՞ւ նկուն է շեշադ, տիրացո՛ւ: Թող գան: Մի վհատիր ոչ ալ երկմտէ Աստուծոյ օգնականութենէն: Թող գան: Ոչ միայն իրենք: Գան եւ իրենց փիղերը: Ի՞նչ է ուժը այդ գազաններունԱստուծոյ առջեւ: Գայ անոնց կուշտին սատանան ալ իր բանակներով: խաչը բաւ է այդ բոլորին: Որմէ՞ վախնալ երբ Աստուած ունինք մեզի հետ:

Ժողովուրդը. - Մեզի հետ է Ատսուած:

Քաջաջ. - Ո՜ կայցէ մեզ հակառակ:

Ղեւոնդ. - Թող գան: Աստուծոյ ժողովուրդը մեծ է իր ամբարիշտ իշխաններէն: Ի՞նչ է արժէքը նախարարին, կայսեր, Արքայից Արքային երկնաւոր թագաւորին առջեւ: Ժողովուրդ, մենք երդումունինք, հոս գալէ առաջ, մեռնելու մեր սուրբ հաւատքին պաշտպանութեան:

Ժողովուրդը. - Երդում է մեր երդումը: Վայ անոր որ կը դաւէ իր Աստուծուն:

Քաջաջ. - Թող վազէ մեր արիւնը որպէսզի ծլի, ծաղկի, Հայաստանեայց Եկեղեցին:

Աբրահամ. - Պատրաստ է իմ գլուխը հասկի նման իյնալու Լուսաւորչի եւ Ներսէսի Աստուծոյն փառքին:

Յովսէփ. - Մէկ սիրտ ու մէ կ կամք, ժողովուրդ, որպէսզի պահուի անշարժ գահը Սուրբ Լուսաւորչի:

Սահակ. - Թող մեր կամաւոր պատարագը ընդունուի Ամենակալէն իբր ողջակէզ իր սուրբ սեղանին: Իյնան մեր գլուխները բայց չմտնէ ամբարիշտը մեր ժամերէն ներս:

Քաջաջ. - Մեր մարմինները ոչխար զենումի:

Ղեւոնդ. - Ոչ մարդ, ոչ հրեշտակ չեն կրնար մեզ բաժնել մեր Աստուծմէն:

Քաջաջ. - Ամէնէն քիչ` մահը:

Աբրահամ. Ամօթ ու տրտմութիւն իրենց զարմերուն, աւագութեան:

Ղեւոնդ. - Կինը պիտի անարգէ ուրացեալ իր ամուսինը: Տղան պիտի մերժէ համբոյրը իր ազգուրաց հայրիկին: Ծերը պիտի վռնտէ իր հաւատուրաց զաւակը:

Ծերը. - Անէծք բոլոր ուրացող զաւակներուն: Չորնան կայծակնահար ոստին նման, հեղեղ էն աւերուած պարտէզինման: Հողը աւազ դառնայ անոնց ափերուն ո ւ հացը` քա՜ր, անոնցաղօրիքներուն:

Ղեւոնդ. - (Գերագոյն ուժգնութեամբ) Անէծք, անէծք, անէծք բոլոր ուրացողներուն: Թո Ատսւծոյ շունչը կրակ դառնայ այրելու անոնց մարմնը: Թող Աստուծոյ լոյսը կայծակէ շապիկ դառնայ, անոնց օրերը պատանքելու:

Ժողովուրդը. - Ամէն:

Ղեւոնդ. - Մա՜հ իրենց հաւատքը ուրացողներուն: (Այս աէաէակին մէջ կը մտնեն նախարարները, հետեւուած ուրիշ մարդերէ: Միւս կո ղմէն նոր բազմութիւն, կիներու եւ փքրերու, որ կըժամանէ անընդմիջաբար):

Քաջաջ. - Ահա, իրե՜նք: (Ընդհանուր լռութիւն: Նախարարները չեն համարձակիր աչք ածել չորս դին):

Ղեւոնդ. - (Կոտրած խաչին կտորը առնելո վպատէն ու բերելով) Սպարապետ, կը տեսնե՞ս այս խաչը: Դուն բեիրի զայն ձեռքովդ  ոսկիի քաղաքէն: (Լռութիւն):

Ղեւոնդ. - (Պատռած պատկերը դէմը բռնելով Կամսարականին) Կամսարական, աս այն պատկերն է զոր քու հայրը ծնունդիդ նուիրեց այս ժամուն: Նայէ&, կրնա՞ս ճանչնալ: (Լռութիւն):

Ղեւոնդ. - (Սեղանէն առնելո ծռմռկած սկիհը) Ամատունի, աս ան սկիհն է զոր փեսայութեանդ մայրդ բերաւ սա ժամուն: Կը ճանչան՞ս: Լռութիւն):

Ղեւոնդ. - (Ոտքով կոխելով մէկդի նետուած ատրուշանի փայտերուն) Մարզպան, այս փայտերն ալ քու նուէրդ այս ժամուն անիծապարտ մմոգերուն հրամանովը հոս մտած: Առ ձեռքդ: Կընմանի՞ անոնց որ այդ ամբարիշտ ձեռքերդ Տիզբոնի մէջ նետեցին ատրուշանին: (Սառն լռութիւն: Նախարարները կամաց կամաց կը ծնրադրեն, իրենց գլուխները կախ են):

Ձայներ. - Ճամբայ Հայոց Տիկինին: (Կը մտնէ Սպարապետին կինը, կիսասքօղ, սեւերով):

Հայոց Տիկին. - (Ուղիղ ու տրտում կեցուածք: Մօտենալով) Վարդա՜ն, այսպէս պիտի տեսնէին քեզ իմ աչքերը: (Կը կենայ, թաշկինակը տանելով թարթիչներուն): Երկնաւոր Տէր, ինչո՞ւ չառիրիմ հոգին որպէսզի խնայէր սա անարգանքը հօրս անունին: Դուն կաթողիկոսի ծունկերուն վրայ մեծցած քրիտսոնեայ, ինչպէս դաւեցիր քու սուրբ կրօնքիդ: (Կը հեկեկէ, անկարողշարունակելու):

Ղեւոնդ. - Սպարապետ Հայոց, որո՞ւ ծախեցիր հպարտութիւնը, խիղճդ ու Աստուածդ: Ո՞ւր է երեսուն արծաթը:

Հայոց Տիկին. - Բերէք ինծի սգաւորի պարեգօտը: Փորեցէք ինծի փոս: Ես պի տի ողջ մտնեմ այդ փոսին մէջ ու պիտի աղօթեմ քու մե ղ քիդ քաւութեան: (Կը ծնրադրէ, գլուխը զարնելով մեղմգետնի քարերուն):

Ուրիշ կին մը. - (Շտապով առաջանալով) Հմայեա՜կ: Իրաւ է ըսել է: Իրա՜ւ է: Իրա՜ւ է: (Մէկէն դառնալով ետ, փնտռելով իր զաւակները որոնք կը վազեն մտնելու մէկ մ էկ իր թեւերուն) Տղա՜ս, ահա հայրդ, ուրացողը: Աղջիկս ահա հայրդ, ուրացողը:

Տղան. - Ի՛նչ սեւ է մայր:

Աղջիկը. - Իչն սեւ է, մայր: Անիկա հայրիկը չի կրնար ըլլալ (մօտենալով ու դպելով ձեռքին) հա՛յրիկ, դո՞ւն ես: (Լուռ  ու խուլ հեծկլտուք, հազիւ լսելի):

Ծերը. - Անէ՜ծք մէկ հատիկ տղուս: (Մօտենալով ծնրադրողներէն էկուն ու քիչիկ մը ծռած վրան, դառն, բերանը վրայ չգացող շեշտով մը) Ինչո՞ւ չմեռար, տղա՜ս: Աւելի դիւրին էր պատանքիդ, դագաղիդ յիշատակովը ապրիլ քան ներկայ ըլլալ սա տեսարանին: Ինչո՞ւ չմեռա՜ր (կուլայ):

Ձայն մը. - Զի ամօթ եւ նախատինք եղաք ծառայից քոց եւ պաշտօնէից: (Լռութիւն):

Վարդան. - Երէ՛ց:

Ղեւոնդ. - Թող խօսի Սպարապետը:

Վարդան. - Ինչո՞ւ խիստ են այսքան քու բառերը:

Ղեւոնդ. - Անոնք մեղր են բաղդատմամբ քու մեղ քին, Սպարապետ:

Վարդան. - Բայց մեղքէն մեծը կայ:

Ղեւոնդ. - Սպարապետ, աշխարհիս վրայ չկայ լեռ մը մեծ որքան քու մեղքը:

Վարդան. - Կայ, երէց, կայ մեղ քին մեծը: Աստուծոյ գութն է անիկա:

Ղեւոնդ. - Ո՞ր Աստուծմէն կը խօսիս, Սպարապետ, անկէ՞, զոր ուրացար:

Վարդան. - Դուն կ՚ըսես ատիկա:

Ղեւոնդ. - Սպարապետը թող չմոռնայ որ եկեղեցիները իր հրամանով կրակատան կը վերածէ:

Վարդան. - Այդպէս խիստ ու ծակող զատելէ առաջ քու բառերդ, դուն հեղ մը հարցուցի՞ր սա սրտին (ցոյց կուտայ կուրծքը):

Ղեւոնդ. - Խաբուած ենք Սպարապետ, ամէնէն կը սասուէր տկարանալ, բայց երբեք քեզմէ:

Վարդան. - Մի ցաւցներն սա պատուական հոգիները որոնց տառապանքը բաւ է իրենց: Կը կրկնեմ, դուն հարցուցի՞ր այս մարդոց սրտին:

Ղեւոնդ. - Տէրը ինքն է սրտագէտ ամենայնի:

Վարդան. - Որ ոչ կամի զմահ մեղաւորի:

Կամսարական. - Այլ զդառնալ նորա ի չար ճանապարհէն եւ զկեալն:

Ղեւոնդ. - Որպէսզի եկեղեցինրը կրակատան վերածէք…

Վարդան. - Թող քար դառնայ, արճիճ դառնայ լեզուն որ նման հրաման մը արձակեց:

Ղեւոնդ. - Այն ատե՞ն: Ո՞վ է ուրեմն հեղինակը այս սրբապղծութեան:

Վարդան. - Ինծի մի հարցներ: Մի հր

ահրեր մեր տագնապը: Ո՞ւր է Սուրբ Աւետարանը:

Քաջաջ. - (Մեծ յուզումով) Ահա սրբազան մատեանը: (Կէս մը կը հակի գիրքը դէպ անոր շրթները):

Վարդան. - (Մեղմ) Ո՛չ տակաւին: Իմ  շրթները անարժան են անոր համբոյրին: Մենք մեղաւորներ ենք, մեծ, անկանգնելի մեղաւորներ: Եթէ կ՚ապրինք, ատիկա գնելու համար էմեր մեղ քը: Տէր ՀԱյր, ըսէ մեզի, խօսօ մեզի: Հասիր մեր վտանգուած խղճմտանքներուն: Ի՞նչ պէտք է ընել գտնելու համար ներում անքաւելի մեղ քին: Ահա գլխիբաց կեցեր են առջիդ դժբախտները: Ըսէ՛, ուր երթան,  որո՞ւ երթան:

Ղեւոնդ. - Աստուծոյ, Սպարապետ, Աստուծոյ: Անոր գութին կաթիլը աւելի է քան տիեզերքին բոլոր մեղ քերը միասին:

Վարդան. - Թողութիւն կ՚ուզեմ քու միջնորդութեամբը: Թողութիւն կ՚ուզեն իմ ընկերները: բեր Աւետարանը ու դիր մէջտեղը:

Քաջաջ. - (դողահար կը փռէ ծածկոցը ու կը դն է Աւետարանը) Ահա ինքը` թագաւոր փառաց:

Վարդան. - Ես կը դնեմ ձեռքս Սուրբ Մատեանին ու թողութիւն կը հայեցմ իմ ոճիրին:

Կամսարական, Հմայեակ, Ամատունի, Մարզրան. - (Կը կրկնեն նոյնը առանձին առանձին):

Վարդան. - Ահա, Տէր Հայր, մեր զղջումը:

Յովսէփ. - Տէրը ընդունի զղջումը իր մոլորեալ ոչխարներուն:

Վարդան. - այս րոպէէն կը սկսի քաւութեան դժնդակ պարտքը: Իմ փորձառութիւնս չի խաբեր զիս: Մենք ապստամբներ ենք հիմա ու գործ ունինք արեաց բանակներուն հետ: Ամիս չանցածմեր երկիրը պիտի ողողուի թշնամիէն:

Ղեւոնդ. - Եզեկիային Աստուածը կարող է ամէն բանի:

Վարդան. - Անշուշտ: Առանց այդ ապահովութեան մեր ձեռնարկը յիմարութիւն պիտի ըլլար: Բայց այդ ապահովութիւնը մարմին կ՚ըլլայ մեր միակամ ընդդիմութեան մէջ: Անկեղծ, սրտագինգործակցութեամբ մենք կրնանք արժանանալ Աստուծոյ ներումին ու յաղթել մեր թշնամիին: Եղբայրներ, բարեկամներ, ընկերներ, մօտ ու հեռու նախարարներ, երբ բոլորս մէկ զգանք ու մէկմտածենք, անխորտակելի ենք: Ես ուխտ կ՚ընեմ իմ արիւնովս գնել թողութիւնը իմ ուրացութեանս: Պիտի մեռնիմ իմ պապերուս կրօնքին համար: Երդում` Սուրբ Աւետարանով:

Միւսները. - Երդում կ՚ընենք մեռնիլ մեր սուրբ հաւատքին համար: (Բոլորը դրած են իրենց ձեռքերը Աւետարանին վրայ):

Ժողովուրդը. - Մենք ալ երդում կ՚ընենք հետեւիլ մեր նախարարներուն:

Վարդան. - Վերցուր Սուրբ Մատեանը: Այս երդումով մենք եղբայրներ ենք ու մահուան մէջ կապուած իրարու: Հիմա օրհնէ մեզ ու մեր զէնքերը: (Բոլորը կը խոնարհին: Ժողովուրդն ալխումբին կը միանայ ու կը ծնրադրէ):

Ղեւոնդ. - Տէր երկնաւոր, ընդունէ զղջումը քու ծառաներուդ եւ վարձատրէ զանոնք համաձայն իրենց խղճմտանքին: Ըրէ անխորտակելի անոնց սուրերը Քու փառքիդ համար: Ընդունէ իրենցու մեր ամէնուն արիւնը եթէ այդպէս է Քու կամքդ, բայց անսասան պահէ սա հողերուն վրայ Հայաստանեայց Սուրբ Եկեղեցին: Տէր, ամպերուդ գահէն գթութեամբ նայէ սա լացող աչքերուն ուբզկտուած սրտերուն:

Վարդան. - Ընդունէ մեզ բանաւոր պատարագ քու Սուրբ Սեղանիդ:

Ժողովուրդը. - Ամէն: