Մեկնութիւն քերականի

[ԲԱՆ]

«Վերծանութիւն է մասն քերթածաց»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Վերծանութիւնն «գիտութիւն» ասի, իսկ քերականացն` մասնաւոր գիտութիւն, զի աստուծոյ գիտութիւնն միայն է ընդհանուր, իսկ մարդկային գիտելս ամենայն մասնաւոր է` շարագրածաց եւ ժամանա[կա]գրածաց:

[ԲԱՆ]

«Կամ շարագրածացն անվթար յառաջբերութիւն»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Կրկին գիտութիւն է` անսխալ տարբերութիւնն յասելն եւ ի լսելն:

[ԲԱՆ]

«Եւ վերծանելի է ըստ ենթադատութեան»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Ենթադատելն «ենթակայ դատել» ասի, եւ դատելն` քննել զենթակայէ իմն է: Քննէ եւ զկերպէն տայ զպատասխանին եւ զխաւսսն ի գովեստ կամ ի պարսաւ:

[ԲԱՆ]

«Ըստ առոգանութեանցն, ըստ տասանց արուեստիցն»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Եւ ահա աստ պարզէ զվերին յիշեալ ենթադատութիւնն, որ դատես եւ պարզես զբանն վասն ո'ւմ որ լինի, եւ բաժանես ըստ մարդոյն ոճոյն` եթէ գոռոզ եւ եթէ ողոք:

[ԲԱՆ]

«Ըստ տրոհութեան»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Որ տաս այնմ, որում եւ կամիս` ըստ ոճոյն, որպէս եւ վերագոյն ասացաւ:

[ԲԱՆ]

«Քանզի յենթադատութենէն` զզաւրութիւնն, իսկ յառոգանութենէն` զարուեստն»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Ըստ արուեստաւոր խոհակերին, զի խոհակերն «մսագործ» ասի, որ իմաստութեամբ բաժանէ զոչխարին յաւդուածսն. եւ ամէն յաւդուած զիւր միսն ունենայ եւ չելնէ այնոր միսն ի յայն, կամ այնոր` ի յայն, եւ միւս անդամոյն` ի միւս այլ անդամն: Այս աւրինակաւս լինի ընթերցաւղն եւ խաւսեցաւղն, նաեւ գրագիրն եւս:

[ԲԱՆ]

«Իսկ ի տրոհութենէն զպարունակ միտսն տեսանեմք»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Այսպէս բաժանես զզրոյցսն, որ չխառնես եւ աւերես զբանն:

[ԲԱՆ]

«Զի զողբերգութիւնն դիւցազնաբար վերծանեսցուք»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Դին «աստուած» ասի, եւ դիւցազնաբարն` «աստուածաբարե, որպէս եւ գրեալ էր, յորժամ որ սպանին տիտանեանքն զԴիոնեսիոս աստուածազգին եւ անդամ-անդամ կոտորեցին եւ յաւշեցին, նա տանէին զոչխարսն ի զոհն եւ յաւշէին անդամ-անդամ, եւ գոռոզաձայն լային աստուածաբար եւ ասէին, թէ` «Զերդ զքեզ ո՞վ լինի», եւ կամ` «Ո՞վ լնու զքո տեղն»: - Եւ ա'յդ է դիւցազնաբարն` թէ իմանաս:

[ԲԱՆ]

«Իսկ զկատակերգութիւնն` աշխարհաւրէն»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Կատակն բերանուն է. «կատակել» ասէ, եւ կատակելն աշխարհաւրէն ասել պարտ է: Եւ կարէ առանց քերականութեան ասիլ, եւ չէ' սնիկ առոգանութեանցն:

[ԲԱՆ]

«Եւ զդամբանականն` ուժգնակի»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Զի զբաւթաձայնն կանչելով ասեն եւ անհեթեթ ձայնս արձակեն` վայիւ եւ կոռոչելով:

[ԲԱՆ]

«Եւ տաղն քաջոլորակի»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Տաղին եղանակն շարայարմար պիտի, որ քաղցր գայ ե'ւ ելն, ե'ւ էջն` ի տեղի եւ ուղղորդ, եւ զբառն` չափաւոր ըստ չորք արուեստին: Եւ յորժամ բառն եւ եղանակն եւ միտքն եւ տանցն չափն ի յոճի լինին` նա ապա լինին տաղքն պատշաճագոյնք եւ դիպաւորք:

[ԲԱՆ]

«Եւ զքնարական քերթութիւնն ներդաշնակապէս»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Քնարն գործիքն է` զի'նչ որ լինին` թէ' երկուաղեան է եւ թէ' չորսաղեանն եւ կամ տասնաղեանն, որպէս Դաւթայն, եւ կամ զի'նչ եւ է հնար արուեստական հնչողաց ծնծղայից եւ այլոց: Իսկ ներդաշնելն [այն] է, որ դաշնես եւ ըղորդես զձայնդ եւ զերգն եւ զտաղն, որ խառնին յիրեար եւ որպէս զմի ելանեն եւ չելնեն խառն եւ անյարմար:

[ԲԱՆ]

«Եւ զխանդաղատականն թուլակի եւ աշխարապէս»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Խանդաղատելն «ողոքել» ասէ, որ ողոքականս ձայն է` որպէս մայրն ընդ որդին, թէ` « Մի', իմ հաւատ », եւ կամ թէ` «Ար[ի'], ե'կ իմ հոգի» եւ այլ այսպիսիք: Եւ աշխարելն` «ողորմել», որպէս թէ` «ողորմեաց ինձ վասն աստուծոյ» եւ որ սոցին նման են:

[ԲԱՆ]

«Զի որք ոչ ըստ սոցայցն լինին խտրութեան եւ զքերթողացն արութիւնսն տապալեն, եւ զոյնս վերծանողացն ծիծաղելիս յարկացուցանեն»։

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Եւ որ այսպէս չլինի` նա զքերթութեան արուեստն ո'չ պահէ եւ ո'չ գիտէ զընտրութիւնն, այլ տապալէ եւ աւերէ զքերթածացն զգիւտսն եւ զքաջութիւն գիտնականացն ծիծաղելիս առնէ:

[ԲԱՆ]

«Ոլորակ է բացագանչութիւն պատկանաւոր ձայնի»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Ոլորակ այս երեք առոգանութիւնքս են` շեշտն, բութն, պարոյկն:

Զի թէ ուժով վերացուցանել կամիս զձայնն` նա զշեշտն ի դէպ է դնել. եւ թէ հարթ` նա զբութն. եւ թէ ոլորակես զձայնն` նա պարոյկն: Իսկ բացագանչութիւնն հեռաձայնութիւն ասի, որպէս որ ասես, թէ «Արի'»` գանչ կամ կանչ է, զի ա'յլ ուղղորդ է կանչելն, քան զգանչելն: Եւ պատկանաւոր ասելն «պատեհաւորե ասի. եւ պատկանաւոր ձայնն մարդոյն միայն է, որ բանական արուեստիւ ուղղէ զձայնն:

[ԲԱՆ]

«Թէ ըստ վերսաստութեան` շեշտիւն, եւ թէ ըստ հարթութեան` բթիւն, եւ թէ ըստ պարբեկութեան` պարուկաւն»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Հաւասարն է` որ ոչ երկար լինի եւ ոչ սուղ. բայց ի հաւասարին զբութն այլ պիտի դնել: Այլ պարբեկելն «շրջադարձել» ասէ, զի յորժամ զձայնն ի վեր տանիս եւ կտրես, նա շեշտին պիտոյանայ դնել, որ է ոյժ: Եւ երբ հաւասար` նա բթին պիտոյ է դնել, վասն զի եւ հաւասար տանելն ոյժ է, ապա ի շեշտէն եւ ի բթէն պարոյկն գոյանայ, զի ի վեր տանելով զձայնն եւ ի վայր բերելով լինի, որպէս ի սեաւ բրդէ եւ ի սպիտակէ` գոշն:

[ԲԱՆ]

«Կէտք են երեք. կէտ աւարտեալ, միջակ, ստորակէտ»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Կէտն ու ոյժն անմասն իրք են, որպէս անհատն, զի թէ հատանես` ելնէ ի կերպէն: Զի եդ զկատարման զկէտն յառաջ քան զսկզբանն սակս տարակուսելոյ զաշակերտսն, որ աշխատին: Զի զկատարման կէտն եդ որպէս զթագաւոր, եւ զայլսն` որպէս զարքայից ծառայս եւ սպասաւորս, զի կատարման կէտ է: