Անգիտաց Անպէտ

Հեղինակ
ԱՄԻՐԴՈՎԼԱԹ ԱՄԱՍԻԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Առողջապահութիւն  
Դիտել

 

ՌԱԹԻՆԱՃ

 (Rռsie).

որ է փիճոյ խէժն. դեղին եւ սպիտակ լինի. լաւն այն է որ յիստակ լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. միս կու բուսցնէ. եւ աւգտէ քանչալին, թէ աւծես վարդի ձիթով եւ աւգտէ այն շուկակին՝ որ ի ձուերն լինի. թէ սպեղանի առնես՝ աւգտէ ֆաթխին. եւ թէ ծխես՝ աւգտէ սնկան. եւ խոցերուն միս բուսցնէ. եւ իր փոխանն սեւ ձութն է իր չքաւքն: Ասցել է Գրոցս ժողվողն թէ այս խէժիս՝ ըաինաճ կասեն. եւ ըռիշինա այլ կու ասեն. եւ ինքն փիճու խէժն է. Գ ցեղ լինի. Ա ցեղն՝ պինտ կու լինի խիստ. եւ Բ ցեղն այլ՝ չոր կու լինի, եւ ի կրակն կու հալի. այնոր՝ ֆալղունիայ կու ասեն. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի, եւ ի դեղնութիւն կու քշտէ. եւ հոտն ի փիճոյ հոտ նմանի. եւ Գ ցեղն այն է՝ որ ի հալման է. եւ ամէնուն բնութիւնն մէկ է:

 

ՌԱՀԻԼԻՆԻ

 (Rռsine,

հռ. յ. Ռատինի). որ Հելենացոց բառովն ամենայն խէժերուն այս անուամբս կու ասեն:

 

ՌԱԶՂԻ

 (Lys blanc).

Իպն ասէ, թէ սպիտակ սուսանն է. եւ շատ ոք վկայել են այսոր. եւ ոմանք ասեն թէ բամբակն է. եւ ոմանք ասեն թէ քթանն է. եւ ոմանք ասեն թէ խաղողին անունն է. եւ ոմանք ասեն թէ կտաւտին ձէթն է. եւ ոմանք ասեն թէ սպիտակ սուսանն է եւ կամ սուսանին ձէթն է. եւ րոցս շինողն ասցել է, թէ ռազղին՝ զամբախն է:

 

ՌԱԶԵԱՆԱՃ

 (Fenouil).

որ է ռազեանայ. յիշած է:

 

ՌԱԶԵԱՆԱՅ Ի ՌՈՒՄԻ

 (Anis).

որ է անիսոնն. յիշած է

 

ՌԱՍԱՆ

 (Aunռe).

որ է անտուզն, որ է կղմուխն:

 

ՌԱԽՊԻՆ

 (Petit lait acide).

որ է այն ջուրն որ ի քամած մածունէն կու ելնէ, եւ կու եփեն որ կու թանծրանայ, եւ կու պահեն. ի շաֆն եւ ի հուկնան կու մտէ. եւ լուծումն կու առնէ:

 

ՌԱՆԱՃ

 (Cco).

որ է նարկիլն. յիշած է:

 

ՌԱՆԱՅ.

 (Fenouil) .

որ է հռ. ըռզիանն. յիշած է:

 

ՌԱՊՌԱԽ

 (Morelle).

որ է յանապ ի սայլապն. յշծ է:

 

ՌԱՄԱՔ.

  

ինքն սուգծու է. ի գղթորէն, եւ ի նռան կեղեւէն, եւ ի հռ. ձիթէն, եւ ի վարդէն, եւ տարչինէն կու շինուի:

 

ՌԱՅԸ ԱԼ ԻՊԼ

 (Elaphoboscon).

ինքն խոտ մըն է, որ տերեւն նման է հապաթ ըլ խազրային. եւ հունդն նման է սամիթին հնդին. եւ տակն Գ մատն կու լինի. եւ սպիտակ կու լինի. եւ այս խոտիս թ. տավայ օթի կասէ. եւ պատճառն այս է որ՝ թէ ուղտն զայս խոտն ուտէ, թէ գազան զինքն հարէ՝ զեն չառնէ. եւ թէ հնդէն աւձահարին եւ գազանահարին տաս՝ զչարն խափանէ:

 

ՌԱՅ ԸԼ ՀԱՄԱՄ

 (Verveine).

ինքն խոտ մըն է որ ի ջրի տեղր կու բուսնի. եւ տերեւն սպիտակ եւ յերկան կու լինի թիզ մըն. եւ թ. այս խոտիս՝ կօկարճին օթի ասէ. եւ աղաւնիքն յայսոր ի տակն կու աւթին. եւ թէ զտերեւն ծեծեն վարդի ձիթով, եւ խոզի ճրագուով շաֆ առնեն, եւ յառջեւէն վերցնեն, զարգանտին ցաւն խաղեցնէ. եւ թէ քացխով խառնես եւ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ շտերուն՝ աւգտէ, Աստուծով:

 

ՌԱՅ ԸԼ ԷԼ

 (Elaphoboscon,

յ. Ռայ էլ-իբէլ). որ է սուալին. եւ ինքն խոտ է:

 

ՌԱՄԼ

 (Sable).

որ է աւազն. յիշած է ի վերայ ըթին:

 

ՌԱԹԻԼԷ

 (Phalangium).

որ թ. պաւ ասէ. յիշած է:

 

ՌԱՂԱՂԻՆ

  

(= Ռքաքէս). ճիֆտ աֆիտ, եւ ճիֆտ աֆրանդ այլ կու ասեն. եւ ոմանք ասեն թէ լաւն լաւպայի պարպարին է. եւ ոմանք ասեն թէ խուսաթ ըլ սայլապն է. եւ կերպն յամէն մէկի՝ յիր տեղն յիշած է:

 

ՌԱՅԽԱՅ.

 (Balaustes).

որ է ճուլինա «ճուլինարնե յշծ է:

 

ՌԱՂԻՏԱՅ

 (Ivraie).

ինքն հատ մըն է, որ ի ցորենին ի մէջն կու լինի. եւ Շիրազ այսոր սարկու ասեն. յիշած է ի վերայ սէին:

 

ՌԱՂՎԱԹ ԸԼ ՀԱՃԱՄԻՆ

 (լponge).

որ է ասպանճն. յիշած է:

 

ՌԱՂՎԱԹ ԸԼ ՄԱԼՀ

 (լcume de sel).

որ է զապատ ըլ մալհ. եւ ուժն քան զաղն ուժով է. եւ հալող է, եւ նուրբ այնող է:

 

ՌԱՂՅԱՅ.

 (Siracot).

որ է շէրխիշտն. յշծ է յիր հմրն:

 

ՌԱՄԱՍ

 (Caroxylum articulatum).

ինքն ցեղ մըն է ի սիսռէն. որպէս զշէհ կու բուսնի եւ թէ ծխեն՝ աւգտէ ստամոքին եւ նուզլային, Աստուծով:

 

ՌԱՄԱՏ

 (Cendres).

որ է ծարուրն եւ թութիայն, որ ի Հնդկաց գայ, եւ թուպալ պղինձին, եւ պուստն, եւ ի շատանաճն այրածն եւ մամիրանն:

 

ՌԱՄԱՏ ԸԼ ՄԱԶԱՐԻՈՆ

 (Cendres de Daphne Mezereum).

ինքն ճլէ տուող է. եւ զաչից լուսն յաւելցնէ եւ պայծառ առնէ:

 

ՌԱՄԱՏ ԸԼ ԽԱՇԱՊ ԸԼ ՊԱԼԼՈՒՏ

 (Cendres du bois de ChՍne).

որ է կաղնուն մոխիրն. զարունն կու կապէ. եւ թէ ի շարէն, մաղեն եւ յամէն վաղուենէ Բ դրամ խնծորի շարապով (ուտեն՝) աւգտէ ստամոքին ցաւուն:

 

ՌԱՄԱՏ Ի ՆԱՅԸ

 (Cendres de Roseau).

որ է եղէգին մոխիրն. լաւն այն է որ նապտի լինի. բնութիւնն տաք է եւ չոր է, եւ ասցել են թէ հով է եւ չոր. եւ զկալուածն բանայ. բայց թոքին զեն կու առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի քիթրան եւ սանդալն:

 

ՌԱՄԱՏ ԸԼ ՂԱՇ ԸԼ ԽԱՏԱՏԻՖ

 (Cendres du nid des Hirondelles).

որ զծիծռնկին զաւթեւանն այրեն, եւ զմոխիրն առնուն. լաւն այն է որ զաւթեւանն ի յայն տեղն շինէ որ աղէկ աւդ դիպնու. եւ զայն այրելն այսպէս կու պիտի. որ առնուն, եւ ի պտուկ մի դնեն, եւ շոխով ծեփեն, եւ ի վառած թոնիրն դնեն, եւ յետեւ ի դուրս հնեն եւ լոսեն. եւ իր բնութիւնն հով եւ չոր է. աւգտէ այնոր որ զտղայն դիժար բերէ. եւ թէ Ա մխթալ տաս որ խմէ. բայց թոքին զեն կու առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի սքնճուպինն:

 

ՌԱՄԱԹ Ի ՍԱՐԱՏԱՆԱԹ

 (Cendres des լcrevisses).

որ է խեցգետինին մոխիրն այրած. եւ ասցել է Մինհաճին տէրն թէ այսպէս կու պիտի որ այրեն, որպէս ի ծիծեռնկին այրելն է գրած. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է յԲ տարաճան: Իպն ասէ, թէ այսպէս կու այրեն. որ զպղինձէ. պտուկն ի կրակն դնես, եւ զկենդանի խեցգետինն ի մէջն դնես, մինչեւ յրի եւ մոխիր լինի. եւ հան եւ ի բան տար:

 

ՌԱՄԱՏ ԹԻՊՆ Ի ՊԱԽԼԻ

 (Cendres des pailles de FՌve).

որ է բակլային յերդին մոխիրն. յորժամ զբակլային ծառն այրեն եւ զմոխին առնուն, եւ ի բաղնիքն յանձն աւծեն, որ սեւ բոր ունի՝ տանի, եւ զանձն յիստկէ եւ սրբէ:

 

ՌԱՄԱՏ ԸԼ ԽԱԹԱՊ ԸԼ ՔԱՐՄ

 (Cendres de Vigne).

որ է այգուն մոխիրն. լաւն այն է որ հին այգի լինի. բնութիւնն հով եւ չոր է. եւ ասցել է թէ տաք է. աւգտէ աղեց գաներուն, որ տաս կէս դրամ. բայց թոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի քիթրան. յորժամ քացխով թրջես եւ դնես ի վերայ գազանահարին՝ աւգտէ. եւ կատղած շան խածածին աւգտէ. թէ տրորես եւ ի կտաւն կապես, եւ դնես ի վերայ սնկան, աւգտէ. շուտ շուտ դնես, եւ այլուիկ փոխես, խիստ աւգտէ. յորժամ հովնայ՝ տաքցնես եւ այլուի դնես. թէ նատրունով եւ քացխով սպեղանի առնես՝ զաւելի միսն ուտէ, որ ի ձուն լինի ընձայել. թէ հռ. ձիթով եւ քացխով խառնես եւ սպեղանի առնես, եւ կամ հին ճրագու խառնես, աւգտէ նստատեղին. եւ ջղոց շատ աւգտէ:

 

ՌԱՄԱՏ

 (Cendres).

որ է կրակած մոխիրն. յուսկի որ գոյացաւ նա՝ յուժն այն է որ կաղնու մոխիր լինի. տաք եւ չոր է, եւ չորացնող. թէ տնկին մոխրովն սպեղանի առնես՝ աւգտէ գլխացաւութեան. թէ զմազն այնով լուանան՝ զմազն կարմիր առնէ. եւ խոցերուն աւգտէ: ղեգան մոխիրն աւգտէ աչից ճարապին: Խառատինին մոխիրն աւգտէ սլին, եւ ստամոքին, եւ կրծոց, եւ թոքին: Տնկին մոխիրն աւգտէ աղեց գաներուն. եւ թէ քացխով դնես ի վերայ փայծղան. եւ որոյ ծածուկ մարմինն խոց լինի, ցանես՝ աւգտէ, եւ զխոցն բուսցնէ. թէ զջուրն այլ խմեն՝ աւգտէ: Ծծռնկին ծրտին զմոխիրն՝ զտղան ի մաւրէն շուտ բաժնէ: Կրակած մոխիրն զարունն կտրէ. յորժամ հռ. ձիթով եւ սեւ ձութով դնեն՝ զուռէցնին կու բանայ: Կաղնուն մոխիրն զոջիլն կու սպաննէ: Մոխրեջուրն աւգտէ նաւսր ուռէցնուն: Թզենու մոխիրն աւգտէ յէրղնիսային. եւ զջուրն ի գործ կու արկանես՝ կէս դրամ. եւ կրծոց եւ թոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի ճուլապն եւ նշի ձէթն. եւ իր փոխանն զաճն է:

 

ՌԱՆԱՖ

 (Saule de Balkh,

յ. Ռաթէֆ). որ է պահրամաճն. յիշած է իր համարն ի վերայ պէին:

 

ՌԱՆԴ

 (Laurier).

Մինհաճին տէրն կասէ թէ ասն (Myrte) է, որ է մուրտն. եւ Իպն ասէ թէ ղարին տերեւն է. եւ ի ասն յիշած է, Աստուծով:

 

ՌԱՎԱՍ

 (Sim).

որ է ճարճիր ըլ մային յշծ է իր հմրն:

 

ՌԱՏՊԱՅ

 (TrՌfle).

որ թ. եաւնճայ ասէ, եւ հ. առւոտ ասէ. ինքն Գ ցեղ է. լաւն այն է որ դալար լինի, եւ կանաչ. տաք եւ գէճ է. բացող է. իր քամուքսն զարունն կու կտրէ. թէ սպեղանի առնես՝ աւգտէ ռահշային. զկաթն կու յաւելցնէ. եւ զմերձաւորութիւնն այլ աւելցնէ. եւ ինքն գիրացնող դեղերուն է. բայց ստամոքին զեն կառնէ. եւ իր փոխանն հանդաղուղն է: Իպն ասէ թէ տաքութիւնն պակաս է քան զգիճութիւնն. եւ ճլէ տուող է. եւ կերակրէ զանձն. եւ լաւն այն է որ չինի լինի. եւ ի փորն քամի ընկենու, որպէս դալար թուզն եւ որպէս դալար ամպրաւն. հով ստամոքին զեն է. եւ ակռային, եւ խռչակին այլ. եւ այն արունն որ յիրմէն ընձայի՝ պեղծ է. շուտ բորբսի. եւ գլուխ կու ցաւցնէ. եւ կալուած կառնէ. զիր չարութիւնն տանի խաշխաշն որ ի վերայ ուտեն, եւ յետեւ՝ զհազարին զմէջն ուտեն, եւ խիարի թուռշի ուտեն, աւգտէ: Ասէ Պտ, թէ ֆասֆասայ ասեն չոր եաւնճային, որ պ. ասպաստ ասէ, որ հ. առւոտ կասեն:

 

ՌԱՍՈՒԽՏՈՒՃ

 (Cuivre brօlռ,

յ. Ռու-սախթէջ). որ է ռասուխն. այրած պղնծ է ինքն. լաւն այն է որ նաւսր լինի. Գ տարաճան տաք եւ չոր է. եւ ճլէ տուող, եւ չորացնող. ճարապին եւ կծին աւգտէ, որ ի յաչքն լինի. եւ զիջուածն խափանէ. եւ զաչից սպիտակն տանի. եւ մազ ներկելուն դեղերուն է. եւ թէ խմես՝ փսխել կու տայ, եւ զդեղին ջուրն լուծէ. թէ խմցնեն եւ թէ աւծեն՝ աւգտէ արծուոց. զխոցերն կեփէ եւ կու բանայ. եւ աւգտէ գլխուն որ բորոտ լինայ. եւ ի աչից դեղերն կու մտէ. եւ տալուն չաքն կէս դրամ է. բայց փորոքացն զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի սամխն, եւ քիթրան, եւ իր թուալն:

 

ՌԱՒՍ ԸԼ ՀԻՄԱՐ ԸԼ ԱՀԼԱՅ

 (Crotte d'Թne domestique).

որ է տանու իշթրիքն. թէ զինքն այրես եւ թէ չայրես՝ զարունն կտրէ ամենայն դիմաւք. եւ թէ քացախ խառնես ի թաժայ թրիքն եւ քամես, զջուրն ի քիթն կաթեցնես, կտրէ զքթին արունն. եւ թէ քացախն ի վերայ ցանես եւ հոտվրան՝ այլուի զայս զաւրութիւնս առնէ. թէ զդալարն քամես եւ զջուրն քամես եւ խմես՝ զիրիկամաց քարն հալէ. եւ ձիու թրիքն այլ զայս գործս կառնէ. եւ այն իշուն թրիքն որ խոտ կուտէ եւ կարծէ, թէ չորացնես եւ գինով տաս որ խմէ՝ շատ աւգտէ կարճահարին, փորձիւ է. եւ թէ զչորն եփեն, եւ քուքուրդ խառնեն, եւ լոսեն, եւ թրջեն շիրիկ ձիթով, եւ յետոյ (աւծեն) տեղն որ գոզէ՝ փարատէ:

 

ՌԱՒՍ ԸԼ ՊԱՐՏԱՆ

 (Crotte de Chameau).

որ է ըղտուն սպըտուրն. թէ պատեղւորին ներքեւն ծխես նա՝ զփորուն մեռած տղան ձգէ:

 

ՌԱՅԸՀԱՆ

 (Basilic).

յայտնի է. շատ ցեղ լինի. եւ լաւն այն է որ հոտն աղէկ լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. հալող է. հով ըղեղան աւգտէ. եւ զկալուածն կու բանայ. թէ աւծես՝ աւգտէ գլխուն ցաւուն եւ շուրջ գալուն, որ ի հովութենէ լինի. եւ զիր ջուրն աւծես ձուոցն որ ուռէց լինի՝ աւգտէ. եւ թէ զհունտն տապկես եւ տաս՝ աւգտէ աղեց գաներուն, եւ կարճահարին այլ. թէ հով զաւդուածոց զիր ջուրն աւծես՝ զցաւն տանի, եւ զկալուածն բանայ. եւ առնելուն չաքն ի հնտէն Բ դրամ է. բայց տաք ըղեղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի վարդէջուրն. եւ իր հնտին փոխանն մրտին հունտն է, իր չքաւքն:

 

ՌԱՅԸՀՆԻ Ի ՄԼՈՒՔ

 (Basilic).

որ է զամրանն. եւ ասցած է թէ շահսաֆրամն է. եւ աւգտէ սնկան. եւ ինքն յշծ է ի վրյ շային:

 

ՌԱՅԸՀԱՆ Ի ՍՈՒԼԱՅՄԱՆԻ

 (Basilic).

որ է ճամսաֆրամն, եւ համաս ու Սուլայըման այլ կասեն. եւ ինքն ի Պարսից լերունքն կու բուսնի. եւ ի Սպահան այլ կու բուսնի. եւ ինքն նման է սամթին, որ դալար լինի. եւ իր տերեւն նման է տղտին տերեւին. եւ ծաղիկն փոքր է, եւ իր բաղեղան ծաղիկ կու նմանի. եւ ինքն չորացնող է. թէ քացխով աւծես հումրային՝ աւգտէ. եւ նկրիսին, եւ պալղամի ուռէցնուն, եւ սնկան այլ աւգտէ. եւ աւծեն լաքուային՝ խիստ աւգտէ. եւ թէ վարդի ձիթով կանայք վեցնեն վասն արգանտին ցաւուն՝ աւգտէ: Ասէ Մասուվիային Որդին թէ տաք է. եւ սնկան աւգտէ, թէ՛ երեւելի է թէ՛ աներեւոյթ. թէ շատ ուտեն՝ գլուխ կու ցաւցնէ, զիր չարութիւնն տանի նիլուֆարին ձէթն, եւ քաֆուրն. եւ իր փոխանն մարզանկաւշն է. եւ ասցած է թէ իր փոխանն՝ կէս իր չքաւք՝ յանապու սայլապն է:

 

(ՌԷՀԱՆ Ի ՏԱՎՈՒՏԻ

 (Marjolaine).

որ է մարտանկօշն: )

 

(ՌԷՀԱՆ Ի ՍՈՒԼԷՄԱՆԻ

 (Basilic).

որ է ճամսաֆրան: )

 

ՌԱՀԱՆ ՔԱՖՈՒՐ

 (Camphorosma monspeliaca ?)

ինքն ըռահան մըն է որ հոտն ի քաֆուր կու նմանի, եւ տերեւն ի քասնու տերեւ կու նմանի. թէ հանապազ հոտվրան՝ զըղեղան եւ զխելաց խառնեկումն տանի. բայց հով բնութիւն մարդկաց լաւ է, եւ տաք բնութեան զեն կառնէ.

 

ՌԱՅԸՀԱՆԻ

 (Vin).

որ է յիստակ եւ անուշահոտ եւ անուշահամ գինին:

 

ՌԱՎԱՆԴ

 (Rhubarbe).

որ է ըռեւանդն. յշծ ի վրյ էթին:

 

ՌԱՍ ԸԼ ՖԱՐ

 (TՍte de Rat).

որ է մկան գլուխն. թէ այրես եւ աւծես տայուսայլապին՝ մազ բուսցնէ:

 

ՌԱՍ ԸԼ ԱՐՆԱՊ

 (TՍte de LiՌvre).

որ է լապստկին գլուխն. թէ ծեծես ւ այրես, եւ լապըստկի եղով խառնես, եւ աւծես տայուսայլապին՝ մազ բուսցնէ:

 

ՌԻՃԼ ԻԼ ՂՈՒՌԱՊ

 (Pattes de Corbeau).

որ է ագռըվու ոտքն. յիշած ի վերայ ըթին:

 

ՌԻՃԼ ԻԼ ՃԱՐԱՏ

 (Flacourita cataphracta).

Ասէ Սինէայ Որդին թէ ինքն պախլաի եամանուն տեղն է. եւ ինքն որ եփուի՝ աւգտէ սլին, եւ ըռիպ ջերման, եւ մուտպիղային. եւ Մասէհն ասէ թէ զարնապն է. եւ Գրոցս շինողն ասէ թէ ստուգ զարնապն է. եւ այսոր՝ սարվ թուրքիստանի կասեն. յիշած է:

 

ՌԻՃԼ ԸԼ ՀԱՄԱՄ

 (Anchusa).

որ է շիխարն, որ է ապուսալիխայ (= Ապուխալիսա). յիշած է ի այբն:

 

ՌԻՃԼԱՅ

 (Pourpier).

որ է պախլաթ ըլ համղայ. յիշած է, Աստուծով:

 

ՌԻՊՍԱՅ

 (Anchois,

յ. Ռօբայսա). որ է փոքր ձուկն. ի Հուրմուզու կու գայ:

 

ՌԻՊԼ

 (Armoise).

որ է վայրի աւշինդրն:

 

ՌԻՂԱՅ Ի ԵԱՄԱՆԻ.

  

ի ճավզ ըլ ղայը կու նմանի. բայց ծարն ճեղք ունի, եւ Գ զռէն է. լաւն այն է որ հասուն լինայ. բնութիւնն տաք եւ չոր է. պալղամ փսխել տայ. եւ զստամոքին գիճութիւնն եւ զպեղծ խլտն հանէ:

 

ՌԻՇԱՏ

 (Cresson alռnois).

որ հ. կոտիմ ասեն, եւ թ. թառայ ասէ. եւ իր հունտն սուր է. լաւն այն է որ ածուոց լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. եփող եւ հալող է. եւ աւգտէ տայուսայլապին. եւ զերեսին մանն տանի. եւ զթեփուկն ի գլխուն կու տանի, եւ չի թողուր որ վայր թափի. թէ խմես եւ թէ աւծես՝ ամենայն դիմաւք աւգտէ. եւ հունտն աւգտէ ըռուպ(ու)ին, եւ զկուրծքն յիստկէ, եւ զքամին յանձնէն հալէ. եւ Դ դրամ զցաւն տանի. եւ զճիճիքն ի փորուն կու հանէ. եւ զկանանց արունն կու յորդորէ եւ զտղան ձգէ. եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ զսաֆրան լուծէ. եւ փսխել տայ. թէ զիր հունտն տապկես եւ տաս պալղամին՝ գինով՝ աւգտէ. եւ հունտն աւգտէ յէրղնիսային եւ ճռան ցաւուն. եւ թէ գազանահար մարդն խմէ՝ եւ թէ աւծեն՝ աւգտէ. զշտկներն եւ զմկնատմներն կեփէ. եւ զպալղամի ուռէցնին այլ կեփէ. թէ աւծես՝ աւգտէ պիսակին եւ բորին եւ քորին. եւ առնելուն չաքն Ա մխթալ է. բայց բշտին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի հազրին հունտն. եւ իր փոխանն ջրկոտիմն է եւ իր հունտն:

 

ՌԻՍԱՍ

 (Plomb).

որ է կլայեկն (լtain). ինքն Բ ցեղ է. լաւն այն է որ ի ակռիտ ներքեւն լինայ. բնութիւնն հով եւ գէճ է. թէ զինքն ի եղին մէջն տապկեն եւ եռցնեն եւ աւծեն գլխուն խոցերուն՝ աւգտէ. թէ վարդի ձիթով տրորես եւ աւծես որոյ ունքն ի վայր գայ՝ աւգտէ եւ մազ բուսցնէ, եւ ամրացնէ. թէ զխարտուքն տրորես եւ աւծես այն ուռէցին որ ի ծիծի լինայ՝ տանի. եւ թէ քիչ մի բամպկով սպեղանի առնես եւ ի հատքէ լինի՝ երազափորձութիւն չի լինի. թէ այրես եւ աւծես ծածուկ մարմնուն խոցերուն՝ աւգտէ. եւ սնկան եւ շուկակին աւգտէ. թէ եղով տրորես եւ աւծես նստատեղին խոցերուն՝ աւգտէ. թէ սպեղանի առնես՝ աւգտէ ջղին ոլրուելուն եւ վարամներուն եւ սարատանին տիոջն. եւ զիր տրորածն աւծեն՝ լաւ է. եւ թէ այրես՝ աւգտէ պեղծ խոցերւն. բայց աղեց զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի՝ կակուղ հուկնան. եւ իր փոխանն ծարուրն է:

 

ՌԻՇ

 (Plume).

որ է փետուրն. եւ թէ զձագերուն փետուրն այրես եւ ի վերայ խոցերուն ցանես՝ բուսցնէ:

 

ՌԻՄՅԻՍՏ

 (Cyperus rotundus).

որ է սաւտն, որ է կիպէրիսն. յիշած է:

 

ՌԻԵԱՅ ԸԼ ՊԱՀՐ

 (Mռduse).

որ է ծովուն թոքն, որ է ծովուն արգանտն, որ յ. ահմազ ասէ. ինքն ի ծովուն յեզերն կու լինի, եւ զերդ ապիկի պայծառ է. եւ կենդանի է. թէ տրորեն եւ սպեղանի առնեն եւ աւծեն նկրիսին՝ աւգտէ. թէ ձեռքն եւ ոտքն ցրտուն ճղքի՝ աւծես, աւգտէ:

 

ՌԻԵԱՅ Ի ՍԱՅԼԱՊ

 (Poumon de Renard).

որ է աղուեսին թոքն. թէ յունսուլին քացխովն տաս որ խմէ՝ աւգտէ զխնաֆասին եւ ըռուպուին:

 

ՌԻԵԱՅ Ի ԽՆԶԻՐ եւ ՌԻԱՅ ՃԱՄԱԼ

 (Poumons de Porc et de Chameau).

որ է խոզին եւ ըղտուն թոքն. եւ թէ զայսոնք այրես եւ զմոխին առնուս եւ այն զաւդուըծին վերայ դնես որ խամի կայ՝ աւգտէ. եւ թէ ի յոտքն այլ լինի՝ աւգտէ. եւ թէ ի յոտքն այլ կապես՝ աւգտէ. եւ թէ չայրես եւ տաք ի վերայ կապես՝ այլուի զառաջի զաւրութիւնն այնէ:

 

ՌԻԵԱՅ ԸԼ ՀԻՄԱՐ ԸԼ ՎԱՀՇԻ

 (Poumons d'Թne sauvage).

որ է յովանակին թոքն. թէ զինքն չորացնեն, եւ ծեծեն, եւ մաղեն, եւ խմեն՝ աւգտէ սնկան, եւ զխնաֆասին, եւ ըռուպուին եւ հին հազերուն որ ի մարդն լինի, տանի:

 

ՌԻԱՅ

 (Poumon).

որ յ. թոք ասեն. ամէն կենդանու իր բնութենովն է. հով եւ գէճ է. քիչ կերակրէ զանձն. թէ յաչքն արուն իջնու, տիմէտ առնես՝ յայն պահն զարունն կու կտրէ: Գառին թոքն աւգտէ խոցերուն, որտեղ որ սպին կենայ. թէ եփես եւ կամ խորվես՝ հացով տուր:

 

ՌԻՊԱՍ

 (Rheum ribes).

որ է գաբծիլն. չշծ ի վրյ գեմին:

 

ՌՈՒԽՈՒՄԱՅ

 (Vatour percnoptՌre).

որ թ. ղառթալ ասէ, եւ հ. ցրտահաւ ասեն. եւ թէ ի լեղուն առնուս, եւ մանուշկի ձիթով աւծես քներուն ցաւուն, աւգտէ. եւ ապա՝ ի ներհակ կողմն աւծէ, եւ ի ներհակ կողմն յականջն կաթեցու, աւգտէ. եւ թէ տղակներուն յականջն կաթեցնես՝ աւգտէ քամուն. եւ թէ զլեղին տրորես պաղ ջրով, եւ ի յաչքն կաթեցնես, զսպիտակն տանի. եւ թէ զծիրտն խմեն՝ զմեռած տղան ի փորուն հանէ. եւ թէ լեղին աւծես գազանահարին՝ աւգտէ. թէ զմիսն մաննիխով չորացնեն, եւ ծխեն կապած մարդուն ներքեւն, արձակի. եւ թէ յաչիկ թեւէն Ա պետուր առնուն, եւ այն կինն որ դժար ծնանի՝ Բ ոտացն ի մէջն դնես, յայն պահն զտղան բերէ. եւ զծիրտն խառնես գինու քացխով եւ աւծես պարասին՝ աւգտէ. թէ զլերդն խորվես, եւ գինու քացխով տրորես, եւ խեւ մարդն Գ աւր՝ յաւրն Գ տարպայ՝ խմէ, խալսի. եւ թէ զգլուխն կնկտիքն ի վիզն կախեն նա՝ շուտ զտղան բերեն: Ասէ Պտ թէ պ. այս թռչունիս մուռտար խաւր ասեն, եւ ի Շիրազ՝ խառտար կասեն:

 

ՌՈՒՊ Ի ՍՈՒՍ

 (Suc de Rռglisse).

որ է մատուտկին քամուքսն. յիշած է, Աստուծով:

 

ՌՈՒՅՈՒՏ

 (Raie,

յ. Ռա ադ). ույատ այ կասեն. ինքն ձուկ մըն է լանկեկ, եւ տապկուկ. եւ վերեւն տարղիլ եւ մէջն սպիտակ կու լինի. թէ զան ձուկն ողջ առնուն, եւ երթան ան մարդուն ի խէչն՝ որ հին գլխու ցաւ ունի, զցաւն խաղեցնէ. եւ որոյ նստատեղն ելանէ, ի մաւտն տանիս՝ շատ աւգտէ. եւ թէ հռ. ձիթով եփես եւ զան ձէթն աւծես ոսկրացաւուն՝ աւգտէ:

 

ՌՈՒՄՄԱՆ

 (Grenade).

որ է նուռն յիշած ի վերայ նուին:

 

ՌՈՒՄՄԱՆ Ի ՊԱՐՐԻ

 (Grenadier sauvage).

ինքն ծառ մըն է որ ի նռնենի կու նմանի. եւ քիչ մի այլ փոքր է. եւ իր պտուղն՝ հապիղուղղուլն է. եւ մուղասն՝ իր տակն է. եւ հապիղուլղուլն եւ մուղասն՝ Բ այլ՝ յիշած է իր համարն:

 

ՌՈՒՄՄԻ ՍՈՒԱԼ.

 (Pavot).

որ է խաշխաշն. յշծ է իր հմրն:

 

ՌՈՒՄՄԱՆ ԸԼ ԻՆՀԱՐ

 (Hypericum).

որ է հայիֆարիղոնն. յիշած է ի վերայ հոյին:

 

ՌՈՒՏՊԱՅ

 (Datte fraՏche).

որ է դալար ամպրաւն. քամի կառնէ, բայց կու տաքցնէ. եւ թանծր արուն կընձայէ. եւ շուտ ի սաֆրան կու փոխի. եւ այնոց որ լերդն տաք լինի, եւ աչքն եւ գլխուն ցաւ լինի, եւ ի բերանն շտկներ ուննայ, եւ խնախ եւ նուզլայ առնէ ի լերդն, եւ ի փայծաղն կալուած ունենայ, այնոց զեն կառնէ. յորժամ որ տաք բնութիւն մարդ ուտէ նա՝ պիտի որ զբերանն տաք ջրով լուանայ, եւ յետեւ՝ քացխով խաղաչ առնէ. եւ հով բնութիւն մարդկաց ստամոքին լաւ է. զսերն կաւելցնէ. եւ զփոն կու լուծէ:

 

ՌՈՒԽԱՄ

 (Marbre).

որ է մարմարն, որ հ. պորփիւր (Porphyre) կասէ. ցեղ ու ցեղ լինի. լաւն այն է որ սպիտակ լինի եւ կակուղ. հով է Բ տարաճան, չոր է ի Ա տարաճան. ինքն ճլէ այնող է. աւգտէ սայֆային եւ տայուսայլապին. եւ թէ սպիտակն արծթով եւ կնկան կաթով ի յերեսն եւ անձն աւծես՝ պայծառ առնէ. եւ իր փոխանն այրած եղին եղջուրն է: Իպն ասէ թէ մինչեւ Գ աւր՝ յամէն աւր Ա մխթալ՝ բարակ ծեծես, եւ մեղրով խառնես եւ խմես, զան շտկներն չորացնէ՝ որ ի յանձն լինայ. եւ զարեան շատութիւնն խաղեցնէ. թէ այրեն, եւ տրորեն բարակ, եւ ցանեն ի վերայ նոր խոցին՝ աւգտէ, եւ զուռէցն տանի, եւ զարունն կտրէ. եւ թէ զինայ մարմարն որ ի մեռելնուն վերայ է, եւ վրան գի է փորած, զան առնուն՝ եւ ծեծեն, եւ սիրոյ տէր մարդուն տան որ խմէ, սէրն խափանէ. եւ թէ զածուն եղջուրն այրես եւ զոխիրն առնուս, եւ իր չքաւքն մարմար խառնեն եւ տրորեն, եւ աւծեն ի վերայ հերքունին, եւ անկից տաքցնեն եւ յաղի ջուրն խառնեն, եւ մխեն զերկաթն նա՝ ամուր եւ պինտ լինի ան երկաթն խիստ:

 

ՌՈՒՍ

 (TՍtes).

որ է գլխնի. շատ ցեղ կու լինի. լաւն այն է գլխուն՝ որ տարիքն միջահասակ լինի. ոչ ծեր լինի եւ ոչ տղայ. բնութիւնն տաք եւ գէճ է. եւ կերակուր տայ անձինն. թէ զոչխրին գլխուն ջուրն հուկնայ առնեն՝ զաղիքն գիճացնէ, եւ զիրիկամն տաքցնէ եւ գիրացնէ. եւ գլխուն միսն ծանտր է յուշ հալի. թէ զշանն գլխուն ոսկոն այրես եւ զմոխիրն խմես՝ աւգտէ եարաղանին. եւ գլուխ ուտելն՝ անձինն հանգստութիւն է, եւ ամենայն անձինն աւգտութիւն. եւ ոսկերաց ուռէցին լաւ է. բայց յուշ հալի. եւ յետ այնոր՝ մուսալաս գինի խմէ, շատ աւգտէ. եւ փոխանն փաչան է:

 

ՌՈՒՎԱՅԱՊԱՆ

 (Maquereau).

որ է ուսկումրի ձուկն. թէ ուտեն՝ զտափակ ճիճին ձգէ. բայց ի վերայ սքանճուպին խմէ. թէ սեւ սիսռով ծեծեն, եւ սպեղանի առնեն, եւ ի վեայ պորտուն ձգեն, զտափակ ճիճին հանէ. թէ ի վերայ պինտ ուռէցի դնեն՝ հալէ. թէ չորացնեն, եւ պղպեղով լոսեն, եւ յաչքն քաշեն՝ զփարտան ի աչիցն տանի. եւ թէ զդալան ուտեն՝ զսերմն յաւելցնէ, եւ զմերձաւորութիւնն այլ. եւ զփորն կակղացնէ. եւ աղէկ կերակուր է. եւ զանձն աղէկ կերակրէ. եւ այն որ աղի է եւ հին՝ սավտայ եւ բոր ընձայէ, եւ զստամոքն աւիէ, եւ յուշ մարսէ. եւ կու պիտի որ քացխով եփի, որ զիր չարութիւնն տանի. եւ տաք բնութեան մարդիք՝ ի վերայ նռան ջուր խմեն. բայց զիրիկամն եւ զարգանտն տաքցնէ, եւ պատեղւորութեան ընկերող է. եւ թէ առանց քացախ(ի) աղուոր եփես, եւ սոխ, եւ կանդանայ, եւ ընկզի ձէթ, եւ հաւկթի դեղնուց խառնես, եւ եփես եւ ուտես, զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ, եւ շուտ պատեղւորի կինն, կամաւքն Աստուծոյ: Եւ կատարեցաւ ռան այլ, Աստուծով:

Յիշենք զան դեղերն որ յառաջի գիրն սէն է: