Անգիտաց Անպէտ

ՇՆՈՐՀԻՒ ՏԵԱՌՆ ԵՒ ՈՂՈՐՄՈՒԹԵԱՄԲՆ ԱՐԱՐՉԻՆ ԵՒ ԱՆՄԱՀԻՆ ԱՍՏՈՒԾՈՅ, որ պարգեւող է ամենայն բարեաց, եւ բաշխաւղ է ամենայն շնորհաց, եւ տուող է զաւրութիւն, եւ բնութիւն, եւ աւգտութիւն ամենայն ստեղծուածոց, անասնոց, գազանաց, եւ բուսոց, եւ տնկոց. եւ զուսումն, եւ զիմաստութիւն ի մարդն տպաւորեաց, եւ պատուական արար ի մէջ ամենայն ստեղծուածոց. եւ զամենայն շնորհ եւ զհմտութիւն յինքն եդիր, եւ սգայութիւն երետ՝ Տէր Աստուած՝ մարդկան, որ զամենայն հանճարեղութիւն ի գործ արկանէ. թէ՛ աստուածապաշտութիւն է, թէ՛ իմաստասիրութիւն է, թէ՛ աստեղաբաշխութիւն է, եւ թէ՛ երկրաչափութիւն է, եւ թէ, թուականութիւն է, եւ թէ՛ բժշկութիւն է, եւ թէ՛ երաժշտականութեան արհեստն է, եւ թէ՛ քերականութեան արհեստն է: Զայս ամենայն իմաստութիւնս ի մարդկային բնութիւնս տպաւորեաց Աստուած, եւ հասու արար ամենայն ստեղծուածոց, որ թէ՛ խոտ է, որ թէ՛ բոյս է, որ թէ՛ տունկ է, որ թէ՛ ծառ է, որ թէ՛ անասուն է, որ թէ՛ քարինքն են, որ ի գետնէն կու ելանեն. եւ որ անասնոց զաւդուածքն է, եւ որ մանանայ է, (որ) ի յերկնից կու իջանէ. եւ որ ոք այլ կան որ ի ծովէն կու ելանեն, եւ կամ՝ ի գետէն կու ելանեն: Զայս ամենայն իրացս զբնութիւնն, եւ զզաւրութիւնն, եւ զաւգտութիւնն, եւ զչարն, եւ զչարին խափանումն, զամէնն՝ Տէր Աստուած՝ մարդկան յիմացուցել է: Փա¯ռք նորա պարգեւատու աստուածութեանն, յաւիտեանս. ամէն:

Աւրհնենք զարարիչն Աստուած. թէ կամի, զբանս կատարէ:
Գրենք զդեղերուն անուանքն. սկսաք ի յայբուբենէ,
Որ է բժշկաց արուեստ եւ բառեր, ի աւգտութենէ:
Աւարտի սա՝ հինգ լեզուաւ, զՀայոց թուականն՝ ՇԻՆԷ:

Ի ժամանակս թագաւորութեանն իսմայելացւոց ազգին Սարակինոսաց, ի յազգէն Հագարու, մր նուազել էր թագաւորութիւնն Յունացլ ի մայրաքաղաքն Կոստանդինուպաւլիս, որ անհաղթ (այսպէս) եւ անսասան կեան այն քրիստոնեայքն որ անդ են բնակեալ, ի թագաւորութեանն սուլթան Մուհամմատ խանին, եւ ի հայրապետութեան Տեառն Սարգսի, աթոռոյ սրբոյ Էջմիածնի. եւ յեպիսկոպոսութեան Տեառն Նիկոլայոսի, մայրաքաղաքին Կոստանդինուպաւլսի. եւ ի թուականութեանս Հայոց՝ վերոյգրեալ ՇԻՆԷ կարմիր գրին. առ ոտն սրբոյն Նիկոլայոս սքանչելագործ եւ արագահաս հայրապետին: Թարգմանեցաւ այս գիրքս՝ մէկ մէկ դեղերուն զաւրութիւնն՝ ի բազում գրենաց այլազգաց, ձեռամբ՝ մեղաւոր, անպիտան եւ անիմաստ բժշկին Ամիրտովլաթին Ամասիացւոյ, առ ի յիշատակ իւր եւ ամենայն քրիստոնէից. եւ որ կարդան եւ կամ՝ աւրինակեն՝ յիշեն Հայր մեղայիւ մի. եւ Քրիստոս յիշէ զինքեանս, յիւր միւսսանգամ՝ գալուստն. ամէն:

Եւ զայս գիրքս շինեցաք եւ ստուգեցաք շատ բառերով եւ պատմութիւններով. զի որք կարդան՝ հեշտութեամբ յիմանան, եւ անգէտն ո՛չ աւգտի ի սմանէ. եւ անուանեցաք զայս գրոցս անուն ԱՆԳԻՏԱՑ ԱՆՊԷՏ. եւ պարտական եմ գիտնականացն, եւ ծառայ՝ ամենայն փիլիսոփայիցն:

Եղիր հետեւող իմաստութեան հետ.
Եթէ չուսանիս՝ բժիշկ ես անգէտ.
Լինիս դու գիտուն, արա՛ բանիս պէտ.
Գրոցն անունն է՝ Անգէտի անպէտ:

Ասէ իմաստունն Սողոմոն, թէ գիտութիւնն լոյս է, եւ անգիտութիւնն խաւար է, Աստուած լոյս է, եւ սատանայ՝ խաւար է. եւ ո՛վ որ զուսումն ունի, զլոյսն ունի. եւ այս բժշկութեան արհեստ ի գիտնականութենէն եւ յուսմանէն մաս մըն է. եւ հանապազ զմարդոյն կենդանութիւնն առողջ կուզէ: Եւ որ չէ առողջ մարմնով, ո՛չ կարէ ծառայել Աստուծոյ հոգւոյ. եւ ի յայս բանիցս առին առաջին բժշկեպետքն մեր՝ մեծն Մխիթար բժիշկն, եւ Ահարոն բժիշկն, եւ որդին նորա՝ Ստեփանոս բժիշկն, եւ տոհմն նոցա՝ ճոշլին բժիշկն, եւ Սարգիս բժիշկն, եւ Յակոբ բժիշկն, եւ Դեղին բժիշկն, եւ Սիմաւոն բժիշկն, եւ Վահրամ բժիշկն, որ շատ գրեանք շիներ էին վասն դեղերուն զաւրտութեանն եւ աւգտութեանն. կարճառաւտ էին արել. եւ թէ զբնութիւնն կու գիտէաք նա, զէութիւնն չի գիտէաք, եւ թէ զաւրութիւնն կու գիտնայեաք, զբնութիւնն չէաք գիտնալ. եւ կար որ զանուանքն գիտէաք, եւ զինքն չի գիտէաք. եւ կար որ զանունն գիտէաք, եւ ո՛չ զինքի, եւ ո՛չ զիւր փոխանն. եւ ի վերայ այսոր՝ հանապազ մեզ ի պակասութիւն կար վասն դեղերուն. եւ այս պահճառաւ՝ ա՛յլ ազգաց կարաւտ էաք:

Եւ յետոյ գնացաք ի շուրջ եկաք բազում քաղաքանի. եւ զծովն անցաք. եւ շուրջ եկի զաշխարհն Մակեդոնացոց. եւ եկայ բնակեցայ ի մայրաքաղաքն Կոստանդինուպաւլիս. եւ հաւաքեցաք շատ գրեանք ի յայլ ազգեաց. եւ աշխատեցաք եւ ուսաք զբառերն եւ զանուանքն ազգի ազգի, եւ զփոխանն, եւ զառնելուն չաքն, հինգ լեզուաւ, կամօքն Աստուծոյ:

Գիտացիր որ զամէն լեզու մէկ մէկ նշանագիր արարաք, որ է այս նշանօքն. յարապկերէն՝ յ, պարսկերէն՝ պ, թուրքերէն՝ թ, հայերէն՝ հ, հոռմերէն՝ հռ, ասորին՝ աս, լաթինն՝ լ, ֆռանկն՝ ֆ. զայս անոր համար գրափակ արաք՝ վասն խրթ(ն)ութեան համար, որ չի շատաբանի: Եւ այլ անուանք բժկապետացն այս են. Բտ՝ Բագարատն, Գս՝ Գեղիանոսն, Սին՝ Սինէայ Որդին, Դս՝ Դիոսկրիտոսն, Իպն՝ Իպնի Պայտարն, Պտ՝ Պատէհին. վասն այնորիկ՝ կարճառօտ լինի եւ այս. եւ այս բժշկապետաց անուանքն որ պիտի յիշուի՝ ի դեղերուն զաւրութեանցն ի մէջն է, կամաւքն Աստուծոյ. ամէն: