Անգիտաց Անպէտ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Յասկից ի վեր յիշենք զդեղերուն զգործքն եւ զկերպն. եւ կայ որ ի դեղերուն էութիւն տպաւորեալ է գործքն եւ ի բնութիւնն. եւ որն խասիաթով, եւ որն ղիասով յիմացան. եւ ոմանք մարմնոյն զաւրութիւն տան, եւ ոմանք զեն առնեն: Ասցել են բժշկապետքն թէ զդեղերուն գործքն, եւ զկերպն, եւ զաւրութիւնն, եւ զէութիւնն որ լինի՝ այս է. որն՝ նուրբ, եւ որն՝ թաւ, որն՝ զերդ ջուր քայլէ, եւ որն՝ պաղի, որն՝ զրկոտ, որն՝ համով, որն՝ հոտով. եւ այսոնց գործն ի մարդուն ի յանձն երեւումն առնելուն հաշուովն է. ասկից ի վեր զդոցա պատութիւնն ասենք, յիստակ եւ վարզ պատմենք, թէ Տէր Աստուած կամի. եւ նմա փառք եւ պատիւ յաւիտեանս. ամէն:

Այս է ԿԴ գործաւորութիւն եւ զաւրութիւն ամենայն դեղերուն:

ա	Նուրբ, լատիֆ
բ	Քաթիֆ
գ	Սալիլ
դ	Ճամիտ
ե	Լազիճ
զ	Հաշ
է	Մուլատտիֆ
ը	Մուհալլիլ
թ	Մուղատտէհ
ժ	Մուֆաթթէհ
ժա	Մուրխի
ժբ	Հալի
ժգ	Ղասսալ
ժդ	Մուխաշշին
ժե	Ճազիպ
ժզ	Հազիմ
ժէ	Մունզիճ
ժը	Մունաֆֆիխ
ժթ	Տարիտ ըլ ըռիահ
ի	Լազզիխ
իա	Մունհամիր
իբ	Մահքուքն
իգ	Մուղարրէհ
իդ	Մուհրիխ
իե	Աքքալ
իզ	Քավի
իէ	Մույաֆֆին
իը	Մուքասիֆ
իթ	Մուղրի
լ	Մամլիս
լա	Մուզալլիղ
լբ	Մուղապպիզ
լգ	Մուզայիղ
լդ	Մուսատտիտ
լե	Մուսալլիպ
լզ	Յասիր
լէ	Տաֆէհ
լը	Մուխատտիր
լթ	Մունֆաճ
խ	Մուղավվի
խա	Ղաթթալ
խբ	Սամմ
խգ	Թրիախ
խդ	Մուլահհամ
խե	Մուսախի
խզ	ունախխի
խէ	Մունպիթ ըլ լահմ
խը	Տամիլ
խթ	Ֆաշիր
ծ	Մուսհիլ
ծա	Մուղէի
ծբ	Մուտիր ըլ պավլ
ծգ	Մուտիր ըլ տամ
ծդ	Մուտիր ըլ յարախ
ծե	Մունֆաշ
ծզ	Մասղութ
ծէ	Մասղութ ըլ հասայ
ծը	Ճումուտ ըլ լապան
ծթ	Զայիտ ֆի լապան
կ	Յախիլ
կա	Հապպիտ ըլ տամմ
կբ	Մասիք ըլ պավլ
կգ	Մուվալիտ ըլ մանի
կդ	Ղատէհ ըլ մանի

Եւ այլ իմացիր որ դեղերուն զկերպն այսպէս է պատմած: Այն որ տուում է՝ այնոր համ կու ասեն. եւ զինքն Թ է բաժնած, որպէս գրել ենք ի վերն: Եւ այն որ հոտն է՝ ըռայիհայ կու ասեն. զան այլ պատմել ենք: Եւ այլ ցեղ մըն այլ պատմենք զդեղերուն զգործքն, եւ զգործաւորութիւնն, եւ ի դուսէն զարուեստն, որպէս եփելն, եւ որն տրորուիլն, եւ որն այրիլն է. եւ այլ բաներ կայ որ պիտի յիշուի:

Եւ յիշենք զԿԴ գործաւորութիւնն զդեղերուն:

Ա	Լատիֆ	որ է նուրբ. այնոր ասեն որ դեռ մեր բնական տաքութիւնն ի նա չէ հասել. նա յիր զաւրութիւնն հասնի մարդուն անձինն յամենայն մասունքն, որ է նուրբն. այս որպէս որ գինին է, եւ որ նման է սոցա:
Բ	Քաթիֆ	որ է լերկն. որ այս վերոյ գրածն որ լատիֆ ասացաք, իր ներհակն է ամենայն դիմաւք:
Գ	Սայիլ	որ է ջրի. այնոր կու ասեն, որ անոր մասունքն ամենայն դիմաւք ուզէ որ ի անձն քայլէ. որ է ջուրն, եւ որ նմա սոցա կան:
Դ	Ճամիտ	սայիլին ներհակն է, որ է հակառակն, որ պաղի:
Ե	Լազիճ	որ է կպչուկ. այն դեղն է որ քաշելով չի կտրիր. զերդ զմեղրն եւ զերդ զզուկի ձէթն, եւ որ նման է սոցա:
Զ	Հաշ	որ է փշրան. որ շուտ շուտ կոտրի եւ փշրի, զերդ զսապռն, եւ որ նման է սոցա:
Է	Մուլատտիֆ	որ է նուրբացնող. այն է որ զմատտան նուրբ այնէ, որպէս պապունաճն եւ զուֆան. եւ եփէ, որ հեշտ լինի հանուիլն:
Ը	Մուհալլիլ	որ է հալող. այն է որ զմատտան եփէ եւ հալէ. եւ կամ հալելու մաւտիկ առնէ, զերդ զկղբուձուն:
Թ	Մուղատտէհ	որ է կտրող. այն դեղն է, որ զմատտային յբաժինն կտրատէ. որպէս զերդ զմուղլն, եւ որ նման է սոցա:
Ժ	Մուֆաթթէհ	որ է բացող. այն դեղն է որ զմատտան որ ի բարակ ծակտիքն որ լցուել է եւ կալուել է, շարժէ եւ զծակտիքն բանայ. որպէս քարաւսին հունդն, եւ որ նման է սոցա:
Ժա.	Մուրխի	որ է թուլացնող. որ զթանձր մարմինն թուլացնէ եւ կակղացնէ տաքութենով եւ գիճութենով. որպէս զերդ տաք ջուրն, որ թուլացնէ:
Ժբ.	Հալլի	որ է քամող. այն դեղն է որ զլազիճ գիճութիւնն յանձինն ի գաղտ շնչահանացն հանէ. զերդ զմեղրն:
Ժգ.	Ղասսալ	լուացողն է. որ զթանծր եւ զլազիճ գիճութիւնն կակղացնէ, եւ եփէ, եւ լուանայ. զերդ զգարէջուրն, եւ որ ի սոցին նման է:
Ժդ.	Մուխաշշին	որ է խոշորացնող. այն դեղն է որ զանձին հակառակ մասունքն յաւելցնելն եւ ի պակսեցնելն. եւ ի լազիճ մատտայէն յետեւ ցեէ մըն այլ այն է:
Ժե.	Ճազիպ	այն դեղն է՝ որ քաշող ասեն. որ զմատտան շարժէ եւ ի դուս քաշէ, իր խասիաթովն:
Ժզ.	Հազիմ	որ է մարսեցնող. այն դեղն է որզկերակուրն մարսեցնել տայ, եւ ի ստամոքն շուտ եփի եւ հալի:
Ժէ.	Մունզիճ	որ է եփող. այն դեղն է որզխլտին զղիվամն սուգէ. թէ թանծր է՝ նաւսր առնէ. եւ թէ նաւսր է՝ թանծր առնէ: Ամենայն խլտերն Գ կերպով կու փոփոխին. կա՛մ յաղեկութիւն կու դառնայ, կա՛մ կու մարսէ, եւ կա՛մ կու աւիրի այն բորբոսումնէ, եւ կամ՝ ի մարսելութիւն կու փոխի, եւ ի բորբոսութեան մէջն այն եփիլն է:
Ժը.	Մունաֆֆիխ	քամի այնող. այն դեղն է որի յիր ճաւհրն մէկ աւտար թանծր գիճութիւն կայ. յորժամ բնական տաքութիւն նորա մուտ չառնէ՝ միջակ լինայ, եւ ոչ կարենայ հալել, եւ հետն շարժի. որպէս ոսբն եւ լուպիան:
Ժթ.	Տարիտ ըլ ըռիահ	որ է զքամին ցրվող. որ զքամին կու նաւսրացնէ եւ խափանէ. որպէս զսազապն, եւ որ նման է սոցա:
Ի.	Լազիղ	որ է սահեցնող. այն դեղն է, որ զնուրբ զաւրութիւն ունենայ, որ ի յանձն մտնու եւ յայտնէ, եւ քիչ իրօք շատնայ եւ մօտենայ ի աղէկութիւն անձինն:
Իա.	Մուհամմիր	որ է կարմրցնող. այն դեղն է որզզաւդուածքն տաքցնէ, եւ զարունն ուժովցնէ, եւ ի դուրս քաշէ, եւ զգունն կարմրցնէ. որպէս մանանեխն, եւ որ սոցին նման է:
Իբ.	Մահքուք	քորել տուող. այն դեղն է որզլազիճ խլտն ուժով ի կաշին քաշէ, եւ զմարդուն կաշին հանապազ եռացնէ, եւ քորել տայ խիստ:
Իգ.	Մուղարէհ	որ է խոց անող. այն դեղն է որզբնական գիճութիւնն տանի, եւ ցեղ մըն մատտա ժողովէ իր տաքութենովն. որպէս պալատուրն եւ որ նման է սոցա:
Իդ.	Մուհրիղ	որ է այրող. այն դեղն է որտաքութենովն զխլտն աւիրէ եւ այրէ. որպէս զֆարֆիոնն, եւ որ նման է սոցա:
Իե.	Աքքայ	որ է ուտող, այնչափ հալծէ եւ ուտէ որ քիչ մի պակաս առնէ ուտելովն. որպէս ժանկառն:
Իզ.	Քավի	որ է մորթի այրող. այն դեղն է որզկաշին այրէ եւ չորացնէ, եւ զխլտին ճանփնին կապէ եւ չոր խոցեր ընձայէ. որպէս զաճն, եւ որ նման է սոցա:
Իէ.	Մույաֆֆին	որ է բորբսեցնող. այն դեղն է որզհոգուն բնութիւնն եւ զբնական գիճութիւնն աւիրէ, եւ չընդունի ան զաւդուածքն զբաժանումն. որպէս զառնէխն, եւ նման սոցա:
Իը.	Մուքասիֆ	որ է թանծրացնողն. եւ ինքն որ զխլտին զղիվամն թանծրացնէ, որ ներհակն է նրբութեան:
Իթ.	Մուղրի	որ է կպցնող. այն դեղն է որչորացնող գիճութիւն լինի յաղեցն ճանփան ժողված, եւ ի յաղիքն կպցնէ եւ կապէ:
Լ.	Մամլիս	որ է կոկող. այն դեղն է որկաշու մի ի վերայ որ խոշորութիւն կենայ, երբ աւծես՝ զայն կաշին կոկ այնէ, եւ զխոշրութիւնն տանի, եւ պսպղուն այնէ:
Լա.	Մուզալլիխ	որ է թացող եւ սահեցնող. այն դեղն է յորժամ խլտ կամ աղբ ի մարդուն փորն կապի եւ մնայ, եւ զճանփնին թաց այնէ, եւ կոկ այնէ, եւ սահեցնէ, եւ հանէ, որպէս սլորն, եւ որ նման է սոցա:
Լբ.	Մուղապպիզ	որ է կապողն. այն դեղն է որզաւդուածին զմասունքն ժողովէ եւ թանձրացնէ, եւ զճանապարհն նեղացնէ եւ կապէ. որպէս կապող դեղերն:
Լգ.	Մուզայըիխ	որ է նեղացնողն, այն դեղն է որզերկնուն զճանփան նեղ առնէ, որ կերակուրն դժարուեամբ անցնի:
Լդ.	Մուսատտիտ	որ է բռնող եւ կալցնող. այն դեղն է որզճանփնին կապէ թանծրութեամբն եւ չորութեամբն, եւ զաղեցն ճանփան բռնէ. որպէս բրինձն որ փաչայով եփի, եւ անխմոր հացն:
Լե.	Մուսալլիպ	որ է պնդացնող. այն դեղն է որզմատտան սառնացնէ եւ պնտացնէ, եւ չի թողու որ հալի եւ ի զաւդուածքն սփռի:
Լզ.	Յասիր	որ է խծկող կամ քամող. այն դեղն է որնորա կապողութիւնն յայն տեղն հասնի որ զնաւսր գիճութիւնն կապէ եւ չի թոէու որ ի վայր իջնու վասն իր առաւել խծկելութեանն:
Լէ.	Տաֆէհ	որ է դարձնող, այն դեղն է որզմատտան չի թողու որ քայլէ եւ երթայ ի ամենայն զաւդուածքն:
Լը.	Մուխատտիր	որ է թմրեցնող. այն դեղն է, որ զհոգւոյն զգայութիւնն եւ զշարժումն չթողու որ շարժի, եւ զսգայութիւնն հոգւոյն չթողու որ սգայ, եւ թմրեցնէ եւ զսգայութիւնն խափանէ. որպէս աֆիոնն, եւ որ նման է սոցա:
Լթ,	Մունֆաճ	որ է հում այնող. այն դեղն է որզեփելն եւ զմարսելն խափանէ, եւ մատտան չի եփի, հանց հում մնայ:
Խ.	Մուղավվի	որ է ուժովցնող. այն դեղն է որզաւդուածին զբնութիւնն ամրացնէ եւ մուհթատիլ առնէ եւ ուժովցնէ, եւ չի թողու զպեղծ խառնուածն որ ընդունի. որպէս վարդին ձէթն:
Խա.	Ղաթթալ	որ է մահացու դեղն. որ զբնութիւնն ի էհթիտալէն խալիսէ հանէ եւ զմարդն սպաննէ. որպէս մահացու դեղերն:
Խբ.	Սամմ	որ է սպաննող դեղերն. որ զհոգուն բնութիւնն աւիրէ եւ զկենդանութեան շարժմունքն խափանէ. զերդ զայն դեղն որ պէչ ասեն, եւ որ նման է սոցա:
Խգ.	Թրիախ	եւ փազահր, որ է թունագեղն. որ զմահացու իրուին չթողու որ զեն առնէ եւ խափանէ, եւ զհոգւոյն կենդանութեան ուժն ուժով պահէ, հանց որ չթողու զմահացու դեղն որ մուտ առնէ եւ վնասէ:
Խդ.	Մուլահհամ	որ է միս բուսցնող. այն դեղն է որզնոր խոցին միսն բուսցնէ եւ ողջացնէ, եւ նոր միս ածէ:
Խե.	Մուսախի ըլ ղուրուհ	որ է զխոցն բուսցնող. այն դեղն է որզխոցին գիճութիւնն կու յաւելցնէ, եւ չթողու որ չորանայ եւ պահէ:
Խզ.	Մունախխի	որ է յիստակող եւ սրբող. այն դեղն է որզխոցին գլուխն տանի եւ յիստկէ, եւ լուանայ, եւ սրբէ աղէկ:
Խէ.	Մումպիտ ըլ լահմ	որ զարունն միս առնէ եւ բուսցնէ. այն դեղն է որ այն արիւնն որ ի խոցին տեղն է, միս առնէ եւ միս բուսցնէ եւ ամրացնէ:
Խը.	Տամիլ	որ է մորթ եւ միս բուսուցանող. եւ մորթ բուսուցանող այն դեղն է որխոցին միսն թուլ լինի նա, պինդ առնէ եւ մորթ բուսուցանէ:
Խթ.	Ֆաշիր	որ է պայծառ եւ փայլուն առնող. եւ այս դեղիս զաւրութիւնն այն է որ զփտած կաշուն մասունքն պսպղուն առնէ եւ ճլէ տայ, հանց որ փայլուն եւ պայծառ առնէ:
Ծ.	Մուսհիլ	որ է լուծման դեղն. որ նորա բնութիւնն որ է խասիաթով գործէ եւ քաշէ զխլտն ի ստամոքէն, եւ լուծէ, եւ յաղիքն իջուցանէ, եւ ի դուրս հանէ, եւ լուծէ. եւ այս՝ խասիաթ է:
Ծա.	Մուղէի	որ է վերաբերութիւն այնող դեղ. որ է զխլտն քաշէ եւ ի վեր բերէ, եւ ի դուրս հանէ փոխելովն, ո՛վ որ սովորել է. ո՛վ որ չէ սովորել, դժար է:
Ժբ.	Մուտիր ըլ պավլ	որ է գոզ յորդորող. այն դեղն է որզիրիկամունքն տաքցնէ, եւ զգոզն յորդորէ եւ բանայ:
Ծգ.	Մուտիր ըլ տամ	որ զարունն յորդորող է. այն դեղն է որզնուրբ արունն որ լինի՝ զճանփան բանայ եւ յորդորէ:
Ծդ.	Մուտիր ըլ յարախ	որ է քրտինք բերող. այն դեղն է որզաւդուածին մէջն ճապղի, եւ զգիճութիւններն ժողովէ, եւ յանձինն ի դուրսի դէհն հոսէ եւ հանէ, եւ քտնցնէ զանձն աղէկ:
Ծե.	Մունաշշիֆ	որ է նաշֆ այնող. այն դեղն է որգիճութիւնն որ ժողված լինի ի կուրծքն, եւ ի թոքն, եւ ի փողն, թէ՛ թանծրութեամբ, թէ՛ նաւսրութեամբ, հանէ եւ յիստկէ եւ սրբէ:
Ծզ.	Մասղութ	որ է ձգող. այն դեղն է որզաւրութեամբ եւ գիճութեամբ զտղան ձգէ. այն դեղն է որզտղան ի փորուն ձգէ, հանց որ յառաջն ունէր զտղին կերակուրն, եւ տղին ուժն անով էր. նա կու ցրուէ, զկերակուրն չի գտնուլ, տղան կու մեռնի եւ կու անկանի տեղացն:
Ծէ.	Մասղութ ըլ հասա	որ է այն դեղն ւր զթանծր պալղան խափանէ, եւ զիրիկամն յիստկէ եւ բանայ զճանփան, եւ զքարն կտրատէ եւ հանէ եւ ձգէ:
Ծը.	Մունճամիտ ըլ լապան	զկաթն կապող եւ պակսեցնող. կա՛մ տաքցնող եւ չորացնող է, եւ կամ՝ հովացնող եւ սառնացնող եւ պակսեցնող է:
Ծթ.	Զայիտ ըլ լապան	որ է զկաթն յաւելցնող. որպէս եղլի կտերն, եւ որ սոցին է նման:
Կ.	Յախիլ	որ է ամրացնող. որ է այն դեղն որ ի մարդուն զաւդուածն թանծրութիւն մի ընձայնէ, որ խլտին գիճութիւնն զայն չի կարենայ քայլեցնել, ամրանայ:
Կա.	Հապիս ըլ տամ	որ է արուն կապող. այն դեղն է որզարունին զճանփան նեղացնէ, եւ զարունն կապէ եւ թանծր առնէ եւ չորացնէ, եւ չի թողու որ հալի եւ ելնէ:
Կբ.	Մասիք ըլ պավլ	որ է գոզ կապողն. ինքն այն դեղն է որ զգոզին պահողութեան ուժն յաւելցնէ եւ զգոզին կաթիլն կտրէ, եւ բռնէ եւ պահէ:
Կգ.	Մուվալլիտ ըլ Մանի	սերմն ընձայող. այն դեղն է որ ի հաւն որ յաւելի գիճութիւն կայ, եւ հալող տաքութիւն մըն այլ կայ, որ գիճութենովն փոխէ, ցեղ մըն այլ առնէ, եւ ի սերմն դարձուցանէ:
Կդ.	Ղատէհ ըլ մանի	որ է սերմն պակսեցնողն. այս այն դեղն է՝ որ չոր եւ տաք լինի. զերդ սազապն կամ զերդ զշահտանաճն. եւ կամ հով լինի, պաղեցնէ, եւ զսերմն չորացնէ. զերդ զաղվեշբկին հունդն, եւ որ նման է սոցա: