Նամականի

ԶՄԱԿԱԳՐԵԱԼ բանս քրիստոսազգեցից արանց սպասաւորաց բանի՝ ընթերցաք աշխատասէր մտօք. եւ ծանեաք զոր ՚ի սմա բան եւ իր, եւ խորհուրդ բանի, մեք եւ որ ընդ մեզս են սրբոց ժողովք. առ որս պատասխանեցաք փոքր ինչ ընդ որ առ մեզս են ազդմունք յարտաքուստ, եւ խորհուրդք ՚ի սրտից։

Յայտնապէս հրատարակեաց յաստուածախօս պատգամս իւր ՚ի ժամանակս զգեցման մարմնոյ ճշմարիտ սիրողն Յիսուս, որոց շնորհեցաւ ընդ ունել, եթէ Պատուիրան նոր տամ ձեզ, զի սիրեսջիք զմիմեանս, զի այսու ծանիցեն զձեզ ինձ աշակերտս լինել։ Որպէս եւ առ օրինականն ասաց՝ եթէ յայս երկուս ՚ի մի շարայարեալ պատուիրանս՝ ամենայն օրէնք եւ մարգարէք կապեալ են եւ կախեալ անխզելի։ Եւ եթէ՝ որպէս ես ձեզ արարի, եւ դուք միմեանց պարտիք առնել, եւ զանձինսդ եւս դնել ՚ի վերայ միմեանց։

Զսոյն ճշմարիտ պատուիրան հաստատեցին հետեւողքն Տեառն եւ խաղաղարարքն տիեզերաց՝ ըստ չափոյ պարգեւելոյ նոցա ՚ի վերուստ. որպէս եւ յաւել ոմն ՚ի նոցանէ եւ ասաց, եթէ Աստուած սէր է, եւ որ կայ ՚ի սէրն՝ բնակեալ է յԱստուած, եւ Աստուած ՚ի նմա բնակէ. եւ թէ Սիրելիք սիրեսցուք զմիմեանս, զի սէր յԱստուծոյ է։ Դնէ եւ անօթն ընտրութեան Պաւղոս՝ գլուխ եւ լրումն օրինացն զսէրն. սիրել ոչ միայն զսիրելիս, այլ եւ զթշնամիս. տալ քաղցելոց հաց, եւ ծարաւելոցն ջուր. լուծանել զԱկն ընդ ական, եւ զատամն ընդ ատաման. գնալ ընդ վարողսն, եւ տալ ընդ շապկին եւ զփակեղն ՚ի պէտս խնդրողին, թերեւս զեղբարս շահեսցուք. եւ գտցուք ճշմարիտ տնտեսք եւ մատակարարք բանին՝ տալ ՚ի ժամու զկերակուրն, եւ արկանել զտաղանդն ՚ի սեղանաւորսն, ըստ կամաց պահանջողին տոկոսեօք։

Զոր մեր լուեալ զայսոսիկ եւ որ սոցին նման, եւ աշակերտեալ ըստ չափոյ կարողութեան մերոյ, ճշմարիտ սիրով ջանամք նկրտիմք ոչ միայն անձին հաճոյ լինել, այլ եւ ընկերին ՚ի պէտս շինութեան բազմաց, եթէ տացէ տէր սերմն եւ հաց՝ ըստ նախատես բնութեանն վկայեցելոյ. եւ սակս այսորիկ տքնիմք եւ հոգամք, ըստ նմին եւ աղօթեմք՝ ոչ միայն ՚ի վերայ եղբարց անդամոց ճշմարիտ գլխոյն, այլ եւ ի վերայ թշնամեաց եւ հակառակաց գլխոյն եւ անդամոցս. եւ առ Հայր կարդամք եթէ Թող սոցա, զի ոչ գիտեն զինչ գործեն։ Դնեմք ծունր եւ աղաղակեմք ՚ի ձայն բարձր առ յայտնեալ մեզ ճշմարիտ աստուածութիւնն, եթէ Տէր մի՛ համարիր սոցա զայս մեղս. եւ ջանամք ածել զգողն դարձեալ ՚ի դրախտն, ուստի արտաքսեցաւ վասն պատճառին. եւ ՚ի զրկողացն կացուցանել ճշմարիտ վկայս որդիութեանն Աստուծոյ. առնել եւ զզլացողսն՝ զգօն, եւ զխազմարար կռուողն՝ ՚ի պէտս տեառն անօթ ընտրութեան. լինել ընդ Հրեայսն՝ հրեայ եւ խաչեցող, եւ ընդ անօրէնսն՝ հռոմայեցի անօրէն եւ կռապարիշտ. ոչ անձին հաճութեամբ, այլ ՚ի պէտս բազմաց զի ապրեսցին։

Յորմէ եւ մեք զայս աւանդ պատուիրանի առաք, եթէ Ի Քրիստոս Յիսուս չիք խտիր, ոչ հրեայ, ոչ հեթանոս, ոչ ծառայ, եւ ոչ ազատ, զի ոչ թլփատութիւն եւ ոչ անթլփատութիւն, այլ նոր արարած. եւ որ միանգամ այսմ կանոնի միաբան լինին, խաղաղութիւնն Աստուծոյ ՚ի վերայ նոցա եւ ողորմութիւն. մի Քրիստոս, մի մկրտութիւն, եւ մի եկեղեցի, զոր ոչ Պաւղոս, այլ որ ինքեամբ ընդ մեզ խօսէր յայտնեաց մեզ։ Զայս եւ ոչ ուստեք լուաք եթէ պատուիրեաց մեզ ոք ՚ի սրբոցն եթէ այլ Քրիստոս էր որ յաղագս Հայոց եկն, եւ այլ որ յաղագս Հոռոմոց, եւ այլ որ յաղագս Ֆռանկաց, հակառակք միմեանց, այլեւայլ պատուիրանք, ատել զմիմեանս եւ նախատել. անիծանել եւ հայհոյել եւ խոտան համարել։ Եւ այսու աղագաւ համարձակեցաք գրել առ նոսա խաղաղական գիր ՚ի խնդիր սիրոյ՝ սկսեալ ոչ առ ՚ի մէնջ, այլ ՚ի մերոց սրբոց նախնեաց. զոր թէ այլ ումեք առ ՚ի ձէնջ ոչ է գիտելի այդ, ՚ի Վարդանայ չէ անտեղեակ թէ ո՛րքան ՚ի վաղուց հետէ էր սկսեալ, եւ ո՛րչափ եւ քանի՞ էր ՚ի նոցանէ առ այս խնդիրք յայտարարութեանց յայտնել եւ կատարել։ Նախ երկուց բնութեանցդ բան, եւ կամաց եւ ներգործութեանց. երկրորդ, ընդունելոյ զժողովն Քաղկեդոնի, եւ զնորայն տումարս. երրորդ, ՚ի սուրբ խորհուրդն ջուր խառնել եւ խմոր ՚ի կիր արկանել. չորրորդ, առնել զմիռոնն սուրբ ՚ի պտղոյ ձիթենւոյ. հինգերորդ, բառնալ զխաչեցարն ՚ի սրբասացութենէն. վեցերորդ, լուծանել զպահս առաջաւորին. եօթներորդ, առնուլ զհրաման կաթողիկոսութեանն ՚ի թագաւորէն. ութերորդ, հաւասարիլ ընդ նոսա տօնիւ ծննդեանն։ Եւ այսմ ամենայնի հակառակ եւ դիմամարտ ես էի յառաջն. եւ իմս գրով եւ բանիւ հազիւ ուրեմն ածի յայդ, զի անուանեցին զմեզ եղբարս զրպարտեալս ՚ի միմեանց. եւ վկայեցին եթէ ծանեաք յերգս ձեր եւ յօրհնութիւնս՝ որ է շարականքդ, որ առ Աստուած զճշմարիտ հաւատոյ ձերոյ ուղղափառ դաւանութիւն. եւ զամենայն խնդիրս լուծին եւ զհայցուածս իւրեանց։ Բազում եւ այլ բանս խաղաղութեան եւ սիրոյ գրեցին եւ խօսեցան։

Վասն որոյ գրեցէքն եթէ այս շարամանեալ ունի ընդ ինքեան զաղանդն Նեստորի, եւ զչարութիւն նորա. առ որս ասելի է, եթէ մեք ուստի՞ ծանեաք զՆեստոր եւ զաղանդ իւր չար։ Ի Սանահի՞նն խօսեցաւ, եթէ ՚ի Հաղբատ հրատարակեցաւ. եթէ ՚ի մայրաքաղաքն մեր Անի առաջնո՞րդ կարգեցաւ եւ այնու խոտեցաւ։ Նոցա էր եւ ՚ի նոցանէն ել եւ ՚ի նոցանէ խոտեցաւ եւ նզովեցաւ եւ նզովի մինչեւ ՚ի վախճան. եւ յայլ ումեքէ ոչ բռնադատին խոտել զնա, բայց եթէ յանձանց եւ ՚ի գիտութենէ իւրեանց։ Մեք յանուն Եւտիքի, Տիմոթէոսի եւ Դէոսկորոսի զիա՞րդ կոչիմք, եւ անուանեմք զնոսա սուրբս, եւ ՚ի բանս նոցա կապիմք իբրեւ յերկաթ։ Ազգակի՞ցք եմք նոցա բանիւ, եթէ գաւառակիցք քաղաքաւ. հարազա՞տ ըստ մարմնոյ, եթէ ծնունդք ըստ հոգւոյ։

Առ մեզ մի՛ լիցին խոտելիք մերն սուրբ լուսաւորիչք եւ հարք. այլ պատուելիք եւ պաշտելիք, սուրբն Գրիգորիոս եւ զարմն իւր սուրբ. սուրբն Ներսէս եւ Սահակ, եւ որ ըստ նոցայն յստակքն եւ ճշմարտախոհքն, եւ նոցայն քարոզեսցի քաջութիւն յեկեղեցիս մեր, եւ յաղագս նոցա բանակռուեսցուք եթէ գտցին հակառակք։ Որ նոցայն են՝ իւրեանց է գիտելի լաւութիւն եւ վատութիւն նոցա։

Ածցուք ՚ի մէջ եւ զայնոսիկ՝ որք նոցա են, եւ մեզ քաջ տեղեակք եւ յայտնիք, զսուրբ եւ զաստուածազգեաց հարսն, եւ զսուրբ բանս նոցա. զսուրբն Աթանաս, եւ զսուրբն Գրիգոր Նիւսեայ, եւ զմիւս Գրիգոր աստուածաբանն, եւ զսուրբն Բասիլիոս, եւ զբերան ոսկի սուրբն Յովհան։ Միթէ այսոքիկ ÿի նոցանէ խոտեցան, եւ առ ÿի մէնջ պատուեցան. միթէ ո՞չ ընթեռնուն յարաժամ ՚ի սրբոյն Աթանասէ զգրեալսն, զոր յաղագս անշփոթ խառնմանն յատուկ եւ կատարեալ բնութեանցն գրէ ասելով. Ի նմանութենէ Տեառն որ առ մեզ՝ մեծ է օգուտն, զի եւ մեք նմանեսցուք առ նա. քանզի թէ ոչ ինքն էր նմանեալ առ մարդիկ, պարտ էր ՚ի նմանութիւնս մեր իջելոյն՝ ըստ այսմ մանաւանդ նմանիլ, ըստ որում փոխադրութեան էաք կարօտ ըստ ախտից, զի զայսոսիկ յանախտութիւն փոխեալ կացուսցէ։ Եւ մի՛ ոք անհաւատ լիցի յաղագս ախտիցն լսելով՝ համարեալ փոփոխիլ աստուածութեանն. այլ առեալ ՚ի նմա ախտք ՚ի մարմնական եւ յանձնական շարժութենէ ածցէ զմտաւ եւ առեալ եւ պարտեալ. քանզի վասն այսորիկ առեալ եղեւ, զի յաղթեսցի. եւ վասն այսորիկ յաղթեցաւ, զի ամենայն մարդկային բնութիւն ըստ ազգակցութեան բարեգործեսցի. քանզի անտի սկսեալք փոխակերպիմք ամենեքեան, յախտացելոց անախտք, եւ ՚ի մեռելոց կենդանիք կազմեալք։ Արդ մի՛ ոք ամբոխեսցի յանհաւատութիւն, եթէ ասէ Աստուած գոլով Տէրն միանգամայն եւ մարդ՝ Այժմ անձն իմ խռովեալ է։ Քանզի այս լինէր աստուածութեանն թողացուցեալ մարմնոյն ամբոխել, կարող գոլ աստուածութեամբն ՚ի բաց մերժել զխռովութիւնն, այլ ոչ կամեցեալ, զի մի՛ զնմանութիւնն որ առ մեզ՝ լուծցէ։ Այսպիսի ինչ է իմանալ եւ յորոց առ մեզս իրաց, որպէս զի խառնեալ մեղր առ ջուր՝ ոչ միայն փոխադրի, այլ ջուրն յաւելաւ, եւ որ ՚ի կարգին է։

Ասեմք, եթէ անգիտանան եւ զհարցմունս Արիանոսին եւ Քաղկեդոնին, եւ զպատասխանիսն սրբոյս. եւ թէ ո՛րպէս եւ քանի՛ գեղեցկայարմար բանիւք բաժանէ եւ միաւորէ ՚ի կիրս մարդկայնոյն եւ աստուածայնոյն՝ խոնարհագոյն եւ բարձրագոյն։ Հաւատալի լիցի մեզ եւ այս՝ եթէ բանք սուրբ հօրն Գրիգորի Նիւսեայ զանխուլ են ՚ի նոցանէ եւ ոչ են ընթերցեալ, եւ յարկեղս գրոց ամբարեալ զսուրբ բանս նորա, եւ ընթեռնուն՝ առանց միջնորդի եւ միաբարբառ խօսիւք զմիաւորութիւն անձին առ մարմին. եւ զյաւելումն եւ զպակասութիւն էութեանն յէութենէ՝ Պէրֆէռիոսի իմաստնոյ վկայութեամբ. եւ կամ այլ բովանդակ բանք նորա անյայտք են ՚ի նոցանէ, եւ ոչ ընթեռնուն զգերեզմանական ասացեալ ճառս որ ՚ի վերայ Տեառն, թէ զո՞վ խնդրեաց Յովսէփ ՚ի Պիղատոսէ, եւ կամ վասն ո՞յր աղաչէր եւ աղերսանօք խնդրէր, եւ կամ զո՞վ պատեաց անշնչացեալ եւ եդ ՚ի գերեզմանի։ Եւ կամ ո՞րպէս դարձեալ ՚ի դիմաց հրեշտակին աւետարանէ կանանցն՝ առեալ զբանս նորա, թէ Յարեաւ որպէս ասացն, ստուգեաց ըստ սովորութեան իւրոյ զճշմարտութիւնն. եւ զոր բանիւ յառաջ ասաց, զայս եւ գործովք կատարեաց, եւ անմահ աստուածութիւն նորա անմահ մնաց. եւ ՚ի ժամանակի մահկանացու մարմին նորա մարմնական աչօք զքուն մահու յանձն էառ, եւ անկեալ որպէս զառիւծ՝ ննջեաց թագաւորապէս, եւ զարթուցեալ յարեաւ, եւ ելեալ անդուստ որպէս Աստուծոյ իսկ վայել էր, եւ որ ՚ի կարգին։

Ածեմք զմտաւ ահաւասիկ, եթէ անլուր են նոքա ՚ի բանից սրբոյն Գրիգորի աստուածաբանի. ո՞չ ընթեռնուն իւրական բանիւն յաւուր տօնի ծննդեանն Քրիստոսի զառ ՚ի նմանէ խօսեցեալ զաստուածաբանական ճառն, եթէ Քրիստոս ծնեալ լինի, եւ Քրիստոս յերկնից եւ ՚ի մարմնի եւ ՚ի կուսէ եւ ՚ի վերայ երկրի. եւ զի ՚ի ցնծութիւն կոչէ զարարածս յաղագս երկնաւորին, եւ ապա երկրաւորիս. անմայր յառաջնումն, անհայր յերկրորդումն, լուծանելով զօրէնս բնութեանն, որով ծնաւ մեզ մանուկ, եւ տուաւ մեզ որդի. անմարմինն մարմնացեալ, եւ բանն թանձրացեալ, եւ անտեսանելին երեւեալ եւ եկեալ ՚ի շօշափումն, եւ անժամանակն սկիզբն առեալ ժամանակի. եւ որ յառաջն որդի էր ծոցածին, այժմ որդի եղեւ կուսածին. օծեալ եւ փրկիչ, եւ ՚ի Հօրէ անբաժանելի, որպէս երէկ՝ նոյն եւ այսօր եւ յաւիտեանս յաւիտենից։ Որք ոչ հաւատացին զգեցման մարմնոյն՝ գայթակղեսցին. եւ որք ՚ի մարմնոյն տկարացան՝ ծիծաղեսցին. իսկ որք թերակատար մտօք ջատագովք լինին նորասքանչ գործոյն՝ լեզուագարեսցին, յանհուն անդունդս լիւղալով։ Վասն զի եղեւ նոր զարմանք. եւ երեւեցաւ Աստուած մարդ ծննդեամբ, որ էրն եւ միշտ էն, եւ որում գեր ՚ի վերոյ էր մարդկայնոյս բանի եւ պատճառի գոլն, յաղագս մեր եղեւ, եւ ՚ի վերջին ժամանակի. որ է ինքն Աստուծոյ Բանն նախ քան զյաւիտեանսն, աներեւոյթն, անհասանելին, անմարմինն, ՚ի սկզբանն սկիզբն, ՚ի լուսոյն լոյս, աղբիւր կենաց եւ անմահութեան, կերպարան սկզբնատպին, այսինքն նման ծնողին՝ շարժեցեալ ծննդեամբ ՚ի Հօրէ, եւ կնքեալ ՚ի բազմորդութենէ. ոչ փոխեալ ՚ի նմանութենէ Հօր, եւ ոչ արտասահման եղեալ բան, յիւր ստեղծեալ կերպարանն գայ, զգենլով մարմին եւ հոգի, զի սրբեսցէ եւ մաքրեսցէ զնմանակիցն իւր կերպարան՝ աստուածային խառնմամբն։

Յոր հայեցեալ երանելիս զարմանայ հիացմամբ եւ ասէ. Ո՜վ նոր խառնմանս, ո՜վ սքանչելի խառնուածոյս։ Իսկ զրպարտողքն եւ դառինքն համարս առնուն յաստուածութենէն, եւ լինին ոսոխք գովելի խորհրդոյս այսորիկ, եւ խաւարին առ ճշմարիտ լոյսն, եւ յիմարանան յիմաստս աստուածայինս, ստգտանելով զբարի եւ զաստուածավայելուչ գործս Աստուծոյ, համարելով փոքր զյաղագս մեր նուաստացեալն, զի տացէ զառողջութիւն ախտացելոյ բնութեանս, եւ հանցէ ՚ի վեր զկամաւ անասնացեալս մեղօք։ Քանզի առաքեցաւ, այլ իբրեւ զմարդ, զի կրկին էր. որով եւ վաստակեցաւ, եւ երկեաւ, եւ արտասուեաց, քաղցեաւ եւ ծարաւեցաւ օրինօք մարմնոյն. եւ եթէ իբրեւ զԱստուած, զի՞նչ այս, զի ամենայնիւ զկամս Հօր պարտ էր կատարել. յաղագս որոյ եւ մատնեալ ասի, զի մի՛ թուեսցի ընդդէմ Աստուծոյ. յորս ոմանք գայթակղին ՚ի բարձրագոյնսն եւ ՚ի խոնարհագոյնսն. միացուցանեն եւ ժողովեն չարաչար, եւ կամ բաժանեն հատանեն անաստուածաբար։ Սոցա բաժանել պարտ էր, եւ նոցա միաւորել։

Եւ զիա՞րդ բազումս յերկարեցից զբանս. միթէ չորեքեան գիրք սորա որ առ մեզ, ո՞չ բովանդակին առ նոսա, եւ այլ եւս յոլովագոյն ճառք. միթէ զանխլացա՞ւ ՚ի նոցանէ ասացեալ բանն՝ եթէ Աստուած խաչեալ, արեգակն խաւարեալ։ Եւ կամ աղաւաղեցի՞ն զմիւս բանն, եթէ Արիւն Աստուծոյ, եւ չարչարանք եւ մահ Աստուծոյ։ Զորս մեր ՚ի ձեռն առեալ զինիմք ընդդէմ նոցա ՚ի պատերազմ, հարկանելով յաջ եւ յահեակ. զոր իմաստնոց եւ բարեպաշտից անձանց՝ ոչ վայել է յաստուածաշունչ գիրս զմիոյ բանէ բուռն հարկանել, եւ զայլովքն զանց առնել. եւ կամ հայհոյել ՚ի լուրս բանին, եւ զմիտս ոչ քննել. այլ սաղմոսել հոգւով եւ մտօք, եւ քննել զգիրս աշխատասէր մտօք ուսաք. զի առանց սիրոյ՝ հնչումն է պղնձոյ, եւ բնչումն սրնգի։ Հաւատալի՞ է մեզ եթէ բարձին ՚ի միջոյ իւրեանց զբանս սրբոյն Բարսղի, եւ զաստուածաբանական ճառս նորա, ընդ նմին եւ զմեկնութիւնս սրբոյն Յովհաննու Ոսկեբերանին հին եւ նոր կտակարանացն. եւ կամ թէ հաւատաբանութիւնն Կիւրղի Աղեքսանդրացւոյ, եւ գիրք պարապմանցն. եւ կամ հաւատոյ խոստովանութիւն սուրբ ժողովոյն Նիկիոյ՝ կորուսեա՞լ եղեւ յինքեանց. եւ կամ թէ մեզ աւանդեցին, եւ ինքեանք թափու՞ր մնացին։ Եւ կամ թէ քանի՞ ամբարեալ ունին առ ինքեանս բանս գիտութեան գրով եւ անգիր, որով եւ մայր անուանեցան գիտութեան, եւ յոմանց ներհակաց՝ ճարտարք Յունաց։ Եւ կամ թէ քանի՞ հերձուածողս հրատարակեցին՝ եւ բարձին ՚ի միջոյ զգաղձն եւ զորոմն, հատանելով եւ ÿի բաց խլելով աստուածային սրովն։

Արդ եթէ զայսպիսի մեծ եւ զողջոյն ազգ, յորոց միջի ճոխանայ գիտութիւն եւ պայծառանայ եկեղեցի Աստուծոյ՝ պարտիմք մոլարս եւ տգէտս կոչել, եւ սնոտի զյոյս նոցա ՚ի բանս եւ ՚ի գործս, հաւանիմ եւ ես. վասն զի Հայ եմ ճշմարիտ եւ աներկբայ սրտիւ։ Ապա եթէ եղբարք եմք համաշունչք, եւ միոյ որովայնի ծնունդք, եւ միոյ ստեանց դիեցիկք, եւ միոյ ճշմարիտ գլխոյ անդամք, եւ այսու աղագաւ եղբայրական սիրով կոչեն զմեզ ՚ի խաղաղութիւն, պարտիմք զհետ գնալ տիրապէս եւ յօժարամիտ կամօք։ Վասն զի զայս պատուէր առաք. եւ զայն ոչ իբրեւ զգտեալք ՚ի կորստենէ, եւ կամ իբրեւ զդարձեալք ՚ի մեղանաց եւ ՚ի սխալմանէ, այլ իբրեւ զհեռացեալ եղբարք գաւառաւ եւ ժամանակաւ. որ եւ զայս թշնամութիւն գործեաց բնութիւն հնացեալ սովորութեամբ՝ ոխակալութիւնն. զմիջնորմն ցանկոյն քակել, եւ զկրճիմն ՚ի բաց բառնալ՝ եթէ գոյ հնար, եւ մի՛ անիծանիլ յեղբարց, այլ օրհնիլ, շահել եւ շահեցուցանել զնոսա. քննել զվնասն, եւ հայիլ յօգուտն. զի իմաստնոցն աչք ՚ի գլուխ իւրեանց է, ասաց իմաստունն, եւ որք կամաւ կուրանան, անձանց բերեն զմեղադրանս։

Արդ յստակ մտօք եւ աներկեւան սրտիւ հայիլ արժան է մեզ ՚ի բանս յայս. զի եթէ իցէ երկուց ոմանց ընթանալ ընդ մի ճանապարհ, լիցի՞ հնար միոյն մոլար լինել, եւ միւսոյն ուղղորդ. եթէ ոչ արդ ուղեկիցս զմեզ արժան է իմանալ, եւ ճանապարհ՝ զբանս աստուածաշունչ գրոց, եւ առաջնորդ զբանս սուրբս, զոր վերոյ գրեցաք։ Զոր այսու թշնամութեամբս՝ որով վարեցաք, հարկ լինի մեզ զմի ոք ՚ի սոցանէ սուտ կացուցանել, կամ զբանս, կամ զասողս բանիցն, եւ կամ զընդունողսս՝ եթէ ոչ են համաշունչք. եւ կամ թէ զիա՛րդ ոչ խօսեցան, եւ կամ թէ մի ոք առ ÿի մէնջ զբարւոք գրեալսն չարաչար ընթեռնու։

Եւ արդ հաւատարմացաք ՚ի սրբոց արանց, եթէ ՚ի բանս աստուածաշունչ գրոց անմիաբանութիւն ամենեւին ոչ գտանի, եւ ոչ հատակոտոր ինչ եւ դար եւ կոճատ, այլ միաբան եւ միախորհուրդ ՚ի Հոգւոյն Աստուծոյ խօսեցեալ եւ շարայարեալ, եւ հիւսեալ առ միմեանս գեղեցիկ յարմարութեամբ. երբեմն ըստ ժամու պիտոյիցն ընդդէմ ներհակացն բաժանելով, եւ երբեմն ժողովելով. այլ երբեմն տալով զնուաստագոյնսն մարմնոյն, եւ զբարձրագոյնսն Աստուծոյ։ Ոչ գթեցան ՚ի բաժանելն յատկութեամբ եւ կրիւք, եւ ոչ խոտեցան ՚ի միացուցանելն եւ ՚ի ժողովելն։ Եւ յաղագս ասողացն չունիմք ինչ ասել, վասն զի սուրբք են եւ սրբոց համապատիւք, եւ ընդունակք Հոգւոյն։ Իսկ յաղագս նոցա՝ վասն որոյ բանս է, յայտնի է ստուգապէս, զի ակն են աղբեր, եւ ամենայնն առ ÿի նոցանէ տեսանի բղխեալ ջուր գիտութեան։ Արդ եթէ գոյ հնար՝ յայն դառնագոյն լինել ջրոյն, եւ ՚ի հեռանալն միջոցաւ եւ լեզուօք՝ քաղցրագոյն եւ անուշահամ լինել, ապա պարտիմք զգուշացուցանել զնոսա իբրեւ զմոլորեալ եղբարս, եւ յիւրեանց ջրոյ քաղցրահամութենէ զովացուցանել. զի ընտիր մշակք երեւեսցուք բանին՝ զեղբարսն շահելով։

Այլ զի գրեցէքն, եթէ յաղագս անշփոթ միաւորութեանն այլ ինչ իցէ բան՝ Աստուծոյ է գիտելի, հաւատամ եւ ես. զի որում լի են երկինք եւ երկիր փառօքն, եւ քննիչ է խորհրդոց եւ երիկամանց, զիւրն բնութիւն ոչ անգիտանայ։ Իսկ զայս այլ ոք ՚ի սրբոց եւ յաստուածազգեստից արանցն ոչ պարտ վարկան գիտողին թողուլ. այլ զԱստուած գիտել եւ ճանաչել ճշմարիտ վարկան, եւ սակս այսորիկ զմարմինս իւրեանց ÿի խաչ հանին կարեօք կենցաղոյս. օտարացան ÿի տանց եւ ՚ի ստացուածոց կարեւորաց՝ հաստատելով զհիմունս իւրեանց ՚ի վերայ հաստատուն եւ անշարժ վիմի. եւ գտանելով երկիր բարւոք եւ պարարտ՝ Աստուծոյ տալով զպտուղ երեսնաւոր, վաթսնաւոր եւ հարիւրաւոր։ Եւ զայս ոչ միայն մերովքս եւ Քրիստոսի ծառայիցս հաւատարմացաք, այլ եւ առ արտաքնովքն, եւ այնոցիկ որք բնութեանց եղեն քննիչք, թէ որչափ եւ քանի աշխատեցին զանձն եւ զմարմին ՚ի գիւտ անծանօթ բնութեան։ Արդ եթէ մեզ զլռելն պարտ վարկանիք, ոչ ընդդիմանամք. զի գրեալ է թէ զխրատ ամբարիշտք անգոսնեն։

Այլ զի գրեցէքն բաւական ունել զհարցն աւանդ, եւ այնր աւանդապահ զիս ասացէք լինել. եւ շնորհ ունիմ բարւոք վկայութեան ձերոյ։ Այլ հարցանեմք եղբայրաբար սիրով, եթէ զո՞րս ՚ի սրբոց հարցն դնէք աստանօր, զի զայս պատուիրան աւանդեցին մեզ՝ հակառակասէր լինել եւ կռուող, միոյ գլխոյ անդամք ելով՝ ասել ձեռաց ցոտն, թէ չես ինձ պիտոյ, եւ չես աստէն յիմոյս մարմնոյ։ Եւ կամ միոյ մօր որդիք՝ հակառակ գտանել իրերաց եւ անիծանել զմիմեանս. եւ ասել ցծնողսն՝ թէ ընդէ՞ր երկնեցէք եւ ծնայք զիս։ Եւ կամ միոյ հովուի հօտ՝ բաժանիլ յերկուս եւ յառնել ՚ի վերայ միմեանց, եւ խածատել զիրեարս, եւ կոչել միոյն զմիւսն գայլս եւ յափշտակողս. մկրտիլ յայլ Քրիստոս՝ հակառակ միմեանց եւ օտարք համարել ՚ի հաղորդութենէ, որով ճանաչի ժամանակս այս երկրորդ կռապաշտութիւն։

Արդ եթէ առաջին հայր սուրբ կոչելի է մեզ զմերն սուրբ լուսաւորիչ եւ խոստովանող քահանայապետն Գրիգորիոս, պարտիմք զմտաւ ածել եթէ նա վճարեցա՞ւ այսու օրինօք, թէ ոչ. արժանաւոր անձն սրբութեամբ եւ ճգնութեամբ գտանի՞ յազգս երկրածնաց իբրեւ զնա, թէ ոչ։ Միթէ բաւական համարեցա՞ւ զայս անձին իւրում՝ կամ զերկսն, կամ զչարչարանսն բազմապատիկ, կամ զբանտարգելութիւնն բազմօրեայ ՚ի խոր վիրապին եւ ՚ի մէջ թունաւորացն, կամ զհրեշտակին սրբոյ բնակցութիւնն, կամ զբազմապատիկ շնորհսն պարգեւեալ նմա ՚ի վերայ տանս Հայոց։ Միթէ ամբարտաւանեա՞ց այսու ամենայնիւ, եւ կամ բաւական համարեցա՞ւ անձին իւրում զայս ՚ի պատիւ աստիճանի, եւ կամ թէ ո՞չ խոնարհ սրտիւ եւ աներկբայ մտօք էառ յանձն գնալ ÿի Կեսարիա, եւ դարձեալ ՚ի Հռոմ, եւ առնուլ ձեռնադրութիւն ÿի սրբոյն Սեղբեստրոսէ. եւ կամ թէ իւրքն ամենայն ո՞չ կացին ՚ի նոյն միաբանութեան սէր։ Եւ ո՞չ չոգաւ Արիստակէս ÿի սուրբ ժողովն Նիկիոյ. եւ կամ թէ մեր սուրբն Ներսէս ո՞չ վարեցաւ այսու օրինակաւ, եւ ո՞չ գտաւ առ մեծիւն Թէոդոսիւ ՚ի Կոստանդինուպօլիս՝ ՚ի վանումն հոգեմարտին Մակեդոնի, հողորդ սոցա եւ համախորհուրդ։ Եւ կամ մերն Սահակ սուրբ հայրապետ՝ ո՞չ եղեւ գրով ձեռին իւրոյ հաղորդ սուրբ ժողովոյն Եփեսոսի. եւ կամ թէ խոտա՞ն համարեցաւ զսոսա եւ մինչեւ ՚ի ժողովն՝ որ ՚ի Քաղկեդոն եղեւ առ Մարկիանոսիւ եւ Վաղենտիանոսիւ։ Արդ քննելի է, եթէ ո՞ ոք ՚ի մերոց սրբոց հարցն հանդիպեցաւ անդ. եւ կամ յումմէ՞ արդեօք տեղեկացաք զնոցայն աղանդ, եւ զմերս ճշմարտութիւն. եւ կամ որո՞վ լեզուաւ ուսոյց եւ ետ մեզ Դէոսկորոս սուրբ, եւ Տիմոթէոս կուզն, եւ Պետրոս գայլն։ Մի՛թէ Անեցի՞ք էին սոքա եւ Ձորոյգետացի՞ք, կամ Վաղարշապատեցի՞ք եւ Դըւնեցի՞ք, կամ հայադաւա՞նք լեզուաւ եւ ազգաւ։ Խնդրեմք, եթէ զիա՞րդ այնչափ կապեցաք ՚ի բանս սոցա, եւ վասն որո՞յ իրիք ուղղութեան՝ աղաչեմ զձեզ՝ եթէ ՚ի մէնջ զանխլացաւ, խելամուտ առնել զմեզ սիրով։

Դարձեալ թէ այսոքիկ վերոյգրեալ սուրբ հարքս այսպէս՝ եւ որք զհետ սոցա, խնդրելի է եթէ յետ այսորիկ ո՞վ ոք ՚ի հարցն սրբոց յայսոսիկ դրդուեցաւ։ Եթէ զՅովհաննէ՞ս ասեմք զԻմաստասէրն՝ որ եւ աթոռակալ սրբոյ աթոռոյս, եւ նա այսորիկ հետեւեցաւ շաւղաց եւ ուղղափառութեան. եւ մերն այլ սուրբ նախնիք զնորայն ընկալան խոստովանութիւն, եւ ձեռնագրեցին անխախտելի մնալ գիրս, Գրիգոր Վկայասէր եւ Բարսեղ հետեւող նորին, եւ միւս Գրիգորիս եւ Ներսէս մերս հարք. եւ է յարկեղս գրոց մերոց ընկալեալ ÿի նոցանէ։ Ի մի երես եւ ՚ի մի բան զազգ մի ողջոյն անմարթ է դատել։

Եւ մեք յայն սակս խնդիր արարաք ձերոց իմաստախոհ անձանց, զի ՚ի միասին նստեալ, եւ բերան առ բերան խօսեցեալ, լուծցուք զխնդիրս սոցա. կամ շահեսցուք եւ կամ շահեցուսցուք զեղբարս, եւ կամ զթշնամիս՝ թէ ասելի է։ Այլ ՚ի բանս նոցա ոչ կապեցաք փառասէր եւ անձնիշխան կամօք, որպէս կարծեցիք. ապա զոր առժամայն պարտ վարկաք, գրեցաք նոցա սակաւուք՝ զոր ՚ի մերոցն ընկալաք եւ գտաւ առ մեզ. եւ զայն առ ՚ի ձէնջ ընկալաք համարձակութիւն, զհետ մերոյն Ստեփանոսի գրով եւ բանիւ հաւանել մերովն։ Վասն որոյ վերջին գրեալքս՝ կարծիս ետուն մեզ եթէ ՚ի պատրանս գրեցան առաջինքն, եւ ոչ ՚ի բոլոր սրտէ. եւ վասն այսորիկ հարկ եղեւ մեզ յայտնել ձեզ ÿի ձեռն գրոյ եւ զայժմուգրեալքս, եւ ոչ առաքեալ. զի թերեւս լուծցէ զկարծիս մտաց ձերոց, եւ զմերս հաստատեսցէ ճշմարիտ հայութիւն, եւ զհամաձայնութիւն ձեզ։

Այլ զի գրեցէքն՝ եթէ յերեկոյացեալն եմք ժամու, թողումք գնալ առ իւրաքանչիւր դատաւոր. եւ այս բան ոչ թուեցաւ մեզ իբրեւ կատարելոց մտաց ասացեալ։ Երեկոյացեալ ժամ առ Աստուած եւ առ արարածս դնել, եւ դադարումն առնուլ յաստուածաշունչ գրոց քննութենէ, եւ որ ÿի նոսա բարեացն են մասունք, եւ լուծումն առնել սիրոյ եւ խաղաղութեան, եւ այլ եւ այլ դատաւորս կոչել իւրաքանչիւր. կարծեմ եթէ տէրունեան առակաւոր բան յանդիմանէ զձեզ առ այս, որ առ մշակս այգւոյն, եւ վարձատուութիւն առատապարգեւ տուողին, որ հաւասարապարգեւ առին առաւօտեանքն եւ հասարակօրեայքն եւ երեկոյինքն։ Զի եթէ զձերդ կոչէք ժամանակ երեկոյ յաղագս ծերութեան եւ հասարակելոյ զաւուրսդ, նա կատարեալ մտաց յոյս՝ ոչ այսպէս յերկարաձգէ զտկար բնութիւն. զի այս մինչեւ ÿի նմին փոփոխումն օդոյ է համարելի։ Ապա պարտի ծերոյն լինել ծերութեանն ÿի ձէթ պարարտութեան, ըստ Դաւթայ եւ Սողոմոնի, եւ գլխաւորին առաքելոց, զգաստութեամբ եւ պարկեշտութեամբ լուսատու լինել բազմաց. եւ մի՛ լսել եթէ Լաւ է մանուկ իմաստուն՝ քան զծեր անմիտ։ Իսկ եթէ զթիւ աւուրց կատարածի աշխարհիս ասացէք երեկոյ, անմարթ է յայս նախաձեռնել. զի զոր ո՛չ հրեշտակք երկնից իմացան եւ ո՛չ Որդի, ՚ի մարդկանէ անհետազօտելի է։ Իսկ եթէ զաւուրցս չարութիւն կոչէք երեկոյ եւ զտէրութիւն բռնակալաց, անտեղի է եւ այս. զի ամենայն սրբոց եւ բարեպաշտից անձինք դառնագոյն ժամանակօք փորձեցան եւ մաքրեցան որպէս զոսկի հրով, եւ արդարացան։ Եւ այս առ հնովքն եւ նորովքս. որպէս մարգարէն Եսայի, զի երբեմն աղօթէր ասելով. Ի գիշերաց կանխէ հոգի իմ առաւօտ առնել առ քեզ Աստուած, զի լոյս են հրամանք քո. եւ չիք ÿի նմա երեկոյ, եւ ոչ խաւար։ Նոյնպէս եւ Դաւիթ ասէ յաղօթելն. Ես առ Աստուած կարդացի ընդ երեկոյս, ՚ի վաղորդեան, եւ ÿի հասարակ աւուր։ Եւ դարձեալ թէ Ի խորոց կարդացի առ քեզ։ Նոյնպէս եւ այլք ÿի սրբոց մարգարէիցն, Ամբակում, Երեմիա եւ Դանիէլ. ոմն ՚ի գբոյ առիւծուցն, եւ այլ ոմն ÿի գբոյ կապանացն աղօթէին արտասուօք եւ յոգւոց հանէին վասն խաղաղութեան ժողովրդեանս, եթէ Մինչեւ յե՞րբ տէր անտես առնես եւ ոչ լսես ինձ. եւ թէ՝ Որովայն իմ ցաւի, եւ զգայարանք իմ ճմլին. եւ թէ Ո՜ տայր գլխոյ իմոյ ջուր, եւ աչաց իմոց աղբիւրս արտասուաց, լալ զբեկումն ժոդովրդեան իմոյ։ Կարծեմ թէ առ այս աղէտ տարակուսի՝ զնեղութիւնս անձանց իւրեանց ոչ ինչ համարէին։ Պարտիմք ձայնակից լինել եւ երից մանկանցն, եւ ÿի բոցոյ տապոյս աղաղակել առ տէր եւ ասել, եթէ Օրհնեալ ես տէր Աստուած, զի արդարութեամբ եւ յիրաւի ածեր ÿի վերայ մեր զայս ամենայն. զի մեղաք, անօրինեցաք եւ ապստամբ եղաք ÿի քէն. եւ առաւել մեղաք, եւ յամօթ եւ նախատինք եղաք ամենայն ծառայից քոց։ Խնդրել իշխան մարգարէ մեզ եւ առաջնորդ. նուիրել զաղօթս սրբոց ՚ի բուրվառս խնկոց անուշից, եւ տալ զանձն ողջակէզ ընդունելի Աստուծոյ։

Եւ ՚ի նորոց չունիմ պէտս յերկարելոյ. զի որ ՚ի Տեառնէն են բանք՝ ոչ զանխլանայ առ ՚ի ձէնջ, թէ ո՛րպէս պարտ է լինել հովուաց եւ սպասաւորաց բանին։ Հովիւ քաջ, ասէ, զանձն իւր դնէ ՚ի վերայ ոչխարաց. եւ իմաստուն տնտես ՚ի ժամու տայ զկերակուրն։ Եւ անմիտն լսէ՝ թէ Ծառայ չար եւ վատ, պարտ էիր արկանել զարծաթն ÿի սեղանաւորս, լինել լոյս եւ աղ եւ ճրագ ՚ի վերայ բարձր աշտանակի, եւ ոչ ընդ գրուանաւ։ Գրէ եւ սուրբ առաքեալն Պաւղոս ՚ի զգուշութիւն մեզ, թէ Ուստի եղբարք սուրբք, երկնաւոր կոչմանն ժառանգորդք, նայեցարուք ընդ առաքեալն եւ ընդ քահանայապետ խոստովանութեան մերոյ ընդ Յիսուս Քրիստոս, որ հաւատարիմ է արարչին իւրոյ։ Հարցանեմ աստանօր թէ ո՞ր բնութեան է արարիչ Աստուած, որ հաւատարիմ է որպէս Մովսէս ամենայն տան նորա։ Դարձեալ թէ Ունիմք քահանայապետ անցեալ ընդ երկինս զՅիսուս զՈրդին Աստուծոյ. եւ այնպիսի ունիմք քահանայապետ՝ որ նստաւ ընդ աջմէ մեծութեան ÿի բարձունս, սրբութեանցն պաշտօնեայ եւ խորանին ճշմարտութեան, զոր Աստուած հաստատեաց, եւ ոչ մարդ։ Զի ամենայն քահանայապետ վասն մատուցանելոյ զոհս եւ զպատարագս կայ. ուստի եւ հարկ է նմա ունել ինչ՝ զոր մատուցանիցէ։ Գրէ դարձեալ եւ առ Տիմոթէոս, թէ Որպէս աղաչեցի զքեզ մինչ երթային ՚ի Մակեդոնիա, զի պատուէր տացես ոմանց չլինել օտարուսմունս եւ տոհմաթիւս անչափս. զի գլուխ պատուիրանին սէր է ՚ի սուրբ սրտէ եւ ՚ի մտաց բարեաց եւ յանկեղծաւոր հաւատոց։ Եւ այլ՝ թէ Ոչ ոք զինուորեալ ընդ կեանս աշխարհիս պատաղի՝ եթէ զօրավարին հաճոյ լինիցի։ Եւ թէ մարտիկ ոք կոչեսցի, ոչ պսակի, եթէ ոչ ըստ օրինին մարտիցէ. պնդէ հեգնելովն եթէ իմացիք զոր ասեմս։ Գրէ համասփիւռ եւ Պետրոս գլխաւորն առաքելոց՝ թէ Զերիցունս աղաչեմ իբրեւ զերիցակից եւ վկայ չարչարանացն Քրիստոսի, արածել զհաւատացեալ ՚ի մեզ զհօտն Աստուծոյ, վերակացու լինել բարւոք օրինակօք եւ անձնիշխան տէրութեամբ ձգել ՚ի մեզ իբրեւ առասանօք բազմադիմի ախտիւք մեր. զի երեւումն իցէ հովուապետին, եւ փոխարէնս եմք ընդունելոց բարւոյն եւ չարին։

Ունիմք ÿի մեզ եւ զբանս սրբոյն Բարսղի, եւ հարցմանն պատասխանի լուեալ՝ թէ ո՛րպէս պարտ է լինել առաջնորդաց եւ մատռուակաց բանին։ Եւ զի՞նչ ասացից. զի յանբաւս եւ յանհունս հասանեն այսց բանից ձգմունք, եւ որք նմանք սոցա։ Եւ մեր զայս ամենայն գիտելով՝ անգիտանամ՞ք զանձինս՝ երեկոյ կոչելով զժամանակս, եւ ՚ի հարցն աւանդապահութիւն վստահանալով։ Եւ զայս ոչ ածեմք զմտաւ, թէ կարող է Աստուած ՚ի քարանցս յայսցանէ յարուցանել որդիս Աբրահամու. եւ թէ հատանելոց է տապարաւ ազդօղ բանին զամենայն ծառ որ ոչ առնէ պտուղ բարւոք, եւ հաճոյ տնկողին։ Զորս աղաչեմք մերովք սուրբ ժողովովքս՝ զարթնուլ որպէս ՚ի քնոյ ՚ի թմրութենէ ծուլութեանդ եւ յանյուսութենէդ։ Իշխանք էք եւ հազարապետք խորոցն Աստուծոյ, եւ այժմ խնդիր է ՚ի մէջ հազարապետացդ՝ եթէ ոք հաւատարիմ գտցի։ Աչք էք՝ գլխոյս լուսատու, եւ ձեռք մարմնոյս կերակրիչք, բան եւ ձայն լեզուի շարժողիս։ Արագ այսր պարտիք ժամանել, զի թերեւս թիւրեալ իցէ գլխոյս ՚ի լուսոյ պակասեալ, եւ կամ տկարացեալ իցէ մարմինս յոչ ունելոյն կերակրիչ եւ դարմանիչ ձեռս, եւ կամ դատարկանալ լեզուիս շարժումն՝ առանց ձայնի եւ անբան մնացեալ։ Գրեալ են անուանք ձեր ՚ի գիրս գիտնականաց՝ ասողաց եւ յանդիմանողաց. պարտիք զգիրն գործով արդարացուցանել։ Սիւնք էք աստուածային տաճարին շինելոյ արեամբ Որդւոյ նորա. գիտելի է, զի ՚ի բացեայ լինելով սեանցն՝ քակտի տաճարն։ Մշակք էք աստուածային այգւոյն, արդ փութապէս այսր հասէք. եթէ յօտելոյ է՝ կտրեցէք, եթէ սրբելոյ՝ մաքրեցէք. զվաստակսն մի՛ համարիք յաշխատանս անձանց, զի քաղցրահամ բաժակ բերցէ ճարտարապետին, եւ մի՛ քացախուտ։ Եզինք էք աստուածային անդոյս. աշխատասէր մտօք եւ հնազանդ սրտիւ պարտիք վաստակել, զի բերցէ հաց սուրբ եւ կենդանական։ Ամոլք էք պատուական սայլիս, որ դատարկացեալ մնայ ՚ի շրջեցուցանելոյ զկտակարանս Աստուծոյ. արագ այսր ժամանեցէք, զի յառաջ ելեալ հանգիցէ ՚ի տունս Աբիաթարայ ՚ի բլուրս հաճելիս Աստուծոյ։

Ձայնէ առաքեալն Պաւղոս, թէ Զայս գիտասջիք վասն ժամանակիս, զի ժամ իսկ է ՚ի քնոյ զարթնուլ. զի այժմ մերձ է մեզ փրկութիւն, քան յորժամ հաւատացաք։ Լցաւ երկիր ամենայն գիտութեամբ Տեառն իբրեւ զբազում ջուրս որ ծածկեն զծով. եւ գիշեր տգիտութեանն մերժեցաւ եւ էանց. պարտիմք շրջել զգաստս եւ արթունս, եւ զգենուլ զզէնն լուսոյ։ Զի չէն եւ պայծառ են եկեղեցիք Տեառն, օր ըստ օրէ աճեն եւ ճոխանան ՚ի Քրիստոս. եւ տգիտութիւն հեռի է յամենայն ազգաց քրիստոնէից. եւ վաղ ուրեմն տեսին զլոյս մեծ գիտութեան ժողովուրդն որ նստէին ՚ի խաւարի եւ ՚ի ստուերս մահու. եւ ամենայն ոք ծարաւի է խաղաղութեան եւ սիրոյ աստուածայնոց, Ֆռանկք, Յոյնք, Սուրիացիք, Նեստորականք, եւ Իսմայելացիք որ եւ Հաշիշիք։ Յարաժամ գիր եւ բան նոցա ոչ դադարէ առ ՚ի մէնջ վասն խնդրոյ մեր, եւ բազումք կան յարկեղս գրոց մեր։

Բայց մեր է անկարութիւնն առ բարի գործս յայս, զի հատ մանանխոյ անգործ մնայ ՚ի մեզ. ոչ եռացուցանէ զսիրտս ջերմութեամբ, եւ ոչ տայ հեղուլ զսիրոյն արտօսր յաչաց։ Մանաւանդ ասելի է, թէ եւ ինքն իսկ ոչ գտանի ՚ի միջի մերում. ապա թէ ոչ, զլեռնացեալ անհաւատութիւնն փոփոխէաք եւ հարթէաք, զցաւալից թթենին խլէաք եւ ՚ի ծով ընկենուաք. որչափ եւ նուաստ թուիմք յաչս՝ բուսանէաք յաստուածային պարտէզն եւ լինէաք ծառ մեծ, մինչ գալ վայրենի թռչնոց եւ հանգչել յոստս մեր։ Ստացեալ եմք զանզաւակութիւն կամօք եւ յօժարութեամբ, եւ անկեալ կամք կենդանւոյն մեռեալ. կէս ննջեմք, կէս յօրանջեմք, եւ ասեմք յանձինս մեր թէ ընդ երեկս է. եւ ոչ լսեմք Պաւղոսի ձայնին, որ ասէ թէ Ահա ժամանակ ընդունելի, ահա օր փրկութեան. մի՛ եւ մի՛ իւիք տայցէք պատճառս, զի մի՛ արատեսցի պաշտօնն։ Այլ զի ընծայեցայք ÿի պաշտօնն Աստուծոյ, պարտիք ընդդէմ կալ ամենայն յօժարութեամբ, եւ ոչ ՚ի հարկէ։

Յամենայն Հայոց ազգաց եկեղեցիքս որ յայդ կողմանքդ են, մանաւանդ թէ ՚ի բոլոր սեռս՝ խաղաղութիւն, անդորրութիւն ձեզ է պարգեւեալ ՚ի վերուստ։ Թագաւոր քրիստոսասէր, եւ իշխանք բարեպաշտօնք, պարգեւք գաւառաց եւ անդոց՝ հոգեւոր եւ մարմնաւոր հանդերձ ազատութեամբ. եւ դուք կամաւ անգիտանայք եւ անտես առնէք զբեկումն ազգիս, եւ ստայօդ պատճառօք հրաժարէք ՚ի գլխոյս կոչմանէ եւ ասէք՝ թէ գիշեր է եւ ոչ տիւ. տկար եմք մարմնով եւ ծերք ժամանակաւ. եւ վերնագիր նամակի ձերոյ ընթերցցի առ ՚ի մէջն, եթէ ՚ի մայրաքաղաք եւ ՚ի նշանաւոր ուխտիս Հաղբատայ։ Մայրաքաղաքացին Պաւղոս զայս ոչ ասաց. այլ թէպէտ եւ յԵրուսաղեմէ մինչեւ ՚ի Լիւրիկիա ելից զաւետարանն Աստուծոյ, բայց յետոյ սրով գլխատեցաւ, եւ ասաց թէ ծառայ անպիտան եմ։ Պետրոս թէ ուրացաւ՝ ապաշխարեաց, եւ թէ փախեաւ՝ դարձեալ խաչեցաւ։ Փիլիպպոս թէ անիծեաց եւ խորոց մատնեաց, անձամբն ելից զպարտսն, եւ անարատին արեան կարօտացաւ։ Վարդապետ եւ տեսուչ՝ գործոյն է անուն եւ ոչ մարմնոյ. երբ դուք հրաժարէք, յառաջ զո՞վ կոչեմք, զԱյրարատեա՞նդ եթէ զԿարնեցիք, եթէ զՏարօնեցիքն՝ որ նեղեալ եւ զզուեալ են ՚ի հարկապահանջ բռնակալացն, եւ կարօտին միայն աւուրն պարենի։

Հրաւէր կոչման մերոյ այսու աղագաւ ծանուսցի ձեզ, զի ՚ի միասին եկեալ խորհեսցուք զարժանն ամենայն ՚ի պէտս լրութեան եկեղեցւոյ ներքոյ եւ արտաքոյ, յանձինս եւ յօտարս լեզուաւ։ Յառաջ կոչեն զմեզ Յոյնք մի անգամ եւ երկիցս. արդ ո՞չ է պարտ արիաբար ընդդէմ կալ նոցա, կամ հաւանել կամ հաւանեցուցանել։ Եթէ երկու բնութիւն ասեն չարաչար, ըմբերանեսցուք եւ յանդիմանեսցուք. եթէ դարձցին՝ ընկալցուք եւ շահեսցուք զեղբարսն. եթէ լուծան ՚ի պէսպէս աղտեղի գործս մարմնոյ, լիցուք պատճառս զղջման նոցա. եթէ ներքինեօք եւ ներքինապետօք վարին, խրատեսցուք զաղտեղի գործս նոցա, թերեւս զկծեսցին սրտիւք եւ հայեսցին յանձինս։ Թէ եւ ոչ այլ ինչ՝ գոնեայ զմերս լաւութիւն եւ առողջութիւն ծանուսցուք նոցա։ Գոն եւ յոլովք ընդ իշխանութեամբ նոցա ÿի մերայինս ազգէ քրիստոնեայք, եւ էին ՚ի մեծի տարակուսանս՝ յայս հարցափորձութիւն եւ աղմուկ. եւ թէ եւ փոքր ինչ թեթեւացաւ այժմ, բայց կատարեալն ոչ է բարձեալ։ Թէ եւ նոցա օգնեմք, չգտանիմք անբաժին ինչ ՚ի ճշմարիտ վարձատուէն Քրիստոսէ, որում փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. Ամէն։