Ազդարար

Թուին Հայոց

Թուին Քրիստոսի

Իսկ ընտրեալք եւ ներհուն Աշակերտք Երանելոյ հօրս մերոյ Դաւթի են այսոքիկ, որք բաց որոշեցեալք  ʼի յայսց յոգունց աշակերտաց նորա ես զընտրեալսն աստանօր գրեցի, ʼի բաց թողլով զայլեն ʼի յաճոյ բանից մերոց:

    Նախ՝ Ստեփաննոս ճգնակիր Վարդապետն որ եղեւ այր երեւելի եւ նշանաւոր, քանզի սա զկին Տեառն Դաւթի նստաւ յաթոռ Յառաջնորդութեան ʼի նոր ջուղայ, մինչեւ ʼի ժամանակս Շահ Սլէման Արքայի որ եւ կրեաց ʼի Սլէման Արքայէ բազմօրինակ եւ բիւրակերպ զվիշտս նեղութեանց, սակս միոյ ուրացեալ աբեղայի՝ որոյ անունն էր Տէր Յոհան: Որոյ գնացեալ ʼի կոստանդինուպօլիս առ Յակոբ Կաթուղիկոսն՝ բազմահանճար հայթաթանօք խնդրեաց յորմէ զթեմ եւ զվիճակ իւրոյ անձին զգաւառն /327/ փէրիոյ, առ ʼի նստել ʼի զանս գեղջին՝ որ կոչի հազարջրիպ , եւ հովուել զվիճակն իւր: Իսկ նա անճարմնացեալ՝ (որ վասն հարկաւորութեանիրիք կայր ʼի բիւզանդիոն քաղաք) տայ նմա անյօժար կամօք զկոնդակս իշխանութեան, զի երթիցէ առ իւր վիճակն զոր խնդրեաց:

           Եւ իբրեւ քանզի ոչ կամէր տալ Հայրապետն նմա հրաման, կամեցաւ ուրանալ նա զ Քրիստոս Տէրն մեր անդ. վասնորոյ յակամայ կամօք ետ զկոնդակն՝ զի մի ուրասցի զ Քրիստոս: Իսկ յորժամ ելեալ գնար նա անջատեալ յերեսաց նորա, ʼի Յէջմիածին, եւ ապա Սրբազան Կաթուղիկոսն գրէ զանխլաբար թուղթ ʼի գաղտնի առ միաբանանԷջմիածնի. զի յորժամ ժամանէասցէ նա անդ՝ վաղավաղակի  ըմբռնեւալ դիցեն զնա ʼի սեւան կղզւոջ, ուր կացեալ մնասցէ՝ եւ միʼ եւս իսպառ ելցէ անտի, եւ լիցի իսկ առաջնորդ հակառակութեան եւ չարուեալ: Եւ թուղթ հայրապետին քան զնա փութով հասանէ Յէջմիածին. զորոյ կալեալ դնեն ʼի սեւան կղզւոջ, ըստ հրամանի Հայրապետին: Իսկ նա հնարիւք իմն զերծեալ փախչի անտի, եւ փութանակի եկեալ ժամանէ ʼի գաւառն փէրի, եւ նստէ ʼի վերարգեալ վանքն որ ʼի գեղջն Հազարջրիբայ: Եւ յետ պաւուրց ինչ անցանելոյ՝ յորժամ ʼի լու լինի զայս իրականութիւնք, Ստեփաննոսի Առաջնորդի վանացս, եւ ջուղայեցւոցս, եւ նոթին Քեալանթար եւ իշխօղ ջահխաթունեանց Աղա փիրէ: Վաղվաղակի լցեալ բարկութեամբ ամենեքեան՝ ըմբռնեն զՅոհան չաբեղայն, եւ բազում խոշտանգանօք եւ տանջանօք չարչարեալ ստէպ տուայտեն զնա, եւ ըհամայն աղխս՝ եւ զմթերս, եւ զնա դնեն ʼի զւնտանս բանդի կարի երկեցուցանելով. որպէս թէ՝ մոռանելոց իցէ արդեօք յետ դոյզն աւուրց ʼի ձեռաց նոցա /328/ իսկ նա ʼի գիշերի միում հնարիւք իմն զերծեալ ʼի վանացս՝ փախստեալ անկանի ʼի մզկիթն, այսինքն՝ ʼի մէչիթն պարսից՝ որ էր ʼի Սիչան ագարագի ուրանօր իսկ ուրանայ տարաբաղդ թշուառականն այն զ Քրիստոս՝ վասն փառաց սնոտի կանցաղոյս: Որ եւ ցուցանէ իսկ արդեօք առաջի պարսից ամենեցուն, եւ մանաւանդ առաջի Շահ Սրէման Արքայի կարի հաւատարմութիւն, ուստի զշնորհս եւ զպարգեւս յոգունս գտանի ʼի յորոց: Իսկ զկնի ինչ ասաց՝ խարդաւանօք նենգ գօրծեալ դաւաճանէ առ ընթեր Սլէման Արքայի չարախօսելով հանդերձ զՍտեփաննոս Վարդապետէն զազգէս հայոց, եւ զամենայն եկեղեցեաց եւ եկեղեցականաց, առ ʼի պատճառս քինան իւրս զոր ունէր առ նոսա: Վասնյ իսկոյն հրամայէ արքայն ըմբռնել զՍտեփաննոս Վարդապետն, ընդ որում եւ զայլս բազումս Վարդապետս, եւ Քահանայս, եւ դնել զնոսա ʼի մետազս բանդից, եւ պրկել զոտս նոցա ʼի կոճեղս ծանրագոյնս ուր կացեալ մնացին բովանդակ ամենայն մի՝ կրէլով անդէն զբազում նեղութիւնս, եւ զչարչարանս: Եւ աորս մինչեւ ʼի հազար թուման ծախեալ իդրունս նախարարաց՝ եւ մեծամեծաց Արքային տալով ցնոսա զկաշառս եւ տուեալ հազար թումանս վզենակս, եւ կամ տուգանս Արքային, եւ ապա հազիւ թէ՝ զերծեալք մազապուր՝ փրկեցան ʼի մահաբեր վտանգէն: նա իսկ՝ յետ այսց ամենայնի՝ էարկ ʼի վերա ամենայն եկղեցեացս հայոց տուգանս՝ տուժելով ʼի նոցանէ ամենայն ըստ ամէ երեք հարիւր թուման: Եւ այսպէս եկեղեցիքս հայոց որ ʼի ներ նոր ջուղայ՝ 1134 թուոյն մինչեւ ʼի 1140 թուոջս, եկայ մնաց իներքոյ հարկի տուգանաց, որ ամենայն յամէ խստագոյն նեղութեամբ տառապեցուցանելով զազգս հայոց պահանջէին գայն: Իսկ ʼի 1141 յամի մերոյ թուականիս այց արար Աստուած ողորմելի ազգին մերոյ, ʼի ձեռն Քեալանթար Աւետին՝/329/ շնորհեցաւ յԱրքայէն զայս տուգանս, եւ այլ ոչ եւս յօրէ յայնմանէ առին ցարդ: Իսկ Ստեփաննոս Վարդապետաց Էջմիածնի առ ʼի գնալ անդ եւ լինիլ Կաթուղիկոս ազգին հայոց որ պակաւին գոյր կենդանի Նահապետ Կաթուղիկոսն, եւ սաստկութեամբ վարէր զգործ Կաթուղիկոսութեանն: Եւ եթէ պակասութիւն ինչ յումեքէ եկեղեցականաց՝ եւ քահանայից իսկ տեսանէր՝ նոյն ժամայն կալեալ հրապարակաւ կախէր եւ բրածեծ՝ եւ գանալից զմարմին նորա առնէր. հարթէր զմորուսն, եւ՝ զցցունս վարսից, այսինքն զքէքիւլս, եւ արկանէր ʼի բանդ եւ շղթայէր, եւ մարմնաւորական իշխանութեամբ  տուգանէր զնոսա: Ուստի զայրացեալ ամենայն եկեղեցաականք՝ խնդրեն նամակաւ զՍտեփաննոս Վարդապետն, եւ ընդունին ամենեքեան զնա ʼի Հայրապետական Աթոռոյն գոլ արժանաւոր: Իսկ նա յօժար կամօք յանձն էառ գնալ Յէջմիածին, եւ լինիլ անդ կաթուղիկոս. բայց կատարածն ոչ իմացաւ, եւ ոչ անսաց Սուրբ գրոյն որ ասէ թէ՝ Եթէ Տէր ոչ շինէ զտուն, եւ ահլն: Եւ պատրեալ խաբեցուաւ մեծ ճգնաւորն Ստեփաննոս՝ ստապատիր բանից նոցա, եւ հետեւեցաւ իսկ սնավառութեան եւ ծախեալ զբազում գանձս յարքունիս էառ նոմոս յԱրքայէն Սլէմանայ, որէ ռազամ Հայրապետութեան՝ առ ʼի գնալ յԷջմիածին եւ լինիլ Կաթուղիկոս տանս հայոց: Իսկ մեծ ճգնակի վարդապետն Սպեփաննոս գնացեալ ʼի Սուրբ Էջմիածին, ուր եւ օրհնեցաւ Կաթուղիկոս. բայց ոչ կարաց վարել զիշխանութիւն Կաթուղիկոսութեան: Քանզի Տեառն Նահապետի բազումք գոյին բարեկամք՝ թէ ʼի յաշխարհն Հայաստան, եւ թէ աստ ʼինոր ջուզայ յասպահան. որք ոչ երբէք կամէին եւ յօժարէին զկաթուղիկոսութեան Տեառն Ստեփաննոսի: /330/ Որպէս եւ Աւետիս ոմն ʼի նորոյ ջուզայէ որ երբեմն լեալ էր իշխան ջուղայի, որոյ ասի Քեալանքար. Սա ʼի հարկելոյ եւ ʼի թախանձելոյ թագաւորին ուրացաւ զՔրիստոս: Որ եւ զկնի ուրացութեանն Մահմատ հօսէն բէկ ընկալաւ զանուանակոչութիւն, եւ երկոքին դստերքն իւր աղերսեաց նմա, եւ եղեւ ինքն առաջի արքային իշան մեծ ʼի վեր քան զյոգունս: Սա էր մտերիմ բարեկամ Տեառն Նահապետի՝ որ եմուտ առ Արքայն Հօսէն եւ մեղմով ծանոյց նմա թէ՝ օրէնքէ ազգին հայոց մինչ Կաթուղիկոս նոցա կենդանիէ, այլ ոչ ոք կարէ լինիլ Կաթուղիկոս բայց եթէ դէպ լիցի մեռանիլ օրինաւոր Կաթուղիկոսին, եւ կամ թէ՝ կամաւ իւրով հրաժարիցի ʼի Հայրապետութենէ, եւ ապա զայլ ոմն կացուցանեն կաթուղիկոս ընտրողութեամբ ամենայն ազգին: Իսկ ահաւոսիկ Ստեփաննոս այս՝ առանց կամաց ժողովրդեանն, եւ թարց ընտրութեան ազգի իւրոյ ինքնագլուխ լեալ եղեւ Կաթուղիկոս. եւ ահա ուրեմն առաջին Կաթուղիկոսն՝ որոյ անունն է Նահապետ, ահաւասիկ կենդանի է: Եւ արդ՝ իբրեւ միըստ միեջէ լուաւ զայսոսիկ ʼի բերանոյ նորա, յոյժ զայրացեալ բարկացաւ ʼի վելայ նորա. արդէն իսկ վաղվաղակի գրեաց հրովարտաք աւ բդեշխն երեւանայ քաղաքի Ֆարզալի խան, որ ʼի յԱյրարատ գաւառ մեծին հայոց, առ ʼի առնուլ ʼի Ստեփաննոս Վարդապետէն հազար թուման տուգանս, եւ զնա հանդերձ համախոհօքն իւրովք դնել ʼի մետաղս բանդի: Իսկ նա ըստ հրամանի Արքայի իւրոյ գործն կատարեաց, քանզի կալեալ կապեաց զամենեսեան՝ եւ եդ ʼի զնդանս բայց այլք համախոհք, եւ մտերիմ խորհրդակիցք նորա, ետուն իսկ յոլով տուգանս,  եւ ապրեալք արձակեցան: Իսկ Երանելին Տէր Ստեփաննոս՝ հանեալ այնուհետեւ իսկ ʼի թեթեւ եւ յընդարձակ բանդ է, եւ /331/   արկին ʼի մթին եւ ʼի ժանտահոտ զընդան, եւ ʼի յստս ʼի ծնկանցն եդին ʼի կոճեղս կարծրագոյն՝ եւ անըմբերելի, եւ ʼի յանդատակս նորա կապեցին զքարինս կարծրանիւթս: Ուր ʼի զազիր եւ ʼի դառնաշունչ հոտոյն, եւ ʼի յաճախմանէ հերացն, եւ ʼի բազմանալոյ ոջլոյն յոյժ վշտացեալ եզերեաց զկեանս իւր, եւ ըստ կտալի նորին՝ տարան զմարմին նորա ʼի Խոր Վիրապն՝ եւ անդ թաղեցին ʼի 1145 թուոջս մերում, ʼի փառս Քրիստոսի Աստուած մերոյ: Եւ ահա այսպէս եղեւ վաղճան՝ եւ մահ երանելոյն առն Աստուած Տեառն Ստեփաննեայ Վարդապետի եւ կաթուղիկոսի. որ էր մի ʼի յընտրեալ աշակերտաց Սրբոյ Հօրն մերոյ, եւ Տեառն՝ Դաւթեայ Վարդապետի: Որոյ յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի:

        Երկրորդ Յոհաննէս ճգնազգեաց եւ քաջ Ախոյեանն իմաստնայեղց Վարդապետն. որ իւրով անհնիւ իմաստութեամբն, եւ ճգնողական վարուքն գերազանցեաց արտօնութեամբ քան զհամայն խումբս վարդապետաց, որ առ ժամանակաւ իւրով էին, եւ ոչ զոք երբէք իսկ գտաւ՝ կամ երեւեցաւ ʼի ժամանակին յայնմիկ ոսկեզօծի՝ համեմատ նմին: Նա զի եւ ոչ ինչ իւիք գտաւ ընդ հատ՝ կամ պակաս քան զնախնի լեալ Սուրբ Վարդապետսն, որ ʼի զորոց իսկ ʼի գիրս պատմի. այլ ամենայն իրօք եղեւ համանման նոցա, եւ թուի ինձ թէ առաւել եւս  քան զնոսա վաստակեցաւ ʼի վերայ հօտին Քրիստոսի՝ որ ʼի մասին պարսկաստանի: Քանզի սա եղեւ անվանելի եւ անպարտելի հզօր ախոյեան ընդ դէմ Պարսից, որ ʼի ձեռս երկնաձիր շնորհաց նորա պահեմք մինչեւ ցայսօր անստգիւտ եւ անսայթաք զհաւատս մեր ուղիղ եւ ամբիծ՝ որ ʼի Քրիստոս Յիսուս Տէր մեր: Իսկ եթէ նա չիցէր լեալ արդեօք ʼի ժամանակս Շահ Սուլտան Հուսէն Արքայի Պարսից, ստուգիւ վարկեցարուք զի /332/ փոքր մի եւսէ եղծեալ եւ կործանեալէր զԼուսածադ՝ եւ զԱրփիածաւալ հաւատս մեր: Ղասն զի Արքայն Պարսից Շահ Սլէման՝ տինա որդին նորա Շահ Սուլտան Հօսէն, որք բարձեալէին զքուն յաչաց՝ եւ զնինջ յարտեւանաց իւրեանց. եւ անդուլ մտօք, եւ անհանգիստխոկմամբ՝ խորհէին՝ երկնէին՝ եւ մտախոհ լինէին ʼի տուէ եւ ʼի գիշերի գուն գործելով, եւ զանազան հայթաթանս մարթելով թէ ի՞ւ, եւ կամ թէ հի՞մ արդեօք իսկ կարասցեն անդրաթոխել զողորմելի եւ զտառապեալ ազգս Քրիստոնէից՝ մանաւանդ զազգս հայոց ʼի հաւատոց իւրեանց, եւ դարձուցանել զնոսա ʼի մոլար կրօնս Պարսից: Վասն որոյ ողորմեալ Ամենագթածին Աստուած ʼի վերայ ազգիս քրիստոնէից՝ որ ʼի կողմանս մասին Պարսից աշխարհի. յարոյց մեզ եղջիւն փրկութեան զՍքանչելի եւ Տիեզերալոյս Վարդապետն Յոհաննէս՝ ʼի տանէ՝ եւ յազգէ ջուղայեցւոց: Առ որ գային զօր հանապազ յամենայն ժամու եւ ժամանակի հոյլք եւ բազմութիւնք պարսից իմաստնոց, եւ խօսէին վասն օրինաց իւրեանց, եւ հակաճառէին ʼի վերայ հաւատոց: Իսկ նա զինեալ շնորհիւն Աստուծոյ միով, եւ կամ երկոքումբք բարբառով անպատասխանի առնէր զնսսա ամենեսեան: Որոց գնացեալք պարտեցեալք յերեսաց Առն Աստուծոյ, եւ վիմին անդրդուելւոյ՝ այլ մեծագոյն իմաստասէրքն  քան զինքեանս ածէին, զի թերեւս փարթար ըմբռնեսցեն զնա բանիւք: Քանզի ասէին թէ՝ ամենայն ազգն հայոց ʼի նմանէ կախեալք կան, եթէ զնահաւանեցուսցուք, դիւրագոյն լիցի մեզ զամենեսեան զնոսա դարձուցանել: Իսկ նոքա յորժամ եկեալք խօսէին ընդ նմա՝ զայնպիսի առարկութիւնս զնմանէ լսէին. մինչ զի եւ յօրինաց իւրեանց  թերացեալք գնային շնորհիւ Տեառն՝ եւ Օծելոյ նորա որով եւ փառաւորիւր իսկ զհրաշալի անուն Տեառն /333/ մերոյ Յիսուս Քրիստոսի: Բայց ոչ եթէ յաննաշանից արանց եւ կամ թէ ʼի խառնիճաղանճիցն գային եւ հակառակօրէն վիճէին ընդ նմա. այլ ʼի մեծագունիցն   եւ ʼի փառազնաղ գեաց իմաստասիրաց, որք եւ այնքան անպատասխանի լեալ գնային, մինչ զի ʼի հարցանել յոմանց թէ ընդ էր կանուխ եզերեցիք ղառարկութիւնս ձեր, եւ ոչ կարի բանիւք եկարացուցիք զխօսս: Իսկ նոքա պատասխանեալք որոց ասէին թէ՝ այնպիսի զօրեղ փաստիւք առարկութիւնս առնէ նա, մինչ զի փոքու իմն հաւանեցուցանել կամէր զմեզ յօլէնս իւր վասն այնորիկ փութացաք իսկ համառօտել զբանս մեր: Արդ՝ այսպէս երկնած որան շնորհիւ՝ եւ բազմալեղ իմաստութեամբ ստնանէր՝ եւ պարտասեալ յաղթէր զհամայն խումբս խոհական իմաստասիրաց, եւ գահագլուխ իշխանաց պարսից. որ եւ ամենայն իմաստասէրք Պարսից գային առ նա՝ եւ գնման է դաս առնուին, զի էր յոյժ հմուտ բարբառոց պարսից՝ եւ արաբացւոց, եւ կարի տեղեակ գրոց նոցա: Եւ երբեմն ինքնակալ Արքայն Սլէման գայ մեծաւ հանդիսիւ ʼի Հրաշագեղ վանս Սրբոյ Ամենափրկիչի ʼի զբօսանս. եւ մտեալ յեկեղեցին հրամայէ ընթեռնալ զԱւետարանն Սուրբ: Իսկ նա ելեալ ʼի Սուրբ Սեղանն՝ ընթեռնու, զմի՝ համարիքն, եւ զմեկութիւն նորա ծանուցանէ Արքային. եւ նա իբրեւ լսէ՝ ասէ արդարեւ պատգամ Աստուծոյէ: Եւ ապա բազում հարցմունս առնէ արքային վասն ոսկեճամուկ եւ երփնազարդ պատկերացն՝ զորս նկարեալք  գոն ʼի Տան Տեառն Աստուծոյ մերոյ, վասն Աստուածութեանն Քրիստոսի, եւ յաղագս երեքանձեայ Աստուածութեան. նա եւ զայլս բազումս հարցմունս առնէ, զորս նոյն գրեաց եւ հաւաքեաց գիրք մի ʼի չափ գրոցն Ալպերտի, եւ կամ Մոլութեանց: Յորում ʼի մի երեսն թղթոյ գրեալէ ʼի գիր՝ եւ ʼի բարբառս հայոց, իսկ ʼի միւս երեսն /334/ հանդէպ նորին ʼի գիրս՝ եւ ʼի լեզուս պարսից զոր կայ մինչեւ ցայսօր ʼի միջի մերում, եւ յոյժ զարմանան ազգ պարսից ընդ իմաստութեան նորա, եւ մեծարեալ յարգեն զնա, եւ սքանչանան ʼի վերա նորա: Արդ՝ եթէ հաճեսցի ’ի յաշխատանս իմ, սանձկալիդ իմ, եւ մի թուեսցի յաչս քոյ ձանձրուի կամիմ ես՝ զի ՚ի բազմաց հարցմանց նորա եւ պատասխանատութեան Տեառն Յոհաննու աստէն նշանակել, որոք յայտնիցի ամենեցուն զնշոյլ անպատում եւ ճառագայթափայլ շնորհաց նորա:

       Քանզի յորժամ Արքայն հարցանէ ցնա թէ՝ ընդէր ՚ի տեղիս աղօթից պատկեր նկարէք, յորում չէ սրստկան: Տայ պատասխանի երանելին Յոհաննէս՝ Շահ Սլէման Արքային թէ՝ զբազում պատճառս եւ զխորհուրդս ունի: Ասէ Արքային՝ զինչ: Եւ նա ասէ՝ ըստ խելաց, եւ բնական բանականութեամբ ասացից՝ եթէ ըստ գրոց: Ասէ նախ ըստ խելաց ասա. եւ ապա թէ հաճեցայց՝ ըստ գրոց: Եւ նա ասէ՝ ոչ գոյ մարդոյ այնքան զօրութիւն՝ որ կարասցէ իսկ թարց երեւելեաց՝ զաներեւոյթսն բացերեւոցել, եւ թարց յայնցանեաց զԱստուած ճանաչել վասն այսորոկ զերեւելիսս նախընթաց եզեալք կարիցեմք իսկ հայցուածոց մերոց հասանել, եւ ճանաչել: Ասէ Արքայն՝ այն որ կամի զԱստուած ճանաչել, եւ զստեղծօղն իւր. ինքեամբ ծանիցէ: Եւ նա ասէ այո՞, զայդ կատարեալոցնէ վայելուչ, եւ զայս անկատարին որպէս գիրս այս՝ որոյ տեսանելովն զԱստուած ճանաչեմք՝ եւ իմանամք, նախ գիրն պարտէ լինիլ որէ պատկեր եւ կերպարան, եւ ապա զիմացումն նորին մակացու լինիմք: Ուրեմն հարկաւորէ պատկեր եւ կերպարան, որով կարող լինիցիմք հասանել իմացականն: Ասէ արքայն՝ ուրեմն գրով գուլ յիմաստս բարեգոյնէ, քան պատկերօք: Պատասխանէ /335/ թէ այո ընթերցողաց որ զգիրս գիտեն վայելուչէ. բայց զայսոսիկ վասն խուժագուժ խառնիճաղանճիցէ, որք ոչ զգիրս գիտեն՝ եւ ոչ ընթեռնուլ: Ասէ արքայ՝ իսկ ոմանք զայսոսիկ տեսանելով զձեզ կռապարիշտ համարեն: Եւ նա ասէ ցնա’ արդ՝ եթէ մեք զսոսա պաշտիցեմք որք ձեռագործքեն, արդարէ. ապա եթէ դոքօք գամք ՚ի խոկումն եւ զԱստուած ըմբռնեմք, զի՞   արդ զայդ վարկանելիէ: Ահա տեսանեմք զի ամենայն ազգք եւ ազինք զգիրս ունին, եւ որով հասանեն աներեւութիցն եւ զի պատկերէ եւ նկարագիր, ոչ ինչ երբէք վնաս գործէ, սոյնպէս եւ սա: Ասէ ցնա արքայն պատուէք զսոսա: Եւ նա ասէ՝ այս բայց ոչ որպէս զարարիչ՝ որ անօրէնութիւնէ ամենեւիմբ, այլ որպէս ծանուցիչ պատուեմք . որպէս զԱստուած անունս որ գրով գրեալ իցէ՝ ո՞վ արդեօք այն իցէ իսկ որ ոչ պատուեսցէ, բայց ոչ եթէ զնա Աստուած իմանալով պատուեմք՝ որ պատկերէ. եւ յորակաց յառաջ եկել այլ ըստ այնմ զի զանունն Աստուծոյ նովաւ իմանի, պատուեալ յարգի: Ասէ արքայ՝ մեք եւս պատուեմք զգիրս մեր ըստ այդմ: Եւ նա ասէ՝ եւ մեք որ զպատկեր զայսոսիկ պատուեմք, ոչ եթէ զորակու իս, եւ զքանակութիւն, եւ զձեւս, այլ զիմացումն որ ՚ի նմաէ, եւ որոյ յանունն նկարեալէ այսպէս անունն Աստուծոյ յորս նկարեալէ եւ գրեալ պատուեմք: Ասէ արքայ՝ արդ՝ եւ ըստ գրոց ասա: Ասէ Վարդապետն ցնա՝ Աստուած պատուիրեաց Մովսէսի նախամարգարէին՝ յօրինել զերկուս քրովբէս, եւ դնել ՚ի վերայ քաւութեանն՝ յորմէ Աստուած ախօսութիւնն լինէր: Եւ Սողոմոն եւս յորժամ զտաճարն շինեաց նոյնպէս քրովբէք յօրինեաց: Իսկ Տէրն մեր Քրիստոս զպատկերն իւր յանձեռագործ յօրինեալ ՚ի վերա դաստառակի, առաքեաց առ արքայն հայոց Աբգար: Ահա այսպէս ՚ի հնումն՝ եւ ՚ի նորումս ոչ ողեւ արդեգելումն /336/ պատկերաց. այլ յաւէտ իսկ կռամոլութիւնն արգելաւ: Եւ ասաց ուրեմն ամենաբարին Աստուած Մարգաէին ումենմ՝ Զիէ՞ զի տուն ձեր զարդարեալք ունիք, եւ զիմս անզարդ՝ եւ անպաճույճ, այսու պատճառաց՝ ըստ շնորհելոյ ինքնակալուեդ՝ զարդարեմք զտուն Տեառն, ոսկե աւ, եւ երփն երանգ գունակօք: Եւ ապա հարցանէ վասն անճառելի մարդեղութեան բանին Աստուծոյ, եւ զայլս զորս կանխաւ գրեցին. եւ զհարցմանց՝ եւ զառարկութեանց, արքային՝ տայ մի ըստ միսչէ երջանիկ Վարդապետն զպատասխանի մինչեւ զարմանալ յոյժ Թագաւորին՝ ասէ ընդ իմաստասիրին իւրոյ. տեսանես թէ որքան հեղէ սա ՚ի բանս՝ եւ ՚ի շարժմունս իւր: Եւ զմնացեալս զայլս հարցմունս, եւ զպատասխան նորին լի իմաստութեամբ եւ զգօնութեամբ տեսցես ՚ի հարցմանց գիրն երանելոյն Յոհաննու Վարդապետի, որով եւ զամենայն եղելոցն հասու լիցիս անտարակոյս:

             Իսկ յետ վաղճանի Սլէման Արքայի, նստէ յաթոռ նորա Հօսէն արդի նորա. որ եւ կոչեցաւ Սուլտան Հօսէն: Սա առաւել եղեւ ներհակ հաւատոյս քրիստոնէութեան քան զհայր իւր Ալէման արքայ, որ եւ կամէր սպառ սպուռ քակել՝ եւ անդրաշրջիլ զօրէնս Քրիստոնէութեան: Ուստի եւս յաւուր միում գայ շքեղ փառօք ՚ի վանս ջուղայի, նախ ՚ի զբօսանս, եւ ապա զի զազգս Հայոց հաւանեցուսցուսցէ ՚ի կրօնս պարսից: Ուր խօսիլ սկսաւ Արքայն ընդ Վարդապետին բաղում եւ զանազան խորամանկ առարկութեամբք ՚ի վերայ կրօնից եւ հաւատոյ, ՚ի վերայ ամենասուրբ երրորդութեանն, եւ ՚ի վերա անհաս Տնօրէնութեանն Քրիստոսի եւ ՚ի վերա այլոց իրաց: Բայց նախ էհարց ցվարդապետն թէ՝ ընդէր ոչ ընդունիք զղուրանն մեր Իսկ նա պատասխանեալ ասէ ցնա զԱւետարանն յԱստուծոյ /337/ յԱստուծոյ որ վասն մեր եկեալէ ունիմք: Եւ ապա մինչեւ ցերիս ժամս նստեալ Արքայն ՚ի Յաթոռ եկեղեցւոյ վանացս բազում հացմունս արար. եւ յետ վաղճանի հարցմանցն ասէ ցվարդապետն բարւոք եւ գեղեցիկ ծանուցեր ըստ ճանապարհի խելաց՝ եւ բանականութեան: Բայց զայսոսիկ գրեա եւ արձանագրեա ՚ի գիրս, զի յոյժ ցանկալի հարց պատասխանի եղեւ. որով եւ զամենայն իսկ ՚ի մտի իմում մնասցէ Որ եւ գրեաց իսկ զհամայն հարցումն եւ զպատասխանին որ կայ մինչեւ ցայսօր ՚ի մեջի մերում, որով իսկ ամենայն հարցմանցն անվրէպ իսկ կարես տեղեկանալ: Յետ որոց ասէ Արքայն ցԵրանելին Յոհաննէս, իմազի յորժամ կոչողիղ զքեզ՝ վաղվաղակի ան յապաղ եկեսցես: Եւ ապա միոմն ՚ի մեծագոյն ներքինեացն  ասէ ցվարդ ելան թէ՝ ահա սրով արժանէ հատանել զպարանոց քոյ, զի զինչ դիտաւորութեամբ եկն Արքայ, եւ դուքոյով ճոռոմաբանութեամբդ՝ ոչ թողեր զխորհուրդ սրտի նորա յառաջանալ: Եւ նա ասէ ցներքենիսն՝ սուրդ որ վասն Քրիստոսի հատցէ զպարանոցս իմ, հարսանիքեն ինձ: Իսկ նոքա ցմիմեանս ասեն ժպտելով՝ տեսանէք արդեօք՝ սրով մահն հարսանիք համարի ինքեան: Եւ ՚ի յայսմ բան ելանէ Արքայն Հօսէն ի՚ վանացս, եւ ասէ ցմեծամեծս իւր՝ յորժամ խնդրեցից եւ կոչեցից ածջիք զգա առիս, եւ ել գնաց ՚ի պալատն: Իսկ յետ խուն իմն աւուրց ՚ի ժողովիլ իմաստասիրաց իւրեանց. հրամայէ կոչել զնա՝ առ ՚ի վիճաբանել եւ խօսել ՚ի վերայ հաւատոց: Իսկ նոքա՝ միահամուռ նախարարօք, եւ ներքինեօք անկեալք թախանձանօք ՚ի ծունկս Արքայի թէ՝ մի առներ զայդ զի մի գուցէ անձկութիւն լիցի, եւ խառնիճաղանճիցն թերութիւն հաւատոյ: Նա զի ասէին Օլօմայք՝ այսինքն իմաստասէրք պարսից՝ արքային թէ մեք գիտեմք հաւաստեաւ՝ զի Յոհաննէս Վարդապետան՝ /338/ այո գիտնականէ եւ բանիբուն. յորմէ եւ մեք զօր հանապազ ուսանիմք զարհէստս զալատականս. Ուստի եւ մեք ոչ կարեմք զդէմ ունիլ նմա: Վասնյ ոչ եղեւ զոր խորհեացւ արքայն, այլ ընկճեալ նահանջեցաւ ՚ի մեղմեխ խորհրդոց իւրոց, քանզի այսպէս առաջադրեալէր արքայն Հօսէն զի եթէ երջանիկ Վարդապետն պարտիցի յիմաստասիրաց իւրոյ, նոյն ժամայն ամենայն ազգք քրիստոնէիցս՝ մտցեն ՚ի կրօնս պարսից: Եւ ապա Արքայն Հօսէն իբրեւ ետես թէ՝ անձամբ իւրով ոչ եղեւ հնար առ ՚ի հաւանեցուցանել զազգս հայոց ՚ի թիւրս պաշտօնս՝ եւ ՚ի կրօնս Պարսից. վասն որոյ այնուհետեւ զօրհանապազ զմեծամեծս իւր առաքէ առ երջանիկ նպատակն Յովհաննէս Վարդապետ առ ՚ի գուն գործել՝ թերեւս զնա հարցեն նանիր բանիւք իւրեանց, եւ ՚ի պարտութիւն մատնասցեն հաւանեցուցանելով զնա Քանզի գիտէին հաւաստեաւ ամենեքեան թէ՝ նա է դրօշակիր եւ նպատակ հաւատոյ ազգիս հայոց ուստի միշտ ջանային բոլոր ազգ պարսից՝ զի զնա հարկանիցեն, եւ յաղթեսցեն բանիւք, եւ ապա յուսայիս դիւրոռ ամենեցուն իսկ հաւանեցուցանել, եւ յաղթել զամենեսեան: Իսկ որով հետեւ ամենայն ազգ պարսից քաջ ճանաճէին զնա՝ զի էր այր փիլիսոփայ եւ հմուտ ամենայն գիտութեանց. մանաւանդ եւ յայտնի եւս էր՝ զի երկնային, եւ քաղաքական առաքինութեամբ յոյժ պերճացեալէր: Վասն որոյ յաւուրսն յայնոսիկ՝ ՚ի միում աւուրց յայնցանեաց, գան բազմութիւն Պարսից իմաստասիրաց ՚ի վանս մեր առ Երանելին Յոհհաննէս, եւ թէպէտ յայնմ աւուր բազում ինչ առակեցաւ, բայց մու ՚ի յորոց՝ զոր երանելի Վարդապետն մեր առարկեաց հարցանելով ցնոսա՝ այսէ զոր ՚ի ներքոյ դրոշմել կամիմ: Ասաց առ նոսա զի՞նչ ասէք ո՞վ պանձալիք, Աստուած պատճառ կարէ ասիլ. եթէ ոչ: Պատասխանեալ /339/ ասեն՝ այո՞ : Եւ նա ասէ՝ կատարեալ, եթէ անկատար: Ասեն՝ յամենայնի կատարեալ: Եւ նա ասէ՝ կատարեալ պատճառիդ, պատճառելի պարտէ լինիլ, թէ ոչ՝: Ասեն՝ այո՞: Եւ նա ասէ՝ բասն զի առնչաբարէ, որոյ գոլ միոյն, հարկաւորի գոլ միւսոյն: Ասեն՝ հասարակ կանոնէ. որ այդպէսէ: Ապա եւ նա ասէ ցնոսա՝ ովէ պատճառելին Աստուծոյ: Ասեն՝ արարածքս: Իսկ նա ասէ՝ զարարածս անեղ գիտէք, եթէ եղեալ: Ասեն նոքա եղեալէ: Եւ նա ասէ՝ ապա զի՞արդ կարէ եղեալն անեղին պատճառելի, զի մինս կատարեալէ, իսկ միւսն անկատար: Կատարեալն եւ անկատարն զի՞արդ կարեն յամենայնի հակադարձիլ. պարտէ զի յամնայնի հակադարձութիւն ունիցին: Իսկ որով հետեւ՝ ոչ գոյ յամենայնի հակադարձութիւն ՚ի դոսա, ուրեմն՝ ոչէ կատարեալ պատճառելի. զի՞նչ ասէք առ այս՝ կամ զԱստուած ասացէք անկատար պատճառ, զի ընդ անկատար պատճառելւոյն հակադարձիցի յամենայնի, եւ կամ կատարեալ պատճառելի եւս ասացէք՝ զի յամենայնիւ հակադարձիցի: Քանզի արարածքս համեմատելով առ Աստուած, Աստուած յամենայնի կատարեալէ. Իսկ արարածքս՝ ամենայնիւ անկատար, որ ոչ երբէք հակադարձին ամենայնիւ առ միմեանս: Ուրեմն պարտէ այլ իմն պատճառելի գոլ՝ որ յամենայնի կատարեալ իցէ՝ զի հակադարձիցի. եւ հակադարձութիւնն ուղղակի լինի, եւ ոչ իմիք սղալումն գիտանիցի յառնչութիւնն: Քանզի այսպէս ասաց եւ արիստոտէլ թէ՝ ոչ ինչէ, այլոց գոլ ասի. եւ կատարեալն անկատարին՝ ոչ կարէ գոլ ասիլ. զի ոչէ յամենայնի հակադարձութիւն: Ասեն նոքա ցնա ապա դուք որպէս ասէք: Ասէ նա ցնոսան՝ ըստ խելայ, եւ ըստ բանակութեա՝ բանն Աստուածէ նորա պատճառելի. զոր ամենայն մարդարէք ըստ ազդեցութեան. եւ յուշառնլոյն այսպէս ասացին՝ որ անեղանելի՝ եւ իսկական բանն, որէ՝ ՚ի բանականութիւն /340/ նորա, յառաջ եկեալ յէութենէ նորա համագոյ՝ եւ համաբանութիւն: Զոր օրինակ բանականութիւն մարդոյ՝ որ որքան մարդէ՝ բանականէ՝ նոյնպէս եւ Աստուած՝ որ որքան Աստուածէ, բանիւն իւրով բանականէ: Զի էութիւնն իսկական՝ իսկական բանիւնէ Աստուած, ոչ յետոյ, եւ ոչ սկսեալ. եթէ այսպէս իցէ՝ հարկաւորի որ Աստուած անբան իցէ երբեմն, երբ՝ յորժամ բանականութիւն  ոչ ունիցի, ասեն՝ բանն Աստուծոյ ՚ի ձայնէէ, եւ ՚ի բաղկացութէ գրոյ քանակաւորեալ, զի արդ կարէ յաւիտենական եւ անեղ գոլ. այլ պատահումնէ՝ որ քանակաւ չափի սղիւ, եւ երկարաւ փազառութեամբ: Եւ նա ասէ ցնոսա՝ կրկին գոյ բան, ներտրամադրեալ, եւ արտաբերեալ: Առաջնոյն բանականութիւն ասի յամենայն իմաստասիրաց՝ որ գոյացաբարէ յԱստուած, որպէս ՚ի մարդն. որոյ ՚ի բաց բառնիլն՝ մարդն ապականի, զոր ոչ եւս կարէ մարդ գոլ: Նոյնպէս եւ Աստուած: Իսկ երկրերդն՝ որ արտաբերեալնէ. քանակաւորեցեալէ երկարաւորեալ, եւ սղիւ չափաւորեալ: Արդ՝ բանս մեր ոչ վասն երկրորդին, այլ վասն առաջնոյն՝ որ ներ տրամադրեալնէ. վասն զի ՚ի բաց բառնիլն սորա իրն ապականի, իսկ ՚ի բաց բառնիլ երկրորդին՝ ոչ ապականի իրն: Վասն այսորիկ սմա համագոյ, եւ համեբնութիւն ասի, եւ նմա՝ ոչ որով հետեւ սա համագոյէ ընդ էութեանն Աստուծոյ, ուստի եւ անեղանելի եւ անժամանակ, վասն այսորիկ եւ զսա կատարեալ պատճառելի ասացին ամենայն Մարգարէք եւ իմաստասէրք եւ մեք եւս՝ ըստ խոկման մտաց: Վասն այնորիկ եւ Սրբազանն աւետարան՝ զնա ասաց կատարեալ պատճառելի որ ոչէ եղեկան. որպէս ասաց՝ Իսկզբանէ էր բանն, եւ բաննէր առ Աստուած, եւ Աստուած էր բանն, ամենայն ինչ նովաւ եղեւ, եւ այլն: Ահա պատճառելւոյս այսորիկ՝ ամենայն կատարելութիւնն եցոյց, ընդ կատարեալ զպատճառին իւրոյ, զի որպէս կատարեալ պատճառն՝ /341/ Աստուածէ, եւ սա եւս Աստուածէ՝ որ կատարեալ պատճառելինէ: Եւ որպէս կատարեալ պատճառն իսկզբանէ է նոյնպէս եւ նա: Որպէս ամենայն ինչ կատարեալ պատճառաւն եղեն, եւ եկին ՚ի գոյութիւն. նոյնպէս եւ վասն կատարեալ պատճառելոյն ասէ՝ ամենայն ինչ նավաւ եղեւ. այս ըստ աւետարանին: Իսկ Մարգարէն Դաւիթ ասէ՝ Ողորմութեամբ Տեառն լիեղեւ երկիր, եւ բանիւ Տեառն երկինք հաստատեցան: Ահա ըստ արարչութեանն, եւ ըստ Աստուած գոլոյն, անեղանելի եւ անժամանակ բորցն՝ մի եւ նոյնեն, որով յամենայնի հակադարձին ուրեմն՝ ոչ սղալեցան մարդարէքն, եւ իմաստասէրքն որք զնա ասացին գոլ կատարեալ պատճառթլի: Որպէս ասէ կատարեալ իմաստասէրն աթենացին՝ ընկերն արիստոտէլի Պրոկղոս թէ՝ ամենայն պատճառելի կայ յիւրումն պատճառի, եւ յառաջագայի ՚ի նմանէ, եւ հակադարձի առ նա: Տեսանէք թէ՝ որպէս բնական բանականութեամբ  ենթադատեաց թէ՝ պարտէ կատարեալ պատճառելին այն լինիլ, որ միշտ ՚ի պատճառն լինիցի, որպէս ասաց Սրբազանն Աւետարան թէ՝ բանն էր առ Աստուած: Եւ իմաստասէրս ասաց՝ միշտ պարտէ յառաջագայիլ ՚ի պատճառէն եւ Սուրբ Աւետարանն ասաց՝ Ի սկզբանն էր բանն, այսինքն՝ ՚ի պատճառէն յառաջ եկեալ: Եւ իմաստասէրս ասաց՝ յամենայնի հակադարձիլ պարտի. եւ Սուրբ Աւետարանն ասաց՝ ամենայն ինչ նովաւ եղեւ, այսինքն՝ պատճառն կատարեալ ամենայն ինչ արար, նոյնպէս եւ պատճառելին որ բաննէր, զամենայն ինչ արար, եւ այսէ՝ հակադարձութիւնն: Եւ զայս եւս ասաց իմաստասէրն՝ արդ որովհետեւ կայ ՚ի պատճառն՝ կատարեալ պատճառելին, ոչ իւիք բաժանի ՚ի պատճառէն իւրմէ եւ Քրիստոս ասաց՝ ես ՚ի  հայր եւ հայր յիսէ. որ ՚ի մարմնանալն՝ բանն Աստուած ոչ բաժանեցաւ ՚ի Հօրէ, այլ նոյնն՝ որ ՚ի Հայր, եւ ՚ի մարմնիէր նոյնն՝ անբաժանաբար: Եւ միւս եւս գոյ պատճառելի՝ որ ոչ հակադարձի առ նա, զի թէպէտ ասի, այլ ոչէ, այսինքն՝ արարածս՝ առ արարիչն, որ ՚ի նմանէ յառաջաբայի: Որպէս եւ ասէ նոյնն իմաստասէին պրոկղոս՝ Իսկ պատճառելին որ յառաջագայի ՚ի նմանէ միայն, եւ ոչէ ՚ի նմա, ուրեմն՝ ոչ հաղորդի պատճառին: Դարձեալ ասէ՝ հարկէ ուրեմն՝ զի ամենայն կատարեալ պատճառելի՝ կայ յիւրումն պատճառի, եւ յառաջադայի ՚ի նմանէ, եւ հակադարձի առ նա: Եւ նոքա ասացին՝ ապա ուրեմն՝ բանն կրկին գոյ յԱստուած, համագոյաբար՝ եւ բնութենաբար յետակայաբար՝ եւ պատահաբար: Իսկ նա ասէ ցնոսա՝ այո՞ այդպէսէ: Զի վասն առաջնոյն ասի կատարեալ պատճառելի՝ որ համագոյէ ընդ ծնողին իւրոյ Աստուածութփամբ, եւ արարչագործութեամբ, Տէրութեամբ եւ հակադարձութեամբ, որպէս ասաց՝ Իսկզբանէ էր բանն, եւ այլն: Իսկ միւս բան՝ ՚ի նմանէ յառաջ եկեալ, այսինքն՝ յիսկական բանէն, որոյ եւ բանականութիւն Աստուծոյ եւս ասի. յորմէ յառաջ եկեալ հրամայական, եւ հրժարական բանն, եւ այլք: Վասնյ պատահական ասի սորա՝ որ սղիւ, եւ երկարաւ չափի, եւ քանակութեամբ, եւ որակութեամբ պարափակի. վասն այսորիկ նմա համագոյական բան ասի Աստուծոյ եւ Աստուած, եւ սմա՝ ժամանակաւոր՝ որ ժամանակաւ հրամայեցաւ Մովսէսի զհրամայականն, եւ զհրաժարականն, եւ զայլն, եւ յիսկական բանէն յառաջեկեալ: Որպէս եւ ՚ի մեզսէ տեսանել՝ որ արտաբերեալ բանն՝ ՚ի ներտրամադրեալոյն ելանէ, որէ բանականութիունն, զի ներտրամադրեալն միէ որէ բանականութիունն որպէս ասէ եւ արիստոտէլ իպերիարմենիասն՝ մի բան բացերեւական: Իսկ որ արտադրեալնէ՝ ոչ մի այլ բազում, եւ յոգնակի զի այլէ ներկարականն, եւ այլ հրամայականն, եւ այլ հրաժարականն. այլէ ըղձականն, եւ այլէ ստորադասականն, այլէ սպառնականն, եւ այլէ սաստկականն, նոյնպէս /343/ եւ զայլսն՝ որք ոչ են մի, այլ ՚ի միոյն յառաջ եկեալ: Այսպէս գոգջիր եւ Աստուած բանն՝ այն որ պատճառելինէ՝ իսկական բաննէ, որ մի եւ նոյնէ, եւ ոչ ունի փոփոխումն յէութիւնն իւր՝ որ եւ հակադարձի ամենայնիւ ընդ պատճառին իւրոյ, եւ միշտ կայ ՚ի նմա, եւ ոչ տարարժանի ՚ի նմանէ, այսէ կատարեալ պատճառելի պատճառ գոլոյն Աստուած: Ասեն նոքա` զո՞ր բան ասէք մարմնացեալ: Եւ  նա ասէ՝ նոյն իսկական բանն՝ որ համուգոյ ծնողին էր, եւ կատարեալ պատճառելի, որ Աստուած էր եւ արարիչ, զնա ասացին՝ եւ ծանուցին մեզ Մարդարէքն ՝ մարմնացեալ ՚ի Կուսէն, եւ մարդ եղեալ ճշմարտապէս ընդ Աստուծոյ գոլով անբաժանապէս, եւ ՚ի մարմնի միաւորեալ ամփոփոխապէս. նոյն ՝ ընդ Աստուած գոլով, եւ նույնն ՚ի մարմնի: Ասացին նոքա՝ զի՞արդ մադի այդմ լինիլ: Եւ նա ասել՝ որպէս բան գրելդ ՚ի քարտիսի՝ ոչէ հեռի ՚ի խելաց, թէ որպէս բան քոյ գրի ՚ի քարտիսի. նոյնպէս եւ բանն Աստուած միաւորեցաւ ՚ի մարմնի: Նոյն ոչ մեկուսացաւ ՚ի քեն որ ՚ի մտացդ ել, այլէ նոյնաբար ՚ի սրտի քում, եւ նոյնն նոյնաբար ՚ի քարտիսիտ անբաժանաբար տեսանի, եւ ոչ երբեք մեկուսանայ ՚ի մտացդ, թէպէտ ՞ի քարտիսիդ դրի նոյնն: Նոյպէս եւ բանն Աստուած իսկական՝ եթէ երբեմն յԱստուած մեկուսացի, յայնժամ Աստուած լինի անբան որպէս ՚ի պետրոսէ տեսանել՝ եթէ երբեմն բարձցի բանականութիւնն՝ որ է իսկական բան նորա, իսկոյն դարձցի յանբանութիւն: Այսպէս եւ բանն Աստուած իսկական՝ եթէ տարաբաժանիցի երբեմն յԱստուծոյ, յայնժամ էութիւն նորա դարձցի յանբանութիւն, եւ նոյն իսկական եւ համագոյական բանն՝ եթէ ՚ի մարդկութենէն մեկուսասցի, յայնժամ ոչ եւս լինի Քրիստոս: Վասն զԱստուած՝ իսկական բանիւնէ կատարեալ Աստուած, ապա թէ՝ ոչ գուցէ, լինի էութիւնն Աստուծոյ՝ անբանէութիւն, ուրեմն՝ է անբաժանելի: /344/ Որպէս բանականութիւնն Պետրոսի՝ եթէ ՚ի թարթափել ական բարձցի ՚ի նմանէ, նոյնժամայն դարձցի էութիւն նորա յանբանութիւն. այսպէս եւ Աստուած: Նոյնպէս եւ նոյն բանն Աստուծոյ իսկական՝ որ ընդ մարդկութեաննէ միաւորեալ. եթէ տարաբարձցի՝ ոչ եւս մնայ Քրիստոս, քանզի բանին Աստուծոյ միաւորութեաբնէ  Քրիստոս. վասն զի Քրիստոս անուն՝ միաւորութեան բանին եւ մարմնոյն են, որք անբաժանաբար միաւորեալքն: Զոր օրինակ բան արքային՝ որ ՚ի քարտիսին գրեալէ, պատգամէ թագաւորին. ապա թէ՝ տարաբարձցի բան արքային ՚ի քարտիսէն, մնայ սոսկ ունայնացեալ: Սայապէս եւ բանն Աստուծոյ որքանէ միաւորեալ ընդ մարդկութեանն՝ Քրիստոսէ. ապա թէ՝ տարաբարձցի դարձցի յունայնութիւն. եւ ոչ եւս լինի Քրիստոս: ուրեմն՝ նոյն բանն անբաժանաբար ՚ի յԱստուածէ, զի մի տարաբաժանեցմամբն դարձցի յանաբանութիւն. նոյնպէս եւ նոյն բանն իսկական՝ է ՚ի մարդկութեանն կատարելապէս, զի մի տարաբաժանելով ՚ի մարդկութենէն: Այլ որպէս Աստուած իսկական բանիւնէ կատարեալ՝ որ համագոյէ, եւ համաբնութիւն. նոյնպէս եւ Քրիստոս նոյն բանիւնէ կատարեալ Քրիստոս, որ միաւորեալէ ընդ կատարեալ մարդկութեանն: Եւ ապա ասէ ցնոսա՝ զինչ առ այս ասէք՝ ո՞վ նազելիք. որք զամենայն ինչ ըստ խելաց խնդրէք, եւ ըստ ենթադատութեան բանականութեան ըստ խելաց բան բացատրեցին մեզ մարգարէքն, որք զայսոսիկ մեզ աւանդեցին եթէ ոչ: Իսկ նոքա ասացին՝ ըստ խելացէ, եւ ոչ ոք ունի առ այդ պատասխանի: Եւ ՚ի յայս բան՝ հարկանւն զժամ երեկոյին, երանելի այրն Աստուծոյ Յոհհաննէս՝ գնայ ՚ի ժամ աղօթիցն. եւ նոքա գնան ուստի եկինն: Իսկ յետ աւուրց ինչ ստուգեալ գիտացին՝ որ փեսայ /345/ մեէ փիլիսոփայինէր, (որ Պարսից բարբառով ասի՝ Շեխալեսլամ. ) եւ որսի նորա. զորս թաքնաբար նա առաքեալէր՝ զի վերահասու լեալ տեղեկասցեն զգիտութեանց՝ զշնորհաց երջանկաբաստ Վարդապետին մերոյ, եթէ կարիցեն ընդ դէմ ունել. եւ ապա աներկիւղ վիճեսցեն առաջի Արքային վասն հաւատոյ: Իսկ յորժամ ստուգիւ զփորձառին զնմանէ. եւ հաւաստեաւ գիտացին թէ՝ յոյժ առաւել ճոխագոյն պերճացեալէ ՚ի յիմաստութիւնս գիտութեանց. ուստի նուաճեալք նահանջեցան ՚ի խորհրդոց իւրեանց, եւ ցրուեցաւ իսկ ամբարտակն չարութեան ՚ի սրտից նոցա՝ զօրութեամբ Տեառն Ամենակալին, եւ ՚ի ձեռս սքանչելւոյ Առն Աստուծոյ մեծի Վարդապետին մերոյ. ըստ այնմ, Տէր՝ ցրուէ զխորհուրդս հեթանոսաց եւ այլն: