1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
աստուծով
առաջիկայ
տեսութիւն
ՊՐԱԿՔ
Զ
2
Գոլով
կարեւոր,
Քրիսաւորիէ։
3
Աստուստ
տարակուսեն
ոմանք,
թէ
ընդէ՞ր
զգոլն
կարեւորին
նախադասեաց։
4
Առ
որս
ասեմք,
թէ
վասն
զի
պարտ
է
սկիզբն
ի
հանրականագունիցն
առնել,
զնոյն
խորհելով
եւ
Պորփիւրիոս՝
ի
գոյէն
սկիզբն
արար.
իսկ
կարեւորն
բազմապատկաբար
ասի։
5
Եւ
պարտ
է
գիտել՝
եթէ
երկուք
այսոքիկ
յարակայանան
միմեանց՝
բարին
եւ
պիտանացուն։
6
Իսկ
պիտանացուն
բաժանի
յերկուս՝
ի
հոմանուն
բարին
եւ
ի
կարեւորն.
եւ
բարի
այն
է՝
որ
վասն
ինքեան
է
ընտրելի,
որգոն՝
բարեպաշտութիւն,
բարերջանկութիւն։
7
Իսկ
հոմանունն
որ
հակորոշի
կարեւորին,
որ
առընթեր
գոլով
ոչ
գոյացուցանէ,
եւ
ոչ
գոլով
ոչ
ապականէ.
որպէս
այսպիսի
ինչ
եւ
կամ
այնպիսի
հանդերձ,
կայճն
եւ
այծենակաճն։
8
Իսկ
կարեւոր
է՝
որ
առընթեր
գոլով
գոյացուցանէ,
եւ
ոչ
գոլով
ապականէ։
9
Արդ
այսպիսի
կարեւոր
վեցաբար
ասի
գոլ.
կամ
որպէս
նիւթ,
որպէս
նաւակառուցի՝
տախտակք,
եւ
բրտին՝
կաւ.
կամ
որպէս
զանազանութիւն,
որպէս
յորժամ
ասեմք
կարեւոր
գոլ
մարդոյ
զբանականն.
կամ
բռնութեամբ,
որպէս
յորժամ
ասեմք՝
կարեւորապէս
որ
ընդ
մէջն
կտրի՝
վախճանի,
այս
ինքն
հարկաւորապէս.
եւ
կամ
որպէս
հետեւիլն,
յորժամ
ասեմք՝
եթէ
կարեւորապէս
հետեւի
առաջարկութեանցն
եզրակացութիւնն։
10
Բայց
ասի
կարեւոր,
եւ
որ
վասն
իւր
փախչելի
է,
բայց
վասն
այլոյ
ընտրելի,
որպէս
երակահատն.
քանզի
նշտրակն
վասն
իւր
ինքեան
փախչելի
է՝
վասն
զի
ցաւեցուցանէ.
իսկ
վասն
առողջութեան
ընտրելի։
11
Ասի
կարեւոր՝
եւ
որ
վասն
իւր
եւ
վասն
այլոյ
ընտրելի
է,
որպէս
զառողջութիւնս.
քանզի
առողջութիւն
վասն
իւր
ընտրելի
է,
եւ
վասն
այլոյ,
այս
ինքն
վասն
անձնաւորական
ներգործութեանցն.
քանզի
ոչ
երբէք
կանխեն
առ
ի
յազդել
անձնաւորական
ներգործութիւնքն
առանց
առողջութեան։
12
Արդ
ըստ
այսմ
վերջին
նշանակութեանս
կարեւոր՝
ասի
գոլ
եւ
առաջիկայ
շարագրութիւնս
կարեւոր.
քանզի
եւ
վասն
իւր
է
կարեւոր
առ
ի
գիտել
մեզ
զիւրաքանչիւր
ոք
ի
հինգ
բարբառոցդ.
եւ
վասն
այլոց
է
ընտրելի,
վասն
Արիստոտէլի
«Ստորոգութեանցն»
եւ
վասն
ամենայն
իմաստասիրութեան։
13
Քրիսաւորիէ։
14
Գիտեմք
զՔրիսաւորիէ
հիպատոս
ի
Հռոմ,
բարեկամ
Պորփիւրի,
առ
որ
զառաջիկայ
շարագրութիւնս
առձայնեաց։
15
Առ
ի
յԱրիստոտէլի
ստորոգութեանցն
վարդապետութիւն։
16
Աստանաւր
զերկակի
պիտանացուն
ցուցանէ՝
ըստ
հաւաստոյն
եւ
ըստ
անհաւաստոյն.
ըստ
հաւաստոյն՝
ի
ձեռն
ասելոյն՝
թէ
ի
ստորոգութիւնսն
Արիստոտէլի.
իսկ
ըստ
անհաւաստոյն,
ըստ
որում
զեւն
շաղկապ
դնէ՝
արտաքուստ
յայտնէ
զամենայն
իմաստասիրութիւն։
17
Գիտել
զինչ
սեռ,
զինչ
տարբերութիւն,
զինչ
տեսակ,
զինչ
յատուկ
եւ
զինչ
պատահումն։
18
Աստուստ
զդիտաւորութիւն
առաջիկայ
շարագրութեանս
յայտնէ։
19
Համառաւտ
քեզ
ընձեռնութիւն
առնելով։
20
Աստուստ
զեղանակ
վարդապետութեանն
յայտնէ
ասելով՝
եթէ
դաժանագունից
տեսութեանցն
ոչ
կամիմ
կաճառակից
լինել.
վասն
զի
յայսցանէ
անհաւաստութիւն
լինի։
21
Եւ
որովհետեւ
զանհաւաստութիւն
յիշեցաք,
բեր
այսուհետեւ
ասասցուք՝
թէ
ըստ
քանի
յեղանակաց
լինի
անհաւաստութիւն։
22
Արդ
լինի
անհաւաստութիւն
կամ
ի
բառիցն
կամ
ի
տեսութեանցն.
եւ
ի
տեսութեանցն՝
որպէս
Հերակլիտեանք
ասացուածք.
քանզի
այսոքիկ
ասացուածք
խորագոյնք
եւ
դժուարագոյնք
գոլով,
վասն
որոյ
ասացեալ
է՝
խորագունի
պիտանանայ
լուղորդի։
23
Իսկ
ի
բառիցն՝
երկակի
լինի
անհաւաստութիւն՝
կամ
երկայնութեամբ
աւաչոյն,
որպէս
Գալինայինք
ասացուածքն.
զի
թէպէտ
եւ
դիւրաւաչք
գոն,
սակայն
վասն
երկայնութեանն
անհաւաստութիւն
ի
ներքս
անկանի։
24
Եւ
կամ
վասն
որակութեան
բառիցն,
որպէս
Արիստոգինէականքն.
քանզի
անդ
հեշտացաւ
եւ
ներհամետացեալ
ասէ.
արդ
եթէ
որպիսի
ինչ
հեշտացաւն
եւ
ներհամետացեալ՝ոչ
գիտեմք։
25
Եւ
զի՞
զայսոսիկ
այլուստ
ձեռնարկեմք
ցուցանել
եւ
ոչ
ի
մերոց
առաջնորդապետաց
եւ
վերակացուաց
իմաստասիրութեան.
ի
Պղատոնէ
ասեմ
եւ
յԱրիստոտէլէ.
քանզի
ի
սոցանէ
ոմն
ըստ
յարմարաբանութեան
ախորժեաց
առնել
զանհաւաստութիւն.
իսկ
ոմն
ըստ
տեսութեան։
26
Քանզի
արիստոտէլականքն
տեսաւորութիւնք
դիւրք
են,
իսկ
յարմարաբանութիւնն
դժուարապատում.
քանզի
եթէ
ոք
իմանայ
զի՞նչ
է
ներաւարտ
ունակութիւն
եւ
քանակ,
զաւրութեամբ,
հեշտ
եւ
դիւրալուր
երեւին
ասացուածք.
իսկ
յարմարաբանութիւնքն
են
դժուարք։
27
Իսկ
պղատոնականքն
տեսաւորութիւնք
ամենեւին
խորինք
եւ
դժուարք.
իսկ
յարմարաբանութիւնքն
դիւր
եւ
ճոխ.
զի
պղատոնական
տեսաւորութիւնքդ
դժուարք
եւ
խորինք
եւ
յամենայն
կարծիս
հուպ
անկեալք.
եւ
զի
այս
այսպէս
գոյ,
յայտ
է
զի
ամենայն
մեկնող
ըստ
իւրում
կարծեաց
ձեւացուցանէ։
28
Բայց
եթէ
զի՞
ախորժեցին
առնել
զանհաստութիւն,
կատարելապէս
ի
«Ստորոգութիւնսն»
Արիստոտէլի
ուսանելոց
եմք։
29
Համառաւտ
քեզ
ընձեռութիւն
առնելով։
30
Տեսանես
թէ
ո՞րպէս
ամենայն
ուրեք
զհաւաստութիւն
կամի
պահել.
զի
ասելովն՝
համառաւտ
յայտ
արար՝
թէ
ի
ձեռն
երկայն
յարմարաբանութեան
ոչ
առնեմ
անհաւաստութիւն։
31
Փորձեցայց։
32
Ոմանք
մեղադրեն
իմաստասիրիս՝
եթէ
զի՞
ասաց՝
փորձեցայց.
քանզի
աւտար
է
այս
իմաստասիրաց՝
երկբայաբար
ասել
ինչ։
33
Վասն
որոյ
ասեմք
եթէ
զփորձեցայցն
ասելով՝
ոչ
եթէ
վասն
զի
երկբայաբար
ասելոց
է,
այլ
չափաւորեալ
ունելով
զինքն,
որ
մանաւանդ
վայել
է
իմաստասիրութեան։
34
Եւ
դարձեալ՝
վասն
զի
Քրիսաւորիէս
այր
գոլով
զաւրավար
եւ
ի
զաւրավարութեան
իրս
պարապեալ,
եւ
ոչ
գոլով
ամենեւին
հմուտ
իմաստասիրական
բանից,
վասն
այսորիկ
ասաց
«Փորձեցայց»
եթէ
ըստ
քում
կարողութեան
ասել
եւ
հասուցանել։
35
Իբր
ներածութեան
յեղանակի։
36
Եւ
աստուստ
եւս
փախչի
ի
յանհաւաստութենէ.
քանզի
ասելն՝
իբր
ներածութեան
յեղանակի,
յայտ
արար՝
եթէ
ըստ
որակութեան
բառիցն
ոչ
առնեմ
անհաւաստի.
վասն
զի
ներածութիւնք
ոչ
կամին
բերել
յինքեանս
զդժուարութիւն
բառից։
37
Զառ
ծերունեացն
անցանել
բանիւ։
38
Զհետեւիլն
իմաստասիրաց
պահեաց
աստանաւր՝
ոչ
իւր
առնել
զայլոյ
ասացուածս.
քանզի
ասէ՝
եթէ
ոչ
զիմ
ասեմ,
այլ
զոր
ինչ
ի
հնոցն
շահեցայ։
39
Ի
խորագունիցն
ի
բաց
կալ
ի
խնդրոյ,
եւ
պարզագունիցն
չափաւորապէս
հանդիպել.
այս
ինքն
թէ
խորագոյնս
ասել
ըստ
տեսութեան
ոչ
կամիմ։
40
Արդ
աստէն
իսկ
վաղվաղակի։
41
Ըստ
իւրում
խոստմանն
գնալով՝
ամենայն
ուրեք
իմաստասէրս
հոգ
տանի
հաւաստոյն.
քանզի
ասէ՝
եթէ
խորագոյնս
կարող
գոմ
ասել
վասն
հինգ
այսոցիկ
բարբառոցս՝
եթէ
են,
եւ
եթէ
ոչ
են,
եթէ
ի
մակամտածութեան
միայն
են,
եթէ
ենթակայացեալք։
42
Եւ
եթէ
զինչ
է
մակամտածութիւն,
ասասցուք։
43
Մակամտածութիւն
է,
որոյ
լինելութիւնն
մեր
տրամախոհութիւնս
է,
եւ
ապականութիւն՝
մեր
մոռացումն։
44
Որգոն,
յորժամ
մակամտածէ
ոք
յիւրում
տրամախոհութեանն
զեղջերուաքաղն՝
զոր
բնութիւն
ոչ
եստեղծ,
այլ
մեր
մակամտածութիւն
բռնադատեալ
բնութիւն
իմացաւ
կենդանի
ինչ
յեղջերուէ
եւ
ի
քաղէ,
զոր
բնութիւն
ոչ
գիտէ.
զոր
յիշելով
ի
մակամտածութեան
լինելութիւն
առնէ,
իսկ
մոռանալով՝
ապականութիւն։
45
Իսկ
ենթակայացեալ
ասեմք՝
զոր
բնութիւն
եստեղծ
եւ
գիտէ,
որպէս
մարդ,
ձի,
արծուի,
որք
ոչ
ունին
զլինելութիւն
ի
մակամտածութեան։
46
Արդ
բարւոք
ասաց,
եթէ
ոչ
խնդրեմք՝
եթէ
են
հինգ
բարբառքդ,
եթէ
չեն,
զի
մի
ի
խորագոյնս
քննութեան
մտից։
47
Եւ
զի
մի՛
ոք
ասիցէ
եւ
տարակուսեսցի՝
եթէ
զի՞նչ
պէտք
էին
այսպիսի
խնդրոց,
մի՞թէ
երկբայութիւն
ինչ
է
յաղագս
գոլոյ
կամ
ոչ
գոլոյ
հինգ
բարբառոցդ.
ասեմք՝
եթէ
երկբայութիւն
էր
ոմանց
առ
ի
հնոցն՝
որպէս
Անտիսթենեայ։
48
Քանզի
ասէր
Անտիսթենէս՝
«Մարդ
տեսանեմ,
մարդութիւն
ոչ.
ձի
տեսանեմ,
ձիութիւն
ոչ.
արջառ
տեսանեմ,
արջառութիւն
ոչ»։
49
Զայս
ասէր
յայտ
առնելով՝
թէ
մասնաւորքս
եւ
զգալիքս
են,
իսկ
ընդհանուրքն
եւ
իմանալիքն
չեն.
զոր
յանդիմանելով
ասեմք,
եթէ
ոչ
ամենայն
ինչ
յէիցն
ընդ
զգայութեամբ
անկանի։
50
Զի
եթէ
որք
ընդ
զգայութեամբ
անկանին՝
նոքա
միայն
են
գոյք,
ապա
վասն
զի
աստուածայինն
եւ
միտք
եւ
հոգի
ոչ
անկանին
ընդ
զգայութեամբ,
ապա
ուրեմն
ոչ
են
գոյք։
51
Նա
եւ
պարտիմք
իսկ
ոչ
զգայութեանցդ
հաւատալ,
վասն
զի
ոչ
ճշմարտեն.
ահաւասիկ
արեգակն
բազմապատիկ
մեծ
գոլով
քան
զերկիր՝
թզաչափաբար
տեսանի,
եւ
զղեկ
նաւի
ի
ջուր՝
բեկեալ
տեսանեն
զգայութիւնք։
52
Արդ
ցուցեալք,
եթէ
անիրաւաբար
ի
բաց
բառնայ
Անտիսթենէս
զընդհանրականսն,
ասասցուք
եթէ
զի՞նչ
է
ընդհանուր։
53
Ընդհանուր
է
մի
թուով
ըստ
տեսակի
ի
բազմաց
ընկալեալ.
արդ
մի
թուով
ասացաք,
վասն
զի
մի
ինչ
է.
իսկ
վասն
զի
եւ
նիւթ
մի
ինչ
է,
առադրեցաք
զըստ
տեսակին։
54
Վասն
զի
նիւթ
թէպէտ
մի
ինչ
է,
այլ
ոչ
ըստ
տեսակի.
եւ
զի
ոչ
ընդհանրական
ինչ
է
նիւթ
եւ
ոչ
մասնական,
կատարելապէս
հանդերձ
աստուծով
ի
«Բնաբանութիւնսն»
Արիստոտէլի
ուսցուք։
55
Իսկ
ի
բազմաց
ընկալեալ
ասացաք,
վասն
զի
մի
գոլով՝
ի
բազումս
տեսանի։
56
Եւ
եթէ
զիարդ
մի
գոլով
ի
բազումս
տեսանի,
ասասցուք։
57
Անհատքն
ամենայն
իրաւք
հաղորդին
միմեանց՝
կամ
ըստ
նոյնին,
կամ
ըստ
նմանին,
որգոն՝
Սոկրատէս,
Ալկիպիադ,
Պղատոն.
բայց
եթէ
ըստ
իրի
միում
հաղորդին
միմեանց։
58
Արդ
կամ
ըստ
նոյնին
ումեք
հաղորդին,
կամ
ըստ
նմանին։
59
Արդ,
եթէ
ըստ
նոյնին,
գտաք
զխնդրելին՝
եթէ
մի
է
ըստ
տեսակին
ի
բազմաց
ընկալեալ։
60
Իսկ
եթէ
ըստ
նմանին
հաղորդին,
կամ
ըստ
միոյ
եւ
կամ
ըստ
բազմաց։
61
Արդ,
եթէ
ըստ
միոյ՝
նոյնպէս
գտաք
զխնդրելին.
իսկ
եթէ
ըստ
բազմաց՝
դարձեալ
բազումքն
կամ
ըստ
միոյ
հաղորդին,
կամ
ըստ
բազմաց։
62
Եւ
վասն
զի
այս
յանհունս,
եւ
ոչ
ինչ
է,
որ
յանհունս
է,
ապա
ուրեմն
հարկ
է
բազմացն
ըստ
միոյ
ումեք
հաղորդիլ։
63
Արդ,
բարւոք
ուրեմն
բացատրեցաւ
սահման
հանրականին
մի
գոլ
ըստ
տեսակին,
կամ
որպէս
կենդանին,
կամ
որպէս
շնչական։
