1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
աստուծով
առաջիկայ
տեսութիւն
ՊՐԱԿՔ
Ը
2
Եւ
բազում
գովութեանց
արժանի
է
իմաստասէրս՝
վասն
հաւաստութեան
առաջիկայ
շարագրութեանս.
քանզի
ասէ՝
թէպէտ
եւ
անմարմինս
գոլ
զդոսա
ի
խնդրոց
եւ
ի
քննութեանց
գտաք,
սակայն
կարող
գոյ
եւ
այլապէս
ի
խորագոյն
խնդիրս
անկանել
եւ
ասել,
թէ
նախ
քան
զբազումս
են,
եւ
թէ
ի
բազումս,
եւ
ի
վերայ
բազմաց։
3
Եւ
է
նախ
քան
զբազումս՝
որ
զպատճառսն
ունի
առ
ի
յԱստուծոյ
արարչութենէն։
4
Իսկ
ի
բազումս
է՝
որ
ի
նիւթում
տեսանի։
5
Իսկ
ի
վերայ
բազմաց
է՝
որ
ի
գիտութիւն
մեր
տրամախոհութեանս
գոյ։
6
Եւ
վասն
զի
դժուարիմանալիք
են
ասացեալքդ,
յարացուցիւ
հաւաստեսցուք
զնոյնս։
7
Եղիցի
ոսկի
մատանի՝
զքաջի
ուրուք
ունելով
զտպաւորութիւն,
եւ
զսա
դարձեալ
ի
բազում
մոմս
տպաւորեալ.
եւ
ոմն
մի
զայսոսիկ
զտպաւորութիւնս
տեսեալ,
եւ
յիւրում
ի
միտսն
զամենայն
տպաւորութիւնսն
խորհելով։
8
Արդ
ասի
մատանին
նախ
քան
զբազումս,
քանզի
նա
նախ
է
քան
զտպաւորութիւնսն,
որ
ի
մոմսն
իսկ
տպաւորութիւնքն
որ
ի
մոմսն
եղեն՝
ի
բազումս
ասին
գոլ.
իսկ
զտեսեալ
զտպաւորութիւնսն
եւ
յիւրում
միտսն
խորհեալ՝
ի
վերայ
բազմաց
ասի։
9
Արդ
վասն
զի
ցուցաք
ի
տարացուցէդ,
թէ
զինչ
է
ասացեալդ.
բե՛ր
եւ
որ
ինչ
յաղագս
այսոցիկ
տարաձայնութիւն
է
Պղատոնի
եւ
Արիստոտէլի՝
ասասցուք,
եւ
ի
վերջոյ
դատեսցուք
զնոսա։
10
Եւ
սքանչելի
իմն
հանդիպեցաւ
միում
ի
բաժանման,
քանզի
յայլ
բաժանմունս
ոչ
կարէ
ի
հակաբաժանեալսն
սուտ
լինել
եւ
ճշմարիտ։
11
Քանզի
ոչ
կարէ
ստել
եւ
ասել,
եթէ
ոչ
ենթակայացաւ
եւ
ոչ
ի
սոսկ
մտածութեան
է.
եւ
ոչ
ճշմարտել
եւ
ասել,
թէ
ենթակայացեալ
է
եւ
ի
սոսկ
մտածութեան
է.
եւ
ոչ
ստել,
թէ
մարմինք
եւ
անմարմինք
են.
եւ
ոչ
ճշմարտել,
թէ
մարմինք
են
կամ
անմարմինք։
12
Իսկ
ի
վերայ
առաջիկայիցս
կարաւղ
գոյ
յերկաքանչիւրսն
ճշմարիտ
լինել.
քանզի
եթէ
միոյն
ճշմարիտ
ելոյ՝
միւսն
սուտ
ցուցանի.
զի
կարաւղ
գոյ
ասել,
թէ
յառաջ
քան
զբազումս
է,
ի
բազումս,
եւ
ի
վերայ
բազմաց.
քանզի
այսպէս
եւ
Պղատոն
ասէ,
թէ
լինի,
եւ
է,
եւ
ի
բաղազանութեան
է։
13
Եւ
վասն
ասելոյն
լինել՝
յայտնեաց
զնա
նախ
քան
զբազումս,
որպէս
զի
իմասցիս
զմատանին
նախ
քան
զկնիքն։
14
Իսկ
ասելն՝
եւ
է,
յայտ
արար,
թէ
ի
բազումս
է,
այս
ինքն
ի
նիւթում։
15
Իսկ
ասելն՝
թէ
ի
բաղազանութեան
է,
յայտ
արար,
թէ
ի
վերայ
բազմաց
է,
այս
ինքն
ի
գիտութեան։
16
Իսկ
Արիստոտէլ
զ՚ի
բազումսն
գոլ
կարծէ,
այլ
ոչ
յառաջ
քան
զբազումս.
քանզի
ասէ,
թէ
ի
ներգործութեանցն
ոմանք
են
եղուտք,
եւ
ոմանք
մակեղուտք։
17
Եւ
եղուտքն
ներգործութիւնք
են
բնութեան,
քանզի
այսոքիկ
պէտս
ոչ
ունին
բանին.
իսկ
գիտութիւն
ամենայն
իրաւք
բանիւ
լինի։
18
Իսկ
մակեղուտք
ներգործութիւնք
են
ի
հիւսանց
եւ
ի
նմանեացն.
քանզի
այսոքիկ
բանի
պիտանան։
19
Արդ,
որ
զայսոսիկ
ասեն,
սուտ
ասեն
վասն
Արիստոտէլի,
քանզի
եւ
ոչ
նա
ասէ
զգործն
առանց
գիտութեան,
եւ
ոչ
զգիտութիւն
առանց
գործոց։
20
Եւ
արդ,
ուստի՞
երբէք
եղեւ
այս
երկբայութիւն՝
պարտ
է
ասել,
եթէ
ոչ
սակաւ
զանազանութիւնք
են
պղատոնականացն
առ
միմեանս։
21
Քանզի
ոմանք
ասեն,
թէ
ըստ
այսմ
ասեմք
յառաջ
քան
զբազումս,
վասն
զի
ի
ձեռն
բանի
ստեղծանէ
Աստուած
զայսպիսիս։
22
Իսկ
այլք
ասեն,
թէ
ոմանք
տեսակք
ինքնաստորակայք
բան
ոչ
ունելով,
բայց
զգայութիւն
ունին,
ըստ
որոց
կերպարանի
զամենայն
ստեղծանէ
աստուած։
23
Իսկ
այլք
ասեն,
թէ
են
ոմանք
տեսակք,
որ
զգայութիւնս
ոչ
ունին.
ըստ
որում
զամենայնս
ստեղծանէ
աստուած։
24
Բայց
ոչ
հաւանի
Արիստոտէլ,
վասն
այսորիկ
ոչ
ասէ՝
յառաջ
քան
զբազումս։
25
Իսկ
որք
ասեն,
թէ
բանիւ
ստեղծանէ
զամենայն
Աստուած՝
այնոցիկ
հաւանի,
եւ
ասէ
զյառաջ
քան
զբազումս,
այս
ինքն
է
գիտութիւնն
աստուծոյ։
26
Եւ
ոչ
միայն
յառաջ
քան
զբազումս,
այլ
եւ
ի
բազումս.
քանզի
«Յետ
քան
զբնականացն»
յաղագս
այսոցիկ
ասելոյ՝
յարացոյց
նոցին
ասէ,
ասելով,
թէ
որպէս
իշխան
ունի
յինքեան
զկարգաւորութիւն
եւ
ի
նմանէ
ի
զաւրսն
լինի,
նոյնպէս
եւ
այսպիսի
իրք
առ
ի
յաստուծոյ.
ապա
եւ
ի
վերջոյ
ի
նիւթում։
27
Նախ
գիտէ
աստուած,
եւ
ապա
ստեղծանէ
զնոսա
բնութիւնն։
28
Արդ,
յորժամ
ասէ
Արիստոտէլ
ստեղծանել
բնութեանն
զայսոսիկ
առանց
բանի՝
զայս
ցուցանելով,
թէ
ինքն
բնութիւնն
ոչ
գիտէ
զտեսակս,
բայց
ստեղծելով
ոչ
թաքչի
յաստուծոյ.
զի
աստուծոյ
գիտութեամբն
առնէ
բնութիւն,
եւ
ոչ
իւրովն։
