1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
աստուծով
առաջիկայ
տեսութիւն
ՊՐԱԿՔ
ԻԴ
2
Եթէ
ի
գիտութիւն
իրողութեանց
սահմանք
գոյանան,
եկեսցուք
այսուհետեւ
եւ
զտարբերութիւն
սահմանեսցուք.
ասացեալ
եթէ
զի՞նչ
է
հասարակաբարն,
եւ
զի՞նչ
յատկապէսն,
եւ
զի՞նչ
յատկեղն,
եւ
զի՞արդ
յատկեղն
զգոյացութիւն
եւ
զգոյեղ
նշանակէ,
եւ
զիա՞րդ
բաղկացաբար
եւ
բաժանաբար
առեալ
գոյ։
3
Արդ,
ասի
տարբերութիւն,
որով
առաւելու
տեսակն
քան
զսեռն։
4
Եւ
բարւոք
ասաց,
թէ
որով
առաւելու
տեսակն
քան
զսեռն.
քան
զի
ի
տեսակում
առաւելուն
տարբերութիւնք,
իսկ
ի
սեռում
եւ
ոչ
երբէք.
քանզի
սեռն,
որպէս
սեռ
անբաժանելի
գոլով,
ոչ
ունի
զանազանութիւնս։
5
Ապա
եթէ
ասիցէ
ոք,
այո
ունի.
քանզի
ահա
ասեմք՝
գոյացութիւն
ներշնչական,
զգայական.
ասասցուք,
եթէ
ոչ
ունի
զտարբերութիւնս
զայս
որպէս
սեռ,
այլ
որպէս
տեսակ։
6
Եւ
այս
նախ
յայտնի
յայնոցիկ,
զի
բաղկացականք
գոն
զանազանութիւնքն.
իսկ
բաղկացականք
տարբերութիւնք
ոչ
գոն
սեռիցն,
այլ
տեսակացն։
7
Ապա
եթէ
վիճաբար
ոք
ի
ներս
գայցէ՝
եթէ
ամենայն
իրաւք
սեռ
ունի
տարբերութիւնս,
այլ
ոչ
եթէ
զհանգէտս
եւ
զնոյնս
թուով
տեսակի.
քանզի
տեսակն
ունի
եւ
զիւր
տարբերութիւնսն,
ունի
եւ
զսեռին.
քանզի
գոյացութիւն
ներշնչական,
զգայական
ասի
եւ
ի
վերայ
մարդոյ,
որ
է
տեսակ,
եւ
բանականն
եւ
մահկանացուն,
այլ
եւ
ներգործութեամբ
գոն
ի
տեսակում,
զաւրութեամբ
ի
սեռում,
յորժամ
եւ
թոյլ
տացէ
ոք
զբանականն
զանազանութիւն
գոլ
սեռում
որպէս
սեռում։
8
Բայց
զայս
ասեմ,
զի
անբաժանելի
գոլով
սեռի՝
ոչ
ունի
զբանականն
յիւրմէ
բաժանեալ։
9
Եւ
մի
ոք
կարծեսցէ,
եթէ
տեսակ,
յոլովագոյն
ունելով
տարբերութիւն,
հանրականագոյն
է
քան
զսեռ.
քանզի
ուր
յոլովք
են
տարբերութիւնք,
անդ
սուղ
եւ
նուազ
գոյ
սահմանեալն։
10
Քանզի
ահա
յանհատսն
տարածանելով
մարդ՝
ոչ
այնչափ
ինչ
ունի
զանազանութիւն,
որչափ
անհատն։
11
Քանզի
ասելով,
մարդ
կենդանի,
բանաւոր,
մահկանացու,
մտաց
եւ
հանճարոյ
ընդունակ,
եւ
զընդհանուրն
սահմանէ։
12
Իսկ
եթէ
կամիցի
զմի
յանհատիցն՝
այս
ինքն
զմասնականսն,
յաւելու
եւ
այլ
զանազանութիւնս
առ
ի
յանհատել
զհանուր
մարդն։
13
Քանզի
ասեմք
զՍոկրատէս
մարդ
կենդանի,
բանաւոր,
մահկանացու,
մտաց
եւ
հանճարոյ
ընդունակ,
լայնեղունկն,
յառաջաքաղերթ։
14
Եւ
այսպէս
ի
ձեռն
յոլովից
զանազանութեանց
անհատի
ընդհանուր
մարդն։
15
Աստուստ
քննեն
ոմանք,
եթէ
վասն
է՞ր
Պորփիւրիոս
զտարբերութիւն
սեռիւ
եւ
տեսակաւ
սահմանեաց,
իսկ
զտեսակ
եւ
զսեռ
ոչ
ի
ձեռն
միմեանց
աւանդեաց.
եւ
այն
զի
կարաւղ
գոյր
տեսակ
տարբերութեամբ
եւ
սեռիւ
սահմանիլ.
որպէս
զի
յորժամ
ասէ
ոք,
տեսակ
է,
որ
յոլով
զանազանութիւնս
ունի
քան
զսեռ,
նմանապէս
եւ
սեռ
կարաւղ
գոյր
բացագայիլ
տեսակաւ
եւ
զանազանութեամբ.
որպէս
յորժամ
ասէ
ոք,
սեռ
է,
որ
ի
տեսակում
տեսանի,
եւ
ոչ
ի
տարբերութեան
երբէք,
քանզի
զմարդ
կենդանի
ասեմք,
իսկ
զբանաւորութիւն՝
ոչ
կենդանութիւն։
16
Բայց
է
առ
այսոսիկ
այսպէս
պատասխանատրել.
չորք
են
որ
ներանիւթեն.
երեք
անբաղկացելիք
եւ
մին
բաղկացելի.
խոստովանեալ
ի
խոստովանելոյ,
երկբայ
յերկբայէ,
խոստովանեալ
յերկբայէ,
երկբայ
ի
խոստովանելոյ։
17
Եւ
ի
սոցանէ
երեքն,
որպէս
ասացաք,
անբաղկացելի,
եւ
մին
բաղկացելի։
18
Եւ
ո՞յք
ոմանք
այսոքիկ
են,
ասասցուք։
19
Խոստովանեալն
ի
խոստովանելոյ
ոչ
կարէ
բաղկանալ.
վասն
զի
ոչ
մարթ
գոյ
ներանիւթել
զխոստովանեալն
ի
խոստովանելոյ,
եւ
ոչ
զերկբայն
յերկբայէ.
քանզի
այսպիսիս
ընդ
միմեանց
գոյ
բան։
20
Այլ
եւ
ոչ
զխոստովանեալն
յերկբայէն,
զի
եթէ
զխոստովանեալն
ի
խոստովանելոյն
ոչ
մարթի
ներանիւթել,
զիա՞րդ
զխոստովանեալն՝
յերկբայէն։
21
Իսկ
զերկբայն
ի
խոստովանելոյն
ներանիւթել
եւ
հաւանեցուցանել
մարթ
գոյ։
22
Արդ,
այսոցիկ
այսպէս
ելոց,
բանաւորական
հնարի
պիտանացեալ.
Պորփիւրիոս
ոչ
սահմանէ
զխոստովանեալն
յերկբայէն.
քանզի
զսեռ
սահմանելով՝
ոչ
կարաւղ
գոյ
տարբերութեամբ
եւ
տեսակաւ
զնա
բացատրել.
քանզի
տակաւին
եւս
տեսակ
եւ
տարբերութիւն
երկբայանային
առ
ի
մէնջ։
23
Այլ
եւ
ոչ
զտեսակ
տարբերութեամբ
եւ
սեռիւ.
քանզի
տակաւին
եւս
անգիտանիւր
առ
ի
մէնջ
տարբերութիւն։
24
Իսկ
զտարբերութիւն
սեռիւ
եւ
տեսակաւ
բացատրեաց,
զերկբայացեալն
ի
մէնջ
ի
խոստովանեցելոցն։
25
Եւ
վասն
զի
ոմանք
ներանիւթեն
ոչ
գոլ
զտարբերութիւն,
բե՛ր
նախ
զներանիւթելն
նոցա
ուսցուք,
եւ
ապա
ցուցցուք
զնա
գոլ
ի
գոյիցն։
26
Արդ,
ներանիւթեն
ի
ձեռն
երկուց
այսոցիկ
առածից.
որոց
առաջինն
է
այս։
27
Ոչ
երբէք
ընդդիմակքն
ի
միում
եւ
ի
նոյնում
ըստ
թուոյ,
ի
նորին
մասին,
եւ
նոյնում
ժամանակի
տեսանին.
որգոն՝
սպիտակն
եւ
սեաւն
ի
միում
ըստ
թուոյ
ի
նորին
մասին
եւ
նոյնում
ժամանակի
տեսանիլ
ոչ
կարէ.
եւ
վասն
զի
կարաւղ
գոյ
ի
նոյնում
ըստ
տեսակի,
զի
եղիցի
ի
Սոկրատում
սեաւն,
իսկ
ի
Պղատոնում՝
սպիտակն։
28
Եւ
վասն
այնորիկ
յաւելին՝
ըստ
թուոյ,
զի
զմին
յայտնեսցեն։
29
Եւ
քանզի
ի
միասին
կարաւղք
գոն
ընդդիմակքն
տեսանիլ,
յոտսն
ցուրտ,
իսկ
ի
գլուխն
ջերմ.
վասն
այսորիկ
յաւելին՝
ի
նոյն
մասին։
30
Եւ
դարձեալ,
վասն
զի
յայլ
եւ
այլ
ժամանակի
կարաւղ
գոն
ի
նոյն
մասին
ընդդիմակքն
տեսանիլ,
վասն
այսորիկ
յաւելին՝
ի
նոյն
ի
նմին
ժամանակի։
31
Իսկ
երկրորդ
առածն
ունի
ըստ
այսմ
աւրինակի։
32
Ոչ
երբէք
յոչէէ
եւ
յոչնչէ
գտանի
ինչ
եղեալ.
քանզի
ամենայն
գոյք
ի
գոյից
ունին
զլինելն։
33
Եւ
գիտելի
է,
թէ
այլազգ
ասէ
Պղատոն
զոչ
երբէք
ոչ
ուրեք
եւ
այլազգ
Արիստոտէլ։
34
Քանզի
Պղատոն
զոչն
երբէք
ոչ
ուրեք
ոչ
մտածութեամբ
եւ
ոչ
ներգործութեամբ
ասէ
գոլ.
ուստի
զարալեզն
ասէր
ամենեւին
ոչ
ուրեք
ոչ
երբէք,
վասն
զի
ոչ
ունի
զգոլն
եւ
ոչ
մտածութեամբ։
35
Իսկ
Արիստոտէլ
զոչն
երբէք
ոչ
ուրեք
է
որ
մտածութեամբ
է,
բայց
ներգործութեամբ
ոչ։
36
Արդ,
այսոցիկ
այսպէս
ելոց,
ասեն
վասն
տարբերութեան
ոչ
գոլ.
քանզի
ո՞ւր
են՝
ասեն.
քանզի
թէ
ասէք,
եթէ
ի
սեռում
գոն,
սուտ
ասէք.
քանզի
զայսոսիկ
ներանիւթեաց
առաջին
առածն՝
զընդդիմակսն
ոչ
երբէք
ի
նոյնում
ըստ
միում
թուոյ՝
ի
նոյնում
մասին
ի
նոյնում
ժամանակի
գոլ։
37
Արդ,
եթէ
կենդանին
մի
եւ
նոյն
է
ըստ
թուոյ,
անմասն
է
ըստ
որում
սեռ
է.
վասն
զի
սեռք
անմարմինք
են,
ընդհանուր
գոլով.
իսկ
անմարմինք
անմասունք
են։
38
Ապա
զիա՞րդ
կարաւղ
գոյ
ի
նոյն
ժամանակի
ընդունել
զընդդիմակսն,
այսինքն
զբանականն
եւ
զանբանն,
զմահկանացուն
եւ
զանմահն։
39
Այլ
թէպէտ
եւ
ասին
գոլ
տարբերութիւնք
ի
սեռում,
ամենայն
իրաւք
եւ
ըստ
նոյնում
ժամանակի
գոն.
քանզի
ոչ
գոյ
մարթ
այսաւր
բանական
իմանալ
զկենդանին,
եւ
այգուն
անբան։
40
Արդ,
եթէ
ոչ
են
տարբերութիւնք
ի
սեռսն,
ապա
ուրեմն
յոչերբէքէն
յոչուրեքէն
գոն,
զոր
երկրորդ
առածն
արգելու
յոչերբէքէն
յոչուրեքէն
գոլ
ինչ.
եւ
թէպէտ
եւ
ասես
զջուր
ի
հրոյ
լինել,
սակայն
յառաջագոյն
գոյր
հուրն.
եթէ
ասես
ի
ջրոյ
լինել
աւդ,
այլ
սակայն
յառաջագոյն
գոյր
ջուրն։
41
Արդ,
յաղագս
այսոցիկ
պատասխանատրութիւն,
եթէ
է
ինչ
մէջ,
որ
ոչ
յոչուրեքէ
յոչերբէքէն
է,
եւ
ոչ
դարձեալ
զգոլն
ունի
յինքեան,
այլ
ընդ
մէջ
երկաքանչիւրոց
ծայրիցն
է,
որ
զաւրութեամբ
կոչի,
որպէս
մանուկն,
որ
զաւրութեամբ
քերթող
ասի։
42
Արդ,
այսպիսիս
ոչ
ի
գոյիցն
է,
վասն
զի
ոչ
է
եւ
ոչ
ասի,
այլ
եւ
ոչ
յոչերբէքէ
յոչուրեքէն
է,
վասն
զի
զաւրութեամբ
ունի
զգոլ։
43
Արդ,
այսպիսիս
զերկոսեան
զտարակուսանսն
լուծանէ.
քանզի
է
ասել՝
եթէ
տարբերութիւնք
ի
սեռսն
ոչ
են
ներգործութեամբ,
այլ
զաւրութեամբ.
այս
ինքն
յորակութեան
կարաւղ
գոյ
տեսանել
զաւրութեամբ
զջերմ
եւ
զցուրտ.
քանզի
իք
ջերմ
եւ
ցուրտ,
այս
ինքն
ոմն
ցուրտ
զաւրութեամբ
եւ
ջերմ,
զոր
եւ
ի
վերայ
ձիթոյ
է
տեսանել.
քանզի
ձէթ
զաւրութեամբ
ունի
յինքեան
զջերմ
եւ
զցուրտ,
եւ
որչափ
ինչ
ժամանակս
ինքն
ըստ
ինքեան
մնայ՝
զաւրութեամբ
ասի
ունել
զջերմ
եւ
զցուրտ.
իսկ
եթէ
խառնի
յինչ,
փոփոխէ
զմին
ի
միւսն։
44
Քանզի
եթէ
խառնի
ընդ
վարդում,
փոփոխէ
զջերմ
ի
ցուրտ.
իսկ
եթէ
ընդ
կոչեցելումն
գնդածաղիկ
խառնեսցի,
յայնժամ
ի
ջերմն
փոխէ
զցուրտն։
45
Արդ
այսոցիկ
այսպէս
ելոց,
ցուցանի,
թէ
սեռ
զաւրութեամբ
ունի
զտարբերութիւն
յինքեան.
թէպէտ
եւ
հակակայք
միմեանց
գոն
տարբերութիւնքն։
46
Քանզի
գոյնն
սեռ
գոլով,
զաւրութեամբ
ունի
յինքեան
զընդդիմակսն,
այս
ինքն
զսեաւն
եւ
զսպիտակն,
իսկ
որակութիւն՝
զջերմ
եւ
զցուրտ,
իսկ
կենդանին՝
զբանականն
եւ
զանբանն։
47
Աստուստ
ունիմք,
եթէ
կարաւղ
գոն
ընդդիմակք
միմեանց
գոլով
տարբերութիւնք՝
զաւրութեամբ
տեսանիլ
ի
սեռսն.
որով
եւ
երկրորդ
տարակուսումն
լուծանի.
զի
թէ
տարբերութիւնքն
ի
սեռսն
զաւրութեամբ
գոն,
յայտ
է,
թէ
ոչ
են
յոչերբէքէն
յոչուրեքէն։
