Աշխարհացոյց

Յաստուածաշունչ գիրս ոչ գտանի կատարեալ գիտութիւն աշխարհաց որպիսութեանց, վասն որոյ հարկաւորիմք ձեռնարկել յարտաքինսն, որք զաշխարհագրութիւն յարմարեցին ՚ի ճանապարհորդութենէ եւ ՚ի նաւարկութենէ, եւ ստուգեցին յերկրաչափութենէ. եւ ինքն երկրաչափութիւն գտաւ յաստեղաբաշխութենէ։ Քանզի ուշ եդեալ խոկացին, թէ ո՛ր տեղիք երկրի ընդ որո՛վք իցեն կարդեալ յերկնային բոլորակին, եւ զմեծութիւնն տուընջեան եւ գիշերացն. եւ զոր ՚ի վերայ երկրի եւ զոր ՚ի ներքոյ երկրի՝ միշտ բերելով՝ յայտնեն եւ զբնակութիւնն մարդկան, ՚ի մէջաւրէական գծէն զդիրսն առնելով, ասպարիսական չափով. ՚ի նաւարկութենէ եւ ՚ի ճանապարհորդութենէ իմացեալ զկայանսն եւ զփոփոխեալսն, եւ զայլ՝ այլուր այլապէս երեւեալն։

Քանզի ՚ի վերայ Այրեցածին բերին կենդանատեսակքն, մտանեն եւ ծագեն. բայց փոքր Արջն գերիվերոյ կալով երկրի, ՚ի հիւսիսային կողմանն ասպարիսօք հինգհարիւր եւ երկու հինգերեկաւք. եւ անդէն զԹուլիս կղզի, որ մեկնէ զհիւսիսականացն անց եւ զծանուցելոյ երկրիս՝ զդրըստ լայնութեանն վաթսուն եւ երեք եւ եօթնեւտասն, որպէս միջօրէական շրջանակն երեքհարիւր վաթսուն եւ երեք բիւրօք, եւ վեց հազարեկիւք մասամբք հինգհարիւր չափուց ասպարիսաց մերձ շուրջունողութեամբ։ Իսկ հարաւայինն խոնարհի ՚ի սուզականն, եւ այլակերպ զայլս երեւեցուցանեն. որպէս Դիոդորոս Սամիացի ասէ զՀնդկաց, եթէ ՚ի Լիմիրիկոն նաւելով, ունելով զՏաւռոն միջներկնեայ, եւ զՊղաւդա ընդ մէջ Կեռեայ։ Իսկ յԱզանիա նաւելով առ Միջերկրականն, զԿանաբուս աստղ, որ է Իպպոս ՚ի նոցանէ երեւեալ. եւ ՚ի մէջ նոցա Ապռոտիկոն հնձական, եւ այլ բազում ինչ ասացեալ. մինչեւ Ցամաքեալ գօտին, բերելով ընդդէմ տիեզերականին, առ Եթովպացոց ճանապարհորդութեանն յԱկիսիմբայ աշխարհէն. եւ զՊռասոն ծայր ընդ ձմեռնային շաւղովն յաներեւակն եւ ՚ի սուզականն կոյս։

Քանզի յեօթն նահանգացն զառաջինն տուեալ է ըստ հարաւոյ միջօրեայ գծին. եւ զերեքն ՚ի նմանէ յԱրջն կոյս, այսպէս. երկրորդն ընդ Սիւնիս՝ ժամս ունելով երեքտասան եւ կէս. իսկ երրորդն ընդ Աղեքսանդրիա կիսաժամաւ յառաջ մատուցեալ, որպէս եւ ամենայնք. չորրորդ Ռոդոս՝ որ է միջին նահանգաց. եւ կարեւոր ՚ի համաչափութիւնս ըստ գնդական յայտնութեանցն. իսկ հինգերորդն՝ ընդ Հռոմ. վեցերորդն՝ ընդ Կոստանդնուպօլիս. եօթներորդն՝ ընդ Սկիւթիա, եւ ամենայն աշխարհ որ ըստ դոցին դասեցան։ Յորս նախ առնելի է զտիեզերաց ստորագրութիւն՝ նմանութեամբ գնդականաց պատկերին, եւ ապա ձեւել ըստ նորին նմանութեանն, երկրորդ գնդաւն աստեղականաւ, զմեծ կէս շրջանակին, ունելով հարիւր ութսուն բնակութեան մարդկան. եւ զվերաչափութիւնն առնելով ժամադիտակաւն, ՚ի ձեռն երեւեցելոց աստռոլաբոն եւ սկիւթռոն գործարանացն. բայց կարեւոր է դիոպտռայ առ ՚ի ցամաքաչափութիւն։ Իսկ Իպառքոս զքաղաքս ծովական չափով աւանդեաց, եւ զլուսնի պակասութիւն յԱռբիւլայ ութ ժամ աւանդեալ, ՚ի Կարքեդոն երկոտասան արժանաւորեալ։ Բայց Մառին տիւռեսացի յերկրական բոլորակէն ուղղեալ՝ որչափ կարէ ցուցանել ժամագիտակն, առնէ զտիեզերագրութիւն ըստ ճանապարհակցութեանն ընդ օդդ անցանելով, ՚ի ձեռն գործարանացն նկատելով զնշոյլս արեգական եւ լուսնի եւ աստեղաց, ըստ անցնիւր եօթն նահանգաց փոփոխման սահմանաց։

Եւ սահման է բան կարճառօտ յայտնիչ բնութեան ենթակայ իրացն, որ զիւրն ՚ի ներքս փակէ, եւ զայլոցն ՚ի բաց որոշէ։ Եւ չափն է մասն. եւ մասն ասի հինգ հարիւր ասպարէզ. եւ ասպարէզն հեռակցութիւն վտաւանի, եւ ըստ օդաչափութեանն հարիւր եօթն քայլ. եւ քայլն վեց ոտն, եւ ոտն վեշտասան մատն. եւ լինի ասպարէզն վեցհարիւր քառասուն եւ երեք ոտն միով պակաս։ Եւ մղոնն է եօթն ասպարէզ. իսկ Պարսիցն ասպարէզն է հարիւր քառասուն եւ չորս քայլ. եւ գետնաչափութեամբ՝ հազար քայլ. եւ հրասախն է երեք մղոն։ Եւ երկրաչափութեամբ, մասն է հինգ հարիւր ասպարէզ չորեքկուսի. որպէս զի լինել մասինն եօթանասուն եւ մի մղոն. եւ չորեակ եօթնեակ եւ քսան եւ ութեկ մի։

Արդ այսպէս չափեցին զերկիր եւ զծով, սկսեալ յԱյրեալ գօտւոյն, յորում ոչ ինչ բուսանի, արեգականն ընդ այն գնալոյ յեղանակէն ամարան՝ մինչեւ ՚ի ձմեռնայինն, եւ անդրէն վերադառնայ։ Վասն որոյ ասացին զարեգակն շատ փոքր քան զերկիր. քանզի վաթսուն եւ վեց մասն ասեն զարեգակն, զերկուս նահանգս ասելով զբովանդակութիւն արեգական, այսինքն օթեւանս քառասուն. յորմէ ըստ հեղման շողոյն նրբացելոյ բորբութեան՝ ասացին զայրեցական գոտւոյն, եւ աստի անտի նորա Ովկիանոս ընդմիջելով զնա ՚ի բնակութենէս եւ ՚ի հարաւային կիսագնդէն, զոր Ընդդէմ-երկիր կոչեցին բնակեցելոյ երկրիս. մեծութեամբ ոչ ըստ սմա՝ այլ ըստ հիւսիսային կիսագնդին, զոր կոչեն Գօսացեալ. քանզի նմա ասեն փոքրագոյն գծագրիլ, վասն անձուկ գոլոյ բոլորակին. եւ ընդդէմ նա, նմանապէս նորին ՚ի հարաւային եզրն, զոր կոչեն ցամաքեալ։ Եւ ոչ միայն զայրեցեալ գօտեաւն, այլ եւ զամենայն աշխարհաւ շուրջ ասեն բնակեալ. զոր եւ Կոստանդիանոս Անտիոքացի ՚ի Քրիստոնէական Տեղագրութեան, որ ասաց զտապանն յարեւելեան երկրէն առ մեզ անցեալ։ Բայց Պտղոմէոս՝ որոյ արք բազմաշրջութեամբ զամենայն երկիր չափեցին, ոչ ասացին զՈվկիանոս շուրջ լինել, այլ ՚ի մի կողմանէ անգեան հիւսիսային յարեւմտից, եւ ընդ հիւսիսի յարեւելս կոյս տարածել յերից մասանց մասն մի. եւ ընդ արեւմուտս ՚ի հարաւ կոյս՝ ՚ի չորից մասանց յերիս մասունս. եւ ՚ի նմանէ սկսեալ զանծանօթ երկրէ ասէ շրջապատեալ զբնակութիւն մարդկան. եւ զերից ծովուցն՝ զՀնդկացն եւ զՅունացն եւ զԿասբիցն որ է Վրկանի, բնակութիւն մարդկան ասէ լինել շուրջ զնոքօք. եւ ճշմարիտ է։ Քանզի զՅունականաւն եւ զԿասբիցն՝ եւ ՚ի մէնջ մարդիկ շուրջ անցին. նոյնպէս վարկանիմ եւ զՀնդկայինն. եւ ոչ որպէս արտաքինքն Դիոնեսիոս եւ Ապողոն եւ ընկերք իւրեանց ասեն, պարունակել Ովկիանոսի զամենայն։ Որում եւ Կոստանդին Անտիոքացի հանդիպի վիճել ընդ ընկերս իւր յաստուածային դրոց, յորմէ ոչ տեսաք հատումն ինչ բան բանի պատասխանելով. զի երկոքին գտանին յաստուածային գիրս, եզաբար եւ հոգնաբար ասացեալ, «Ժողովեսցին ջուրքդ ՚ի ժողով մի. եւ ՚ի ժողովս իւրեանցե, եւ թէ «Զժողովս ջուրցն կոչեաց ծովսե։

Իսկ յաղագս երկրի բնակելոյ մարդկան՝ երկայնութեամբ յարեւելից յարեւմուտս, վասն բարեխառնութեան. եւ ՚ի հարաւոյ եւ ՚ի հիւսիսոյ՝ անբնակ լինել, վասն սաստիկ ջերմոյ եւ սառնամանեաց։ Նոյնպէս վիճել յաստուածային գրոց բան առ բան պատասխանի, այսպիսի ինչ. ասէ Աստուած ցՅոբ, թէ «Խելամո՞ւտ «իցես լայնութեան առ ՚ի ներքոյ երկնից, ո՞րչափ իցէ. զինչ երկիր «իցէ յորում լոյսն ագանիցիե։ Իբրեւ տարակուսեալ զնա, յաղագս հարաւոյ անբնակին եւ հիւսիսոյ լերանց ճմեռնացելոցն, ընդ որով թագեալ կարծեմ զարեգակն. քանզի յառաջագոյն Սովփարայ Մինեցւոյ ասացեալ էր, թէ «Երկայն է չափ երկրիե որպէս զգիտակ բնակութեան մարդկան։ Իսկ ընդդէմ այդոցիկ պատասխանեցին յԵսայեայ, թէ «Հաստատեաց զերկիր բնակել ՚ի նմաե. եւ դարձեալ՝ թէ «Ոչ ՚ի զուր ինչ արար զնա, այլ ՚ի բնակութիւն ստեղծ զնաե։ Իսկ ընդդէմ դոցա պատասխանի Դաւթեայ. թէ «Զաշխարհ լրիւ իւրով դու հաստատեցեր, զհիւսիս եւ զհարաւե. եւ Սաղոմոն ասէ. «Տէր արար զշէնս եւ զանշէնս եւ զեզրս բնակեալսե. եւ այլդ նոյնպիսի։ Բայց հաւանեալ եմ զարանցն Պտլոմեայ, որք շուրջ եկին զայրեցեալ գօտեաւն, եւ զաղդսն շուրջ գրեցին ճշդիւ, եւ զսահմանս ճարակաց նոցա. չափել յԱկիսիմբայ եւ զԼուսնի լեառն, եւ անդր եւս անծանօթ երկիր. եւ շրջեալ առ անծանօթ երկրեաւ՝ յՈվկիանոսէ մինչեւ յՈվկիանոս, եւ զեւս առաւելն լռեցին. զոր ոչ կոխեաց ոտն մարդոյ. ըստ որում ասի ՚ի Յոբն, թէ «Ձգեաց զհիւսիսի զոչընչիւե. եւ թէ՝ «Հրաման պատեաց զերեսօք ջուրցե, այսինքն թէ Աստուծոյ հրամանն բաւական է ունել զեզեր ջրոյն անծանօթ ծովու՝ ոչ պիտոյացեալ երկրի, եւ զեզերս սպառուածի անծանօթ երկրի՝ ոչ պիտոյացեալ ջրոյ։ Բայց եթէ շուրջ զանծանօթ երկրեաւ ծով, եւ շուրջ զանծանօթ ծովով երկիր, մեք որպէս զանծանօթեալ լռեմք. եւ գրեմք միայն զոր ետես ակն եւ կոխեաց ոտն մարդոյ. եւ զառաւելսն հրամանին Աստուծոյ վարկանիմք հաւատովք. որպէս ՚ի վերայ երկրի զոր տեսանեմք, նոյնպէս եւ ՚ի ներքոյ երկրի, ըստ Յոբայ, եթէ «Զերկիր ՚ի վերայ ոչընչի հաստատեացե. զոր եւ Լուսաւորիչն հաստատէ, ՚ի վերայ ոչընչի կառուցեալ զերկիր. եւ զբան Սաղմոսին որ ասէ, «Ի վերայ ծովու հիմունս արկ նմա, եւ ՚ի վերայ գետոց պատրաստեաց զնաե, վարկանիմք ծակիլ ՚ի միմեանս ծովուցդ, ընդ սրբոյն Բարսղի. եւ ընդ ամենայն հիմունս երկրի ջուրց ունել, ըստ այնմ թէ «Խորք որպէս զգեստ վերարկու է նորաե։ Եւ որպէս Աստուածաբանն ասէ, «Խորշք ծովայինք ընդ երկիր եւ ընդ միմեանս միաւորեալքե։

Արդ սկսցուք ըստ Պապայ Աղեքսանդրացոյ երկրադրութեան, որ ըստ ինքնագիր բոլորակին Կղաւդեայ Պտղոմեայ տիեզերագրութեանցն չափուց. զոր սկսեալ յԱյրեալ գօտւոյն, կրկնակի ՚ի հիւսիսի եւ ՚ի հարաւ. եւ Այրեալ գօտին սկսանի յանծանօթ յերկրէ Սինէացոց, անցանելով ըստ հիւսիսոյ Սատիրացւոց ծայրին. եւ ՚ի նորին կղզեաց անցանելով ընդ Տապռապիոյ կղզւոյն ստորոտն, եւ անցանէ ընդ Կալոսի լիճ եւ Ասապուս գետոյ ակունք. եւ ընդ Պիղեալ լեառն եւ ընդ Նեղոսի գետով վտակս եւ ընդ Եթովպիայս, ըստ հարաւոյ կողմանէ, եւ Թէոքիմա լերինն որ կոչի Աստուածոց աթոռք, ընդ Իւքիս լեառն՝ ընդ Ձկնակեր Եթովպացիս, յանծանօթ երկիր։ Եւ յաղագս Ովկիանոսի՝ որպէս յառաջագոյն ասացի, է զկողմամբ Զեփիռոս հողմոյ. սկսանի ՚ի քսան եւ մի մասնէ լայնութեան առ Ձկնակեր Եթովպացւովք, եւ առ լերամբքն՝ որ Թէաքիմայն անուանեն, եւ պատէ զարեւմուտս մինչ ՚ի սպառ լայնութեամբ չափոյ. եւ դառնայ ընդ հիւսիսի՝ յարեւելս կոյս, մինչեւ վաթսուն մասն երկայնութեան. որ է հանդէպ Կարկինիտէն ծոցոյն Պոնտոսի, առ Քեռսոնիւ, կշիռ Տիոս քաղաքի՝ Անոռիատ աշխարհի, եւ Հեռապօլսի՝ Սալուտառիս Փռիգացոց, եւ Դեդաղա տեղւոյ, որ կայ առ եզր ծովուն Լիբոյ, արդակմար է, որ է Եգիպտոս։

Արդ որպէս ասացաք ցվաթսուն մասն Ովկիանոս եկեալ դադարէ, եւ ՚ի նմանէ յառաջ առնու յԱնծանօթ երկիր, եւ պատէ զմնացեալ մասունս հիւսիսոյ եւ զարեւելս եւ զհարաւ, եւ քսան մասն յարեւմտից, մինչեւ ցնոյն Ովկիանոս. իսկ արտաքոյ այսր չէ ուրուք տեսեալ. վասն որոյ Անծանօթ կոչի երկիր եւ Ովկիանոս. եւ է յՈվկիանոս ծանօթ նաւագնացութեան կղզիք վեց ըստ հարաւոյ, որ Երանելեաց կղզիք կոչին. հանդէպ մտիցդ եւ նոցա՝ ըստ արեւմտից՝ վեց կղզի. եւ կան կղզիքս այս հանդէպ ներքսադոյն Լիբիայ. եւ դոցա ՚ի հիւսիսեան՝ չորս կղզիք։

Եւ գետք որ մտանեն յարեւմտեան Ովկիանոս են այսք. Միսիթլոս, որ գայ ՚ի Թէոքիմ լեռնէ. եւ Նիկաս՝ որ գայ ՚ի Սպիտակ Եթէովպացոց. եւ Ստաքիռ՝ որ գայ ՚ի Ռիւսիտառիա լեռնէ, առնէ լիճ մի եւ ապա ելանէ եւ մտանէ ՚ի ծով. եւ Դառդոս, որ ՚ի վեց գետոյ եւ լճից միացեալ մտանէ ՚ի Մեծն կոչեցեալ Նաւահանգիստ. եւ Մասաս եւ Ովփսիս եւ Կուսարիուս եւ Սաղաթոս, որք գան ՚ի Մանդռոն լեռնէ, եւ Սեբոս մեծ գետ։ Եւ ՚ի Մեծ Ատլաս, մինչեւ ՚ի Փոքր Ատլաս մտանեն գետքս այս. նախ՝ Սագաս, ապա Ագնոս, Փուդդիուռ, Սանաս, Կուսաս. իսկ ընդ Փոքր Ատլաս եւ ընդ Տինգին քաղաք, մտանեն գետք Լիոս, Սուբուռ, Լիկբս, Զիզաս, Կատնդի. առ որ (միջոցն) կոչի Սեփտէ, որ է եւթնեկ. զի եօթն մղոն ունի լայնութիւն տեղոյն, որ գետաբար մտանէ յՈվկիանոսէ յԻբիռիկոն պեղագոս՝ որ է սկիզբն Յունաց ծովուն, որ է հանդէպ յարեւմուտս կոյս Սագադիոն կղզի Ովկիանոսի։ Այն նեղուց բաժանէ ընդ Տիւգինի եւ ընդ Սպանիա աշխարհն։

Իսկ Ովկիանոս երթեալ ընդ հիւսիսի, դառնայ ընդ արեւելս, եւ առնէ կղզիս մեծս երկու, որ կոչին Վիռնիա եւ Ալւիոն, եւ կոչին Բերիտանացոց աշխարհ։ Եւ Թուլիս կղզի՝ որոյ հասարակն արտաքոյ չափուց անծանօթ երկիր համարեալ է, եւ որ զնմանէ զրոյցք, անհավատալիք։ Ունի եւ կղզի մի այլ հանդէպ սահմանի Սարմատայ եւ Գերմանեայ, որ Սկանդէ կոչի. յորում Գուդք լեալ են, եւ այլ ազգք բազումք. եւ քան զայս կղզիս այլ նաւագնացութիւն ոչ կայ, եւ ոչ հասեալ է մարդոյ ուրեք, եւ վասն այնորիկ կոչի Անծանօթ ծով։

Եւ ծովք են երեք մեծք, զորովք երկիր շուրջէ. առաջին Հնդկացն՝ որ ասի Կարմիր ծով, որոյ երկայնութիւն՝ մասունք հարիւր երեքտասան. յորոյ ծոցոյ ելանէ Պարսայ եւ Արաբացոց ծովքն. թէ ՚ի հիւսիսի յարեւմտից կոյս՝ Պարսայն, սակաւ ինչ իբրեւ զաղիւսակ. եւ Արաբացւոցն՝ ազխոյդ նման. եւ սահմանեալ ՚ի հարաւոյ անբնակ եւ անծանօթ երկրաւ. իսկ յարեւելից՝ Սինէացւոց աշխարհաւն, եւ ՚ի հիւսիսոյ Հնդկօք, եւ Կրման եւ Պարսկական եւ Արաբացւոց աշխարհօք. իսկ յարեւմտից կողմանէ՝ Եգիպտացւոց եւ Եթէովպացւոց աշխարհօք, որք են ՚ի Լիբիոյ բաժնի։

Երկրորդ ծով՝ Յունացն, որ ծնանի յՈվկիանոսէ, ՚ի վեցերորդ մասին երկայնութեան, եւ երեսուն եւ վեց մասին լայնութեան, զոր տեղի Սեփտ կոչեն, որ է Եւթնեկ. զի եօթն մղոն ունի լայնութիւն տեղւոյն, յորում ըստ մտիցն Գատիռոն կղզի յՈվկիանոս է. բայց առաւել լայնացեալ ՚ի հիւսիսի եւ ՚ի հարաւ՝ ձգի մինչեւ յԱսորիս՝ մասունս երեսուն. եւ սահմանեալ է յարեւելից կողմանէ Ասորւոց եւ Փիւնիկեցւոց աշխարհօք։ Իսկ յարեւելից հարաւու՝ Հրէաստանիւ մինչեւ յԵգիպտոս. իսկ յարեւելից հիւսիսոյ՝ Կիլիկիոյ եւ Սաւրիոյ եւ Պանփիլայ եւ Լիկիա եւ Կառիա եւ Միւսիա, եւ Ելիսպոնտոս եւ Բիւթանիա՝ մինչեւ ցՔաղկեդոն, յորմէ ծոցոյ ելանէ Պոնտոսի ծովն, եւ ձգի մինչեւ յԵգիպտացւոց աշխարհն, մասունս ութեւտասան. իսկ ՚ի հիւսիսոյ կողմանէ Եւռոպիա սահմանէ մինչեւ ցՍեփտէ. իսկ ՚ի հարաւոյ կողմանէ Լիբիա սահմանէ մինչեւ ցնոյն Սեփտէ։

Երրորդ ծով՝ Վրկանին է, որ կոչի Կասբից. եւ ձգի երկայնութիւն նորա ՚ի բերանոյ Երասխայ եւ ՚ի Կուր գետոյ մինչեւ ցՊաւլիտիմիտոս գետոյ որ թարգմանի բազմապատիկ, մասունս քսանեւերեք. եւ սահմանէ յարեւմտից՝ աշխարհօք. եւ յարեւմտից հիւսիսոյ՝ Աղուանիք առ Կեսիոս գետով, ապա մուտք Գեռաս եւ Սոնդաս եւ Ալանդաս եւ Ոդոն գետովք հոմանուն ազգաց, որ ՚ի Կաւկասայ ելանեն եւ մտանեն ՚ի ծով եւ են ազգքն այն հոմանուն չորիւք գետովքն ՚ի Սկիւթիայ համար, որ են Ապխտարք։ Իսկ ՚ի հիւսիսոյ կողմանէ սահմանի Սկիւթացւոց աշխարհաւն, առ մուտս Տառայ գետոյ, զոր կարծեմ Եմաթ է, եւ Ռիմոսի եւ Դեքսի եւ Իաքսարտեայ գետոց։ Իսկ յարեւելից կողմանէ սահմանի ազգաւն որ կոչի Անարիական Նոմբաս առ մտիւքն Յոստոս գետոյ, եւ գաւառն կոչի Սագառուկէ, եւ մտիւք գետոյն որ կոչի Պոլիտիմիտէս՝ զոր նախն ասացաք, որ ելանէ յԱւգսիա լեռնէ, առ որովք Սիանի գաւառ. եւ մուտք Ոքսոս գետոյ. առ որովք Ռուբիու ազդ. եւ քաղաքք երեք, մին կոչի Ասպաղովտա, եւ միւսն Ոքսիա, եւ միւսն Դիւաբա։ Եւ յարեւելից հարաւոյ սահմանի Դէոքսիա ազգաւ. առ որով գետն Մառգիւ ՚ի Մարդանի աշխարհի. որ ինձ թուի՝ Մրւ եւ Մրվռոտ լինել. եւ Աստաւանի ազգ, եւ Մաքսիռա գետ եւ հոմանուն գաւառ, մինչեւ ցՔռինդաս գետ, որք են Վրկանի աշխարհ. առ որով ձգի երկրորդ Ագռոն լեառն։ Իսկ ըստ հարաւոյ սահմանի Մեդաց աշխարհաւն, որ են Մարք, առեալ ՚ի նոյն Քռնդաս գետոյ. եւ յարեւմուտս կոյս ազգաւն՝ որ կոչի Անարական Մարք. եւ մտովք գետոյն որ կոչի Սառառովր, յորում Դերպիկէս գաւառ, զոր կարծեմ Դիլումս. եւ Գեղաւք՝ յորում մուտք գետոյն որ ասի Ոմդաս, մինչեւ ցմուտս գետոյն որ ասի Կուդոս, եւ Կադշաւք, յորում Գաբառու-Բագինք, մինչեւ ՚ի մուտս գետոյն որ կոչի Կամբիսեւս։ Եւ են ըստ արեւմտից երկու կղզիք որ կոչին Դովդէիսք, եւ միւս կղզի յարեւելից որ կոչի Սաղկա։

Նոյնպէս եւ զերկիր բաժանեալ յերիս, յԵւրոպէ, ՚ի Լիբիա, յԱսիա։ Եւ ունի զարեւմտական կողմն՝ Եւրոպէ. եւ զհիւսիսայինն մինչեւ ցՏայանիս գետ, որ ՚ի Ռիա լեռնէ ելանէ եւ գայ մտանէ ՚ի Միովտին ծով, Եւրոպիայ է մասն։ Իսկ Լիբիա՝ զհարաւայինն, մինչեւ ցԿարմիր ծովն. եւ ՚ի Կարմիր ծովէ եւ յԱնթիդոն քաղաքէ որ կայ ՚ի մէջ քաղաքացն Ռինկորուրայ եւ Գազայ՝ եզեր Փիւնիկեցոց ծոցուն, որ ընդ մէջ ծովուն հատանելով անցանէ ընդ կղզիս՝ մինչ ցՏենոդոս ՚ի Քաղկեդոն Բիւթանացւոց, մինչ ՚ի Տաւնաւիս գետ։ Իսկ յարեւելս կոյս՝ զհարաւ եւ զհիւսիսի եւ զմէջն՝ Ասիա ունի մինչեւ ցԱնծանօթ երկիր. վասն որոյ մեծագոյն է քան զայլ հատածսն. եւ սա է առաջին բաժին աշխարհի. եւ զի Լիբիա մեծագոյն է սահմանօք քան զԵւրոպիա, սա երկրորդ է Ասիայ, եւ երրորդ Եւրոպիա։ Ինձ թուի Սեմայ, Քամայ, եւ Յաբեթի։

Եւ յաղագս միջոցի աշխարհի բնակութեան մարդկան, Պտղոմէոս ասէ զԵրջանիկն Արաբիա՝ առ հարաւային եզեր Պարսայ ծովուն, որ Ձկնակերաց ծոցն կոչի. բայց ոչ հաւանիմ. քանզի աւետարանն ծագ երկրի կոչէ զԵրջանիկն Արաբիա, ուստի եկն դշխոյն Սաբայ, կամ Եթովպացւոց՝ յաղագս մերձաւորութեան անձուկ անցիցն. եւ մէջ լսի Երուսաղեմ, որ միաչափ հեռակցութիւն ունի ՚ի ծայրից եւ յեզերաց երկրէ զոր Տէրն ասէ. եւ Դաւիթ ասէ, «Արար փրկութիւն ՚ի մէջ երկրիե։ Եւ Եւսեբ մեկնելով ասէ, Ոչ վասն Հրէիցն, այլ զի ՚ի մէջ է Երուսաղէմ ազգաց ընտրելոց, խաչեցաւ Տէրն, զի ամենայն ազգաց է տէր. ըստ որում ասէ, «Աստուած թագաւոր յառաջ քան զյաւիտեանսե։ Արդ է ճշմարիտ. Երուսաղէմ մէջ ամենայնի. թէպէտ ըստ չափուցն Պտղոմեայ երկայն տարածէ յարեւելս կոյս. այլ զերկուս չափսն ՚ի մի դնելով՝ նկարագրեսցուք. զի այսպէս եւ հարաւայինն ութ աւելի գայ ըստ Պտղոմեայ. մեք զերկայնութեան չափն վաթսուն ամբողջ պահեսցուք. զի նեղ է բնակութեամբ, եւ երեքհարիւր ութսուն եւ մի. նոյն եւ անդր զհարիւր կրկնեսցուք, եւ լինի յիսուն ? նոյնգունակ եւ ըստ հարաւային կողմանն յայրեցայ գօտւոյն, զութն ՚ի չորս, եւ բերէ ստուգապէս զնմանութիւն պտղոմական երկրագրութեան։

Եւ արդ որովհետեւ բովանդակեցաք զհասարակախօսութիւնս, սկսանիմք պատմել զառանձնութիւն նոցա ըստ դրից Պապայ Աղէքսանդրացւոյ. սկսեալ յարեւմտից յՈվկիանոսէ յառաջին մասնէ երկայնութեան, ՚ի Սպանիայ, ՚ի Ծայրէն որ կոչի Յեռոն, այսինքն մեծ եւ հրաշալի. որ ծայրն ՚ի ներքս գայ ՚ի յՈվկիանոս, առաւել քան զայլ երկիր. մասունս երիս, որ լինի ասպարէզք հազար հինգհարիւր յիսուն. որպէս եւ է իսկ ՚ի ներքոյ ստորագրալ։