ՄԵՆԱՍՏԱՆ ՈՒՇԻ ԳԵՂՋ

408. Այս մենաստան յարեւմտից գեղջն Ուշւոյ իբրքառորդ մի ժամու ի վերայ բարձրաւանդակ բլրակաձվայրի՝ յստորոտի անդ Արագած լերին հեռի ի Կարբւոյ յարեւմտից նորա աւելի քան զկէս ժամ: Կառուցաւ սա յառաջն ի սրբոյն Մեսրովպայ մեծ վարդապետէ յանուն սրբոյն Սարգսի զօրավարի, զորոյ զնշխարսն բերեալ նորին մեծ վարդապետի ի Պարսից ի Հայաստան՝ ամփոփեաց աստէն: Եւ արար զտեղին վանք միաբանակեցաց ի սկզբան Ե–րդ դարու, որպէս աւանդի Յայսմաւուրս յ31 յունվարի կոչի Ուշւոյ Սուրբ Սարգիս:

Պարսպապատ է այս մենաստան է պարիսպ նորա երկար քառանկիւնի ի հիւսիսոյ ընդ հարաւ՝ կառուցեալ ի հասարակ քարանց: Ի միջին տեղւոջ պարսպի են տաճարքն՝ եկեղեցիք երեք կիցք իրերաց: Հիւսիսայինն փոքր ի հին աւուրց ունի փոքրիկ դուռն մի յարեւմտից: Եւ գտաւ թէպէտ արձանագիր ինչ ի վիմին եղելոյ ի վերայ դրանն, այլ գոլով կարի հնացեալ՝ մնաց անվերծանելի: Միջին տաճարն միջակ մեծութեամբ առանց սեան՝ ունէր կաթուղիկէ վայելչաձեւ, այլ յամին 1827 անկաւ կործանեցաւ յերկրաշարժութենէ, որպէս կաթուղիկէն, նոյնպէս տանիքն հանդերձ արեւմտեան որմովն բոլորովիմբ: Եւ աւանդեն ականատեսքն, թէ գերեզման սրբոյն Սարգսի էր յայսմիկ տաճարի այժմ ծածկեալ ընդ փլուածովքն կայ յանյայտութեան: Կամարայարկն միակ սեղանոյ այսր տաճարի հանդերձ արեւելեան որմովն գտանի ի կանգուն: Երրորդ տաճարն՝ այն է գաւիթն միջին տաճարի կառուցեալ ի հարաւոյ նորա անմիջապէս կից ընդ այն ի վերայ չորից միաստանի սեանց վայելչաձկամարակապ: Ի կամարաց սորին ի տանեացն խախտեալ աւերեալ կան կիսով չափ: Ի վերայ հարաւային դրան միջին տաճարի, որ ընդ գաւթաւս, դնի այս թերի մնացեալ արձանագիր.

«Թվ. ՉՀԸ (1329) կամաւ անմահին Աստուծոյ ողորմութեամբ պարոն Քրդին, խու՛՛»:

Ի ներքուստ յորմն հարաւային այսր գաւթի դնի այս արձանագիր.

«Թվ. ՉՀԸ [1329], կամաւ անմահին Աստուծոյ ողորմութեամբ պարոն Քուրդին Խուտ–Խաթունին, ես՝ Հոռոմ էրէց, որդի Մաւր Համայ ամուսին իմ Ուլու–Խաթուն, միաբանեցաք սուրբ զաւրայվարիս՝ տուաք մեր հազար մանին այգին... »:

Իսկ արձանագիր շինութեան այսր տաճարայարկի գտանի ի վերայ արեւմտեան միակ դրան սորին արտաքուստ ի միակ վէմն մեծ յայս օրինակ.

«Աստուծոյ ողորմութեամբն, սուրբ Սարգսի զաւրավարիս աւգնութեամբն, աշխարհայկալութեանն այլ ղանացն, տէրութեան տեղւոյս աւագ Սարգսի շինեցաւ հատած մեծ տաճարս Աստուծոյ ի կանգնումն խախտեալ եկեղեցւոյս՝ զոր էր շարժեալ ի հիմանց, ի տէր Յոհանիսէ ի հալալ ընչից իւրոց, որում ողորմեսցի նմա Քրիստոս, տացէ ի լուսեղէն յարկացն հոգոյ նորայ: Եւ տէր Համազաս... որք աշխատեալք են ի սմա, զհամայն միայբանք սուրբ ուխտիս յիշեցէ՛ք ի Տէր: Ի թուիս ՉԺԳ (1264)»:

Կացարանք հոգեւորական ուխտի սորին իսպառ յաւերութեան կան. գտանի ի մէջ պարսպի մենաստանիս ի հարաւոյ գաւթին բնական քարայր մի:

Յիշատակին ի գիրս քանի առաջնորդք այսր մենաստանի: Ոսկան վարդապետ, որ եպիսկոպոս, որ եկաց աստ աշակերտօքն իւրովք յամի իբր 1654 պարսպեաց զայս տեղի շինեաց զտունս բնակութեան: Բարսեղ վարդապետ յամի 1443, ըստ յիշատակարանի Աւետարանին նուիրելոյ յայս մենաստան: Միքայէլ եպիսկոպոս ի Քանաքեռ գեղջէ յաւուրս Փիլիպպոս կաթուղիկոսի Հաղբակեցւոյ:

409. Ուշի գիւղ մերձ յայս մենաստան յարեւելից՝ բնակեալ այժմ յայլազգի մահմէտականաց՝ տունք 29: Եկեղեցի գեղջս ի հնոց ի սրբատաշ քարանց կայ աւերակ միայն մասն ինչ որմոյ նորա կայ ի կանգուն: