ՀԱՄԱՌՈՏ ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՏԵՂԵԿԱՏՈՒ ՑՈՒՑԱԿ

1. Երեւանի պատմության հիմնական տարեթվերը (1500-1800 թթ. )

1502 թ. — Պարսկաստանի Շահ-Իսմայիլը գրավում է Երեւանը։

1514 թ. — Սուլթան Սելիմը գրավում է Երեւանը։

1534 թ. — Սողթան Սուլեյմանը գրավում է Երեւանը։

1555 թ. — Սուլթան Սուլեյմանը գրավում է Երեւանը։ Թուրքիայի եւ Պարսկաստանի միջեւ կնքվում է հաշտության պայմանագիր, ըստ որի երկու պետությունների միջեւ սահմանային գիծն անցնում էր Հայկական Պար, Կոտուրի եւ Զագրոշի լեռնաշղթաներով։

1579-1580 թթ. — Թուրքական զորավոր Մուստաֆա Լալա փաշան գրավում է Երեւանը։

1580-1581 թթ. — Երեւանում բռնկվում է սով։

1581 թ. — Դեկտեմբերի 9-12-ը Երեւանում եղել է անգլիացի վաճառական ճանապարհորդ Ջոն Նյուբերին՝ Թավրիզից Թոքատ գնալիս։

1581-1582 թթ. — Թուրքական զորավար Ֆահրադ փաշան գրավում է Երեւանը։

1582-1583 թթ. — Թուրքական Ֆահրադ փաշան կառուցել է տալիս Երեւանի՝ մինչեւ XIX դ. վերջերը պահպանված բերդը։

1590 թ. — Ժամանակավոր հաշտություն է կնքվում Շահ-Աբաս I-ի եւ թուրքական Ֆահրադ փաշայի միջեւ։

1604 թ. —Օգոստոս, Շահ-Աբաս I-ը գրավում է Երեւանը։ Աշուն, թուրքական Ջղալօղլի Սինան փաշայի արշավանքը դեպի Երեւան։

Աշուն, Շահ-Աբաս I-ի հրամանով Արարատյան երկրից եւ շրջակայքի գավառներից տասնյակ հազարավոր հայ բնակիչներ են բռնագաղթեցվում դեպի Պարսկաստանի խորքերը։

1605 թ. — Ժամանակավոր հաշտություն է կնքվում պարսիկների եւ թուրքերի միջեւ։

1605-1607 թթ. — Ջալալիներն ասպատակություններ են կատարում Հայաստանում եւ հարեւան երկրներում։

1606-1609 թթ. — Հայաստանում եւ հարեւան շրջաններում բռնկվել է ահռելի սով, որը խլել է մարդկային բազմաթիվ զոհեր։

1616-1617 թթ. — Օքուզ Ահմադի ու Խալիլ փաշայի արշավանքը եւ Երեւանի պաշարումը երկուս ու կես ամիս տեւողությամբ։

1620-ական թթ. սկիզբ — Մովսես Սյունեցի վարդապետը (հետագայում՝ հայոց կաթողիկոս ) Երեւանում կառուցում է ս. Անանիա վանքը եւ դրան կից Սյունիքի Մեծ Անապատի բարձրագույն դպրոցի օրինակով հիմնում ուսումնարան։

1630-ական թթ. առաջին կես. — Երեւանում եղել է Եվրոպական ճանապարհորդ Ադամ Օլեարին։

1635 թ. — Թուրքական սուլթան Մուրադ Դ-ն գրավում է Երեւանը։

1636 թ. — Պարսկաստանի Շահ-Սեֆին գրավում է Երեւանը

1639 թ. — Մայիսի 17, Իրաքի սահմանագլխին գտնվող Զեհաբ կամ Զոհաբ գյուղի մոտ Թուրքիայի եւ Պարսկաստանի միջեւ կնքվում է հաշտության պայմանագիր, որով ավարտվում են թուրք-պարսկական երկարատեւ պատերազմները. դրանք նորից բռնկվեցին 1639 թ. հաշտության դաշինքից 80 տարի անց՝ XVIII դարի 20-ական թվականների սկզբներին։

1642 թ. — Երեւանում երեւացել է մորեխ։

1652-1653 թթ. — Մոծակ մականունով Խոջա Գրիգորը Գետառից խմելու ջուր է բերում Կաթողիկե եկեղեցու բակը եւ դրա շրջակայքի թաղամասերը։

1655 թ. —1604 թվականին Պարսկաստան քշված երեւանցիներին Շահ-Աբաս II-ի հրամանով Սպահանից հանում են եւ բնակեցնում քաղաքից դուրս՝ Նոր Ջուղա թաղամասի մոտակայքում։ Երեւանում եղել է ֆրանսիացի ճանապարհորդ Տավերնիեն։

1659-1663 թթ. — Պարսկաստան բռնագաղթեցված երեւանցիները Սպահանի մոտ, իրենց Նոր Երեւան թաղում կառուցում են ս. Ամենափրկիչ հոյակապ եկեղեցին։

1664 թ. — Կառուցում են Գետառի՝ մինչեւ այժմ կանգուն կամուրջը՝ քաղաքի հյուսիսային կողմում։

1673 թ. — Երեւանում եղել է ֆրանսիացի վաճառական-ճանապարհորդ Ժ. Շարդենը։

1679 թ. — Հունիսի 4, Երեւանում եւ շրջակայքում տեղի է ունենում աղետաբեր երկրաշարժ, որի հետեւանքով քաղաքը մեծապես ավերվում է ու վերածվում փլատակների։

1681 թ. — Երեւանում բռնկվում է սով։

1692 թ. — Երեւանում երեւացել է մորեխ։

1713 թ. — Երեւանում երեւացել է մորեխ, որը մեծ վնաս է պատճառել քաղաքի այգիներին ու ցանքսերին։

Երեւանում բռնկվել է սով։

1722 թ. — Թուրքիան պատերազմ է սկսում Պարսկաստանի դեմ։ Սկսվում է Պետրոս I-ի պարսկական արշավանքը։

1724 թ. — Երեւանի հերոսական պաշտպանությունը թուրքական զավթիչներից։

Եղվարդի դաշտում տեղի է ունենում ճակատամարտ Յալղուզ Հասանի ու Ղոչ Ալիի գլխավորած թուրքական ջոկատի եւ Երեւանի Միհրալի-խանի զորքերի միջեւ։

Հունիսի 7, ամբողջ օրը տեւած այրունահեղ ճակատամարտից հետո թուրքական ստվարաթիվ բանակին հաջողվում է կոտրել քաղաքի հայ հերոս պաշտպանների դիմադրությունը եւ գրավել Երեւանը։

1729 թ. — Փետրվարի 13, Ռեշտ քաղաքում Ռուսաստանի եւ Պարսկաստանի միջեւ կնքվում է առեւտրական պայմանագիր, որը մեծ նշանակություն է ունեցել նաեւ Երեւանի համար։

1735 թ. — Տեղի է ունենում Եղվարդի ճակատամարտը, որտեղ Թահմազ-Ղուլի խանը թուրքերի նկատմամբ տանում է փայլուն հաղթանակ։

Սեպտեմբերի 22, Թահմազ-Ղուլի խանը (հետագայում՝ Պարսից շահ Նադիր-շահ անունով) գրավում է Երեւանը։

1760 թ. — Հուսեին-Ալի խանը կառուցում է Գյոյ-ջամին։

1765 թ. — Վրաց Հերակլ II թագավորի արշավանքը դեպի Երեւան։

1769 թ. — Վրաց Հերակլ II թագավորի արշավանքը դեպի Երեւան։

1779 թ. — Վրաց Հերակլ II թագավորի արշավանքը դեպի Երեւան եւ Երեւանի խանության ավերումը։

1793 թ. — Տեր-Գրիգորյան եղբայրները Գետառից ագուգաներով խմելու ջուր են բերում Կոնդի ս. Հովհաննես եկեղեցու բակը եւ այդտեղից բաշխում շրջակայքի թաղերին։

1795 թ. — Աղա-Մամեդ խանը արշավում է դեպի Անդրկովկաս եւ ավերում երկիրը։

1796 թ. — Ռուսական զորքի արշավանքը դեպի Անդրկովկաս։

Եկատերինա II-ին փոխարինած Պավել I-ի հրամանով նոյեմբերին դադարեցվում է Պարսկաստանի հետ սկսված այդ պատերազմը։

1798 թ. — Կառուցվել է Երեւանի խաների՝ մինչեւ XIX դ. վերջերը պահպանված պալատը։

2. Երեւանի բեյլերբեյները (պարսկական խաներն ու թուրքական փաշաները)
Մինչ կիսանկախության շրջան

Ռեւան խան, նշանակված Շահ-իսմայիլի կողմից ..... XVI դարի սկիզբ

Յաղուբ-բեկ .... հիշատակված 1557 թվականին

Շահ-ղուլի խան . . — » — 558 թվականին

Թոխմախ Մահմուդ խան . . . 1575-1583 թթ.

Ջղալօղլի Յուսուֆ փաշա . . . 1580-ական թվականներ

Խդըր կամ Խզըր բեյլերբեյ .... 1590-ական թվականների վերջեր

Շերիֆ Մահմադ փաշա . . . XVII դ. սկիզբ

Ամիրգունա-խան .... 1604-1625 թթ.

Աբաս-Ղուլի խան, Ամիրգունա-խանի որդին .... 1620-ական թվականների երկրորդ կես

Թահմազ-Ղուլի խան, Ամիրգունա-խանի որդին .... 1620-ական թթ. վերջեր եւ 30-ական թթ. առաջին կես

Մուրթուզա փաշա ..... 1630-ական թթ. կես

Քյալբ-Ալի խան .... 1636-1639 թթ.

Ջաղաթա-Քյոթուկ, Մահմուդ խան … 1630-ական թվականների վերջ եւ 40-ական թվականներ։

Խոսրով խան, հավատափոխ վրացի ..... 1648-1653 թթ. Մահմադ-Ղուլի խան .... 1654-1655 թթ.

Նաջաֆ-Ղուլի Մահմեդ խան (Փլավթյոքան) .... 1656-1657 թթ.

Ղազախ-խան, Նաջաֆ-Ղուլի որդին . . . հիշատակվում է 1657 թվականին

Աբսա-խան, Ամիրգունա խանի ծերունի որդին .... հիշատակվում է 1663 թվականին

Աբաս-Ղուլի . . . հիշատակվում է 1669 թվականին

Սաֆի խան, ազգով լեզգի ..... հիշատակված 1669 թվականին

Սարուխան, խանի տեղապահ հիշատակված 1669 թվականին

Սեֆի-Ղուլի խան, Ատրպատականի կուսակալ Ռոստոմ խանի որդին .... 1670-1678 թթ.

Չալ-խան, հավատափոխ վրացի .... 1679 —1688

Մուրթուզա-Ղուլի խան, Նախիջեւանի խանի որդին .... 1688-1690 թթ.

Մահմադ-Ղուլի խան . . . 1690-1693 թթ.

Ֆարզալի խան, Ամիրգունա խանի թոռը ..... հիշատակվում է 1700 թ.

Զոհրա-խան .... XVIII դ. սկիզբ

Ալլահ–Ղուլի խան .... հիշատակվում է 1709 թվականին

Մեհրալի խան ..... 1719-1724 թթ.

Ռաջափ փաշա. . . . . 1725-1727 թթ. ?

Իբրահիմ փաշա ..... 1727 թ. ?

Մուստաֆա փաշա ..... հիշատակվում է 1728 թվականին

Դեֆդերդար-Ալի փաշա .... հիշատակվում է 1734 թվականին

Հաջի-Հուսեին փաշա Տերենտացի .... հիշատակված 1735 թվականին

Կիսանկախության շրջան

Հասան-Ալի խան (Ղաջար) ..... հիշատակվում է 1735 թվականին

Մահմադ–Ղուլի Մուսաբեկյան (Սյունեցի) .... ժամանակը անորոշ

Փիր-Մահմադ խան ..... ժամանակը անորոշ

Խլիլ-խան Յոզբեկ . . . . . 1750-ական թթ. սկիզբ

Հուսեին-Ալի-խան .... 1762-1783

Ղուլամ-Ալի խան ..... 1780-ական թվականների երկրորդ կես

Մահմադ խան .... 1780-ական թթ. վերջեր

Ալի-Ղուլի խան .... հիշատակվում է 1794 թվականին

Մահմադ խան (երկրորդ անգամ) .... 1796 —1801 թթ.