Մեկնութիւն քերականի

[ԲԱՆ]

«Լծորդութիւն է կարգաւոր խոնարհութիւնք բայից»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Լծորդութիւնս խառնուած է բայի. յորժամ կարգաւ խոնարհեցուցանես զլծորդ գրեարն, կարի աւգնէ քեզ` ի ստուգաբանութիւն զբայսն խառնելով:

Եւ լծորդք ասին, զոր աւրինակ` յորժամ որ ելանէ մէկ եզն ի լծէն, նա մէկ մի այլ դնեն ի լուծն, որ բառնալ կարէ: Այսպէս, յորժամ պէն չկարէ հերկել զբանն եւ զսերմն պտղոյ մեկնութեանն յայտ բերել` դնես զբենն կամ զկենն, նո'յն եւ զայլ ամենայն լծորդսն:

[ԲԱՆ]

«Եւ են լծորդութիւնք շեշտոլոր բայից ութ, որոց առաջինն արտաբերիցի բենիւ, պէիւ, մենիւ, փիւրիւ»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Շեշտն սուրն է եւ մի է յառոգանութեանցն, յորժամ սոսկ ասես «Զբանն բերեմե` չդրեր ոլորակ. իսկ յորժամ ասես` «Զայս իրքս բերեմ»` ոլորեցեր շեշտիւ զբայն եւ ի յայտ ածեր լսողին:

[ԲԱՆ]

«Եւ բենիւ, որգոն` ջամ բ եմ. մենիմ` ծա մ եմ, պէիւ` ըն պ եմ, փիւրիւ` չա փ եմ:
Երկիրն` գիմիւ, կենիւ, քէիւ, խէիւ, որպիսի` կար գ եմ, փա կ եմ, կն ք եմ, ա խ եմ:
Երկիրն` դայիւ, տիւնիւ, թօիւ. որպիսի` ազ դ եմ, աւար տ եմ, յաղ թ եմ:
Եւ քառորդն` զայիւ, սէիւ, ցոյիւ, ձայիւ, որզան` կոր զ եմ, ա ս եմ, հայ ց եմ, փոր ձ եմ:
Եւ զհինգերորդն` ժէիւ, շայիւ, չայիւ, որպիսի` շար ժ եմ, մա շ եմ, կո չ եմ:
Եւ վեցերորդն` լիւնիւ, ղատիւ, նուիւ, որպիսի` ծա լ եմ, մա ղ եմ, մա ն եմ:
Եւթներորդն` ծայիւ, ճէիւ, ջէիւ, որգոն` կար ծ եմ, կար ճ եմ, տան ջ եմ»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Առանց ծուլութեան յիշեցուցանէ զամենայն լծորդքդ ի յանուանէ, զի յոլով շահս տացէ ուսումնասիրացն, զի ոչ միայն ի ստուգաբանութիւն եւ ի մեկնութիւն անուանց պիտանացու է, այլեւ ի տաղաչափութիւնս, զի որ սահմանական չափով տաղ կամի շինել` կարի գեղեցիկ է լծորդաւք շինել զբանն տաղին, որպէս այս` զ, ս, ց. զ արմանագեղ հասակ. ս րտապինդ Սմբատ, ց անկապատեալ շնորհիւ. եւ զայլդ նո'յնպէս արա` որպէս տեսերդ:

[ԲԱՆ]

«Եւ ութերորդն երկուորեակ յատուկքն րէիւ, ռայիւ. որպիսի` բե ր եմ, վա ռ եմ»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Զրէ եւ զռա երկուորեակ ասէ, զի ռայն յերկուց րէից գոյանայ, որպէս` տարր եւ տառ: Եւ յատուկ` զի սոցայց միայն է երկուորեակս եւ սոքաւք իմանաս զերկուորեակսն»:

[ԲԱՆ]

«Եւ իններորդն` հոյիւ, որգոն` պահեմ»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Հատոյց եւ ծախեաց առհասարակ զանձայն գրեարն, եւ հո միայն մնաց, վասն որոյ զայս «միաւոր» ասաց, զի չունի աւգնականս. բայց թէ ուրեք հանդիպի հիւնն` այլ ո'չ կատարելապէս:

[ԲԱՆ]

«Եւ տասներորդն` մաքուր եչիւ, որպէս` դի ե մ, գով ե մ, արշաւ ե մ, հովու ե մ, հրամայ ե մ, համբաւ ե մ»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Վճար եղեւ բաղաձայնիցն, կամի եւ զձայնաւորսն ի նոյն դասակարգել, վասն որոյ եւ մաքուր կոչէ զտասն թիւն եւ զեչն, զի տասանորդն աստուծոյ բաժին է, մաքուր է եւ եչն, զի պարզ եւ մեն առանց լծորդի է, եւ այսքան բառեար շինեաց ի յետին վանգին` դի ե մ, գով ե մ եւ այլն. այն ա'յլ զաւրութիւն է, որ մի ձայնաւոր գրով ի վերջին վանգին դնելով բան շինէ, որպէս ասացն եւ որպես յոտանաւորն:

[ԲԱՆ]

«Եւ պարոյկ բայից լծորդութիւնք են երեք, որոց առաջինն արտաբերի յառաջին եւ յերկուս դէմս այբիւ երկայնիւ. որգոն` գամ, գաս, գայ, եւ երկրորդն ոյիւ երկբարբառով, որգոն` առնում, առնուս, առնու»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Տեսակ է եւ այս խաւսից իմաստնոց, զոր պարոյկ անուանեաց, որ լինի պարոյկն ի սրէ եւ ի բութ գրերոյ. զի գիմն բութ է, եւ մենն, եւ սէն, եւ յին` սուր. եւ այբն` որպէս հոգի սոցա, զոր երկայնիւ ասաց, զի երկամանակ է այբն` ձգտի եւ ամփոփի. այլ աստ յերկայն տեղն է` գամ, գաս, գայ: - Եւ արուեստաւոր խաւսք լինի այսցեղս որպէս այս լծորդքս ` բ, պ, փ- բ ազուկ, պ ազուկ, փ ազուկ: Եւ թերալեզուքն զմէկն կարեն ի յայս լծորդացս ասել, եւ յայտնեն զբանն լսողացն իմացիւք:

[ԲԱՆ]

«Եւ երրորդն եչիւ եւ այբիւ դարձեալ, որզան` գեամ, գեաս, գեայ: Եւ ըստ լեզուաց` ոյիւ, որգոն` գոմ եւ յղոմ»:

[ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ]

Զեչ եւ զայբ դասէ ի միում հեգի եւ զԿորճէիցն յայտնէ մեզ զթանձր եւ զբարբարիկոն բառն, զի նոցայց է այս բառ` գեամ, զոր մեք գամք ասենք, զի զայս բարգուշատեցին ասէ եւ գորոզացին: Եւ զյղարկեմն եւ զյղեմն` յղոմ, եւ զլոյսն` լուս ասեն ոմանք, եւ զգայլն` գոյլ, եւ զգառնն` գոռնի: Բայց ասեն, թէ կայ առ մեզ եւս գեղեցկաբանութիւն, զոր այլք չունին յազգաց` սոցա, նոցա դոցա, որք առ իս կան` սոցա ասեմ, եւ զոր առ քեզ` դոցա. եւ որ յիսնէ եւ ի քենէ հեռի են` նոցա ասեմ. բայց յետոյ գտաւ այս արուեստաւոր բառս: