Մարգարիտ արքայութեան երկնից

ՆԱԽԱՇԱՒԻՂ
      
       Ո՞րն է այն մատեան, որ առաւել մարդոյ սրտի հետ կը խօսի քան թէ մտաց. ո՞վ է այն մատենին արագագիր դպիր, որուն լեզուէն ու շրթունքներէն շնորհք եւ սէր կը բղխի, իւր խօսքեր բոլոր աշխարհ կը գրաւէ, եւ մարդոյ հոգին վարելով ՚ի գերագոյն սէր` երկրէս երկինք կը հանէ։ Ի՞նչ է այն մեղմախօս բարբառ, որ Հրէաստանի խորէն տիեզերաց չորս կողմ հասաւ. ի՞նչ զօրաւոր լեզու էր այն, որ ընտրեալ յիմարներուն բերնով` աշխարհիս իմաստնոց միտքեր յաղթահարեց ու նուաճեց։ Աւետարանն է այս, յաւիտենական կենաց բան, զոր Յիսուս քարոզեց, կտակ թողուց աշխարհի ու գնաց. Սուրբ Հոգին յիշեցուց, Աւետարանիչները գրեցին։
       Աւետարան Յիսուսի շունչն է, որով չէ թէ միայն Բաբիլօնի դաշտի մէջ ցրուած Հրէական ազգին չորցած ոսկորներ կենդանացոյց, այլ համատարած աշխարհիս երես սփռուած` կենդանւոյն մեռած ընդհանուր մարդկութեան հոգիներն ՚ի նոր կկեանս վերանորոգեց։
       Ինչ որ Աւետարան գործեց, կարող չեղան գործել հին եւ արդի աշխարհին մէջ. ոչ իշխանութեանց զէնք, ոչ իմաստասիրաց գիւտք։ Աւետարանին փառք բարձրացաւ, տիրեց աշխարհիս վրայ քանի մի տկար ձկնորսներու ձեռքով. Աւետարանին փառաւոր գահ Բեթլեհեմի մսուր եւ աղքատներու խրճիթներ եղան։
       Չիկայ բնաւ գիրք մի կամ մարդկային հանճար եւ իմաստութիւն, որ կարողանայ մարդոց ստահակ հոգին ուղղել, դաստիարակել եւ բարւոքել, միշտ ՚ ի չարն արձանացածն` ՚ի բարին վերածել, բայց միայն` Աւետարանն։ Այս փոքրիկ մատեան աշխարհ կարդաց ու հասկցաւ. այս մանրիկ մանանեխի սերմէն ծառ մի բուսաւ, որուն ապաստանարար ճիւղերուն վրայ աշխարհիս վաստակեալ մարդիկ թռչունի պէս նստան եւ հանգիստ առին։
       Յիսուս իւր Աւետարանին պատուական մարգարիտ` Հրէաստանի հրապարակին մէջ ՚ ի վաճառ հանեց. աղքատն եւ հարուստըն վազեցին ՚ի գնել. մարգարտի տէր ձրի կը բաշխէր, ոչինչ չէր պահանջեր, այլ միայն հաւատք. ո՛վ որ կը հաւատար, նա միայն կ՚ստանար մարգարիտն։
       Աւետարանին մարգարիտ յիտմարներու սրտին մէջ հաւատք է, իմաստնոց մտքին մէջ անհերքելի ճշմարտութիւն. մէկն առանց քննելոյ կը հաւատայ, միւսն Տէքարթի պէս քննել ուզելով կ՚ափշի եւ կը սքանչանայ։
       Աւետարանին կերակուր անմահարար է. կաթէն աւելի սնուցիչ, մեղրէն աւելի քաղցր է. Դաւիթ ճաշակեց զայն հոգւով եւ անուշութենէն զմայլելով կ՚ ասէր` « Որպէ՞ս զի քաղցր են ՚ի քիմս իմ բանք քո, քան զմեղր բերանոյ իմոյ»։
       Այս ամենահամ սիրոյ ճաշակ Յիսուս երկին էն բերաւ, Գողգոթայի խաչի փեթակին մէջ նորաճաշակ մանանայ մի կազմեց. Աւետարանին Սուրբ օրէնքներ կարմիր արիւնով դրոշմեց, զոր չի կարացին եղծել եւ ոչ նշանախեց մի` աշխարհիս բռնաւորութեանց ձեռք։ Ի՞նչ կարողացան շինել Պղատոն, Արիստոտէլ, Սոկրատ իրենց իմաստասիրութեան փեթակին մէջ։ Յիսուս միայն շինեց կրօնի Սուրբ մեղր. որով քաղցրացաւ հանուր մարդկութեան բերան, որ դառնացած էր Ադամայ ճաշակած պտղով։
       Աւետարան Աստուածորդւոյն երեսաց արտափայլող լոյսն է. եկեղեցին մութ է, եթէ սորա լուսով չի լուսաւորի. եկեղեցին կը խոտորի, եթէ սորա լոյս չառաջնորդէ. եկեղեցին հաստատ չէ, եթէ սորա Սուրբ քարերով չհիմնուի։
       Մեր Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ երանելի նախնիք որչա՞փ երկիւղածութեամբ պաշտեր են Աւետարանը. յորոց ոմանք մեկնութեանց պարապելով Աւետարանին գիտութիւն ժողովրդոց ընտելացուցեր են։ Եթէ ապացոյց կ՚ուզես գնա՛, շրջիր Հայաստանի վանորէից, քաղաքաց եւ գիւղերում մեէջ, ուր կը տեսնաս բիւրաւոր գրչագիր Աւետարաններ եւ նոցա մեկնութիւնք մագաղաթներու վրայ վայելուչ ծաղկենկարներով գրուած։ Եւ այսօր իսկ Եկեղեցւոյն մէջ ամէն ընթերցուածներէն առաւել Աւետարան կը պաշտուի. վասն զի ժողովրդոց խնկելի գիրք Աւետարանն է, զոր կը համբուրէ յաճախ ամենայն ջերմեռանդութեամբ. թէ հիւանդանայ` Աւետարանին կը դիմէ, թէ գլուխ ցաւի նորա տակ կը դնէ, թէ հաւատայ կատարելապէս իւր ցաւեր կը փարատին։ Աւետարանին հրաշալիք մեծ է. միայն մարմնոյ ախտերը չի բժշկեր, այլ առաւել եւս հոգւոյն ախտերը կ՚ապաքինէ։
       Ես տրուպս, որ իբրեւ վարդապետ եւ մատակարար պաշտօնեայ կոչուած եմ Աւետարանի սեղանոյն, նոյն ամենալի անսպառ սեղանէն պատառ մի ճաշակ պատրաստեցի Սիոնի որդւոց համար. Մատթէոսի Աւետարանչին հինգերորդ, վեցերորդ եւ եօթներորդ գլխոյն վրայ մեր մտաց չափաւորութեամբ խորհրդածելով դիւրաձեռն յօրինեցի այս փոքրիկ Մատենիկ։ Այն նպատակաւ որոշեցի միայն այս երեք գլուխ, վասն զի սոցա մէջ կը պարունակին գրեթէ մեծ մասամբ Աւետարանի ճշմարտութեան բարոյական եւ փրկաւէտ օրէնքներն, ուր Մովսիսին օրինաց թերութիւններն ` Յիսուս կը լնու գերահրաշ կատարելութեամբ։
       Աւետարանին երեք գլխոց իսկական բնագիրն խորհրդով նախակարգեցի մեր խորհրդածութեանց սկիզբն, որով թերեւս լուսոյն շնորհիւ` լուսաւորի մեր ստուերագիր խորհրդածութեանց պատկերն։ Փոքրաջան աշխատութիւնս ուրիշ նպատակ մի չունի, ուշիմ ընթերցող, բայց միայն Աւետարանի Սուրբ օրինաց գիրեր դրոշմել մեր սրտին մէջ. եւ միանգամայն համեմատել մեր արդի ատելութեան վարք Յիսուսի քարոզած սիրոյ պատուիրանին հետ® ու ճանչնալ փորձով թէ ստոյգ Աւետարանին հարազատ որդիքներ կոչուելու արժանի՞ եմք, եթէ իբրեւ խորթ եւ օտար մերժուած եմք` մեր երկնաւոր Հօր որդեգրութենէն. որում արժանի կացոյց զմեզ Սուրբ Հոգւոյն վերածնութեան շնորհ։
       Առէք ընդունեցէք ուրեմն, ո՛վ եկեղեցւոյ մօր հոգեծին մանկունք® Յիսուսէն աւանդեալ արքայութեան սոյն Մարգարիտ. զոր իբրեւ փոքրիկ մանեակ մի յօրինելով ձեզ կը նուիրեմ։
       Սողոմօնի ձայն կը յորդորէ զձեզ, որ այս մանեակ ձեր պարանոցէն կախէք. որպէս իմաստուն վաճառական ամէն բան վաճառելով միայն Յիսուսի մարգարիտն ստացէք, որուն հետ բնաւ հաւասարութիւն չունին բոլոր աշխարհիս թագաւորութեան գանձեր. Ի՞նչ գին կը խնդրէ, գիտէ՞ք, այս մարգարտին տէր, ուրիշ ոչինչ, սիրտ միայն։ Տո՛ւր ուրեմն, քո սիրտ, ո՛րդեակ, ինչպէս կը խրատէ իմաստունն, եւ ահա կ՚ստանաս մարգարիտն։
      
       Նման է արքայութիւն երկնից առն վաճառականի, որ խնդրիցէ մարգարիտս գեղեցիկս։ Եւ գտեալ մի պատուական մարգարիտ, երթեալ վաճառեաց զամենայն զոր ինչ ունէր, եւ գնեաց զայն մարգարիտ։
       (Աւետ. Մատթ. ԺԳ. 45)
      
       ՄԱՐԳԱՐԻՏ ԱՐՔԱՅՈՒԹԵԱՆ ԵՐԿՆԻՑ
      
       Յիսուսի վարդապետութիւն ի վերայ լերինն Գալիլեացւոց. յորում բովանդակին Աւետարանին շնորհաց եւ ճշմարտութեան օրէնք. Մատթէոսի Աւետարանչին հինգերորդ գլխէն սկսեալ մինչեւ ցեօթներորդ գլխույն վերջ։
      
       ԳԼՈՒԽ Ե.
       Եւ տեսեալ (Յիսուսի) զժողովուրդսըն ել ի լեառն. եւ իբրեւ նստաւ անդ` մատեան առ նա աշակերտք նորա. եւ բացեալ զբերան իւր ուսուցանէր զնոսա` եւասէր։
      
       Երանի՛ աղքատաց հոգւով` զի նոցա է արքայութիւն երկնից։
       Երանի՛ սգաւորաց` զի նոքա մխիթարեսցին։
       Երանի՛ հեզոց` զի նոքա ժառանգեսցեն զերկիր։
       Երանի՛ որ քաղցեալ եւ ծարաւի իցեն արդարութեան` զի նոքա յագեսցին։
       Երանի՛ ողորմածաց` զի նոքա ողորմութիւն գտցեն։
       Երանի՛ այնոցիկ` որ սուրբ են սրտիւք. զի նոքա զԱստուած տեսցեն։
       Երանի՛ խաղաղարարաց` զի նոքա որդիք Աստուծոյ կոչեսցին։
       Երանի՛ որ հալածեալ իցեն վասն արդարութեան` զի նոցա է արքայութիւն երկնից։
       Երանի՛ է ձեզ` յորժամ նախատիցեն զձեզ եւ հալածեսցեն. եւ ասիցեն զամենայն բան չար զձէնջ սուտ` վասն իմ. ցնծացէ՛ք եւ ուրա՛խ լերուք. զի վարձք ձեր բազում են յերկինս. զի այսպէս հալածեցին զմարգարէսն որ յառաջ քան զձեզ էին։
       Դուք էք աղ երկրի. ապա թէ աղն անհամի` ի՞ւ յաղիցի. ոչ իւիք ազդիցէ այնուհետեւ. բայց եթէ ընկենուլ արտաքս` եւ կոխան լինել ի մարդկանէ։
       Դուք էք լոյս աշխարհի. ո՛չ կարէ քաղաք թագչել` որ ի վերայ լերին կայցէ. եւ ոչ լուցանեն ճրագ` եւ դնեն ընդ գրուանաւ. այլ ի վերայ աշտանակի` եւ լոյս տայ ամենեցուն` որ ի տանն իցեն. այնպէս լուսաւորեսցէ լոյս ձեր առաջի մարդկան. որպէս զի տեսցեն զգործս ձեր բարիս` եւ փառաւորեսցեն զհայր ձեր որ յերկինս է։
       Մի՛ համարիք եթէ եկի լուծանել զօրէնս կամ զմարգարէս. ոչ եկի լուծանել` այլ լնուլ։ Ամեն ասեմ ձեզ` մինչեւ անցցեն երկինք եւ երկիր` յովտ մի` որ նշանախեց մի է, ոչ անցցէ յօրինացն եւ ի մարգարէից` մինչեւ ամենայն եղիցի։
       Որ ոք լուծցէ մի ինչ ի պատուիրանացս յայսցանէ ի փոքունց, եւ ուսուսցէ այնպէս զմարդիկ, փոքր կոչեսցի յարքայութեան երկնից։ Իսկ որ արասցէ եւ ուսուսցէ` նա մեծ կոչեսցի յարքայութեան երկնից։
       Բայց ասեմ ձեզ. զի եթէ ոչ առաւելուցու արդարութիւն ձեր աւելի քան զդպրացն եւ զփարիսեցւոց, ո՛չ մտանիցէք յարքայութիւն երկնից։
       Լուարո՛ւք` զի ասացաւ առաջնոցն. թէ մի՛ սպանաներ. զի որ սպանանիցէ` պարտական լիցի դատաստանի։
       Այլ ես ասեմ ձեզ, եթէ ամենայն որ բարկանայ եղբօր իւրում տարապարտուց` պարտաւոր լիցի դատաստանի. եւ որ ասիցէ ցեղբայր իւր յիմար` պարտաւոր լիցի ատենի. եւ որ ասիցէ ցեղբայր իւր մորոս` պարտաւոր լիցի գեհեն հրոյն։
       Եթէ մատուցանիցես զպատարագ քո ի վերայ սեղանոյ, եւ անդ յիշեսցես` եթէ եղբայր քո ունիցի ինչ խէթ զքէն, թող զպատարագն քո առաջի սեղանոյն, եւ երթ նախ հաշտեաց ընդ եղբօր քում, եւ ապա եկեալ մատուսջիր զպատարագն քո։
       Լե՛ր իրաւախոհ ընդ ոսոխի քում վաղագոյն մինչդեռ իցես ընդ նման ի ճանապարհի. գուցէ մատնիցէ զքեզ ոսոխն դատաւորին, եւ դատաւորն դահճի, եւ արկանիցիս ի բանտ։
       Ամէն ասեմ քեզ. ո՛չ ելանիցես անտի` մինչեւ հատուցանիցես զյետին նաքարակիտն։
       Լուարո՛ւք զի ասացաւ` մի՛ շնար բայց ես ասեմ ձեզ, թէ ամենայն որ հայի ի կին մարդ առ ի ցանկանալոյ նմա, անդէն շնացաւ ընդ նմա ի սրտի իւրում։
       Եթէ ակն քո աջ գայթակղեցուցանէ զքեզ, խլեա զնա եւ ընկեա ի քէն. զի լաւ է քեզ եթէ մի յանդամոց քոց կորիցէ, եւ մի՛ ամենայն մարմինդ քո անկանիցի ի գեհեն։
       Եւ եթէ աջ ձեռն քո գայթակղեցուցանէ զքեզ, հատ զնա եւ ընկեա ի քէն. զի լաւ է քեզ եթէ մի յանդամոց քոց կորիցէ, եւ մի՛ ամենայն մարմինդ քո անկանիցի ի գեհեն։
       Ապաքէն ասացաւ, թէ որ արձակիցէ զկին իւր` տացէ նմա զարձակմանն։
       Բայց ես ասեմ ձեզ, եթէ ամենայն որ արձակէ զկին իւր առանց բանի պոռնկութեան, նա տայ նմա շնալ, եւ որ զարձակեալն առնէ` շնայ։
       Դարձեալ լուարուք. զի ասացաւ առաջնոցն` մի՛ երդնուցուս սուտ. բայց հատուսցես Տեառն զերդմունս քո։ Այլ ես ասեմ ձեզ` ամենեւին մի՛ երդնուլ, մի՛ յերկինս` զի աթոռ է Աստուծոյ, եւ մի՛ յերկիր` զի պատուանդան է ոտից նորա, եւ մի՛ յԵրուսաղեմ` զի քաղաք է մեծի արքայի. եւ մի՛ ի գլուխ քո երդնուցուս, զի ոչ կարես մազ մի սպիտակ առնել կամ թուխ։
       Այլ եղիցի ձեր բան, այոն` այո, եւ ոչն` ոչ. զի աւելին քան զայն` ի չարէն է։
       Լուարուք` զի ասացաւ. ակն ընդ ական. եւ ատամն ընդ ատաման։
       Այլ ես ասեմ ձեզ` մի՛ կալ հակառակ չարին։
       Այլ եթէ ոք ածիցէ ապտակ յաջ ծնօտ քո` դարձո նմա եւ զմիւսն։
       Եւ որ կամիցի ոք դատել եւ առնուլ զշապիկսքո, թող ի նա եւ զբաճկոն քո։
       Եւ որ տարապարհակ վարիցէ զքեզ մղոն մի, երթ ընդ նմա եւ երկուս։
       Որում խնդրէ ի քէն` տուր, եւ որ կամի փոխ առնուլ ի քէն` մի՛ դարձուցաներ զերեսս։
       Լուարուք` ապաքէն` զի ասացաւ. սիրեսցես զընկեր քո` եւ ատեսցես զթշնամին քո։
       Այլ ես ասեմ ձեզ, սիրեցէք զթշնամիս ձեր, օրհնեցէք զանիծիչս ձեր, բարի արարէք ատելեաց ձերոց, եւ աղօթս ի վերայ այնոցիկ`որ լլկեն զձեզ եւ հալածեն. զի եղիջիք որդիք հօր ձերոյ որ յերկինս է. զի զարեգակն իւր ծագէ իվերայ չարաց եւ բարեաց, եւ ածէ անձրեւ ի վերայ արդարոց եւ մեղաւորաց։
       Զի եթէ սիրիցէք զայնոսիկ, որ սիրենն զձեզ` զի՞նչ վարձք իցեն. ո՞չ ապաքէն եւ մաքսաւորք զնոյն գործեն. եւ եթէ տայցէք միայն ողջոյն բարեկամաց ձերոց` զի՞նչ աւելի առնէք. ո՞չ ապաքէն մաքսաւորք եւ մեղաւորք զնոյն գործեն։
       Արդ եղերուք դուք կատարեալք, որպէս եւ հայրն ձեր երկնաւոր կատարեալ է։
      
       ԳԼՈՒԽ Զ.
       Զգոյշ լերուք ողորմութեան ձերում` մի՛ առնել առաջի մարդկան, որպէս թէ ի ցոյց ինչ նոցա. գուցէ եւ վարձս ոչ ընդունիցիք ի հօրէն ձերմէ` որ յերկինս է։
       Այլ յորժամ առնիցես ողորութիւն. մի՛ հարկաներ փող առաջի քո, որպէս կեղծաւորքն առնեն ի ժողովուրդս եւ ի հրապարակս, որպէս զի փառաւորեսցին ի մարդկանէ։
       Ամէն ասեմ ձեզ` այն իսկ են վարձք նոցա։
       Այլ դու յորժամ ողորմութիւն առնիցես, մի՛ գիտասցէ ձախ քո` զինչ գործէ աջ քո. որպէս զի եղիցի ողորմութիւնն քո ի ծածուկ, եւ հայրն քո որ տեսանէ ի ծածուկ հատուսցէ քեզ յայտնապէս։
       Եւ յորժամ յաղօթս կայցես, մի՛ լինիցիս որպէս կեղծաւորքն. զի սիրեն իժողովուրդս եւ յանկիւնս հրապարակաց կալ յաղօթս. որպէս զի երեւեսցին մարդկան։
       Ամէն ասեմ ձեզ` այն իսկ են վարձք նոցա։
       Այլ դու յորժամ կայցես յաղօթս, մուտ ի սենեակ քո` եւ փակեա զդուրս քո, եւ կաց յաղօթս առ հայր քո ի ծածուկ. եւ հայրն քո, որ տեսանէ ի ծածուկ` հատուսցէ քեզ յայտնապէս։
       Եւ յորժամ կայցէք յաղօթս, մի՛ շատախօսք լինիք իբրեւ զհեթանոսսն. զի համարին թէ ի բազում խօսից իւրեանց լսելի լինիցին. արդ մի՛ նմանիցէք նոցա. զի գիտէ հայրն ձեր զինչ պիտոյ է ձեզ, մինչչեւ ձեր խնդրեալ ինչ իցէ ի նմանէ։
       Եւ արդ այսպէս կացէք դուք յաղօթս. Հայր մեր` որ յերկինս ես. սուրբ եղիցի անուն քո. եկեսցէ արքայութիւն քո. եղիցին կամք քո` որպէս յերկինս եւ յերկրի. զհաց մեր հանապազորդ` տուր մեզ այսօր եւ թող մեզ զպարտիս մեր, որպէս եւ մեք թողումք մերոց պարտապանաց, եւ մի տանիր զմեզ ի փորձութիւն. այլ փրկեա զմեզ ի չարէ. զի քո է արքայութիւն եւ զօրութիւն եւ փառք յաւիտեանս. ամէն։
       Զի եթէ թողուցուք մարդկան զյանցանս նոցա, թողցէ եւ ձեզ հայրն ձեր երկնաւոր զյանցանս ձեր։
       Ապա թէ ոչ թողուցուք մարդկան զյանցանս նոցա, եւ ոչ հայրն ձեր թողցէ զյանցանս ձեր։
       Եւ յորժամ պահիցէք` մի լինիք իբրեւ զկեղծաւորսն տրտմեալք, որ ապականեն զերեսս իւրանց, որպէս զի երեւեսցին մարդկան թէ պահիցեն։
       Ամէն ասեմ ձեզ, այն իսկ են վարձք նոցա։
       Այլ դու յորժամ պահիցես, օ՛ծ զգլուխ քո եւ լուա՛ զերեսս քո, զի մի երեւեսցիս մարդկան իբրեւ զպահող. այլ հօրն քում ի ծածուկ. եւ հայրն քո որ տեսանէ ի ծածուկ` հատուսցէ քեզ։
       Մի՛ գանձէք ձեզ գանձս յերկրի, ուր ցեց եւ ուտիճ ապականեն, եւ ուր գողք ական հատանեն եւ գողանան։
       Այլ գանձեցէք ձեզ գանձս յերկինս, ուր ոչ ցեց եւ ոչ ուտիճ ապականեն, եւ ոչ գողք ական հատանեն եւ գողանան. զի ուր գանձք ձեր են, անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին։
       Ճրագ մարմնոյ ակն է. եթէ ակն քո առատ է, ամենայն մարմինդ լուսաւոր եղիցի. ապա թէ ակն քո չար է` ամենայն մարմինդ խաւարին եղիցի։ Իսկ արդ` եթէ լոյսդ որ ի քեզ է` խաւար է, խաւարն ո՞րչափ եւս։
       Ոչ ոք կարէ երկուց տերանց ծառայել. կամ զմին ատիցէ եւ զմիւսն սիրիցէ, կամ զմին մեծարիցէ եւ զմիւսն արհամարհիցէ. ոչ կարէք Աստուծոյ ծառայել եւ Մամօնայի։
       Վասն այդորիկ ասեմ ձեզ. մի՛ հոգայք վասն ոգւոց ձերոց` զինչ ուտիցէք կամ զինչ ըմպիցէք, եւ մի՛ վասն մարմնոյ ձերոց թէ զինչ ագանիցիք. ո՞չ ապաքէն ոգի առաւել է քան զկերակուր` եւ մարմին քան զհանդերձ։ Հայեցարուք ի թռչունս երկնից` զի ոչ վարեն եւ ոչ հնձեն, եւ ոչ ժողովեն ի շտեմարանս, եւ հայրն ձեր երկնաւոր կերակրէ զնոսա. ո՞չ ապաքէն դուք առաւել էք քան զնոսա։
       Իսկ արդ ո՞ ի ձէնջ առ հոգալ իւրում` յաւելուլ կարիցէ ի հասակ իւր կանգուն մի։
       ԵՒ վասն հանդերձի զի՞ հոգայք. հայեցարուք ի շուշանն վայրենի` որպէս աճէ. ոչ ջանայ եւ ոչ նիւթէ. ասեմ ձեզ զի եւ ոչ Սողոմօն յամենայն փառսն իւրում զգեցաւ իբրեւ զմի ի նոցանէ։
       Իսկ եթէ զխոտն ի վայրի, որ այսօր է եւ վաղիւ ի հնոց արկանի® Աստուած այնպէս զգեցուցանէ, ո՞րչափ եւս առաւել զձեզ, թերահաւատք։
       Մի՛ այսուհետեւ հոգայցէք եւ ասիցէք. զինչ կերիցուք կամ զինչ արբցուք կամ զինչ զգեցցուք. զի զայդ ամենայն հեթանոսք խնդրեն. քանզի գիտէ հայրն ձեր երկնաւոր` թէ պիտոյ է ձեզ այդ ամենայն։
       Խնդրեցէք նախ զարքայութիւն ԱՍտուծոյ եւ զարդարութիւն նորա. եւ այդ ամենայն յաւելցի ձեզ։ Մի՛ այսուհետեւ հոգայցէք վասն վաղուի, զի վաղիւն վասն իւր հոգասցէ. շատ է աւուրն չար իւր։
      
       Գլուխ Է
      
       Մի դատիք` զի մի՛ դատիցիք. զի որով դատաստանաւ դատիք` դատելոց էք. եւ որով չափով չափէք` չափեսցի ձեզ։
       Զի՞ տեսանես զշիւղ յական եղբօր քոյ. եւ ի քում ականդ զգերանդ ո՛չ տեսանես։
       Կամ զիա՞րդ ասես ցեղբայր քո` թող` հանից զշիւղդ յականէ քումմէ. եւ ահաւադիկ ի քում ականդ գերան կայ։
       Կե՛ղծաւոր. հա՛ն նախ զգերանդ յականէ քումմէ` եւ ապայ հայեսցիս հանել զշիւղն յականէ եղբօր քոյ։
       Մի՛ տայք զսրբութիւն շանց` եւ մի՛ արկանէք զմարգարիտս ձեր առաջի խոզաց. զի մի՛ առ ոտն կոխիցեն զնոսա, եւ դարձեալ երգիծուցանիցեն զձեզ։
       Խնդրեցէք` եւ տացի ձեզ, հայցեցէք` եւ գտջիք, բաղխեցէք` եւ բացիի ձեզ. զի ամենայն որ խնդրէ` առնու, եւ որ հայցէ` գտանէ, եւ որ բաղխէ` բացցի նմա։
       Ո՞ իցէ ի ձէնջ մարդ` ցոր խնդրիցէ որդի իւր հաց, միթէ քա՜ր տայցէ նմա. եւ կամ խնդրիցէ ձուկն, միթէ օ՞ձ տայցէ նմա։
       Արդ եթէ դուք որ չարքդ էք` գիտէք պարգեւս բարիս տալ որդւոց ձերոց, ո՞րչափ եւս առաւել հայրն ձեր որ յերկինս է` տացէ բարիս այնոցիկ որ խնդրեն զնա։
       Զամենայն զոր միանգամ կամիջիք ` թէ արասցեն ձեզ մարդիկ` այնպէս եւ դուք արարէք նոցա. զի այս իսկ են օրէնքն եւ մարգարէք։
       Մտէք ընդ նեղ դուռն. քանի՜ ընդարձակ է դուռնն եւ համարձակ ճանապարհն` որ տանի ի կորուստ, եւ բազումք են որ մտանեն ընդ նա, Քանի՜ անձուկ է դուռնն եւ նեղ ճանապարհն` որ տանի ի կեանս, եւ սակաւք են որ գտանեն զնա։
       Զգոյշ լերուք ի սուտ մարգարէիցն` որ գան առ ձեզ հանդերձիւք ոչխարաց, եւ ի ներքոյ են գայլք յափշտակողք. ի պտղոյ նոցա ծանիջիք զնոսա։
       Միթէ քաղիցե՞ն իփշոց խաղող կամ ի տատասկէ թուզ։ Այսպէս ամենայն ծառ բարի` պտուղ բարի առնէ, եւ ծառ չար` պտուղ չար առնէ։
       Ո՛չ կարէ ծառ բարի պտուղ չար առնել, եւ ոչ ծառ չար` պտուղ բարի առնել։
       Ամենայն ծառ` որ ոչ առնէ պտուղ բարի, հատանի եւ ի հուր արկանի։
       Ապա ի պտղոյ նոցա ծանիջիք զնոսա։
       Ոչ ամենայն որ ասէ ցիս` Տէր` Տէր. մտցէ յարքայութիւն երկնից. այլ որ առնէ զկամս հօր իմոյ` որ յերկինս է։
       Բազումք ասիցեն ցիս յաւուրն յայնմիկ. Տէր`Տէր. ո՞չ յանուն քո մարգարէացաք. եւ յանուն քո դեւս հանաք. եւ յանուն քո զորութիւնս բազումս արարաք։ Եւ յայնժամ ասացից ցնոսա` եթէ ոչ երբէք գիտէի զձեզ. ի բաց կացէք յինէն ամենեքեան` ոյք գործէիք զանօրէնութիւն։
       Ամենայն որ լսէ զբանս իմ զայսոսիկ եւ առնէ զսոսա, նմանեսցի առն իմաստնոյ որ շինեաց զտւն իւր ի վերայ վիմի. իջին անձրեւք ` եւ խաղացին գետք, շնչեցին հողմք` եւ բաղխեցին զտունն, եւ ոչ կործանեցաւ, քանզի ի վերայ վիմի հաստատեալ էր։
       Եւ ամենայն որ լսէ զբանս իմ զայսոսիկ` եւ ոչ առնէ զսոսա, նմանեսցի առն յիմարի, որ շինեաց զտունն իւր իվերայ աւազոյ. իջին անձրեւք` յարեան գետք, շնչեցին հողմք` հարին զտունն եւ անկաւ, եւ էր կործանումն նորա մեծ յոյժ։
       Եւ եղ իբրեւ կատարեաց Յիսուս զամենայն զբանս զայսոսիկ, զարմանային ժողովուրդքն ընդ վարդապետութիւն նորա. զի իբրեւ իշխանութեամբ ուսուցանէր, եւ ոչ որպէս դպիրքն եւ փարիսեցիքն։
      
       ՀԱՄԵՄԱՏՈՒԹԻՒՆ ՄՈՎՍԷՍ ԵՒ ՅԻՍՈՒՍ
      
       Մովսէս` Քորէբ լեռնէն յԵգիպտոս կիջնայ, Յիսուս երկինքէն յաշխարհ. մէկին ձեռք պատուհասի գաւազան կայ, միւսին ձեռք Խաչ եւ Աւետարան։ Մովսէս որ մարդ էր, իբրեւ Աստուած Փարաւօնին առաջ ահարկութեամբ կը խօսի. Յիսուս‎ որ Աստուած էր, Պիղատոսին եւ Հերովդէսին ատեան իբրեւ խուլ կը լռէ։։ Մովսիսին Հրովարտակ պատուհասի արիւնով դրոշմուած` ողջ Եգիպտոսի անդրանիկներն կը ջարդէ. Յիսուսի Աւետարանին հրովարտակ հանուր Աշխարհին ներողութիւն կը բերէ։ Ի՞նչ համեմատութիւն կայ. մէկին մէջ մահ, միւսին մէջ կեանք։ Մովսէս շօշափելի խաւար բերելով Եգիպտացիքը ահատեսիլ գիշերի մէջ անկապ կը կաշկանդէ. Յիսուս ճշմարիտ լուսով բովանդակ աշխարհ կը լուսաւորէ եւ խաւարին կապերէն կ՚արձակէ մարդիկ։ Մովսէս Կարմիր ծովը պատառելով միայն Իսրայէլի ժողովուրդ յազատութիւն կը հանէ. Յիսուս ոչ Հրէայն կը խտրէ, ոչ հեթանոս, այլ բոլոր մարդիկ խաւարին իշխանութեան գերութենէն կը փրկէ։Մովսէս կ՚առաջնորդէ դէպ ի Սինայի անջուր անապատ. Յիսուս դէպ ի երկինք. մէկին հովուութեան մէջ քաղց, ծարաւ, միշտ տրտունջ, յուսահատութիւն, պատժախառն բարերարութիւն, բարկութիւն Աստուծոյ, բանակին կոտորումն® եւ այլ բազմադիմի յանցաւորութիւն ժողովրդեան, եւ պատիժ յԱստուծոյ. միւսին մէջ կենաց հաց եւ ջուր, հաւատք լի յոյս, սէր, խաղաղութիւն, շնորհք, ներողութիւն։ Մովսէս Տասնաբանեայ օրինաց տախտակներն բարկութեամբ կը խորտակէ. Յիսուս կը շինէ զայն Աւետարանին հեզութեան արուեստով։ Մովսէս աններող է, հայթայթանաց կրկուտ ժողովող խեղճ պառաւ իսկոյն կը քարկոծէ. Յիսուս` շնացեալ կիներն ներողութեամբ կ՚ արձակէ։ Մովսէս ապերախտ ժողովրդոց համար ապառաժ քարէն ջուր հանելու կը զլանայ. Յիսուս առատ է, կը կանչէ, որ ծարավին է եկեսցէ առիս։ Մովսէս Բէսէլիէլին ճարտարապետութեամբ Աստուծոյ խորան կը կանգնէ, Ահարօնեան քահանայից ձեռքով անբան զոհեր կը մատուցանէ միշտ յանցաւորաց քաւութեան համար. Յիսուս այս խորան Գողգոթային գլուխ կը շինէ, անուն Եկեղեցի կը դնէ. նոյն ինքն է զոհ եւ քահանայ մշտնջենաւոր. ուր մի անգամ կը զենանի Խաչին վրայ եւ հանուր աշխարհի փրկութիւն կը գործէ։ Մովսէս ժողովրդոց ոսկորներն անապատին մէջ կը թողու, ինքն եւս Նաբաւ լեռան գլուխ` Աւետեաց երկրին կարօտ մնալով կը մեռնի. Յիսուս` յաղթող Յեսուն է, որ ոչ միայն զԵրիքով կը տապալէ` այլ եւ խաւարին իշխանի ամրացած բռնութիւններն կը խորտակէ։։ Մովսէս միայն Հրէական ժողովուրդը Սինային ահաւոր անապատին մէջ երկիւղի եւ պատժական օրինօխ կը դաստիարակէր. Յիսուս նոյն ժողովուրդ Երուսաղէմի քաղաքէն, Սողոմօնի տաճարէն, դպրաց ու փարիսեցոց նախանձոտ չարութենէն որոշելով դէպ ի Գալիլեայի լռին ու խաղաղ անապատ կը քաշէ։ Փարիսեցւոց աթոռն` Մովսիսի բարձր աթոռն էր. Յիսուսին նստարան ապառաժ քար էր, տաճարին տեղ` դաշտավայրն էր։
       Նոյն օրէնսգիրն Աստուած ` Սինայի ահաւոր բարձրութենէն կ՚իջնէ մինչեւ Պաղեստինոյ խոնարհ դաշտագետին, ամպին մէջէն մառախուղով եւ ահաւոր ձայնով որոտացող անմատչելին Աստուած` իբրեւ ցօղ մեղմաբար կ՚իջնէ, գետնոյն վրայ խոնրահելով կը նստի. այս տեղ ընտանեբար կը մերձենան իւր մօտ` ժողովուրդք, աշակերտք, հրեայ, հեթանոս. իսկ անդ ո՛վ որ մերձենար` քարկոծ կը լինէր մարդ եւ անասուն։ Երբէք նմանութիւն մի չիկայ Սինային եւ այս դաշտին մէջ. Սինայի լեռ կը ցածնայ իւր ստուերական Մովսիսի օրինօք, դաշտ կը բարձրանայ մինչեւ երկինք` Յիսուսի նորահրաշ Աւետարանով։ Մովսիսին երես քօղապատ էր, ժողովուրդն ահով կը մերձենար եւ կը զարհուրէր նշմարել երեսին լոյս. Յիսուսին երես բաց է. իւր ճառագայթ մեղմագոյն է. արեւուն պէս չի խայթեր. իւր մօտ կը կանչէ եւ կը շրջապատին ամեն մարդիկ` որ աշխատած են, որ բեռնաւոր են, որ քաղցած են, որ ծարավի են։ Լռէ՛ ուրեմն ո՛վ Մովսէս. թող խօսի Յիսուս. Գալիլեայի դաշտին մէջ թո՛ղ բացուի վիմին ակն, յորմէ կենդանութեան ջուր յորդելով առոգանէ այն ծարաւցած ու թալկացած մարդկային անապատ. որո՞ւն համար Եսայիաս աւետիս կուտար « ՈՒրախ լեր անապատ ծարաւի։» Մովսիսական աղբիւր կը ցամաքի, Յիսուսին կ՚առատանայ։
       Մովսիսի գաւազանով ապառաժէն բղխած աղբիւր որ գետօրէն կը վազէր բանակի ետեւէն իսպառ կը ցամքի. այնուհետեւ Յիսուսի կենդանի բարբառէն կը բղխի Աւետարանին կենդանի աղբիւրը որ ոչ կը ցամքի եւ ոչ կ՚ սպառի մինչեւ ՚ ի կատարած աշխարհի։
       Այսպէս մահկանացու Մովսէս կը լռէ եւ կը ննջէ Նաբաւ լերան գլուխը անյայտ գերեզմանին մէջ, իսկ կենդանի Յիսուս դեռ երանութեանց լերան վերայ նստած կ՚աւետարանէ մեզ յաւիտենական կենաց բան։ «Որ ունիցի ականջս լսելոյ լուիցէ»։