Նահանջը առանց երգի

3

Զուարթութիւնը շուտով կորսուեցաւ: Խիստ կարճ պահ մը տեւած էր միայն, պատճառ ըլլալով, որ քայլերը ակամայ արագացնէ, երբոր մեկնէր էր ճաշարանէն: Իրաւ ալ նախ պէտք էր խնդալ այդ պզտիկ կատակերգութեան վրայ: Սմսեղուկի մը երեւոյթը չէ՞ր ստացած ամենայն պաղարիւնութեամբ յայտարարելով թէ ա՛լ չէր ուզէր գալ աշխատիլ որովհետեւ կը սիրէր զայն: Օ՜, ինչպէ՜ս խնդացած էր. կատակ կարծեց, չէ՞. բայց շուտով լրջացաւ. ուզեց կրկին համոզել, անգամ մը եւս ըսել ինչ որ ինք շատ լաւ գիտէր երկար ատենէ ի վեր, յետոյ կարմրեցաւ, բարկացաւ, որքա՜ն աղուորցաւ: Հապա ի՞նք. անճրկէր էր, ձախաւեր ու անփորձ ուսանողի մը երեւոյթն էր ստացեր, խօսքերը կտրատուէր էին, նախադասութիւնը չէր կրցած պէտք եղածին պէս աւարտել, մէկ խօսքը քանի մը անգամներ կրկներ էր, մինչեւ փրկարար ընդմիջումը հեռաձայնին: Որո՞ւ հոգ. ինք այդպէս էր, բոլորովին անկարող բեմադրութիւն մը պատրաստելու այդ կարգի յայտարարութեան մը համար: Պէ՛տք էր ըսել, եւ ըսաւ. կրցաւ ինքզինքը հասկցնել, հոգ չէ թէ ոչ լաւագոյն ձեւով: Այն խորունկ համոզումը ունէր ինք, թէ բոլորովին աւելորդ բան է կնոջ մը սիրային յայտարարութիւն ընելը:

Չկայ բան, որ կին մը աւելի շուտ հասկնայ, աւելի շուտ զգայ, քան իր սիրուիլը, երբոր զայն ծածկելու հոգը չենք ընէր երբեք: Եւ Ժանն մէկ տարուան մէջ շատ լաւ հասկցած էր, թէ ան կը սիրէ զինքը, թէ իրապէ՛ս կը սիրէ, բայց ոչ մէկ օր առիթը տուած էր, որպէսզի աւելի առաջ երթայ, ոչ մէկ օր ուզած էր արարքով մը տալ երիտասարդին պակսող համարձակութիւնը:

Բնաւ չուզեց բարեկամութեան սահմաններէն անդին անցնիլ։ Առաջին օրերէն իսկ շուտով մտերմացան իրարու հետ, նկատեցին, որ բազմաթիւ նախասիրութիւններով ու ճաշակներով կը նմանին իրարու, գործին բերմամբ կեանքերնին խառնուեցաւ, ցերեկները շատ անգամ գացին միասին ճաշել ու կատակել, կամ իրիկունները խմբովին թատրոն մը երթալ, զուարճանալ: Փիէռ ի զուր ջանաց կեանքին հանդարտութիւնը չխռովել, մարել կամ գոնէ մեղմել զգացում մը, որ չէր կրնար ցանկալի արդիւնքի մը հասնիլ: Ժանն միշտ հագուստ հագաւ, Ժանն միշտ գլխարկ դրաւ, ձայնագրի նոր սկաւառակներ գնեց, Ժանն միշտ խօսեցաւ եւ ամենէն աւելի կատղելիք բանը` Ժանն միշտ ժպտեցաւ: Եւ յետոյ օրըստօրէ սաստկացող այն զգացումը, զոր կրցաւ վերջապէս ճանչնալ, նախանձը: Լեսքիւռ խանութ կու գար յաճախ, ընդհանրապէս իրիկունները, աղուոր մը կը համբուրէր զայն առանց երիտասարդէն քաշուելու, պեղերը կ՚ոլորէր, լամբակին ծաղիկը կը շտկէր եւ ամենէն անտանելի բանը՝ ձեռքի կատակներ կ՚ընէր Ժաննին:

Քայլերը բնազդաբար իջեր էին այդ պզտիկ զառիվարը, որ Քէ տէ Կռան զ՚Օկիւսթէնէն ստորին քարափները կը տանի, ջուրին մօտ: Նկարիչներուն սիրական այդ վայրը ամայի էր հիմա, ու վերի լոյսերը տարօրինակ պայծառութիւն մը կ՚անձրեւէին: Նստաւ հաստ ցիցի մը վրայ, ուրկէ նաւ մըն էր կախուած երկար շղթայով ու դիտեց կամուրջին լոյսերը, գունաւոր գամերու պէս ջուրին մէջ մխրճուած: «Չէ՛, — խորհեցաւ, — ի՛նչ որ ալ ըլլայ` չպիտի վերադառնամ աշխատելու: Այսչափ տարի է հոգիս հանեցի առանց օր մը դադար ընելու. լաւ վաստկեցայ, շատ աղէկ կրնամ քանի մը ամիս հանգիստ ընել. եկածը ամառ է, վերջը ուր որ ալ ըլլայ` գործ կգտնեմ»: Պահ մը վերջ շարունակեց. «Նայինք անո՛նք ինչ պիտի ընեն. չհաւատաց, հէ՞. կատակ կարծեց, յուսաց, որ միշտ պիտի կարենայ զիս այսպէս խաղացնել. չպիտի կարենամ բաժնուիլ. տեսնենք` երկուշաբթի ի՜նչ պիտի ընէ… պիտի գա՞յ արդեօք զիս փնտրելու… անշո՛ւշտ. թերեւս տեղի ալ տայ գործին սիրուն. թերեւս յուսացածէս աւելի ըլլայ. ան ատեն… ան ատեն… Օ՜, խե՛նդ եմ»:

Ու արագ-արագ սկսաւ բարձրանալ սանդուխներէն` Սէն Միշել ելլելու համար: Նոյն պահուն վերէն աղջիկ մը անկիւնը դարձաւ ու վազելով քանի մը աստիճան իջաւ: Ակնոցաւոր կաղ տղայ մը հասաւ ետեւէն ու գրկեց զայն` հարցնելով. «Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ, ըսէ՛, ինչո՞ւ»: «Ո՛չ, ո՛չ, — պատասխանեց աղջիկը, — պէտք չէր որ առաջարկէիր, պէտք չէր, որ առաջին գիշերն իսկ առաջարկէիր»: Երկուքն ալ կը խնդային:

Երբոր սենեակ հասաւ, տրամաբանութիւնը կամաց մը տեղի տուաւ զգացումին առջեւ: Վերջին մեկնումն էր այս խանութէն, ալ չպիտի վերադառնար հոն աշխատելու, ալ պէտք չէ վերադառնար այդքան հաստատամիտ յայտարարութիւնէ մը վերջ, ուրեմն նաեւ ալ Նէնէթը չպիտի տեսնէր

ա՛լ չպիտի տեսնէր,

ալ բնա՜ւ:

Մեծցաւ, մեծցաւ, ծանրացաւ, մտալլկումը պաշարեց զինքը, սիգառէթը նետեց բազմաթիւ անգամներ, ուզեց չխորհիլ, չկրցաւ, ուզեց պառկիլ, չկրցաւ, ուզեց գրել, նորէն չկրցաւ, առաւ վերջապէս գիրք մը, բացաւ զայն, գոցեց. լոյսը մէկէն մարեցաւ, սկսաւ դառնալ մութին մէջ. ինչպէ՜ս չկարենալ ատանկ գիշերներու վանել տառապեցնող մտածումը — Նէնէթ — ինչպէ՜ս չկարենալ ցածցող առաստաղին տակ — Նէնէթ — ջնջել ժպտող նոյն դիմագիծը — Նէնէթ — ստել ինքզինքին — Նէնէթ, Նէնէթ, Նէնէթ: Դուռը մէկէն բացաւ. պիտի խեղդուէր: Սանդուխներուն վրայ լոյս կար. սենեակներունն է, որ միայն մարեր էր, «Արդեօք դեռ երկա՞ր պիտի տեւէ», — ըսաւ, բան մը ըսած ըլլալու համար, երիտասարդի մը, որ սանդուխին գլուխը կեցած գիրք մը կը կարդար: Ան ոչինչ պատասխանեց. աւելի ջղայնոտեցաւ. բայց չկրցաւ սենեակ վերադառնալ. մութին մէջ շատ շուտով առանձին պիտի ըլլար ինքզինքին եւ իր մտածումին հետ: Եւ երբոր երկրորդ հարցումին ալ պատասխան չստացաւ բարկացած աւելցուց. «Բայց պարոն, կը հասկնա՞ք, թէ ինչ կ՚ըսեմ»: Ան պատասխանեց անգլիացիի արտառոց շեշտով մը.

— Փա փարլէ ֆրանսէ:

— Եու ար ինգլիշ:

— Այ էմ Գանատիըն:

Կարմրէր ու ամչցեր էր տղան: Քսան տարեկան ուսանողի մը երեւոյթ ունէր ու Քէմպրիճ տպագրուած բառարան մը կը կարդար: Քանի մը նախադասութենէ վերջ Փիէռ հարցուց դժուարութեամբ, ինքն իսկ ամչնալով իր տկար ու գէշ անգլիերէնէն:

— Գրամեքենայի մը աղմուկը կ՚առնեմ միշտ. արդեօք դո՞ւք էք, որ կը գրէք գիշերները մինչեւ շատ ուշ. այո՞. եւ ի՞նչ կը գրէք անդադար. բանաստեղծութի՞ւն, բանաստեղծութուն կը գրէք մեքենայո՞վ եւ այդքան արա՞գ եւ ամէն օր…

Հակառակ իր ճիգին, խնդուքը մինչեւ շրթները բարձրացաւ: Այդ երազատես պատանին գրականութեամբ, բայց մանաւանդ բանաստեղծութեամբ տարուած, սկսաւ արագօրէն խօսիլ իրեն այդ սիրելի նիւթին վրայ, առանց ուշադրութիւն ընելու, որ Հայը շատ հեռու էր իր բոլոր ըսածները հասկնալէ: Շարժումներ ըրաւ, մազերը խառնեց, ոգեւորուեցաւ, աստուածացուց քանի մը բանաստեղծներ, ուրիշներ մէկ բառով ջախջախեց (Քէմպրիճը ձեռք են ինկաւ) եւ ուզեց մանաւանդ իր գրածները արտասանել: Փիէռ ուրախացաւ զուարթութիւնը վերագտնելով: Օ՜, մութը, մութը, առանձնութիւնը. երրորդի մը ներկայութիւնն է, որ միայն կրնար այսպէս զինքը փրկել իր մտալլկումէն: Հաճոյքով ընդունեց երիտասարդին հրաւէրը, երբոր բաց թողուած դռները լուսաւորուեցան: Անոր սենեակը իրենինէն տարբերութիւն չունէր, պատին վրայ միայն գեղեցիկ աղջկան մը խոշոր լուսանկարը կար եւ վրան, թեւերը թիթեռնիկի մը պէս բացած, վարդագոյն սութիէն-կորժ մը:

Կանատացին առաւ դէզ մը թուղթ եւ, առանց այլեւս դադար տալու, սկսաւ իր բանաստեղծութիւններուն անվերջ ընթերցումը: Փիէռ թիկնաթոռին մէջ ընկղմած հետեւեցաւ այդ լեզուին, անգլիերէնին, որ այնքան լաւ կը պատշաճի բանաստեղծութեան իր երաժշտութեամբը, եւ զգացումներու կախօրրանին անձնատուր` թողուց, որ հոգին օրօրուի երկարօրէն, լայնօրէն օրօրուի այդ ներդաշնակութեամբ, այդ երգով, մինչեւ որ կարենար ըսել ինքզինքին. «Բարձրագոյն բանաստեղծութիւնը ան է, որ չի հասկցուիր: Կը բաւէ, որ երաժշտութիւն ըլլայ, կը բաւէ, որ գոնէ «սէր» բառը ծանօթ ըլլայ ինծի, կը բաւէ, որ սէր ունենամ ես ու սիգառէթիս ծուխերուն մէջէն դէմի պատին աղջիկը հետզհետէ աւելի ու աւելի նմանի Նէնէթիս, եւ ես պիտի ապրիմ գերագոյն, աստուածային բանաստեղծութիւնը: Հաւատա՛ Նէնէ՛թ, սիրական Նէնէ՛թ, հաւատա՛, էշու կտոր Գանատացի»: