Պատմութիւն պատերազմին Խոթինու

ՅԱՂԱԳՍ ՅԱՂԹՈՒԹԵԱՆ ՊԱՐՈՆ ՇԵՆԵԱՒՍՔԻՆ, ԵՒ ԿՈՏՈՐԵԼՈՅ ԶԱՆԱԶԱՆ ԱԶԳԱՑՆ ՏԱՃԿԻՆ

Դարձեալ ի նմին աւուր [=28 օգոստ. /7 սեպտ. ] միաբանեալք անհաւատիցն, եւ գումարեալ անթիւ զօրք հեծելոց յոլովագոյն ազանց, եւ այլք մերկամարմինք, եւ հերարձակք իբրեւ զկանայս, եւ Արաբացիք, որք եկեալ էին ի Բաբելովնէ եւ յԵգիպտոսէ, աղաղկելով մեծաձայն՝ Լու¯, լու¯, լու¯, եւ այսպիսի ահարկու տեսլեամբ եւ լրբագոյն դիմօք ուղի անկեալ գային մինչեւ ի դուռն բանակին, անդ ուր փոքր զօրավարն էր Լեհաց. եւ ի միւս դրանէն մեծ հեթմանն Խոտքեւիչ տեսեալ զգալուստ անօրինացն բարկանայ յոյժ, եւ կամէր մեծաւ զայրացմամբ ելանել ընդ առաջ խառնիճաղանճ ժողովոյն. իսկ գունդք զինուորացն, որք պահապանք էին դրան բանակին, իբրեւ տեսին զսրտմտութիւն առնն, ոչ ետուն թոյլ առժամայն ելանել ի մարտ, այլ հազիւ դարձուցին յետս բազում ողոքանօք։

Յայնժամ մեծ գաշդալան Բոլոցքին եւ հսկայազինն |239ա| Շենեաւսքին իբրեւ երեք հազար արամբք, եւ հարիւրապետ մի եւս ի հեթմանին զօրացն, հրամանաւ մեծ զօրաւարին ելանեն ախոյեան մարտի, եւ կարգաւորեն զդասս հեծելոցն ամենայն պատրաստութեամբ ի հանդիպումն հակառակորդաց իւրեանց. եւ ապա ամենայն բազմութիւնք հաւատացելոցն միաբան ամրացեալք, [կնքեալ] զդէմս իւրեանց նշանաւ խաչին, կոչելով զանունն Յիսուսի յօգնութիւն՝ երեքկին կրկմամբ ըստ օրինի քրիստոնէից, եւ միանգամայն արձակեցան մեծաւ զօրութեամբ ի վերայ թանձրախիտ եւ անհուն զօրացն Իսմայէլացւոց, եւ հարեալ անցին ի միւս կողմն որպէս զկայծակն ընդ յեղեգսն, մինչեւ ոչ ումեք ունայնացան նիզակք ի խայթելոյ զոք. ի սպառել նիզակացն՝ գեղարդեանց դարձան առնուլ, եւ սկսան երկսայրի սուսերօք եւ փոքրագոյն թֆանկօք ինքնաբորբոքօք եւ հրդեհեալ զամենեսին թօթափէին յերկիր առանց հոգւոյ. եւ այնքան խմբեցաւ պատերազմն, մինչ զի խառնակեալք՝ ոչ կարէր տեսանել այր զընկեր իւր։

Իսկ ամենագովելի տէրն Պերեժանու՝ պարոն Շենաւսքին հեծեալ ի ձի սուր հանդերձ ընկերակցօք իւրովք, եւ առեալ զաջոյ թեւ գնդին՝ գնաց կոտորելով անխնայաբար, սկսեալ ի տասն ժամէ աւուրն մինչեւ ցքսան ժամն, եւ այնչափ բեկէր եւ խորտակէր զթշնամիսն, մինչեւ առ հասարակ լցաւ դաշտն Խոթինու սատակեալ Տաճկօք, եւ բազումք վիրաւորք անկեալք ի մէջ արեանցն թաւալէին, դիզեալք յոյժ ի վերայ միմեանց իբրեւ զփայտ մայրեաց։

Նոյնպէս եւ երանելի գաշդալանն Բոլոցքի, վստահացեալ ի զօրութիւն անձին իւրոյ եւ հետամղեալ բարկութեամբ մեծաւ, եւ քաջապէս մարտուցեալ դարձուցանէր զձախ թեւ գնդին, եւ ամիրայից եւ մեծամեծաց հատեալ զգլուխս յերկիր ընկենոյր, մինչեւ անկաւ ի մէջ բազմութեան հեծելոց. եւ մի ոմն ի զօրաց անհաւատից եհար գեղարդեամբ ի պարանոցն, զոր անցեալ ի ներքս սաղաւարտին եւ վէրս վնասակարս ետուր նմա. բայց ոչ առժամայն անկաւ յերկիր յերիվարէն, այլ դարձաւ անդ|239բ|րէն կենդանի ի բանակն։

Իբրեւ լուան զայս զօրք քրիստոնէիցն՝ եւս առաւել զայրացեալք դարձան եւ կոտորեցին զամենայն զօրս անհաւատիցն, մինչեւ դարձան ի փախուստ, եւ հազիւ թէ ի հազարաց տասն զերծան. եւ ապա ժողովեալ զամենայն աւարս այլազգեացն՝ դարձան մեծաւ յաղթութեամբ։

Արդ՝ յայս մեծ եւ առաջին պատերազմին անկան ի զօրացն Իլախաց ոչ բազումք, այլ երկու այր ի զինուորաց, եւ երկոտասանք ի զինուորացն ծառայից. բայց ի հեթմանին զօրացն զձողն առին. նոյնպէս եւ բարեյաղթ տէրն Բոլոցքի յետ հինգ աւուր աւանդէ զհոգին արիական մահուամբ ի փառս Քրիստոսի, խառնելով զարիւնն իւր ընդ արեան մարտիրոսացն, զի եւ պսակացն նոցին ժառանգակից եղիցի, ամէն։

Իսկ ի կողմանէ անօրինացն անթիւ բազմութիւնք սատակեցան, զոր ի գիշերին այնմիկ եկեալ անհաւատիցն լուցեալ լապտերօք ժողովէին զդիակունսն կոտորելոցն գլխաւորաց եւ ծանօթականացն, եւ առեալ տանէին, եւ մնացեալքն անկեալ կային կերակուր գէշ թռչնոց երկնից եւ ամենայն գազանաց երկրի։

Այս եղեւ ի ձեռն նոյն Մուստաֆա փաշային՝ զոր վերագոյն յիշեցաք, ի ԻԸ օգոստոսի, երեքշաբթի օրն [=28 օգոստ. /7 սեպտ. ]։