Պատմութիւն պատերազմին Խոթինու

ԱՌԱՋԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ ԳՐՈՑՍ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻՆ ԽՈԹԻՆՈՒ, ՈՐ ԵՂԵՒ Ի ԺԱՄԱՆԱԿՍ ԲԱՐԵՊԱՇՏ ԵՒ ՔՐԻՍՏՈՍԱՊՍԱԿ ԱՐՔԱՅԻՆ ԻԼԱԽԱՑ, ԱՅՍԻՆՔՆ ԼԵՀԱՑ, ԶԻԿՄՈՒՆԴԻ ԵՐՐՈՐԴԻ, Ի ՁԵՌՆ ԱՄԲԱՐԻՇՏ ԵՒ ԻՆՔՆԱԿԱԼ ԱՐՔԱՅԻՆ ՏԱՃԿԱՑ ՓՈՔՐ ՕՍՄԱՆ ԿՈՉԵՑԵԼՈՅՆ։ ԱՐԱՐԵԱԼ ՈՒՄԵՄՆ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ ԱՆԻՄԱՍՏ ՀԵՏԵՒՈՂԻ, Ի ԽՆԴՐՈՅ ՀՕՐ ԻՒՐՈՒՄ ՏԷՐ ՅԱԿՈԲ ԲԱՐԵՍԷՐ ՔԱՀԱՆԱՅԻ, ԵՒ Ի ՊԱՐԾԱՆՍ ՀԱՄՕՐԷՆ ՀԱՒԱՏԱՑԵԱԼ ԵՂԲԱՐՑ

Յերիս որոշմունս բաժանեալ երեւիւր արհեստ վիպաբանութեանց՝ իմացմամբ մտաց, տեսութեամբ աչաց, ի լուր լսելեաց։
Արդ՝ ի նախադրեալ երիցս, ո¯վ Հայր պատուական, առաջինն վեհագունից է ծանօթութիւնն, քանզի իմացողական հոգի՝ զմարգարէականն գուշակէ զտեսակ, որ ոչ ամենեւին կարօտանային օգնութեան գրոց եւ նշանագրաց, այլ զՀոգին Սուրբ ունին մտավարժ, որ զամենայն նկարագրէր զխորհուրդ ի սրտիս նոցա, որք բարբառեալ բանիւ վերապատմէին ղեղեալսն եւ զոչ գոյացեալսն անստուերաբար տեսչութեամբ, այլեւայլ լեզուօք առանց ուսանելոյ յումեքէ, ըստ որում գրէ Պօղոս թէ՝ Նա ետ զոմանս առաքեալս, զոմանս մարգարէս աւետարանիչս [Եփես. Դ 11], այլ ոչ ամենեքեան արժանացան այնմ շնորհի. որպէս եւ կրկնէ յետագայ բանիւք, ո՛չ թէ ամենեքեան մարգարէք իցեն կամ թարգմանք, բայց որ տուանն ի վերուստ՝ վասն որոյ զաստուածայինսն աստուածայնոյն պարտ էր վերադրել ի փառս նմին։
Իսկ երկրորդն եւ երրորդն՝ ոչ այնչափ առաւել կատարելապէս, այլ մասնաւորաբար եւ նուաստագոյն քան զառաջինն. սակայն միեւնոյն Հոգի բաժանէ զբազմապատիկ պարգեւս առ ամենեսին, |229բ| որպէս եւ յոլովք ի նախնեացն մերոց զօրացեալք նովաւ ընթացան զհետ զանազան եւ ազգի ազգի շնորհաց, զի զոր ինչ ոք եւ ընկալաւ ի տեառնէ, ըստ վկայութեան առաքելոյն թէ՝ Ումեմն ի հոգւոյն տուեալ է բան իմաստութեան, այլում բան գիտութեան, եւ այլն թէ նմին հոգւով [հմմտ. Ա Կոր. ԺԲ 8]։ Ոմանք առաքինութեանց ցանկացան, եւ ոմանք իմաստասիրական բանից հետեւեցան, բազումք քերականութեան եւ աստեղաշրջագայութեանցն ծանօթացան, եւ կէսք ժամանակագրութեանց եւ պատմաբանութեանց զփոյթն կալան, որք մինչեւ ցայսօր պարապին նմին հանճարոյ, եւ այն եւս յերկար աշխատութեամբ եւ ի [յ]օժանդակութենէ միմեանց, զի մարմին եղծանելի ծանրացուցանէ զմիտս բազմահոգս, մինչ զի հազիւ նկատել կարեմք զայն՝ որ ինչ առ յոտս մեր է ըստ երրորդի բանին։
Իսկ զի իմ ոչ եւ եթ ունայն գոլով ի լաւագոյն շնորհաց բարձրագունից, այլ եւ ոչ վերջնոցն եւ հասարակացն բաւականանայր միտք տառապեալ բնութեանս, բայց զի հարկեցայ ի թախանձելոյ հանապազ ի ձեռն փութացուցանողական հրամանի տեառնդ իմոյ եւ երկիւղածութեամբ դաստիարակողի՝ Տէր Յակոբ քահանայիդ յառաքինութիւն, զյաղթանակ մարտի արքային Իլախաց յեղանակել ամփոփելով յայլմէ ցեղէ ի մերասերն լեզու, եւ այնքան՝ մինչ զի մոռացումն ետուր զբաղմանց կենցաղականիս, որ յարաժամ զզուեն զին հրապուրեալ ցնորիւք. զոր եւ ես նախապէս վարկայ զհնազանդութեամբ աշխատութիւնն՝ քան զհեղգութեամբ լռելն։
Որոյ վասն ի խոյզ իսկ եղեալ գտի զառն ումեմն պատուականի զգիր, որ անդ գոլով ականատես լեալ ամենայնի, մի ըստ միոջէ պատմութիւն արարեալ սոցին բանից ըստ պատշաճի իրին եղելոյ, կարճառօտ եւ այլախօս բառիւք. նաեւ այլ եւս յոմանց յոլովից՝ որք առ ընդհանուրս համբաւեցին զլուր գովելի գործոյս այսորիկ, եւ զորս իմ եղեալ ծանօթ մասամբ իւիք իբր ծագիւ մատին նշուլից սմին խորհրդոյ։
|230ա| Ուստի թօթափեալ զտկարութիւնս իմաստից ժողովել մարթասցուք զյառաջարկեալ բանիցս հանդէս ուշիմ նպատակ առնելով զՅիսուս, զի տացէ մեզ տեղի եւ ժամանակ մինչ ի վախճան ելանել զդուզնաքեայ մատենիկս՝ թեթեւացուցանել զսկիզբն յօժարութեան փոքրոգի լծոյս, եւ անսայթաք ուղեւորիլ զհետ ճշմարտութեան՝ զուգահաւասարելով միմեանց բնագրացն օտարասեր ազանց, թէպէտ դժուարահաւաք եւ տաժանելի իցէ անօգուտ աշխատութիւնս։
Եւ աստ ոչ եթէ զջանից իմոց ցուցանեմ զքաջութիւն եւ կամ զպերճութիւն, գովութիւն ունելոյ յումեքէ զիղձ, այլ սակս գերազանցելոյ գրոց եւ բանից ներգործեցելոց, յաղագս որոյ խոստացաքն կանխագոյն ըստ պատուասիրաբար հրամանիդ, թերեւս տացուք զլրումն խնդրոյդ որդիականս հպատակութեամբ, զոր իմ այժմ ուշ եդեալ գրեցից ստոյգ կտակաւ, անյապաղ սկսեալ անտի, ուստի սկսանելն է արժան։