ՊԱՏԱՍԽԱՆԻ
ԹՂԹՈՅՆ
ՍՈՐՄԵՆԱՅ,
ՈՐ
ԱՌ
ՎՐԹԱՆԷՍ
ԵՒ
ՎԱՐԴԱՊԵՏ
ԳՐԵԱՑ
1
Գիտեմք,
զի
բազմադէմ
եւ
պէսպէս
աւրինակաւք
խաւսեցայք
ցուցանել
զանձինս
համախոհս
եւ
միաբանս
ընդ
մեզ
հաւատով,
զոր
տնկեաց
երանելի
նահատակն
Քրիստոսի
եւ
հայր
մեր
Գրիգորիոս
ի
մշտնջենաւոր
պայծառութիւն
Հայաստան
աշխարհիս.
համարեցաք
եթէ
ա՛յդպէս
իցէ.
վասն
որոյ
յոլով
անգամ
թախանձեալ
զսրբասէր
եպիսկոպոսս
քննութիւն
առնել,
եւ
ուսոյց
մեզ,
թէ
ոչ
է
աւրէն
առանց
միաբանական
ժողովոյ՝
զոր
այպանեալ
էր
ձեր
մտաց՝
ի
պատասխանել
անձանց
թշնամանս
յաճախելով.
թէ
յորժամ
չէր
իշխան՝
ընդէ՞ր
զհաստատեալ
սեղանսն
յուղղափառացն
կործանեաց.
եւ
վերստին
մկրտութիւնս
արար։
2
Վասն
որոյ
տեղեկացաք,
եթէ
ո՛չ
ա՛յդպէս,
այլ
զկանոնակա՜նն
եւ
զիրաւացի՜ն
կատարեաց։
3
Եւ
դուք
ըստ
որումն
անձամբ
անձին
յաղթել
անարգանա՜ւք,
քան
զամենայն
յաղթութիւնս
առաջին
եւ
քաջ
վարկայք,
զմեր
քերդողս
նեռինն
կարապետ
առնելով՝
ոտնհար
եղայք.
եթէ
ի
Դունա
այրեցեալ
եւ
յաւերակ
եկեղեցւոջդ
նստի՝
եւ
նորոգաձեւութի՜ւն
վարդապետէ։
4
Նեռի՜ն
ասպնջական
եւ
առաջնորդ,
եւ
կարապե՜տ
զնա
պարտ
է .
որ
ազգի
միոյ
ապստամբութեան
եղեալ
պատճառ,
եւ
զարս
ի
կանանց
վարատելոյ
եւ
զկանայս
յարանց,
յորոց
բազումք
թափառական
կենաւք
ի
տար
աշխարհ
վախճանեցան,
թաղման
անգամ
ո՛չ
լինելով
արժանի
եւ
մանաւանդ
յիւր
բնակ
եւ
յուղղափառ
վարդապետաց
կարգէ՝
սրանալով
է
փախուցեալ,
որպէս
զամպարիշտն՝
առանց
ուրուք
հալածելոյ,
եւ
տարագի՛ր
եղեալ
յամբիծ
եւ
հռչակաւոր
եւ
կեցուցանող
նոցին
հաւատոց։
5
Բայց
եւ
զայն
պարտ
է
ճանաչել՝
զի
որ
բերանովք
աւրհնէք,
այսինքն
ժառանգաւորս
հաւատոյ
համբաւելով
զձեզ
սրբոյն
Գրիգորի,
զընծայ
այրեցմանս
այսորիկ
եւ
աւերածի
դո՜ւք
մատուցէք
նմա՜.
թողումք
ասել
զայլն
եւս։
6
Եւ
վանից
երիցունք
եւ
դոցին
քահանայք,
որք
ձեռն
արկին,
նզովելով
զանաւրէն
ժողովն
Քաղկեդոնի
զի
առանց
բռնադատելոյ
արարին՝
ամենեցուն
է
յայտնի։
7
Քանզի
որք
ոչ
կամեցան
ձեռնարկել,
տակաւին
եւս
ի
տեղւոջս
մնան
առանց
իրիք
խոշտանգանաց,
եւ
ոչ
որպէս
բազումք՝
ի
ձէնջ
հալածական
եղեալք
յաւուրս
ձմերայնոյ՝
վէրս
ընկալան,
եւ
ցարդ
եւս
մորմոքին։
8
Եւ
քանզի
վստահ
էաք
ի
սահման
հաւատոյ
հարցն
եւ
ճշմարիտ
վարդապետացն
մերոց,
ո՛չ
ակամայ՝
այլ
կամաւք
երանելի
եպիսկոպոսին՝
եւ
այլոց
կոչէաք
ի
պարծանս
անձանց
մերոց
տեսանել,
եւ
ի
պտուղ
խաղաղութեան։
9
Բայց
այս
առաւելագոյն
եւս
սքանչելի,
եւ
յո՜յժ
զարմացման
արժանի.
զի
մինչդեռ
ուրանայիք
երդմամբ
հաստատելով,
ոչ
աւելի
ինչ
ունել
կամ
պակաս
զդրութիւն
հաւատոյ.
քան
զոր
Հայաստան
աշխարհիս
է
ընկալեալ,
այս
եկեղեցւոյս
առաջնորդաց
հնազանդել,
կամ
ընդունել
զժողովոյն
Քաղկեդոնի
բռնադատեալ
կանոնսն՝
ամենեւին
չառնուիք
յանձն,
այժմ
ի
ձեր
գրեալսն՝
զնորին
հակառակն
եհաս
տեսանել։
10
Զի
զոր
մեր
պատուական
հարցն
եւ
հոգեկիր
վարդապետացն
ընդ
ուղղափառ
հովիւսն
եւ
ընդ
մարտիրոսս
է
դասեալ,
զԴէոսկորոս.
եւ
զՏիմոթէոս
Աղեքսանդրացի,
անջինջ
նզովից
վիճակի
առնէք
արժանի,
սուտ
եւ
մոլորեցուցիչս
կարդալով,
եւ
զթիւրսն
եւ
զչարապաշտսն
եւ
հերձուածողս
զՔաղկեդոնիտսն
բարեփառ
ասէք,
եւ
փոխանակ
միաւորութեան
երեւեցուցանէք։
11
Գիտեմք
արդ
թէ
եւ
ա՛յլ
ինչ
զոր
ունիմքն՝
կարեւորագոյն
են
եւ
աւգտակարագոյնք,
ցուցանիցեմք.
չիք
ի
ձեզ
տեղի.
ընդէ՞ր
եւս
եւ
զառաջինն
քաջ
եւ
անդրդուելի
վարդապետացն
զանուանսն
ի
կիր
առեալ,
փաստաբանութեամբ
պարծիք
զսրբոյն
Աթանասի,
եւ
զԲարսղի,
եւ
զսքանչելի
Գրիգորանցն.
եւ
զյորդորաբանն
Յովհաննու
եւ
զմեծի
հաւրն
Քրիստոսասիրի
Կիւրղի,
եւ
զերից
ականակիտ
եւ
անթերի
ժողովոցն,
որք
ի
պատիւ
ամենասուրբ
Երրորդութեան
գումարեցան։
12
Զի
թէ
մեծարոյ
թուէր
ձեզ
լիութիւն
հաւատոյ,
զմէ՞
ի
Քաղկեդոնի
նորաձեւսն
կցկցեալ
կարկատէիք
եւ,
ոչ
նմանեալ
Աստուածընկալ
հարցն
որ
յԵփեսոս՝
մի
Որդի
դաւանելով՝
գնայիք
զհետ
խոստովանութեան
հաւատոյ
բարեպաշտ
հարցն։
13
Այլ
զի
ընդդէմ
նոցին
է,
չգոյ
ումեք
հնար
ծածկել.
բայց
զոր
ճառելոցս
եմ,
ճարտարաբանեալս
ի
ձէնջ
ամենապատիկ
ծաղո՜ւ
է
պատարուն,
թէ
չեմք
կարաւտ
Խորասանիկ
եւ
Ատրպատիճ
կանոնաց
եւ
վարդապետութեան։
14
Սակայն
յոյժ
ստեցէք
եւ
ոչ
մասնաւոր
այսպիսի
ինչ.
զի
Խորասանիկն
յարուցեալ
ընդ
առաւաւտս
լուանայ,
եւ
համարի
թէ
զամենայն
գործեալ
աղտեղութիւնսն
ի
բաց
մաքրեցի։
15
Եւ
դուք
մտանելով
առ
բոզս,
ի
բաղանիս
լոգացեալ՝
նոցին
հաւասար
սուրբ
կարծէք
լինել։
16
Վասն
որոյ
անխտիր
ի
տէրունական
մարմինն
մերձենայք՝
զոր
պատգամն
Աստուածային
ընդ
դատապարտութեամբ
փակեաց։
17
Եւ
Ատրպատիճս՝
զի
ոչ
գիտեն
եթէ
խնդիր
զհաւատ
լուծանէ,
մի՛շտ
ծփին
փոփոխելով
ի
բազմաստուածութիւնս,
զոր
եւ
վասն
ձեր
ճշմարտութեամբ
է
ասել
հանդերձ
արտասուաւք,
զի
անդադար
էք
ալէկոծական
պղտորութեամբ
շփոթեալք,
այլ
եւ
այլ
սահմանադրութիւնս
առնել
հաւատոյ
ոչ
շատանայք։
18
Ապա
ուրեմն
սուտ
էր
եւ
կարի
անպատրաստաբար
զԽորասանիկսն
բամբասել
եւ
զԱտրպատիճս,
զի
ոչ
կարէք
ժխտել
զայս՝
որպէս
թէ
չիցէ
այդպէս։
19
Այլ
զպարծանաց
յոյս
ունել
ի
Փրկիչն
մեր
եւ
ի
Տէր
Յիսուս
Քրիստոս,
որ
ի
վերայ
ամենեցուն
է
Աստուած՝
բաղձալի
պանծանաւք
առնումք
յանձն,
մարմնացեալն,
մարդացեալն
յԱստուածածին
եւ
ի
միշտ
կուսէն
Մարիամայ,
խաչեալն
եւ
թաղեալն,
եւ
յարուցեալն
յաւուր
երրորդի,
ամբարձեալ
յերկինս,
նստեալ
ընդ
աջմէ
Հաւր
Աստուածախառն
մարմնով
զամենայն
կատարեաց
արդարութիւնս։
20
Արդ
զի
արտաքոյ
ամենակալ
Երրորդութեանն,
Աստուած
զոք
ասել
հաւասար
անհամեմատականին՝
ամպարշտութիւն
է.
ըստ
այնմ
թէ,
չիք
Աստուած՝
բայց
ի
միոյն,
որ
է
ամենասուրբ
Երրորդութիւնն.
Անձնաւորութիւնն
որոշմամբ,
եւ
միաւորեալ
Աստուածութիւնն։
21
Զիա՜րդ
զՔրիստոս
Աստուած
խոստովանիք,
եւ
զխաչն
արտաքոյ
Երրորդութեանն.
ոչ
է
ասէք
պարտ
յԵրրորդութեանն
դնել
զնորա
խաչն,
զի
չհաճի
Աստուածութիւնն.
որ
ի
թշնամանս
ինչ
նմա
բերի.
եւ
պատճառս՝
զՆիկիական
հոգեյարդար
ժողովն
ունիք։
22
Եւ
այս
զի
նանիր
եւ
սնոտի
պատրանաւք
եւ
պաճուճեալ.
լո՛ւր,
զի
ի
Նիկիա
հարքն
դաւանելով
զՀայր
ամենակալ,
ի
նոյն
վաղվաղակի
յարեալ
մի
Տէր
զՅիսուս
Քրիստոս
քարոզեցին,
ծնեա՜լ
յԱստուծոյ
Հաւրէ
յառաջ
քան
զամենայն
յաւիտեանս.
եւ
զնոյն
մարմնացեալ
ի
Մարիամայ
միշտ
Կուսէն
եւ
խաչեալ.
ահաւասիկ
յԵրրորդութենէն
նորա
խաչն։
23
Քանզի
Բանն
Աստուած,
մի
ի
դիմաց
Երրորդութեանն՝
մարմնով
իւրով,
որ
բնութեամբ
մարդկային
էր,
եւ
միաւորութեամբ
տնաւրէնութեանն
Աստուածային,
արար
զփրկութիւն
ի
մէջ
երկրի։
24
Ապա
ուրեմն
ոչ
Երրորդութեանն
այլ
յԵրրորդութենէն
խաչն,
զոր
դուք
արտաքոյ
հանեալ
առանց
զանգիտելոյ,
ասէք
թէ
չէ
յԵրրորդութենէն
խաչն,
կարծեալ
աւրինադրել
ինչ,
եւ
մե՜րկ
մարդոյ
տայք
զփրկական
եւ
զկենդանարար
զչարչարանսն,
որում
ոչ
գոյ
հնար
ապրեցուցանել
զոք։
25
Այսպիսի
վկայութեամբ
չարաչար
ի
կիր
առնելով
զբարիոք
ասացեալսն,
թէ՝
Մատնելոց
է
Որդի
մարդոյ
ի
ձեռս .
եւ
թէ՝
Պարտ
է
Որդւոյ
մարդոյ
բազում
չարչարանս
եւ
զՅիսուս
Նազովրեցի
զայր
ցուցեալ ,
եւ
որ
ինչ
ի
կարգին
է.
եւ
զայն՝
Յիսուս
զոր
դուքն .
եւ
զայլն
եւս
նման
սոցին,
զոր
Բանն
Աստուած
զծառայի
առաջին
առնլով
կերպարանս՝
ոչ
համարեցաւ
ամաւթ
կատարեալ
սոսկ
մարդոյ
կրել
ձեռնարկել,
եւ
մարդն
է
Յիսուս ,
ըստ
Պաւղոսի։
26
Արդ
եթէ
սոսկ
մարդ
է
Քրիստոս,
որ
մեռաւն
վասն
մեր,
ընդունայն
են
հաւատք
եւ
դատարկ
աւետիքն
փրկութեան
եւ
լի՛
նզովիւք,
քանզի
գրեալ
է,
թէ՝
Անիծեալ
է,
որ
դիցէ
զյոյս
իւր
ի
։
27
Եւ
եթէ
Աստուած
խոստովանիք՝
յայտ
է,
եթէ
եկամուտ
եւ
պիտակ
համարիք
զԱստուածութիւնն
եւ
շնորհաւք
ընկալեալ,
վասն
որոյ
եւ
զխաչն
արտաքոյ
Երրորդութեանն
դնէք,
եւ
այսպէս
յայտաբար
երկուս
որդիս
քարոզէք՝
մի
բնութեամբ
զԱստուածն
Բան,
եւ
միւսն
շնորհիւ
զ՛ի
Մարիամայ
մարդն,
քանզի
լցեալ
է
ամենայն
աշխարհ
հայհոյութեամբս
այսորիկ
ի
ձեր
գրեցելոցն։
28
Եթէ
Որդի
Աստուծոյ՝
ոչ
միայն
Աստուածութեան
բնութեամբն
ի
վերայ
կայ,
այլ
եւ
ի
մարմնոյն
բնութեան
այսպիսի
երեւութիւք.
թէ՝
Ես
եղէց
նմա
ի
Հայր,
եւ
նա
եղիցի
ինձ .
ահաւասիկ,
ասեն,
որդիս
անուն
եւ
ի
մարմնոյս
բնութեան
վերայ
կայ։
29
Եւ
դարձեալ
թէ.
Տէր
ասաց
ցիս,
Որդի
իմ
ես
դու,
եւ
ես
այսաւր
ծնայ
զքեզ ,
եւ
այս
ասեն
որդի
մարմնոյ
բնութեան
կոչի։
30
Եւ
աւետաւորութիւնն
որ
առ
երջանիկ
Կոյսն
ի
հրեշտակէն,
թէ՝
Ահա
յղասցիս
եւ
ծնցիս
որդի,
եւ
կոչեսցեն
զանուն
նորա
Յիսուս.
նա
եղիցի
մեծ
եւ
Որդի
բարձրելոյ
։
31
Տեսանե՜ս,
ասեն,
զի
եւ
ի
մարմնոյն
վերայ
կայ
որդիդ
անուն՝
եւ
ոչ
միայն
Աստուածութեանն
բնութեան։
32
Այսպիսի
եւ
եւս
դժնդակագոյն
իրաւք
լի
են
ընդհանուր
գաւառք,
ոչ
գիտեմք
ուստի՞
յորդեցայք
զվաղնջուցն
շիջուցեալ
արծարծել,
զ՛ի
Վաղենտիանացն,
եւ
այլ
ստանուն
գիտնականաց.
քանզի
այն
դպրոցի
էր
գուպար
վստահութեանդ
այդորիկ,
ա՛յլ
զոմն
չարչարեալն
աղանդելով
եւ
այլ
զոչ
չարչարեալն,
որոց
գլուխ
եւ
արմատ
դառնութեան
Սիմոն
ճանաչիւր
կախարդ,
երկուս
որդիս
անուանելով,
մի
ըստ
բնութեան՝
եւ
մի՝
շնորհաւք.
զոմն
անմահ,
եւ
զոմն՝
մահկանացու։
33
Արդ,
որ
նորանշան
հարուածովքն
անկեալ
հերձաւ՝
վայրապարին
ճապաղեալ
ճարակ
լինելով
յաւիտենական
հրոյն,
մեծարանաւք
առեալ
ի
կիր
համառաւտէք
բարեպաշտս
ծանուցանել
յամառեալք
զաստուածվայելչաբար
միաւորութիւն
Բանին
ի
մարմնին
իւրում։
34
Սահմանեցին
խոստովանել՝
եւ
մի
լինել
մշտնջենաւոր
անքակութեամբ.
վասն
որոյ
մի
Քրիստոս
եւ
Տէր
քարոզի
յերկնաւորաց
եւ
յերկրաւորաց.
անջինջ
նզովից
պարտաւոր
էք։
35
Ոչինչ
նուազ
եւ
հանդերձեալ
պատասխանիքս
ընծայեն
զարմացումն
այսպիսի
ինչ,
թէ
զտեսութիւն
ձեր
թեթեւ
համարեալ,
մեր
նուաստութիւնս՝
ոչ
զաւրեաց
բառնալ.
այլ՝
յաճախագոյն
արտասուաւք
փութացայ
տեղեկութիւն
տալ
թագաւորաց
մերոց։
36
Արդ
տեսութիւն
թուել
ծանր՝
ըստ
իրաւա՜նց
արդեաւք
էր,
բայց
զանձին
իւրոյ
զողբս
թողեալ,
որ
սաստկագոյն
քան
զամենեցուն
իցէ,
կարի
իսկ
յետին
անմտութիւն
լինի՝
զայլոց
ի
կիր
առնուլ
զաշխարումն։
37
Պարտ
է
ձեզ
զձերոյին
աշխարհդ
լա՜լ
անմխիթար
սգով
թախծանաւք.
զի
ճեղքեալ
էք
եւ
աղմկեալք
անթիւ
աղանդոց
զանազանութեամբ.
եւ
միաբանել
կամ
ոչ
նկատէք.
իսկ
յորժամ
ոք
իւրում
տան
վերակացութիւն
առնել
չգիտիցէ
կամ
չզաւրիցէ,
զիա՞րդ
ի
վեհագունից
հրապարակախաւս
համարձակեալ
հրաման
տայցէ
ճոռոմաբանելով.
ո՞չ
ապաքէն
յամենեցունց
կրիցէ
ծա՜ղր
եւ
ա՜յպն
կատականաց.
եւ
փոխանակ
նեղ
դրան,
ի
թշնամանաց
զլա՜յնն
բանայցէ։
38
Զանձինս
քննեցէք,
եւ
ո՛չ
դատապարտիք.
զի
իւրաքանչիւր
ոք
ընդ
անձին
իւրոյ
տալոց
է
դատ
առաջի
Աստուծոյ։
39
Այլ
թէպէտ
այս
այսպէս
է,
սակայն
պարտ
եւ
պատշաճ
է
մեզ
յուսալ
ի
Քրիստոս
Աստուած
մեր,
լինել
ձեռնտու
եւ
բառնալ
ի
միջոյ
զնորոգաձեւ
գայթակղութիւն,
որ
ի
Քաղկեդոնի
յարձանէն
Լեւոնի
բռնազբաւսութեամբ
սերմանեցաւ.
քանզի
Նա
միայն
է
քաջ
եւ
յաղթող
հովիւ
եւ
սիրող
պատուիրանապահաց
իւրոց,
խոնարհ
եւ
այցելու,
որ
երբեմն
զԱրիանոսացն
քակեաց
կարճեալ
ճոխութիւն.
նոյնպէս
հաւատամ,
եւ
զՔաղկեդոնիտսդ
տեսանել
նորին
զաւրավիգն
աւգնականութեամբ.
եւ
ապա
լինի
հաճոյ
ժողովել
միշտ
ի
բարեպաշտութեան
ամրացեալ
բոլոր
եպիսկոպոսաց
մերոց,
եւ
ճշմարիտ
քահանայից
ամենայն
ուխտի
սրբոյ
եկեղեցւոյ,
խորտակել
եւ
բառնալ
ի
միջոյ
զտիեզերակործան
արձանին
գայթագղութիւնս,
եւ
զանբաժանելի
եւ
զանայլայլելի
զքաջ
Հովիւն
Փրկիչ
եւ
Տէր
մեր
խոստովանելով
ձայնին
տալ
լսել։
