Ստորագրութիւն Ուղեւորութեան յԵրուսաղեմէ ի Կ. Պօլիս

Ստորագրութիւն Ուղեւորութեան յԵրուսաղեմէ ի Կ. Պօլիս

Կ ամօքն աստուծոյ ի թուին ՌՃՁԵ [1736] ամին, ի մայիսի վեց օրն, զկնի սրբոյ Պասեքին, ի հինգշաբթի աւուր` յետ սրբոյ պատարագի մատուցման, ելաք ի սրբոյ քաղաքէն Երուսաղեմայ  եւ յաստուածադիր Աթոռոյն սրբոյն Յակոբայ, յորդ արտասուօք եւ դառնակսկիծ ողբովք բաժանելով ի սրբոց եղբարց միաբանից, եւ ընդ ուխտաւոր մահտեսեաց: Յեօթն ժամուն եկեալ հասաք ի Ռէմլէ, եւ քանի մի գլխաւոր մահտեսեօք ի վանքն մեր ի Սուրբ Գէորգ իջեւանեցաք, զտօն երեւման սուրբ Խաչին անդ կատարելով, եւ զայլ ամենայն ուխտաւորսն տեղւոյ պիղծ մուսէլլիմն բռնութեամբ յաւերակ խանն տարեալ իջոյց, եւ երեք գիշեր անդ արգելեաց վասն  զաֆարին: Եւ իբրեւ ելին ուխտաւորքն ի  խանէն  եւ ի վանքն առ մեզ եկին, եղեւ խռովութիւն եւ աղմուկ յոյժ, զմեզ բամբասելով թէ` ընդէ՞ր այսպէս եղեւ:

Եւ ի կիրակէի յետ սրբոյ պատարագին ի Ռէմլէու ելաք եւյերեք ժամն Աստուծով եկաք յԵաֆա ի Սուրբ Նիկողայոս հայրապետի վանքն մեր, եւ եօթն  օր   անդ կացաք` պատուասիրեալք ի բազմաց: Եւ ի մայիսիԺԵ [15] յաւուր շաբաթի` յետ սրբոյ պատարագի յԵաֆայոյ ելաք, եւ ընդ առաւօտն մտաք ի  շահթուռ [1], եւ եկաք յԻնկլիզու  ղալիոնն  սակաւ ուխտաւորօք, որ եւ ի նաւի վարձէն երկու հազար ղուրուշ վնաս կրեցաք, պատճառ անմիաբանութիւն ազգին մերոյ: Եւ յերրորդ ժամուն շաբաթու  ելքան  բացեալԱստուծով ի հինգ օրն յաջողակ հողմով եկեալ հասաք հանդէպ Տուզլա կոչեցեալ նաւահանգստի (Կիպրոսի), եւ յորդ անձրեւ եկն յայն օրն, եւ նաւապետն երկաթ ձգեաց հանդէպ Տուզլայի ի չորեքշաբթի օրն ի չորրորդ ժամու ցերեկին. եւ մնացաք անդմինչեւ յուրբաթ աւուր երեկոյին: Եւ ակնցի Մինաս վարդապետն ընծայիւք եկեալ ի նաւն տեսաք զմիմեանս, եւ յերրորդ պահու գիշերոյն  ելքան  արարեալ, ընդ առաւօտն հասաք հանդէպ Լիմինսու նաւահանգստին, եւ վասն իմ մեղաց ընդդէմ հարեալ հողմն անյաջող տանջեաց զմեզ այնքան, մինչ զի ի ԺԵ[15] օրն եւ կէս ի Տուզլայու հազիւ հասաք ի Ֆինիքէ կոչեցեալ նաւահանգիստն ի յունիսի հինգ, եւ ջուրն եւս պակասեցաւ ըմպելոյ. եւ յայն օրն ի յինանց յետին որեք շաբթին յեօթն ժամու ցերեկին  ֆռթունայ  եղեւ, եւ յերեկոյին դադրեցաւ: Իսկ ի Սուրբ Համբարձման Տեառն մերոյ եղեւ սաստիկ  ֆռթունայ   ի վեց ժամու ցերեկին, մինչ զիգրեթէ ի կենաց յուսահատեցաք, եւ լալիւն եւ կոծ մեծ եղեւ ի մէջ ամենեցունցս, եւ յերկարեցաւ մինչեւ ի խոր երեկոյին, եւ ապա սակաւ ինչ դադարեցաւ ծովն մինչեւ իչորրորդ պահու գիշերոյն, եւ կրկին սկսաւ ծովն, մինչեւ ընդ առաւօտն եւ հանդարտեցաւ: Եւ յուրբաթու ցերեկի հինգ ժամուն կրկին սկսաւ  ֆռթունայն,   բայց շուտով հանդարտեցաւ, բայց մեք ամենեքին ուշաթափեալ ի վայր անկեալ կայաք ի սաստիկ ալէկոծմանէ եւ ի ծարաւոյ: Եւ ի շաբաթուընդ առաւօտն աճապարեալ նաւապետն ստիպելով մինչեւ ի հինգ ժամն հազիւ թէ զնաւն եմոյծ ի ֆինիքէ ու  լիմանն.   եւ մեքելաք ի ցամաքն, եւ կրկին սկսաւ ֆռթունայն, բայց փառք եւ գոհութիւն յարուցելոյն եւ վերացելոյն յերկինս Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ պահեաց զնաւն եւ զմեզ զամենեսին, եւ վնաս ումեք ոչ եղեւ բարեխօսութեամբ սրբոց իւրոց, վասն որոյ օրհնեալ է անունն Տեառն Աստուծոյ մերոյ. ամէն:

  Բայց զճմարիտն գրելի է, զի յօրէ յորմէ ելաք ի սուրբ Երուսաղէմայ մինչեւ ցայժմ, վասն իմ ծովացեալ մեղաց անյաջողութիւնն զմեզ պատեալ է, զոր Տէրն ամենայնի զվերջն ի բարին կատարեսցէ: Եւ զի յայնժամ ծովն ոչ հանդարտեցաւ, վասն որոյ եւ բազումք յուխտաւորաց ելին ի նաւէն ցամաքաւ գնալ. եւ մեք եւս ելաքգնալ ընդ նոսա, ի մեծահրաշ կիրակէի յերեկոյին ի Ֆինիքէու յաւերակ բերդն օթեցաք, եւյերկուշաբթի անտի ելաք եկաք ի գիւղն Հալուճ զմի ժամ, եւ իջաք անդ ի մէջ բարձրաբերձծառոց, յորս եղանակէին պիւլպիւլք եւ այլ թռչունք, եւ մերձ երեկոյին ելաք անտի եւօթեցաք ի լեառն մի խոտաւէտ: Եւ յերեքշաբթի օրն անտի ելաք, զջրհորսն անցանելով եւառ եզերբն փոքր ծովակին ընթանալով օթեցաք ի տեղի մի տափարակ, եւ չորեքշաբթի առաւօտուն մտաք, յԱլմալու ջրաւէտ քաղաքն` լի մրգաբեր ծառօք եւ բուրաստանօք, բայցբնակիչքն`  այլազգիք եւ ապերասանք: Այլ օրհնեալ արեւելեան վաճառականքն իջուցին զմեզ ի  խանն  հիւրամեծարութեամբ, եւ ողորմութիւն եւս ետուն մեզ: Եւ անդ այր ոմն արեւելցի ի գիւղէն Նորաշինկու, մահտեսիՄկրտիչ անուն, տեսեալ զխղճութիւնս մեր` ետ յիսուն ղուրուշի ձի մի եւ չորս ոսկի ողորմութիւն եւ թոշակ ճանապարհի, ողորմեսցի նմա Տէր: Եւ անտի ելեալ օթեցաք առջրաղաց մի եւ անտի անցեալ զՍտանօզ  եայլան  եւ զԱնտիա դաշտն` եւ օթեցաք իմէջ արտօրէից ի ներքոյ բարձր ընկուզեաց: Եւ անտի ելեալ անցաք զբազում անտառօք, եկաք ի տեղի մի խոտաւէտ, անդ օթեցաք ի տօնի սրբոյ Հոգւոյն Աստուծոյ գալստեան գիշերին. եւ ի կիրակէի ընդ առաւօտն ելեալ անտի եկաք ի Պուրտուր մեծ ղասապայն, եւանդ եղեալ արեւելեան օրհնեալ վաճառականքն, որոց գլխաւորն նոցա էր Նորաշինկցի քաղցրաբարոյ պարոն Մանուկն, որք սիրով զմեզ ընկալան, եւ ի Սպարթայոյ եւս եկին վասնմեր տէր Աստուածատուրն, պարոն Մկրտիչն, եւ այլք ընդ նոսա, եւ պատուեցին եւողորմութիւն եւս ետուն մեզ, տէր Աստուած տացէ նոցա զվարձս բարեաց:

Եւ յերեքշաբթի անտի ելեալ, երեկօթս արարեալ եկաքի Բունղար-պաշի կոչեցեալ աղբիւրն յորդահոս. եւ յայնմ գիշերի ըմբռնեաց զիս դողն եւջերմն, եւ այնպէս կիսակենդան ելաք անտի, եւ այլ ոչ կարացի զիջեւանսն գրել, զի իտուէ եւ ի գիշերի տագնապ ցաւոյն նեղէր եւ տառապեցուցանէր յոյժ: Եւ այնպէս դառն ցաւօք եկեալ հասաք յԱստուծոյ օրհնեալ մայրաքաղաքն Քօթահիա, եւ անդ անկայ ի մահիճս ի ՍուրբԱստուածածնի եկեղեցւոյ խցնակն, եւ այլ ոչ կարացի ընդ ուխտաւորացն գնալ, եւ քսան եւմէկ օր անդ ի մահիճս մնացի` յափն մահու հասեալ: Բայց զայն քաղաքի օրհնեալ քահանայից եւ զժողովրդոց, զարանց եւ զկանանց, զծերոց եւ զտղայոց զսէրն եւ զմեծարանս ոչկարեմ ընդ գրով արկանել, զի ընկալան զմեզ իբրեւ զհայր, եւ պատուեցին որպէս զհրեշտակ Աստուծոյ, թէպէտ եմ մեղաւոր. եւ գլխաւոր նոցա էր բարեպաշտ մահտեսի Իւսուֆ ֆինճանճին, լիցին օրհնեալ եւ վարձատրեալ յԱստուծոյ ամենեքեան. ամէն:

Եւ ի Բիւզանդիա մեծ Պատրիարք Յովհաննէս աստուածաբան վարդապետն լուեալ զխղճութեամբ գալն մեր անդ, իսկոյն առաքեաց ընդ առաջ զչորեսին զգլխաւոր վարդապետսն` զՅարութիւն, զՅակոբ, զՍահակ եւ զպալատցի Յակոբ աստուածաբան պետսն հանդերձ այլովք: Եւ մեք Աստուծով սակաւ ոգի առեալ, նոքօք հանդերձելաք յօրհնեալ քաղաքէն յայնմանէ, բազում շնորհակալութեամբ եւ անչափ օրհնելովզնոսա: Եւ զի երկու քահանայք եւ օրհնեալ մահտեսի Իւսուֆն եւ ԺԲ [12] նշանաւոր արք մինչեւ ի Պուրսա եկին ընդ մեզ, բայց յելանելն մեր անտի ցաւն խստացաւ ի վերայ իմ, այլ ողորմութեամբն Աստուծոյ անցեալ մեր զանհուն լեառն Տամալիճ կոչեցեալն`անձրեւով, եւ ի Ճառահ գիւղն Հայոց օթեցաք: Եւ անտի ելեալ ի մօտելն մեր Պուրսայու, եկին ընդ առաջ մեր վաղեմի սիրելին իմ` քաղաքի առաջնորդ Ներսէս աստուածաբան վարդապետն քահանայիւք եւ իշխանօք, հինգ ժամու ճանապարհաւ, եւ յայնմ գիշերի օթեցաք ի ներքոյ արքակաղին ծառոց, եւ ընդ առաւօտն եկեալ մտաք ի Պուրսայու սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին բազմաւ մեծարանօք: Եւ յետ երից աւուրց ելեալ տեղւոյ իշխանօք եկաք ի Չէքիրկէ կոչեցեալ ջերմուկսն, անդ մնալով զգիշերն, եւ անտի ելեալ եկաք ի Մուտանիա, մտեալ ի նաւակ մի Աստուծով խաղաղութեամբ հասաք ի Կոստանդնոպօլիս, յԵնկի Ղափու կոչեցեալ նաւահանգիստն ի յուլիսի քսաներեք, ի վեց ժամու աւուրն:

  Եւ յելանելն մեր ի նաւէն` նախ տեսաք զսիրելին մերզկեսարացի քէրէստէճի մահտեսի Գաբրիէլն: Եւ ապա եկն ցանկալին հիքոյս`Պատրիարք մեծ վարդապետն, եւ ի տեսանելն զմիմեանս խնդացաք յոյժ եւ գոհացաքզԱստուծոյ. եւ յետ ողջագուրելոյ զմիմեանս` եկաք ի սուրբ Աստուածածնի բազմամարդ եկեղեցին, եւ տեսաք զբարեկամս մեր` զքահանայս, զիշխանս եւ զամենայն ժողովուրդսն, եւ կրկինգոհացաք զԱստուծոյ, եւ ի նորաշէն սուրբ եկեղեցիսն ուխտ արարաք, զոր տէր Աստուած հաստատուն պահեսցէ, զի են մեծապայծառք, հիանալիք եւ զարմանալիք:

  Ես ապա անցեալ զծովն եկաք յՈւսկուտար ի վանքն մեր, եւնստեալ աստ` սպասեմք ողորմութեանն Աստուծոյ, զի յաջողեսցէ զգործս մեր ի բարին: Եւանդ Աստուծով շինել տուաք զմեծ  օտայն   հանդերձ ներքին օտայիւն` յոյժ գեղեցիկ եւծովահայեաց: Եւ ի նոյեմբերի մուտն եկաք ի Պալատու սուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցին, զսուրբ տօն նոցա անդ կատարելով, եւ սիրով զմեզ ընկալան: Եւ ի նոյն ամսոյ քսան եւմէկ եկաք ի սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին եւ յելն նոյեմբերի գնացաք ի սուրբ Գէորգայեկեղեցին` զտօն սուրբ Ծննդեանն եւ զՅայտնութեան տեառն մերոյ Աստուծոյ անդկատարեցաք: Եւ խորհրդեամբ բարեկամաց սկսաք նւիրակութիւն խնդրել ի նոցանէ, բայցչեղեւ, զի սակաւք ոմանք զողորմութիւն ինչ ետուն, բայց հեստեսլքն ի մէնջ …աղթարմայք զմեզ մատնեցին Ֆրանսայու Էլչի պէկին` ասելով զուր, թէ Երուսաղէմայ ՀայոցՊատրիարքն զձեր պատարագն հայհոյեաց ի մէջ քարոզին: Իսկ նա անարգանօք զնոսա յետսդարձուցեալ էր ասելով, թէ ոչ հաւատամ, թէ այրն այն զայնպիսի իրս խօսի [2]: Եւ յունվարի ԻԴ [24] մեծարեաց Էլչի պէկն զՊատրիարքն, զմեզ եւ զմահտեսի իշխանսն մեր ի պատիւ։ Եւ գնացեալ անդ յոյժ պատուեաց զմեզ եւ երկոցունցս օժիտ եւս պարգեւեաց. շէն մնայ: Եւ անտի ի սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին եկաք: Եւ ի փետրվարի Բ [2] եկաք իսուրբ Գէորգայ եկեղեցին եւ Աստուծով  ի մէջ պաղչային լաւ ամարան նստելոյ տեղ մի տուաք շինել. եւ զքէրէստէից գինն եւ զշինողչէքն մեք տուաք եւ զկաշառսն:

  Իսկ ի մեծ բարեկենդանին յօրն հինգշաբթի ի սրբոցՈսկեանց տօնին ի Դ [4] ժամու ցերեկին յանկարծակի սարսուռ իմն դողոյ եկն ի վերայ իմ, եւ անհնարին ցաւ ըմբռնեաց զիս եւ տառապեցոյց մինչեւ ի մահ, մինչ զի եւ բժշկացն յոյսն հատեալ ի բաց եղեն յինէն, այլ տէրն ամենայնի ողորմեցաւ եւ առողջացոյց: Եւյառաջնում կիրակէի մեծ պահոց գնացի ի սուրբ եկեղեցին զՃաշու գիրքն դողդոջալով ընթեցայ եւ յետ սրբոյ պատարագին եկի ի յարկն թէ հանգստիցիմ, ի նոյն ժամն լուայզաղմուկն, որ լեալ էր ի մէջ Պատրիարք վարդապետին եւ սուրբ Էջմիածնի նւիրակ անթափցիՔութուր Պետրոս վարդապետին, վասն ոչինչ իրի: Ոչ կարացի համբերել, այլ ի նոյնկիրակէի ելեալ եկի ի սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին, եւ թէպէտ առ երեսս եղեւխաղաղութիւն ի մէջ նոցա, բայց վնասն եղեւ միջնորդիս` որ դրամ խարջեցի` յիմ խելացդին: Եւ մնացաք անդ զսուրբ Պասեքն անդանօր կատարելով, որ եւ յերկրորդում շաբաթու սուրբ Զատկին ի հինգշաբթի օրն գնացաք յՈւսկուտար ի վանքն մեր եւ զսուրբՀամբարձումն անդ տօնեցաք Եւ զկնի հինգ աւուրց եկաք ի Ղալաթիոյ սուրբ Լուսաւորչի եկեղեցին եւ զսուրբ տօն Հոգւոյն Աստուծոյ գալստեան անդ տօնեցաք, մեղաւորս ժամարար (եղէ): Եւ վասն շինութեան սրբոյ եկեղեցւոյն մնացեալ էր պարտք շահով քսան հազար ղուրուշ, եւ որ ինչ կէլիր գայր եկեղեցւոյն` ի պարտուց շահն տային, վասն որոյ աղաչեցաք զօրհնեալ սարրաֆ իշանսն մեր եւ զայլ ժողովուրդսն, որք փոխ դրամ ետուն, որ շահն վերացաւ, Աստուծով եւ ի պարտուցն եւս կ'ազատուի: Տէրն ամենայնի պատճառ լինողացն եւ օգնողացն վարձս բազումս տացէ. ամէն:

  Եւ անտի գնացաք ի սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին, եւ անդլուաք զմահ Տեառն Աբրահամու հայրապետին Թէքիրտաղցւոյ, որ ի սուրբ Էջմիածին ի Նորկիրակէին առ Աստուած փոխեալ եւ թաղեալ են ի Շողակաթ. Հոգւոյ նորա Աստուած ողորմի: Եւ անտի գնացաք յՈւսկուտար, եւ յետ քանի աւուրց վասն տօնի գիւտի նշխարաց սրբոյն Գրիգորի մերոյ Լուսաւորչին ի Ղալաթիա գնացաք. եւ անտի ելեալ եկաք յՈւսկուտար իվանքն մեր, զտօն Վարդաւառին անդ կատարեցաք, մեղաւորս` ժամարար:

  Եւ մինչդեռ անդ էաք, ի սուրբ Էջմիածնայ երկու վարդապետք եկին` Թովմայ եւ Մկրտիչ անուամբ, եւ նուիրակն եւ պարոն աջէմքն եւ այլք. յետոյ եւ մեր մահտեսի աղայքն: Եւ բազմակնիք  մահզար  մի եդին առաջի մեր, յորում զմեզ խնդրեալ էին լինել Կաթուղիկոս, եւ իմ երեք օր պայման խնդրեալ` զնոսա յղեցի, բայց Պատրիարք վարդապետին եւ մեր մահտեսեացն ի ծածուկ ասացի, թէ այս երեք անգամ եղեւ, որ վասն այսմ իրի զմեզ խնդրեն, բայց անհնար է ինձ լինել, զի անարժան եմ: Եւ զկնի երից աւուրցն եկաք ի սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին եւ յայտնի առաջի ամենեցուն հրաժարեցայ, եւ յոչ ասելն իմ, ապա այն եկող վարդապետքն բերին եւ  մահզար   մի այլ գրեալ` թէ նա յանձն չառնու եւ չլինի, զՋահկեցի Ղազար վարդապետն կը խնդրեմք եւ ոչ զայլ ոք: Եւ յետ բազմաց ասից եւխօսից, կնքեցի  մեղաւորս նախ զհաւանութեան գիրն, որ եւ ի վերայ նորա հաստատեցաւ Կաթողիկոսութիւնն: Եւ իմ ելեալ անտի փութով գնացի յՈւսկուտար, զի մի' զրոյցն բազմասցի, եւ  զմահզարն  յԻզմիր յղեցաք առ Ղազար վարդապետն, զի ելեալ գնասցէ ի սուրբ Գահն:

Եւ յետ աւուրց ինչ անցելոյ` յօրն ուրբաթ, որ ի վաղիւն Եփեսոսի Ս. Ժողովոյն տօնն էր, Ղայմախամ Եկէն Մէհմէտ փաշան, որ նախ մաքսապետ էր, թելադրութեամբ լատինացւոց մեծին սաստիկ հրաման յղեալ էր առ Պատրիարք վարդապետին, թէ ի Հայոց եկեղեցիսն պատուէր տուր, զի զՈվ հրաշալւոյ յետին երեք տուն շարականն մի' ասիցեն, եւ նա յահէ պատուէր ետ չասել, որ եւ զամենայն ոչ ասացին: Եւ Ով հրաշալի ասելն խափանեցաւ ի Ստամպօլու, եւ եղեւ այն չար սովորութիւն եւ մեքյայնմ գիշերի յեկեղեցին ոչ գնացաք, այլ տրտմութեամբ եւ լալով զօրն անցուցաք:

  Եւ ի պահոց երեքշաբթին քահանայք եւ եկեղեցապանք եկինզմեզ հրաւիրեցին ի տօն սրբոյ եկեղեցւոյ. եւ ի չորեքշաբթի միամիտ ելեալ գնացաք իսուրբ Աստուածածնի եկեղեցին եւ տեսաք զաղաղակն եւ զշփոթ յոյժ ի մէջ նոցա վասն ոչ ասելոյն զերեք տունն, եւ մինչեւ խաղաղութիւն եղեւ` Աստուծոյ է գիտելի` թէ զինչ կրեցաք: Եւ զսուրբ տօն Վերափոխման մօր Տեառն անդ կատարեցաք եւ եկաք ի Պալատու սուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցին եւ կրկին փութով անտի եկաք ի սուրբ Աստուածածնիեկեղեցին առ ի տեսանել զուխտաւորաց նաւի պատրաստութիւնն: Եւ ի սեպտեմբերի երեք իտօնի Նիկիոյ Ժողովոյն սրբոյ` Աստուծով նաւն ել եւ գնաց, եւ ի նոյն օրն լուաք թէյՈւսկուտար կեսարացիք քանի մի ոգիք զՈվ հրաշալին ասացեալք  են եկեղեցին, եւ իմացուցեալ բռնաւորին` վեց հոգի ի  քուրէկն  ետ, ահ արկանելով համայնից: Եւ մեք ի սուրբ Հրեշտակապետն եկաք եւ իշխանօքգնացաք ի Քաղըթխանայն եւ զամենայն քայքայեալ շինուածսն տեսաք, եւ զարմացմամբհիացաք ընդ բազում  խարջիւ  կերտումն եւ ընդ վաղվաղակի աւերումն: Եւ զկնի աւուրց ինչ հրաւիրմամբ սուրբ Գէորգայ եկեղեցւոյ քահանայից եւիշխանաց ի սեպտեմբերի տասն եւ հինգ եկաք անդ եւ խաչ գիւտի կիրակին գնացաք ի մահտեսի Սեղբեստրոս աղայի  Եալին`  երկու օր անդ մնալով: Եւգնացաք յՈւսկուտար եւ անտի ի նոյեմբերի չորս եկաք ի Պալատու եկեղեցին, զտօն սրբոցՀրեշտակապետացն անդ կատարելով. եւ յետոյ զաղքատութիւնս մեր նոցա յայտնեցաք, եւյօրն կիրակէին ծանուցմամբ սկսաք իմտատիէ  հաւաքել, զոր Տէրն ամենայնի զբարին յաջողեսցէ, ամէն:

  Եւ մինչդեռ աստ ի Պալատն էաք, ի դեկտեմբերի տասն, Ոսկէգլխոց մեծն դարձեալ ի պատերազմէն` ընդ երեկս եմուտ ի քաղաքս, եւ ի սոյն ամսոյ տասներկուօրն, փոխանորդն արքայի` Մօհսուն Օղլի կոչեցեալն, մեծ  սանճախով  երեւելի փառօք եւ  ալայիւ   եմուտ ի քաղաքս եւ գնաց ի պալատն արքունի եւ այլ ոչ ել, զի առին  զսանճախն  եւ զկնիքն ի նմանէ, եւ յընչից մերկացուցեալ` տարագրեցին ի Սէլէնիկ եւ փոխանակ նորա եղեւ ժանտն խայմախամ` հակառակն մերս եկեղեցւոյ եւ օրինաց, եւ զարմանք կալաւ զամենեսին: Եւ ի սոյն ամսոյի կիրակի լոյս երկուշաբթի, ի չորրորդում ժամու գիշերոյն յարեւելեան կողմն սրբոց Հրեշտակապետաց եկեղեցւոյն մերձ եղեւ սաստիկ  եանղուն,  եւ բազում տունք եւ խանութքեւ մահտեսի Մելքոնի տունն այրեցան, բայց շնորհօքն Աստուծոյ եւ բարեխօսութեամբ մեծաց սրբոց Հրեշտակապետացն` սուրբ եկեղեցին ազատեցաւ, եւ գոհացաք զԱստուծոյ, եւ մեք` զոր ինչ ժողովեալ էաք, տուաք սուրբ եկեղեցւոյն, չորս հարիւր ղուրուշ, զի այնպէս խոստացաք յանմ ժամու նեղութեան եւ Աստուծով կատարեցաք: Եւ անտի ելեալ դատարկ եւ խղճուկ եկաք ի սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին, եւ զտօն սուրբ Ծննդեան Տեռան մերոյ անդ կատարեցաք ընդ առաւօտն, մեղաւորս` ժամարար:

Եւ ի յունվարի ինն գնացաք ի սուրբ Գէորգայ եկեղեցին եւի նոյն ամսոյ քսանի լուսաք թէ ֆէրմանով չավուշ գնաց յԵրզրում առ ի բերել  իհզարով  աստ զԿաթողիկոսացաւ Ղազար վարդապետն. զի տեղւոյ փաշայն ոչ է թողեալ գնալ իսուրբ Էջմիածին, թէ  ֆէրման  ոչ ես առեալ գնալոյ, անդ արգելեալ եւ աստ  արզ   արարեալ. վասն որոյ գնացին ի բերել ի Ստամպօլ. եւ մեր ի սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին եկեալ շատ աշխատեցաք առ ի դարձուցանել  զչավուշն  կաշառս բազումս խոստանալով, եւ չեղեւ հնար: Եւ ի փետրվարի երկու լուաք թէ ըմբռնող փաշայն մեռեալ է, եւ ինքն ազատեալ գնացեալ է, եւ հասեալ անդ` ձեռնադրեալ Կաթողիկոս եւ նստեալ ի սուրբ Աթոռն, փա'ռք փրկողին:

  Ես ի սոյն օրն արքայական  Թուղն  ի ներսեն ել արտաքս, եւ ի մարտի տասներեք Վէզիրն մեծ ալայիւ ել ի Ստամպօլու` գնալ ի պատերազմ ի վերայ Նէմցէու, եւ յԱնառակ որդւոյ Կիրակէին եկաք ի սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին, եւխորհուրդ արարաք, եւ մարդ յղեցաք առ Ֆռանկսզի Էլչին, զի զմեր բանն հոգասցէ, եւ յօր գարնանամտին եկաք ի սուրբ Գէորգայ եկեղեցին: Եւ ի թուին ՌՃՁԷ (1738) ամին յապրիլի երկրոդ օրն զսուրբ Զատիկն անդ ի սուրբ Գէորգայ եկեղեցին, տօնեցաք: Ի սոյն ամսոյ քսանեւչորս գնացաք յՈւսկուտար զսուրբ տօն Համբարձմանն Քրիստոսի եւ զՀոգւոյն Աստուծոյ գալստեանն անդ կատարեցաք, եւ ի յունիսի չորս ի սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին եկաք: Եւ զկնի ութ աւուր եկաք յՈւսկատար` զՎարդավառի տօնն անդ տօնելով: Յօգոստոսի եօթն կրկին ի Ս. Աստուածածնի եկեղեցին եկաք վասն տօնին եւ վասն ուխտաւորացն նաւին, որ եւ զկնի Վերափոխման տօնի Մօրն Աստուծոյ յօգոստոսի քսան եւ մէկ յերկուշաբթի օրն ի տասն ժամու ցերեկին Աստուծով ել ուխտաւորաց նաւն յԱազի դռնէն (Գումգաբու) եւ գնաց: Աստուած բարի ճանապարհ տացէ: Եւ ի նոյն ամսոյ քսաներկու օրն եկաք յՈւսկուտար` ի վանքն մեր: Եւ ի վերայ հնոյ երեք բաժին խաղողոյ այգեաց, զոր ունէաք մերձ յարակից նորա երեք բաժին այլ մեծաւ ջանիւ գնէցաք եւ խառնեցաք ի միմեանս, որ մեծացաւ, եւ ի ներքոյ  օտայիցն  նոր գինետուն շինել տուաք, զի առաջինն փոքր էր. եւ ի  մուտպախի  առջեւն  ղալտըրըմ  տուաք առնել, եւ ի մէջ պաղչային ամարան նստելոյ տեղ, եւ այլ պատշաճաւոր շինուածք եղեւ: Եւ թէպէտ Երուսաղէմայ վանք ասէին, սակայն տեղի սուրբ պատարագիոչ գոյր. վասն որոյ ի հիւսիսակողմն  օտայ   մի ի վերայ գետնոյ տուաք շինել եւ սեղան կանգնեցուցաք, եւ գաղտ ի գիշերի օծի յանուն Աստուծոյ եւ մեծի առաքելոյն սրբոյն Յակոբայ որդւոյն Զեբեդեայ, եւ ի վերայ անարժանս զՔրիստոս պատարագեցի, Տէրն հաստատուն պահեսցէ, ամէն:

  Այլ եւ ի սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին Ստամպօլու սուրբ Երուսաղէմացւոց տեղի իջեւանի ոչ գոյր, հին տուն յեկեղեցւոյ  վախըֆէն  զկէսն տուաք քակել, եւ արդեամբք մերովք շինել մեծ օտայ մի կրկին սրահիւք ներքոյ եւ վերոյ, վերակացութեամբ մեր մահետսի Յակոբին, որ շատ աշխատեցաւ, եւ ատկացուցաք տեղին իջեւան գալող Երուսաղէմայ միաբանից:

  Ի հոկտեմբերի տասն եւ չորս Վէզիրն ի պատերազմէն դարձեալ եմուտ ի Ստամպօլ եւ ի նոյեմբերի քսան եւ ինն եկաք իյՈւսկուտարու ի սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին, զտօն սուրբ Ծննդեան Տեառն մերոյ անդտօնեցաք: Յառաւօտն մեղաւորս ժամ արար ի սուրբ Յովհաննու սեղանն: Ի մարտի տասն եւ մէկ` յերկրորդ շաբաթու պահոց կիրակէին, յութ ժամու ցերեկին զ… Եկէն Մէհմէտ փաշայ Վէզիրն յանկարծ վերուցին եւի Ռատոս սուրկուն արարին ի կորուստն, եւ զԱյվազ Մէհմէտ փաշայն ի տեղի նորա Վեզիրեդին, եւ  ի վերայ Նէմցէու կրկին ի պատերազմ գնացին բազմութեամբ: Իսկ մեք ի մարտի տասն  եւ ինն եւ ի սուրբ Աստուածածնի եկեղեցւոյն ելեալ եկաք ի Պալատու Ս. Հրեշտակապետաց եկեղեցին: Իսկ զկնի աքսորելոյն զՎէզիրն չար եւ հաստատելոյ զԱյվազփաշայն Վէզիր, ինքն աստ ոչ էր, այլ ի Վիտին, վասն որոյ նախ զկնիքն արքայի յղեցին Սիլիհտարիւ, եւ ապա զզօրսն, եւ յետոյ տեղւոյս Ղայմախամն զմեծ  սանճախն առեալ բազում զօրօք գնաց մինչ յԷտիրնէ, եւ նոր Վէզիրն ընդ առաջ եկեալ անդ` էառ զսանճախն.   եւ Ղայմախամն դարձաւ աստ, եւ նա մնաց անդ: Աստուած զվերջն ի բարին արասցէ, ամէն:

  Եւ թէ ոք կամի զորպիսութիւն ելանելոյն մեր ի սուրբ Երուսաղէմէ եւ գալ ի Ստամպօլ, ստոյգ պատճառն այս է. զի աստուծով զկնի զանթիւ պարտս սրբոյ Աթոռոյն հատուցանելոյ, եւ զբազում տեղիս շինելոյ եւ նորոգելոյ զսուրբ տեղիսնեւ զԳա'հն մեծ, խորհեցաք  զհէտիշէրիֆսն եւ զամենայն  սէնէթս  սրբոյ Աթոռոյն նորոգել տալոյ, որ եւ եղեւն իսկ Աստուծով: Զոր տեսեալ զամենայն զայսոսիկ գոռոզ եւ ամբարտաւան … ազգն Յունաց, դառն նախանձու լցեալ նոցա, թէ ընդէ՞ր ազգն Հայոց զօրացան, եւ ի Ստամպօլ մեծ աղմուկ յարուցին ի  վերայ մեր, թէպէտ չէի անդ, որ եւ բազում կաշառս տուեալ Դրան մեծամեծաց` մինչեւ զԱրքայն եւս դրդեցին, թէ Հայոց ազգն  ղատր   է արեր Հոռոմոց: Որ եւ եկեալ յԵրուսաղէմ ի մեծ Դրանէն մարդ, եւ զնոր հէտիշէրիֆն (Հայոց) առեալ տարան եւ ետուն պատռել. զոր գիտէ Տէր` զի բնաւ նոցա վնասոչ եմք հասուցեալ, եւ մեզ այսպիսի զրկողութիւն արարին, եւ զերկու գլխաւոր իշխանսն մեր [3] ետուն ի բանտ արկանել, եւ կամեցան, թէ զազգն մեր ջնջել տայցեն, բայց Տէրն ողորմեցաւ եւ փրկեաց, բայցյոլով դրամ եւ մերքն խարջեալ էին, եւ պարտք արարեալ, եւ զկնի մեր գիր եւ մահսէր յղեցին յԵրուսաղէմ, թէ թարց պատճառի ելեալ գայցես ի Ստամպօլ: Եւ մեք ի թուին ՌՃՁԵ[1736] ի մայիսի վեց ելաք յԵրուսաղէմէ յորդաբուխ արտասուօք, եւ ընդ ծով եւ ընդ ցամաք բազում խղճութեամբ եւ տառապանօք եկաք ի Ստամպօլ, եւ զբազում պարտսն զարարեալս` Աստուծով վճարեցաք: Եւ վասն բանին մերոյ ի շատ դրունս անկաք, եւ ոչ եղեւ. յետոյ ի Ֆրանկսըզի Էլչիի մօտն գնացաք, եւ նա յանձն էառ զմեր  հետիշէրիֆն  առնուլ եւ մեզ տալ, եւ զմեր  սէ նէտներու  Թարխինն  ի ղայտէն վերցնել, զի …ազգն Յունաց զամէնն  թարխին տուած է առնել, եւ այս մի ամեղեւ եւ այլ աւելի, զի սպասեմք, եւ նա համբերեցէք ասէ մեզ եւ ոչ այլ ինչ: Եւ ստոյգն այս է, զի յօրմէ ի սուրբ Երուսաղէմէ ելեալ եմք մինչեւ ցայժմ, վասն իմ ծովացեալ մեղաց` անյաջողութիւն զմեզ պատեալ է, բայց փառք եւ գոհութիւն Աստուծոյ, եւ ինքն Տէրն ամենայնի մեր խղճութեանս ճար եւ հնար մի արասցէ, եւ զգործս մեր յաջողեսցէ. ամէն:

Ի նախկին կարգ բանին մեր եկեսցուք, զի անդ ի Պալատսուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցին զսուրբ Պասեքն տօնեցաք, օրհնեալ լիցին յԱստուծոյ քահանայքն եւ ժողովուրդքն, զի անչափ սիրով եւ մեծարանօք զմեզ պատուեցին: Եւ իմայիսի մէկ ի Խասգիւղ գնացաք ի տուն Օքսուզ Օղլի մահտեսի Աբրահամին, եւ անդ օթեցաք: Եւ ի մայիսի երկու եկաք յՈւսկուտար ի մեր վանքին: Յօգոստոսի մէկ եկաք ի Սբ. Աստուածածնի եկեղեցին եւ անդ զտօն սուրբ Վերափոխմանն կատարեցաք, ժամարար` մեղաւորս իմ մեծզգեստիւն: Եւ յօգոստոսի քսանեւհինգ ի շաբաթի օրն յերեկոյին ուխտաւորաց նաւն ի Ղումղափուէն ուխտաւորօք ել եւ գնաց, զմեծ զգեստն այլ յղեցի, Տէրն ամենայնի զամենեսին ի սուրբ Երուսաղէմ հասուսցէ խաղաղութեամբ. ամէն:

Եւ ի նոյն շաբաթ երեկոյին եկաք յՈւսկուտար ի մեր վանքն եւ մնացաք անդ` զտօն վերացման սրբոյ Խաչին ի սուրբ Խաչի եկեղեցին կատարեցաք ի թաղն Սելամսըզ կոչեցեալ եւ յետ այսորիկ ի Վարագայ սրբոյ Խաչի բարեկենդանի կիւրակէին`մինչ մեք ի Պալատու եկեղեցին էաք, լւաք թէ Սըսոյ  Միքայէլ Կաթողիկոսն յՈւսկուտար եկեալ է ի մեր վանքն եւ զտօն սրբոյն Գէորգայ ի Սուլումանաստըրա եկեղեցին կատարեցաք ի միասին…: Եւի հոկտեմբերի տասն եւ ութն Վէզիր Այվազ Մէհմէտ փաշայն ի պատերազմէն դարձեալ` եմուտի Ստամպօլ մեծաւ փառօք, զՊէլրղատ քաղաքն առեալ: Եւ ի նոյեմբերի մէկն եկաք իսուրբ Աստուածածնի եկեղեցին վասն գործոյն մերոյ, զոր Տէր յաջողեսցէ, եւ աստ լուաք զմահ սիրելի եղբօրն իմոյ Մարաշցի աստուածաբան Յարութիւն վարդապետին, որ ի Յամիթ սուրբ Երուսաղէմայ նուիրակ էր, եկեալ ի Շնքուշայ վանքն վախճանեցաւ եւ անդ թաղեալ կայ, հոգւոյ նորա Աստուած ողորմի. ամէն:

  Աստուծով ի թուին ՌՃՁԸ [1739] ի դեկտեմբերի քսաներեք, մեր սուրբ Աթոռոյ  Հէտիշէրիֆն նորոգեցաւ. եւ մեծազօր Արքայնիւր ձեռագրաւն կնքեաց միջնորդութեամբ Ֆռանկսըզի բարեպաշտ Էլչի Պէկին, տէր Աստուածիւրն եւ իւրայնոցն կեանք տացէ. ամէն: Բայց Յոյնքն չարք` կրկին ի նախանձ շարժեալք, այսր անդր անկեալք, յետ ամսոյ միոյ եւ նոքա եւս առին գիր, բայց երկուց ազգաց`Հայոցս եւ Յունաց հրամանն մի եւ նոյն է, զի զինչ որ յերկուց ազգաց ձեռքն (կա, այնպէս կացցէն), եւ մինչեւ ցայժմ թէ ո՞րպէս կենցաղավարեալք են, այնպէս վարիցին այժմ եւ առ յապա, եւ  ընդ միմեանս վէճ,  խռովութիւն եւ կռիւ մի' առնիցեն [4]: Եւ զի յայսմ միջոցի յոլով դրամ խարջեցաւ եւ կրկին ի ներքոյ պարտուց անկաք, վասնորոյ յորժամ սուրբ պահոց մեծի աւուրքն եկին [1740], երկու յԱստուծոյ օրհնեալէսնաֆքն սարաթ եւ հացագործ վարպետքն տեսեալ զխղճութիւնս մեր, լաւ իմտատիէ ողորմութիւն ետուն մեզ առ հասարակ ամենեքին, տացէ նոցա տէր Աստուած զիւր առատողորմութիւն: Իբրեւ այս այսպէս եղեւ, լուան եւ այլ էսնաֆքն, եւ նոքա եւս ետունզողորմութիւն ըստ կարեաց, եւ նոցա եւս Տէրն ողորմեսցի: Զսուրբ պասեքն ի սուրբ Աստուածածնիեկեղեցին տօնեցաք, եւ ի նոր կիւրակէին գնացաք ի սուրբ Գէորգայ եկեղեցին, եւ անտի ի Պալատու Սուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցին, եւ անտի ի Ղալաթիոյ Սուրբ Լուսաւորչի եկեղեցին, յինանց կիրակիքն ի վերոյգրեալ սուրբ եկեղեցիսն մէկ մէկ պատարագ մեղաւորս մատուցի, բարեաւ մնա ասելով օրհնեալ քահանայից եւ ժողովրդոց, կրկին եկաք ի Ս. Աստուածածնի եկեղեցին, զտօն սուրբ Երեւման եւ զսուրբ Հոգւոյն Աստուծոյ Գալստեանանդ կատարեցաք, եւ անդ եւս բարեաւ մնա ասելով, ի մայիսի քսան եւ հինգ անցեալ եկաք յՈւսկուտար ի մեր վանքն: Եւ անդ մնալով ի Վարդավառին, եւ զկնի տօնին եկաք ի Սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին, զպատրաստութիւն ճանապարհի տեսանելոյ: Եւ յայսմ միջոցիս թէ զի'նչ կամ ո'րպէս եղեւ խղճալի կեանքն իմ, ոչ կարեմ ընդ գրով արկանել, միայն համառօտն այս, զի զկնի տօնի վերափոխման Մօրն Աստուծոյ, յօգոստոսի քսան եւ հինգ ելաք ի Ստամպօլու եւ մտաք ինաւն, բայց եւ այս եւս մի' լիցի ծածկեալ, զի բազում արդեամբք ի Բիւզանդն մտաք, եւ յոլով պարտիւք ելաք, եւ յայնմ գիշերի ի վերայ երկաթի մնաց նաւն, եւ ի միւս աւուրն ընդ երեկո`  ելքան  արարեալ յաջողակ հողմով Աստուծով եկաք ի Թէքիրտաղ, եւ բազմաւ մեծարանօք զմեզ ընկալանտեղւոյ առաջնորդ սիրելի որդին մեր Յովհաննէս վարդապետն եւ քահանայքն եւ ժողովուրդքն, եւ զմի գիշեր անդ մնալով` զառատ ողորմութիւն եւս ետուն: Եւ յետ սրբոյ պատարագին, զոր անարժանս մատուցի` բազում շնորհակալութեամբ օրհնելով զնոսա, եկեալ մտաք ի նաւնեւ խաղաղ հողմով եկաք ոչ սակաւ հեռի ի Պօղազ հիսարու. վասն իմ մեղացն նաւնծանրաբեռնեալ խրեալ ի մէջ աւազոյն նստալ. եւ տասն եւ ութն ժամ բազում նեղութիւնսկրելով, ի Տեառնէ օգնութիւն հասեալ հազիւ նաւն ի տեղւոյն շարժեալ` Աստուծով եկաքի Պօղազ հիսար, զմի գիշեր անդ օթեցաք:

  Եւ անտի ելեալ յայլ կղզիսն ոչ հանդիպեցաք, եւ ի գիշերի անցեալ զՌատոս կղզին, ոմն ընդ առաւօտն եկեալ տրտմութեամբ ասաց, թէ նաւն ջուր կը քաշէ, եւ սակաւ առ սակաւ զրոյցն բազմացաւ, զի ջուրն իբրեւ զաղբիւր հոսիւր, եւ այր եւ կին զաղաղակ բարձին:

  Իսկ մեք յԱստուծոյ յուսալով` քաջ արանց ուխտաւորաց դրամ խոստանալով հրամայեցաք զջուրն քարշել դուլով եւ ի ծովն հեղուլ, եւ չորս օրզտիւ եւ զգիշեր անհանգիստ աշխատութեամբ ի նաւէն զջուրն քարշէին, եւ օր ի վերայ աւուր յաւելոյր ջուրն, եւ մեր ամենեցուն ի կենաց յուսահատեալ, եւ միաբան ճիչ բարձեալ` թէի Կիպրոս գնասցուք, եւ զի հողմ ոչ գոյր, եւ այն եւս չեղեւ հնար: Իսկ անհուն խնամք բարերար մարդասիրին Աստուծոյ հասեալ տառապելոցս, ի շաբաթի օրն ի ցերեկի յութ ժամուն ոմն մի նաւավարացն ի բարձր տեղւոջ ելեալ առ ի դիտել` թէ յորո'ւմ վայրի եմք, գոչեաց յանկարծակի, թէ ահա Եաֆայու լերինքն երեւին, եւ իբրեւ լուաք, եւ հաստատեցաւ բանն ասացեալ, ամենեքեանս ի միասին իբր ի խորոց անդնդոց զաղաղակ բարձեալ մեծաձայն զԱստուած օրհնեցաք: Եւ զի հողմ եւս ոչ գոյր, յանկարծ շնչեաց քաղցրագին, եւ յերեկոյին շաբաթու ի սեպտեմբերի եօթը, Աստուծով ելաք ի նաւահանգիստն Յոպպէ, զոչինչ կրելով վնաս, եւ գտաք անդ եկեալ զսիրելի որդինիմ զաթոռակալ Գաբրիէլ աստուածաբան վարդապետն եկեալ ընդ առաջ մեր, զթարգման տիրացու Պօղոսն, եւ զայլ կարգաւոր միաբանսն, եւ տեսեալ զմիմեանս արտասուախառն խնդութեամբ գոհացաք զԱստուած: Եւ իվաղիւն զտօն ծննդեան սուրբ Աստուածածնին կատարեցաք, եւ զքանի օր անդ մնալով, ապաեկն սրբոյ քաղաքի մուսէլլիմ խուլ Մուստաֆայ աղա անուն, եւ այլք բազումք ընդ նմա: Եւ անտի ելեալ եկաք ի Ռէմլէ ի սուրբ Գէորգ վանքն մեր, զտօն վերացման սրբոյ Խաչին անդ կատարեցաք: Եւ ի սեպտեմբերի տասն եւ հինգ, յերկուշաբթի օրն բազում ամբոխիւ երկու մուսէլլիմօք Տեառն յաջողմամբ եկեալ մտաք յԵրուսաղէմ յերկնահանգէտ սուրբ Աթոռս Քրիստոսի. եւ ի տեսանելզսուրբ տունս եւ զմիաբան եղբայրութիւնս` երկնային խնդութեամբ լցեալ, մեծաւ բաղձանօք համբուրելով զսուրբ գլխադիրն եւ զսուրբ խորանսն լուսոյ` երկրամած դիմօքեւ բազում արտասուօք գոհանալով զԱստուծոյ:

Վերջ [5]:

[1]        Շահթուռ կ'ըսուին Պաղեստին ծովեզերքները բանող նաւակները (ծան. հրատարակչի):

  [2]        Հմմտ. եւ տե'ս  Մ. Չամչեան, Պատմութիւն Հայոց, Գ. էջ 811:

  [3]        Միքայէլ Չամչեան բանտարկուողները երեք հոգի էին կ'ըսէ, բայց եւ ոչ ինքը ով ըլլալնին կը յիշէ յանուանէ:

  [4]        Սոյն վէճը այսպէս լրանալէն յետոյ, Գրիգոր եւ Յովհաննէս երկու Պատրիարքունք Վիլնէով դեսպանին միջնորդութեամբը առաջարկեցին Յունաց Բարդենիոս Պատրիարքին, որ նոյն միջոցները Մելեդիոսին յաջորդեր էր, որպէս զի վերջնական խաղաղութեամբ վախճան տալու համար երկու ազգաց մէջ ի վաղուց հետէ  ծագաց  տարաձայնութեանց, դաշնագրութիւն մի ընեն մէջերնին եւ փոխադարձ ստորագրութեամբ միամտեցնեն զիրար եւ ապագայ միաբանութիւնները: Յիշեալ թուղթը թանգարանիս մէջ կը գտնուի  իտալերէն լեզուաւ եւ Բարդենիոսի ստորագրութեամբ եւ կնքօք, որոյ մէջ կը յիշուի նաեւ դեսպանին միջնորդութիւնը: Տուեալ է 7ապրիլի 1739:

          Սոյն դաշնագիրը, որշնորհիւ Ս. Աթոռոյս գրագիր պատուելի Տ. Հ. Թ. Սաւալանեանցին գտնուեցաւ, կրնար օգուտ մի ընել Պօղոս Պատրիարքի ժամանակ եղած վերջին դատերուն մէջ, երբ Յոյնք կրկին դատ բացին Ս. Յակոբեանց վանքին համար:

[5] Գրիգոր հայրապետ իւր ուղեւորութեան պատմութիւնը այսպէս վերջացնելէն յետոյ, սկիզբէն մինչեւ վերջը, այսինքն` չորս տարուան եւ չորս ամսուան եւ ինը օրուան մէջ ինչ ծախք որ ըրած է, հանդերձ եկամտովը կը յիշատակէ, եւ հաշուէկշիռը յայտնի մէջ կը բերէ, որ է 238557 ղուրուշ: Եկամուտն է սուրբ Աթոռէն հետը տարածն եւ ետքէն բերել տուածը, նուիրակութիւններէ եղած արդիւնքները, իւր ձեռօք ընդունած ողորմութիւնը,  էսնաֆներէ իմտատիէն   եւ փոխառութիւն: Իսկ ծախուց մէջ նշանաւոր է մի միայն  հատտիշէրիֆի   համար տուածը, որ է 84350 ղուրուշ, ասկէ դուրս էԲ. Դրան մարդոց տրուածները 6000 ղուրուշ: Դարձեալ սոյն 238557 գումարէն դուրս է յԵրուսաղէմ դառնալուն քաղաքացի տաճկաց, շէխից եւ այլոց ընծայած պարգեւները, «զորս ոչ կարացաք, կ'ըսէ, գրել վասն բազմութեան առողացն»: Սոյն հաշիւները, զոր ամենայն ճշդութեամբ մէջ կը բերէ, կնքելով Սրբազան Հայրապետը քաղցր ուրախութեամբ եւ իբր ի ծանր բեռէ թեթեւցածի պէսկը գրէ, ի ծանօթութիւն ապագայից, թէ ինչ պարտք որ ըրի ի Պօլիս, բոլորն ալ հանդերձշահովն հատուցի եւ չմնաց պարտք Աթոռին վերայ, զոր  հատտիշէրիֆին  պատճառաւ ըրած էր:  «Բայց, կ'ըսէ, դատ արասցէ Աստուած ընդ մեզ եւ ընդ հակառակորդսն մեր, զի ի յետին դառն աղքատութեան եւ ի չքաւորութեան զմեզ հասուցին սոպռ ազգն Յունաց: Վասն որոյ ես մեղապարտ Գրիգոր պետս կոչեցեալ սպասաւոր սրբոյ Աթոռոյս, իբր անդարձ եւ կտակ գրեմ զկնի մեր եկելոցդ, մի եւ մի իւիք հաւատայք յունաց եւ լատինաց, զի այլազգիքն միայն վասն արծաթոյ նեղեն զմեզ, այլ սոքա վասն սուրբ հաւատոյս մերոյ եւ մեր բաժին սուրբ Տեղեացն եւ մերոյ Աթոռոյս են միշտ ներհակք եւ անհաշտ թշնամիք ընդ մեզ, վասն որոյ միշտ պատրաստ լինել պիտոյ է ի նոցանէ. զի ես փորձիւ իմացայ եւ ձեզգրեցի` զի ծանիիջիք, յորոց փրկեսցէ տէր Աստուա ծ զսուրբ Աթոռս եւ զազգն մեր ի նոցա չարեացն. ամէն »:

Լատին միաբանութեան համար ալ ըրած գանգատանաց պատճառ նոյն տարին սուրբ Յարութեան Տաճարին մէջ աւելածութեան համար հայ միաբան մի  մահաչափ ծեծելնին է, որ մեծ դատերու եւ ծախուց պատճառ եղած է: Այս դէպքս մանրամասնաբար գրուած է նոր հեղինակեալ Երուսաղէմայ ժամանակագրութեանը մէջ, ուր կը տեսնուին նաեւ Գրիգոր Պատրիարքին սոյն առթիւ առ Գաղղիոյ թագաւորը, առ երկրորդն իւր, առ դեսպանն ի Կ. Պօլիս, ի Հռովմ առ ժողովն Կարտինալաց գրած բողոքագիրներուն օրինակները»